NIKOS CHADZINIKOLAU wybrał i przełożył JÓZEF PETRUK opracował graficznie AFORYZMY GREKÓW WYDAWNICTWO POZNAŃSKIE • POZNAŃ 1989 HOMER Jakie słowo wypowiesz, takie usłyszysz * Ludzie w nieszczęściu szybciej się starzeją * Sen i śmierć to bracia bliźniacy HEZJOD Gospodarność wychowuje szlachetne dzieci * Staraj się być doskonały i lepszy od innych * Odważny mężczyzna w czynie osiąga pełnię * Nawet statecznych ludzi poglądy mogą się zmieniać * Nie należy być zawistnym wobec innych * To okropne rzucać słowa na wiatr * Wolałbym służyć jako najmita u biednego chłopa, który nie ma zbyt wiele środków do życia, niż być królem wśród zmarłych. * Największym skarbem człowieka jest powściągliwy język, a największa przyjemność to posługiwanie się nim z umiarem. * Nie praca jest hańbą, ale próżnowanie * Na błędach człowiek uczy się rozumu Bezmyślny dzień, to stracony dzień * Po szkodzie nawet i głupiec jest mądry * Pierwsi po Bogu są rodzice * Na początku był Chaos * Co masz dziś zrobić, nie odkładaj na jutro * Próżniak zawsze z trudnościami walczy 8 Najtrudniej poznać samego siebie * Kropla drąży skałę Noc jest przedsionkiem dnia TALES 9 Największą mądrością jest czas, wszystko ujawni * Niczym się nie różni śmierć od życia * Kochaj bliźniego swego jak siebie samego * Nie mów nikomu, co się dzieje w domu * Księżyc pożycza światło od słońca 10 PITTAKOS Najlepszym nauczycielem jest czas * Nie ma nic lepszego od zgody * Kobieta jest kwiatem, który tylko w cieniu mężczyzny może rosnąć i pachnieć 11 Mężczyzna, który żeni się z kobietą mądrzejszą od siebie, ogranicza swoją wolność Sposób wręczenia ma większą wartość od podarunku Najgorszą rzeczą jest głupota Przebaczenie silniejsze jest niż odwet * Trudno być dobrym człowiekiem * Czas działania człowieka jest ograniczony 12 SOLON Przyjaciół nie pozyskuj lekkomyślnie, a tych, których pozyskałeś, lekkomyślnie nie porzucaj * Ten może rządzić innymi, kto potrafi kierować sobą Miej zawsze przed oczami koniec swego życia Prawda jest pośrodku * Spisałem prawa dla ludzi dobrych i złych nie kierując się niczyim życzeniem * Niczego zanadto! * Bezczynność jest matką wszelkiego zła * Nie chwal nikogo przed śmiercią * Unikaj przyjemności, które przynoszą smutek 14 Uroda cieszy tylko oczy, dobroć jest wartością trwałą * Kiedy gniew zawładnie tobą, trzymaj język za zębami * Nawet groźnym Bogom nieraz łzawią oczy SAFONA LETI 15 Bogowie wiedzą: śmierć jest nieszczęściem. Inaczej chętnie umieraliby sami * Nie wszystko w życiu można zdobyć. Trzeba raczej wybierać * Złoto potrafi zbałamucić nawet uczciwego człowieka * Przyjaźń jest subtelną rozkoszą szlachetnych dusz * I czarne włosy posiwieją * Złym sąsiadem bogactwo bez dobroci. Kto jedno i drugie posiada, do szczęśliwych należy * Dobrych ludzi nikt nie zapomina * Nawet delikatna dziewczyna kwiaty ścina * Złoto nie śniedzieje 16 EZOP Prawdziwych przyjaciół poznajemy w biedzie Marne jest życie ludzi, którzy kłamstwo stawiają wyżej od prawdy Najgorsze rządy są lepsze od anarchii 17 Duchowa doskonałość jest lepsza od fizycznej * Nieszczęścia temperują ludzi * Zawsze istnieje człowiek bardziej cierpiący od ciebie * Siostrą rozkoszy jest smutek * Kto z kim przystaje, taki się staje * Nie wszyscy są stworzeni do wszystkiego * Każdy człowiek na świecie nawet w cierpieniu kocha życie * Wielka nienawiść łatwo nie ginie * Największy jest ból, gdy rany zadają najbliżsi * Boga nie można oszukać Nieuk nie może być nauczycielem innych * Po nieszczęściu próżny żal * Zgoda buduje, nienawiść rujnuje * Kto pragnie więcej, traci to, co ma * Lepiej biednie u siebie, niż bogato u obcych * Kto ma dużo wrogów, w potrzebie nie znajdzie żadnego przyjaciela * Nieszczęścia są najlepszą nauką * Kto pod kim dołki kopie, sam w nie wpada 19 KLEOBULOS Z rodzicami można wygrać tylko cierpliwością * Nie pozwalaj, by podejrzenie rządziło tobą * Najlepiej wszystkiego w miarę 20 Nie rób niczego na siłę * Gdy jesteś szczęśliwy - nie bądź pyszny, gdy jesteś biedny - nie upokarzaj się * Niewdzięcznik podobny jest do pękniętego dzbana, z którego nawet najlepszy sok wycieknie * Bogactwa wielu nienawidziło, sławy - nikt 21 PITAGORAS Należy dążyć do sprawiedliwości słowem i czynem * We wszystkim musi być umiar * Umiar znaczy nie krzywdzić 22 Kto zatraca się w cierpieniu, nie może być człowiekiem wolnym * Staraj się żyć skromnie i uczciwie * Trzeba milczeć, albo mówić rzeczy lepsze od milczenia * Niełatwo iść przez życie kilkoma drogami równocześnie * Natura wszędzie jest taka sama * Muzyka budzi w sercu pragnienie dobrych czynów 23 SIMONIDES Nic co ludzkie nie jest wolne od trosk * Największym skarbem dla człowieka jest zdrowie * Pamiętaj, że jesteś człowiekiem Poezja to mówiące malarstwo, a malarstwo - milcząca poezja * Z koniecznością nawet bogowie nie walczą * Szczęście osiągnę, gdy uznam ojczyznę za własny dom * Niezliczony jest ród głupców * Nieunikniona śmierć jednako wisi nad wszystkimi 25 FOKILIDES Nigdy nie pozwalaj nieukom oceniać innych * Nie wyciągaj wniosku nie wysłuchawszy obydwu stron * Nie można ujarzmić narodu, ognia i wody Nie krzywdź, jeśli nie chcesz być krzywdzony * Umiłowanie cnoty jest rzeczą skromną i godną podziwu 27 HERAKLIT Wiedza jest drugim słońcem dla tych, którzy ją posiadają * Ta sama droga prowadzi pod górę i w dół * Złymi świadkami są oczy i uszy ludzi, którzy mają dusze barbarzyńskie * Choroba pozwala poznać słodycz zdrowia, zło - dobra, głód - sytości, zmęczenie - wypoczynku * Bogowie są nieśmiertelnymi ludźmi, ludzie - śmiertelnymi bogami * Ludzie powinni strzec prawa jak murów rodzinnego miasta, bo tylko za murami można żyć bezpiecznie * Wszystko z ognia powstało, w ogień się zamieni * Nie wystarczy dużo wiedzieć, żeby być mądrym * Wszystko płynie i niepodobna wejść dwukrotnie do tej samej rzeki * Ukryte piękno jest lepsze od jawnego 29 AJSCHYLOS Dyscyplina jest matką dobrobytu * Nie ma gorszego zła od pięknych słów, które kłamią * Prawdę trzeba wyrażać prostymi słowami Nasze smutki są radościami naszych wrogów * Pouczać innych jest łatwiej niż siebie * Ważniejsze jest nie zwycięstwo, lecz właściwe wykorzystanie zwycięstwa * Ranę zadałeś, ranę otrzymasz * W czarnym aksamicie nieskończoności zwycięstwo będzie człowieka * Siła konieczności jest niezwyciężona * Hades jest wielkim sędzią dla śmiertelnych w świecie podziemnym * Zdanie, które wychodzi z ust ludu, ma wielką siłę PINDAR Szczególnie praca jest światłem dla życia * Praca w młodości owocuje na starość * Nie ma nic lepszego nad wodę * Złoto jest przyczyną wojny * Jak koń do rydwanu, tak wół do pługa * Radości i smutki ludzkie mijają jak fale morza * Wspólny jest rodowód bogów i ludzi, z jednej matki pochodzimy 33 SOFOKLES Wiele jest mocy, lecz nie ma większej nad człowieka * Nawet w zniewolonym ciele myśl jest wolna Rozsądnie jest pragnąć na miarę człowieka * Twarde słowa ranią nawet wtedy, gdy są sprawiedliwe * Żadne kłamstwo nie doczeka się starości * Stracić dobrego przyjaciela, to równoznaczne z utratą własnego życia * Los wynosi i los w przepaść strąca szczęśliwego i nieszczęśnika * Nie ma większego zła od anarchii. Ona państwa niszczy i domy rujnuje * Widzisz, drzewa, które poddają się rwącym potokom, ratują swoje konary, a zbyt oporne giną z korzeniami * Los szlachetnego nierówny jest złoczyńcy * Spiesz się powoli, a unikniesz błędów * Tylko szlachetne czyny są trwałe 35 Bez bólu i cierpień nie istniejemy * Marne to państwo, co jednemu tylko służy * Mało słów dużo treści * Cel zamierzony nie równa się celowi osiągniętemu * Kto nie przeżył tego co ja, niechaj rad mi nie udziela * Milczenie stroi kobietę * Największe szczęście to spełnienie obowiązku * Kto się spieszy, potyka się * Zawsze czas zrehabilituje porządnego człowieka * Każda rzecz jest dobra w swoim czasie Nie czyń nic ponad miarę * Pierwszym warunkiem szczęścia jest rozsądek * Człowiek na starość dziecinnieje 37 EURYPIDES Nie ma godniejszej rzeczy od cnoty * Sukces jest wynikiem właściwej decyzji * Pokonanie drogi do cnoty wymaga ogromnego samozaparcia * Nie należy przemilczać racji * Kto unika miłości, jest chory * Największym bogiem jest miłość * Dobro i zło zawsze z sobą graniczą * Nasze życie jest ciągłą walką * Jaka praca taka płaca * Delikatne ręce nie mogą uprawiać pola * Wszystkie cnoty w sprawiedliwości się mieszczą * Chłopcy są filarami domów * Największą wadą ludzką jest gadulstwo 39 Język prawdy jest z natury prosty * Milcz, albo mów coś lepszego od milczenia * Mądrym jest ten, który wie, kiedy zachować spokój * Nie możesz być silniejszy od przeznaczenia PROTAGORAS Miarą wszystkiego jest człowiek * Jedynym źródłem i kryterium poznania rzeczywistości są zmysły * Wyższa jest prawda użyteczna 41 TUKIDYDES Podstawą szczęścia jest wolność, a wolności - odwaga * Głupi człowiek ma serce na języku, mądry język w sercu * Narody tracąc pamięć, tracą życie 42 Żadna władza nie jest lubiana przez ludzi * Wszystkie wydarzenia historyczne są wyłącznie wynikiem działania ludzi Lepiej eliminować przestępców, niż współczuć ich ofiarom Ból oczyszcza duszę 43 DEMOKRYT Prosta droga najlepsza * Lepiej zastanowić się przed decyzją, aniżeli potem żałować * Lepiej kontrolować swoje błędy niż cudze Zachcianki bez umiaru są oznaką dziecka, a nie dorosłego człowieka * Siła i piękno są darem młodości Nie staraj się zrozumieć wszystkiego, bo wszystko stanie się niezrozumiałe Podziwiać należy czyny a nie słowa * Zazdrosny sobie samemu szkodzi * Żyjemy nie tak, jak chcemy, lecz tak, jak potrafimy * Kto nikogo nie kocha, sam niczyjej nie zazna miłości * Lepsza przyjaźń jednego człowieka rozumnego niż wszystkich głupców * Rozumowe poznanie dobra prowadzi człowieka do zadowolenia i pogody ducha 45 Istnieją tylko dwa rodzaje wiedzy: wiedza prawdziwa, której źródłem jest rozum oraz wiedza nieprawdziwa, której źródłem są zmysły Nadzieje ludzi mądrych są pewniejsze niż bogactwo nieuków * Książki są lekarstwem dla umysłu * Nigdy niewolnik pieniądza nie będzie uczciwym człowiekiem Kto szuka dobra, z trudem je odnajduje, zło natomiast i bez szukania można znaleźć Człowiekowi mądremu cała ziemia jest dostępna, gdy ojczyzną szlachetnej duszy jest cały świat * Mądry jest nie ten, który martwi się z powodu niedostatku, lecz ten, który cieszy się z tego, co ma * Nie lęk, lecz powód do lęku niechaj cię powstrzymuje od grzechów * Ciężko jest być zależnym od człowieka gorszego * Zwierzę zna umiar swoich potrzeb, ale człowiek nie * Zazdrośnik sam siebie dręczy jak najgorszy wróg * Słowo jest cieniem czynu * Szlachetny jest ten, kto nie tylko nie krzywdzi, ale i nie chce krzywdzić * Naucz się wstydzić o wiele bardziej samego siebie niż innych * Chęć nadmiernych zysków powoduje utratę tego, co posiadamy 47 SOKRATES Puste worki nadyma wiatr, bezmyślnych ludzi - próżność * Łatwiej utrzymać na języku rozżarzony węgiel niż słowo sekretne * Zimą potrzebne jest ciepłe okrycie, w starości - brak zmartwień * Dla cierpiących najmniejsza radość jest wielkim szczęściem * Miej oczy i uszy otwarte * Odzywaj się tylko wtedy, gdy wiesz, o co chodzi * Dusza powinna być wolna. Nie trzeba też żałować łez i lamentów 49 HIPOKRATES Bezczynność i lenistwo prowadzą do zguby Życie krótkie, sztuka długotrwała, czas bezwzględny, doświadczenie zawodne, ocena trudna Przyroda jest lekarzem dla wszelkich chorób * Szlachetne cechy istnieją naprawdę u szlachetnych ludzi * Dieta prowadząca do ostatniego stadium osłabienia jest szkodliwa, tak jak nadmierna sytość * Jedzenie, picie, sen, miłość cielesna - wszystko z umiarem 51 KSENOFONT Bez zgody ani państwo nie może egzystować, ani rodzina * Tam gdzie ludzie przestrzegają prawa, państwa są silne i szczęśliwe * Dyscyplina jest największym skarbem dla państwa * Wolność jest równa wszystkim skarbom świata * Miłość duchowa jest wyższa od miłości cielesnej * Wszystko od ziemi pochodzi i do niej powróci 53 ISOKRATES Przeszłość jest nauką dla przyszłości W całym życiu szanuj prawdę tak, by twoje słowa były bardziej wiarygodne od przyrzeczeń innych * Często język wyprzedza myśli * Mądrość jest jedyną wartością, która nie dewaluuje się * Nie czyń tego, co tobie niemiłe * Złoto sprawdzamy w ogniu, przyjaźń w nieszczęściu * Książki mędrców są pomnikami, nieuków - grobami * Mętnej wody i głupca lepiej nie ruszać * Natura nam dała ciało i duszę * Bardziej strzeż się powierzonych tajemnic niż pieniędzy * Sławy nie kupisz pieniędzmi * Dusza popełnia błędy, gdy umysł jest zdemoralizowany 55 Najlepsze są wizyty krótkie * Lepiej być biednym i uczciwym niż bogatym i nieuczciwym * Z godnością oczekuj starości * Zające myśliwi łapią psami, a głupców pochwałami * Czy weźmiesz ślepego przewodnika czy głupiego radcę - efekt ten sam PLATON Życie nie kontrolowane jest bezwartościowe * Najlepsze to życie, które łączy troskę z beztroską Tylko uczciwe życie jest szczęśliwe 57 Największe zło to tolerować krzywdę * Celem naszych czynów powinno być czynienie dobra * Rzeczy się stają, idee istnieją * Kochaj ojczyznę nawet, gdy jest niesprawiedliwa * Nie ma gorszego państwa od totalitarnego * Całe złoto, które znajduje się na ziemi i w ziemi, nie ma tej wartości co cnota * Miarą mowy nie jest ten, który mówi, lecz ten, który słucha * Bezmyślność jest chorobą duszy. Występuje w dwóch postaciach: manii i niewiedzy * Wiedza jest drugim słońcem dla ludzi * Wino czyni ubogiego bogatym w fantazję, a bogatego biednym w rzeczywistości Najpierw powstała dusza, potem ciało Każda dusza jest nieśmiertelna, bo to, co znajduje się w ciągłym ruchu, jest nieśmiertelne Śmierć jest oddzieleniem się duszy od ciała * Doświadczenie pozwala nam kierować się w życiu zasadami sztuki, brak doświadczenia oddaje nas losowi * Strach jest oczekiwaniem zła * Kultura przynosi także i zwycięstwo, zwycięstwo nieraz obniża kulturę * Cnota jest zdrowym stanem duszy, jej pięknem i siłą, natomiast małoduszność jest jej plagą, brzydotą i chorobą 59 Chciwość jest cechą wstrętną i grzeszną * Najważniejszy w każdym działaniu jest początek Nic się nie dzieje przypadkowo, zawsze jest jakaś przyczyna i konieczność 60 ANTYFANES Największa satysfakcja w życiu to świadomość, że się nikogo nie skrzywdziło * Żyjemy, żeby umrzeć * Bogactwo jak zły lekarz czyni nas z widzących ślepymi 61 Nielegalne zyski przynoszą nagłe radości i długotrwałe smutki * Tak jak rdza zżera metal, tak też zazdrosnych zżera zazdrość * Człowiek jest obywatelem świata * Dla tego co nie krzywdzi, zbędne prawodawstwo 62 ARYSTOTELES Prawdziwą sprawiedliwością jest przeżyć to, co się uczyniło innym * Jedna jaskółka nie czyni wiosny * Korzenie wychowania są gorzkie, ale owoce słodkie 63 Starość nie jest niczym innym, jak tylko powtórzeniem wieku dziecięcego Z życia najlepiej odchodzić jak z uczty: ani spragniony, ani pijany * Warunkiem istnienia demokratycznego państwa jest wolność * Nie poznamy prawdy, nie znając przyczyny * Nie chowaj nienawiści po wieczne czasy, ty, który sam jesteś śmiertelny * Nieszczęście ludzi brata * Mądrość uzależniona jest od trzech rzeczy: osobowości, wiedzy, samokontroli * Kto kocha mity, jest w jakimś stopniu filozofem * Prawda i sprawiedliwość z natury są silniejsze od kłamstwa i niesprawiedliwości * Nic się na ziemi bez przyczyny nie dzieje * Człowiek jest obywatelem świata * Celem wiedzy teoretycznej jest prawda, a wiedzy praktycznej działanie * Największe występki wynikają z nadmiernych pragnień, a nie z osiągnięć z konieczności 65 DEMOSTENES Myśli powinny być lepsze od pragnień * Najtrudniej jest zadowolić wszystkich * Nikt nie może uciec od swego przeznaczenia * Jaka myśl, taki czyn * Osiągnięcia często przesłaniają złe czyny Władza, która opiera się na niesprawiedliwości, nie może być trwała 67 TEOFRAST Nie przystosowuje się rzeczywistości do praw, lecz prawa do rzeczywistości * Człowieka należy oceniać nie po słowach, lecz po czynach Przestępcy są bardziej nieszczęśliwi od innych, bo nie tylko cierpią z powodu swoich klęsk, lecz także osiągnięć i zdobyczy innych 68 MENANDER Nie chwal nigdy siebie * Czas zawsze prawdę ujawni * Trud człowieka uczciwego zawsze zaowocuje 69 Wszystko można osiągnąć wytrwałą pracą * Nie ma nic lepszego od milczenia * Unikaj przyjemności, które potem przynoszą zmartwienia * Wiedza bez logiki nic nie jest warta * Sprawiedliwość jest silniejsza nawet od prawa * Siwizna nie czyni człowieka mądrym * Dobre słowo leczy smutek * Dla cierpiącego fizycznie potrzebny jest lekarz, dla cierpiącego psychicznie - przyjaciel Nieszczęśliwy człowiek ratuje się nadzieją * Sztylet rani ciało, słowo - umysł * Lekarstwem dla chorej duszy jest dobre słowo * Jakże piękny jest człowiek, jeżeli jest człowiekiem * Najlepszym nauczycielem jest czas * Prawda wychodzi na światło dzienne, chociaż nikt jej nie szukał * Być człowiekiem to wystarczający powód, żeby być nieszczęśliwym * Rozum jest naszym bogiem - sprawcą szczęścia i nieszczęścia * Uczciwy człowiek nigdy się nie bogaci * Sprawiedliwą decyzję i Bóg popiera * Kto jest kochany przez bogów, młodo umiera 71 Trudno uciec od swego przeznaczenia * Kto nie czyni zła, jest z natury bogiem * Nie chwal się nigdy, gdy jesteś szczęśliwy * Charaktery z natury złe nie zmieniają się 72 EPIKUR Nie można żyć szczęśliwie, nie żyjąc godnie, moralnie i uczciwie * Trzeba wyzwolić się ze strachu bogów i śmierci * Miarą prawdy jest uczucie 73 Nie tak bardzo potrzebna jest pomoc przyjaciół, ile wiara w ich pomoc * Straszną rzeczą, jest konieczność, ale nie ma żadnej konieczności żyć w konieczności * Bezmyślnych wyzwala ze smutku czas, mądrych - logika * Żyj w ukryciu 74 TEOKRYT Młodość mija jak sen * Jak długo istnieje życie, tak długo istnieć będzie nadzieja * Bezrobotni zawsze świętują 75 Prawda w winie * Żmija ukryta w kwiatach * Nie są godni miłości ci, którzy w niczym nie ryzykują * Tylko martwi nie mają nadziei 76 PLUTARCH Milczenie w odpowiednim momencie jest ważniejsze i lepsze od wszelkich słów * Najlepszą wagą do mierzenia przyjaźni jest nieszczęście * Nie ma groźniejszego potwora od człowieka 77 życie jest chwilą wieczności * Z wszystkich ludzkich rzeczy tylko wiedza jest nieśmiertelna * Ciało jest narzędziem duszy * Władza absolutna jest matką niesprawiedliwości Tak jak but zmienia kształt przez nogę, a nie odwrotnie, tak też duchowe pragnienia zmieniają życie człowieka Medycyna i gimnastyka leczą ciało. Lekarstwem dla chorej duszy jest tylko filozofia Rozsądek czyni życie lepszym i szczęśliwszym 78 EPIKTET Śmierć sama w sobie nie jest straszna, lecz tylko mniemanie, że jest straszna, jest straszne * Jedynym dobrem jest cnota, a wszystko inne jest dobrem jedynie w naszym mniemaniu * Łzy są pociechą nieszczęśliwych 79 Tylko ludzie intelektualnie rozwinięci są wolni Prawdziwym panem i królem jest jedynie mędrzec, który uwolnił się od namiętności i niczego nie potrzebuje Nie należy okrętu przytwierdzać do jednej kotwicy, ani życia do jednej nadziei W czasie uczty nie opowiadaj, jak należy jeść, ale jedz, jak należy IOANNIS FILIMON Szlachetnym człowiekiem jest nie tylko ten, który nie krzywdzi, ale i ten, który może krzywdzić i nie czyni tego * W rozpaczy też myślę. To trzyma mnie przy życiu i czyni człowiekiem Smutek jest drzewem, a jego owocami łzy * Wiedza jest lekarzem duszy * Gdybyś znał cierpienia innych, łatwiej przecierpiałbyś swoje 85 ANDREAS LASKARATOS Źli ludzie lgną do siebie jak zgniłe rodzynki * Wyjątek nie zmienia zasady * Przebiegłość jest rodzajem harmonii, według której społeczeństwo reguluje swoje kroki 86 DIMITRIOS KAMBUROGLU Wszystkie ruiny świata przerażają, tylko greckie budzą podziw * Słusznie nazywamy ziemię matką, skoro depczemy ją, a ona nie przestaje rodzić Są ludzie, którzy swoim charakterem niszczą to, co zbudowali rozumem 87 Bardziej niebezpieczna jest iskra na starość niż pożar w młodości Nawet koguty za moich czasów piały lepiej Pocałunek jest ostatnim przykładem ludożerstwa * Wielu oskarża morze, choć wiatr zawinił 88 KOSTIS PALAMAS Prawo, gdy nie ma nic z boskiego daru, jest kamieniem u szyi * Poza życiem nie istniejemy * Serce to cud, rozum jest okiem serca 89 Nie możesz iść do przodu, patrząc w tył * Wartości dewaluują się razem z ustrojem, który upada * Filozof sprawdza się w filozofii myśli, poeta w filozofii wzruszenia * Nie mam korzeni w sobie, dlatego mam skrzydła * Żeby napisać jakąś myśl, potrzebne jest myślenie 90 POLIYIOS DIMITRAKOPULOS Tam, gdzie się kończy dyplomacja, zaczyna się wojna * Grzech ma tylko początek, nigdy końca * Wspomnienia są podporą starości 91 Słowo "naród" jest największą igraszką językową historii * Żołądek jest zdrowym rozsądkiem narodów * Czego nie możesz załatwić głową, załatw sercem * Człowiek jest: dla przeszłości - historykiem, dla przyszłości - poetą, dla teraźniejszości - komediantem * W dwóch przypadkach lęk jest niedozwolony - na wojnie i w miłości 92 NI KOS KAZANTZAKIS Każda rzeczywistość jest ślepa i od ludzi domaga się twarzy * Młodość domaga się nieśmiertelności * Życie przemija jak błyskawica 93 Nie kocham człowieka, kocham trawiący go płomień * Wiara jest mozaiką złożoną z wątpliwości * Nie oczekuję niczego, nie boję się niczego, jestem wolny * Za istotę ludzką może uważać się tylko ten, kto chce być wolny * Kobieta jest jak świeże źródło. Pochylasz się nad nim, widzisz swoją twarz, pijesz, pijesz, aż ci dech zapiera * Wszyscy jesteśmy żerem dla robaków * Bóg i diabeł są z jednej gliny * Nie zamieni się kruk w gołębia * Piękno jest jedynym miernikiem wolności człowieka * Szlachetny człowiek wymaga od siebie, prostak od innych * Na starość diabeł zamienia się w mnicha * Aniołowie mają język i głosu wydobyć nie mogą * Człowiek jest delikatną maszyną, łatwo ulega rozregulowaniu * Okrutną zagadką jest życie * Dusza człowieka powinna być twarda jak stal, wykuta z brązu, a nie utkana z wiatru Bez Judasza nie ma ukrzyżowania, bez ukrzyżowania nie ma zmartwychwstania * Biada mężczyźnie, który mógł spać z kobietą, a nie uczynił tego * Jestem niewolnikiem pracy i tym się szczycę 95 Sztuka jest cudownym zaklęciem... Jak czarodziejska fujarka potrafi nas od złego uwolnić * Jeśli żarliwa, uporczywa walka oznacza szczęście, jestem szczęśliwy W religiach, które utraciły moc wiary, bogowie stają się tylko figurami retorycznymi, ornamentami dla ludzkiej samotności lub obrazami zdobiącymi ściany * W człowieku już od urodzenia lęgną się robaki, tylko że ich nie widać. Skoro jednak poczują, że zaczyna gnić, wyłażą ze swoich kryjówek - białe, bielutkie jak robaki w serze * Śmierć jest niczym- jedno dmuchnięcie i świeca gaśnie - ale starość to straszna hańba! * Życie człowieka wiedzie raz górą, raz dołem, dlatego to ludzie rozsądni nakładają sobie hamulce * Każdy człowiek ma jakiegoś fioła, ale zdaje się, że największym jest mniemanie, że się nie ma go wcale * Rozum jest jak sklepikarz, prowadzi rachunki, notuje przychód i rozchód, zysk i stratę Kto przyjmuje wolność z cudzych rąk, uzależnia się Człowiek ma do spełnienia trzy obowiązki: rozumu, serca i uwolnienia się od rozumu i serca Szlachetność nie jest owocem mojej natury lecz mojej walki * Spieszę się ukształtować moją duszę, zanim umrę * W pracy twórczej pełno niepewności i tachikardii jak w miłości * Kontakt z ludźmi zmniejszył moją siłę i miłość do nich * Samotność jest dla mnie jak kobieta dla walczącego żołnierza * Ślub to zaręczyny rozwodu 97 Ciało jest duszą kobiety * Ziemia i kobieta nie mogą leżeć odłogiem * Kobieta pocałunkiem przezwyciężyć może nawet śmierć * Nawet Bóg nie oprze się pachnącej kobiecie wychodzącej z kąpieli Kobieta jest czymś niepojętym. Żadne prawa ani religia nie mają do niej zastosowania Prawdziwej kobiecie większą przyjemność sprawia dawanie szczęścia mężczyźnie niż doznawanie go Kobieta to tajemnicze stworzenie. Może tysiąc razy upaść i tysiąc razy podnieść się jako dziewica. Dlaczego? Po prostu nie pamięta Istnieje tyle rodzajów szczęścia, ile miar poszczególnych ludzi * Nawet najwznioślejsze idee, widziane od podszewki, są tylko bawidełkami wypchanymi trocinami ze zręcznie ukrytą w środku sprężyną Przychodzimy z głębokich mroków, dochodzimy do głębokich mroków, między nimi jasna przestrzeń - życie 99 KONSTANTINOS TSATSOS Dusza i ciało są jak małżeństwo. Muszą zestarzeć się równocześnie. Inaczej dusza zamęczy ciało lub ciało duszę * Tylko w samotności myśli przyjmują swoje właściwe wymiary, tak jak szepty w ciszy nocy * Człowiek powinien mieć taką wolność, na jaką zasłużył * Ludzie myślą, że wyrażają swoje myśli. Nie wiedzą, jak mało siebie mają w sobie * Instynkt życia przeszkadza nam poczuć jego nieistnienie * Wolność myśli jest przede wszystkim wolnością błądzenia * Wiem, co to samotność i to mi wystarczy * Tak jak absolutny konkret zabija fantazję, którą żyje dzieło sztuki, tak też absolutna abstrakcja grzebie ją w niepamięć 101 GIORGOS SEFERIS Żałuję, że pozwoliłem szerokiej rzece przejść między palcami, a nie spróbowałem kropli wody Jeśli ból jest ludzki, nie jesteśmy ludźmi tylko, by cierpieć * Tyle rzeczy mignęło przed oczami, a nasze oczy nigdy ich nie widziały * Czy mrok zapada, czy jaśnieje, jaśmin jest biały * Pierwszą rzeczą, którą Bóg uczynił, jest miłość * Już czas mówić zwięźle, bo jutro dusza nas opuści 103 YANNIS RITSOS Wielkość człowieka mierzymy wielkością wolności Milczenie to najtrudniejsza i najdoskonalsza sztuka * Wierzę w poezję, miłość, śmierć, dlatego właśnie wierzę w nieśmiertelność * Światło jest pierwszą prawdą, moim ostatnim pragnieniem * Nie przyszliśmy na świat tylko, by umrzeć Właściwy czyn jest skokiem człowieka poza samotność * Każdy człowiek dąży sam do miłości, sławy, śmierci 105 ODISSEAS ELITIS I ziemia naszym kosztem się kręci * Jeśli nie oprzesz jednej nogi poza ziemią, nie utrzymasz się na niej * Świat staje się piękny w wymiarach serca * Czas jest bezwzględnym rzeźbiarzem ludzi * To poligamia - kochać i śnić * Rosa rodzi się w liściach * Każdy człowiek jest złotym runem dla siebie 107 IASON EYANGELU Nadzieja podobna jest do kotwicy - ratuje nas, ale i unieruchamia Wielu ludzi umiera dla idei, żadna jednak idea nie poświęca się dla ludzi Bać się trzeba zgiętych pleców, gdy się wyprostują * Wchodzi się na szczyt góry, nie żeby zobaczyć niebo, lecz równinę * Kochajcie wrogów za ich zalety * Nie bij laską, którą się podpierasz * Jeśli nie masz klucza porozumienia, wyważ drzwi * Nie należy mężczyzny oceniać słowami jego żony * Zepsuty ząb, który boli w nocy, wyrwij w dzień, chociaż nie boli * Konieczność rodzi wynalazek, wynalazek dwie konieczności * Każda prawda ma dwie strony: moją i twoją * Żeby zobaczyć cud, potrzebne są odpowiednie oczy * Szczęście i nieszczęście wchodzą tymi samymi drzwiami 109 Kto potyka się, niech nie będzie przeszkodą dla innych * Poeta bardziej jest ceniony za sny niż za czyny * Głębię duszy mierzymy wysokością myśli * Monoteizm jest przykładem poetyckiego ubóstwa * Zamiast błagać chmurę o deszcz, wykop studnię * Życie jest rumakiem, który nie znosi tchórzliwego jeźdźca * Najpiękniejsze oczy dają najwięcej łez * Gwiazdy błogosławią mrok, który pozwala im błyszczeć * Wyjątek jest zawsze ciekawszy od zasady * Pod wargami, które całują, są zęby, które gryzą * Dobry dyplomata celowo idzie prostą drogą * W mroku wszystkie drogi prowadzą w przepaść * Z otwartej dłoni łatwo powstaje pięść Ogień grzeje, nawet gdy się odwrócisz do niego plecami * Żeby ziarnko piasku stało się perłą, potrzebna jest odpowiednia muszla * Rozum wznosi wokół siebie mury. Serce je burzy Ludzka dusza znajduje właściwe wymiary w cierpieniu * Lęk przed intelektualnym ubóstwem rodzi gadulstwo * Radości wybieramy sami, cierpienia nas wybierają 111 Nie ubieraj się lepiej od człowieka, którego masz uczcić * Podstawą myśli jest rozum, oceny - wątpliwość * Utopię oficjalnie nazywamy metafizyką * Światło nietoperzom nie służy * Wiara jest filozofią biednych, filozofia - wiarą bogatych * W miłości dwie wolności łączą się w jedną słodką niewolę 112 TAKIS ANTONIU Śmierć nie odróżnia światła od mroku, bo urodziła się ślepa * Nawet śmierć czeka na swoją śmierć * Nie zabijaj swoich cierpień, bo zdusisz człowieczeństwo 113 Nie ustrzeżesz myślą ciała, tak jak światła nie zdobędziesz słowem Wszystkie drogi świata prowadzą do mojego serca Poezja - najdłuższą drogą na tym świecie Nawet w snach nauczyłem się chodzić bez twarzy. PRZYSŁOWIA LUDOWE Czyste niebo piorunów się nie boi * Orzeł much nie łapie Lepszy wróbel w ręku niż gołąb na sęku * Kto goni wiatr, zostaje przez niego porwany * Dwie głowy nie mieszczą się w jednej czapce * Bierz mały koszyk tam, gdzie zapowiadają wiele czereśni * W nieogrodzonym ogrodzie, bezpańska kapusta * Brawo biją osłowi, kiedy wybrnie z błota * Kot lubi ryby, ale do wody skakać nie chce * Głęboka rzeka nie huczy * Ze złej beczki nie ma dobrego wina * Kto bije swego osła, krzywdzi własną sakiewkę * Słuchaj cudzego zdania, ale nie wyrzekaj się własnego 117 Gdzie drożyzna, tam pieniądz tanieje * Kobieta daje radość, mężczyzna gorycz pije * Instrumenty te same, choć grajkowie się zmieniają * Gdy płonie dom sąsiada, pamiętaj, że twój też jest blisko * Zamykaj drzwi, gdy chcesz, by sąsiad nie był złodziejem * Noc ma uszy, dzień oczy * Nawet palce jednej ręki nie są równe * Wszystkie świnie mają podobne ryje * Pracuj, żeby jeść, a kradnij, żeby mieć * Na cudzych plecach nawet sto batów nic nie znaczy Kobyłkę najpierw trzeba pogłaskać, a potem ujeżdżać * Na posuchę i grad jest dobry * Gdyby suka nie merdała ogonem, psy nie poszłyby za nią * Duży rozbieg, mały skok * Bez przynęty ryby nie złapiesz * Winnica potrzebuje sadownika, dom - gospodarza * Uratuj węża zimą, ukąsi cię latem * Ptak lata wysoko, ale pożywienie znajduje na ziemi * Kobiety i karabinu nie powierzaj obcym rękom * Nawet dobra ziemia, gdy leży odłogiem, rodzi chwasty 119 Syty głodnemu nie wierzy * Ślimak nocą wędruje, ale jego ślady w dzień są widoczne * Wilk muchami się nie nasyci * Prawda wychodzi na wierzch jak oliwa * Ten się drapie, kto ma paznokcie * Człowiek z natury jest dobry, ale ma w sobie diabła * Kamień, który toczy się, nie pleśnieje * Gdybym wiedział, kiedy umrę, wykopałbym sobie grób * Z jajka kruka nie wykluje się gołąb * Zapalaj kaganek, zanim mrok zapadnie * Pieniądz powinien być środkiem a nie celem życia * Koło, które się obraca, nie rdzewieje * Oświecony ma troje oczu, analfabeta ma jedno i to ślepe * Dom bez książek to dom bez okien * Kto pracuje, nie głoduje * Lepiej być ściganym, niż więzionym * Od słowa do czynu wielka droga * Cierpliwość jest kluczem do szczęścia * Dzisiejszą złość przenieść na jutro * Dobre słowo nawet węża wyprowadzi ze swego gniazda 121 Język nie ma kości, ale kości łamie * Połowę trawienia wykonują zęby * Zbyt wysoko gniazdo budujesz, złamie się gałąź * Kto ma złą żonę, na pogrzeby nie musi chodzić * Świat jest drabiną, po której jedni wchodzą, inni schodzą 122 MAŁO SŁÓW - DUŻO TREŚCI Jeśli poezja swoją mądrością może oczarować serce, to filozofia swoją poezją może oczarować umysł. Od dłuższego czasu nosiłem się z zamiarem przygotowania aforyzmów Greków od Homera i Platona do autora Greka Zorby Nikosa Kazantzakisa i jemu współczesnych myślicieli. Przeczytałem w oryginale dziesiątki książek autorów starożytnych i nowożytnych oraz kilka antologii*, zanotowałem w swoich brulionach setki zwrotów i sentencji. Niektóre znane są we frazeologii polskiej, inne szokują swoją aktualnością, uniwersalnością, bezprecedensową logiką. To skondensowane eseje moralno-psychologiczne, to prawdy - nagie i bez tatuażu, których blask jeszcze bardziej podkreśla czas. Z ogromnego morza soli greckiej wybrałem niewielką ilość ziaren. Potwierdzają one wielkość umysłu ludzi Południa, którzy mądrość cenili najbardziej. Ta życiodajna zasada przetrwała do dzisiaj. Oczywiście gdybym chciał, żeby zbiór aforystyki greckiej był reprezentatywny tak dla autorów jak i dla poszczególnych okresów historycznoliterackich, musiałbym przygotować kilkutomową edycję. Dlatego propozycja moja ma charakter subiektywny. Początkowo zamierzałem też zaopatrzyć aforyzmy w należyte odsyłacze do tekstów oryginalnych. Grecka pisownia przedłużyłaby jednak czas druku książki (może kiedyś pokuszę się o wydanie dwujęzyczne). Poza tym jest to droga mało dostępna dla szerszego kręgu czytelników. A ta publikacja ma być właśnie przeznaczona dla masowego czytelnika. Polacy, tak jak Grecy, przepadają za aforyzmami. Posługują się nimi w życiu codziennym, nie pamiętając często nazwisk autorów. Słowo aforyzm pochodzi od greckiego terminu aforismos, co znaczy definicja, zwięzłe zdanie, myśl moralna, filozoficzna, twierdzenie naukowe, sentencja, apoftegmat, gnoma, maksyma, apokryf, paradoks. Pierwszym dziełem zatytułowanym Aforyzmy * Między innymi: S sofia don ton epochon (Mądrość wszystkich epok), Athina 1973; Kaniski lantropinis sofias (Kosz ludzkiej mądrości), Pireus 1973; Archea gnomika kie laiki sofia (Starożytne gnomy i ludowa mądrość), Athina 1983. 125 była rozprawa Hipokratesa, która zawierała twierdzenia i zasady medyczne. Takie znaczenie miały aforyzmy do czasów renesansu, kiedy pojawiły się filozoficzne komentarze do klasyków greckich i rzymskich, głosy i sentencje. Prekursorami aforystyki jako samodzielnego gatunku literackiego byli Erazm z Rotterdamu (1466-1536), Michel Montaine (1532-1592), Francis Bacon (1561-1626) i Blais Pascal (1623-1662), którzy w swoich książkach zawarli mnóstwo sentencji filozofów i poetów greckich, z nich czerpali wzory ścisłego myślenia, precyzyjnego języka i stylu. I tak pojawił się, do dziś popularny, gatunek literacki esej, który stanowi próbę poznania człowieka przez introspekcję, obserwację i samodzielną refleksję. Aforyzmy - maksymalnie zwięzłe, w zasadzie jednozdaniowe sformułowania stanowią rekapitulację doktryn i kwintesencję dociekań, najmniejsza liczba słów "przewartościowują wartości". Tę istotną cechę aforyzmu najlepiej ujął Sofokles: "Mało słów, dużo treści". Po wiekach powtórzył to, inaczej, Mark Twain: "Minimum dźwięku, maksimum sensu". W tej książce obok autentycznych aforyzmów, monadycznych - indywidualnych, niezależnych - są myśli zaczerpnięte z dramatów, powieści, poezji, wydobyte więc z szerszego kontekstu. Ten zabieg na pewno nadaje im znamię autonomii, ale równocześnie nasuwa pytanie, czy wszystkie odautorskie komentarze, wypowiedzi bohaterów możemy identyfikować z poglądami samego autora, czy są alter ego twórcy... Nawet jeśli nie, to nie wolno rezygnować z doskonałych aforystycznych sformułowań, z nośników treści autentycznych i rzetelnej wiedzy o człowieku i otaczającym go świecie. Taki pogląd reprezentują prawie wszyscy antologiści*. Książki, z których zaczerpnąłem niniejsze aforyzmy, wydane były w Grecji w różnych okresach. Wymieniam je w notach o autorach. Tematyka aforystyki greckiej wykazuje zadziwiającą ciągłość i jest odwieczna: miłość i śmierć, życie, radość i ból, przyjaźń, nienawiść i zazdrość, prawda i wolność, sprawiedliwość, piękno i praca... Nic więc co ludzkie, nie jest aforyzmom obce. I z tym przeświadczeniem oddaję w ręce czytelników tę wielowymiarową i diachroniczną książkę. Myśli, które na pewno zrodzą myśli u innych. * M.in. cała seria PIW-owska; M. Dobrosielski, Tuziny aforyzmów, Warszawa 1987; Joachim Glensk, Współczesna aforystyka polska, Łódź 1986. Nikos Chadzinikoiait 126 NOTY O AUTORACH HOMER (800-724 pne) - najstarszy i najwybitniejszy poeta grecki, twórca niedoścignionych wzorów poezji epicznej Iliady i Odysei. HEZJOD (790-730 pne) - twórca eposów: kosmogonicznego, genealogicznego i dydaktycznego. Dzieła: Theogonia (Teogonia), Erga kie Imere (Prace i Dnie). TALES (643-548 pne) -jeden z siedmiu mędrców. Nauka jego krążyła w formie powiedzeń, niektóre z nich przytacza Arystoteles. PITTAKOS (640-569 pne) - jeden z siedmiu mędrców, władca Mityleny na Lesbos. Pisał elegie, wskazówki moralno-dydaktyczne. Wiele jego maksym wyryto na ścianach świątyni w Delfach. SOLON (640-559 pne) - poeta, mędrzec, prawodawca ateński, reformator systemu miar i wag, prawa cywilnego i karnego. Elegies kie jamby (Elegie ijamby). SAFONA (628-568 pne) - poetka miłości. Pisała epitalamia (pieśni weselne), hymny, modlitwy, pieśni miłosne, epigramaty. Z dziewięciu wydanych tomów zachowało się niewiele Pieśni. EZOP (625-560 pne) - najstarszy europejski bajkopisarz. Tematy czerpał z życia. Były one wyrazem chłopskiej mądrości i protestu uciśnionego ludu. Jego bajki przerabiali: Biernat z Lublina, Rej, Krasicki, Trembecki, Naruszewicz, Mickiewicz. Mithi (Bajki). KLEOBULOS (600-530 pne) - jeden z siedmiu mędrców, autor licznych epigramatów, szczególnie zagadek. Enigmata (Zagadki - około trzech tysięcy). PITAGORAS (569-470 pne) - matematyk, filozof, założyciel związku pitagorejczyków, który dał początek nowym ideom religijnym, politycznym i etycznym. SIMONIDES (556-468) - autor pieśni chóralnych, biesiadnych, dytyrambów, elegii. Epigrammata (Epigramaty). FOKILIDES (556-480 pne) - poeta elegijny. Jego Gnomes (Gnomy) miały dydaktyczny charakter i uchodziły za dekalog greckiej moralności. HERAKLIT (544-464 pne) - filozof, materialista. Swoje poglądy dialektyczne zawarł w dziele Peri fiseos (O przyrodzie). Za prazasadę świata uważał ogień. AJSCHYLOS (525-455 pne) -najstarszy z trzech tragików greckich. Napisał około dziewięćdziesięciu tragedii i dramatów, zachowało się w całości siedem sztuk, m.in.: 127 Perse (Persowie), Prometeus desmotis (Prometeusz skowany), Epta epi Thiwas (Siedmiu przeciw Tebom), Ikietides (Błagalnice). PINDAR (518-442 pne) - poeta liryczny, autor pieśni chóralnych, ód, pieśni ku czci zwycięzców na igrzyskach olimpijskich, pytyjskich, nemejskich i istmijskich. Epini-kia (4 tomy). Wywarł wpływ na Horacego. SOFOKLES (496-406 pne) - poeta, dramaturg. Napisał sto trzydzieści tragedii i dramatów satyrowych. Zachowało się tylko siedem, m.in.: Antigoni (Antygona), Filok-titis (Filoktet), Trachinie (Trachinki), Idipus epi Kolona (Edyp w Kolonie). EURYPIDES (480-406 pne) - dramaturg. Napisał dziewięćdziesiąt dwa dramaty, z których zachowało się siedemnaście tragedii, m.in.: Alkistis (Alkestis), Ippolitos (Hipolit), Ifigenia i en Awlidi (Ifigenia w Auiidzie), Ifigenia i en Tawris (Ifigenia w Taurydzie), Orestis (Orestes). PROTAGORAS (480-410 pne) - filozof (sofista). Najważniejsze są jego poglądy dotyczące teorii poznania. Zajmował się też zagadnieniami poprawności mowy. TUKIDYDES (471-395 pne) - historyk, dowódca ateński w wojnie peloponeskiej. Isto- ria (Historia). DEMOKRYT (470-361 pne) - największy filozof grecki kierunku materialistycznego. Napisał około siedemdziesięciu dzieł z dziedziny matematyki, astronomii, fizyki, logiki, medycyny, estetyki, gramatyki. Erga (Dzieła). SOKRATES (469-399 pne) - wzór mędrca i filozofa wszystkich czasów. Nie pozostawił żadnych pism. Poglądy jego znamy z dzieł Platona, Ksenofonta, Arystotelesa. HIPOKRATES (460-370 pne) - największy lekarz starożytności. Jego twierdzenia, zasady i dyrektywy medyczne były pierwszym dziełem zatytułowanym Aforismi (Aforyzmy). KSENOFONT (443-355 pne) - historyk. Wydał pisma historyczne Ellinika (Helleni- ka - w siedmiu księgach), filozoficzne i polityczne. ISOKRATES (436-338 pne) - teoretyk wymowy i wybitny mówca. Z jego pism zachowało się sześć mów sądowych oraz pisma programowe i polityczne. Logi (Mowy.) PLATON (427-347) - największy filozof starożytności, założyciel Akademii. Pisma jego zachowały się w całości. Erga (Dzieła). ANTYFANES (405-333 pne) - przedstawiciel średniej komedii attyckiej. Z trzystu pięćdziesięciu sześciu komedii zachowały się tylko fragmenty. Uprawiał też parodię mitologiczną. 128 ARYSTOTELES (384-322 pne) -jeden z największych filozofów, twórca koncepcji ontologicznej. Stworzył podstawy rozwoju biologii, logiki, psychologii, poetyki, metafizyki. Erga (Dzieła). DEMOSTENES (384-322 pne) - mówca. Pozostawił sześćdziesiąt jeden mów, z których najważniejsze to trzy filipiki i trzy mowy olintyjskie. Logi (Mowy). TEOFRAST (370-287 pne) - uczeń Arystotelesa. Z dwustu czterdziestu jego dzieł zachowało się w całości piętnaście tomów o roślinach. Charachtires (Charaktery - zbiór trzydziestu literackich portretów). MENANDER (342-291 pne) - najwybitniejszy przedstawiciel nowej komedii attyckiej. Z około stu jego komedii zachowały się cztery. Komodies (Komedie). EPIKUR (341-270 pne) - filozof, założyciel szkoły zwanej Ogrodem Epikura. Rozwinął atomistykę i filozofię, za której główne zadanie uznawał zapewnienie szczęśliwego życia. TEOKRYT (315-250 pne) - poeta bukoliczny. Pisał hymny, panegiryki, epigramaty. Największą sławę przyniosły mu Idillia (Sielanki) stylizowane obrazki z życia wiejskiego, na których wzorował się Wergiliusz. PLUTARCH (40-120 ne) - pisarz, historyk, założyciel Akademii w Cheronei. Pozostawił pisma biograficzne i pisma moralne Ithika (Moralia - traktaty i dialogi). EPIKTET (50-130 ne) - filozof stoicki. Zajmował się głównie etyką, uważał cnotę za najwyższe dobro, a wolność za kategorię moralną. Enchiridion (Podręcznik). DIONISIOS SOLOMOS (1798-1857) - wieszcz romantyzmu greckiego, twórca hymnu narodowego. Pisał poematy (Lambros, Elefteri poliorkimeni - Wolni oblężeni, Kritikos - Kreteńczyk), wiersze, satyry, epigramaty. IOANNIS FILIMON (1798-1874) - historyk. Napisał prace związane z Towarzystwem Przyjaciół i rewolucją 1821. Dokimia (Szkice). ANDREAS LASKARATOS (1811-1900) poeta, wydawca pisma satyrycznego Lichnos (Kaganek). Wydał m. in. Piimata (Poezje), Stochasmi (Medytacje), Idu o antropos (Oto człowiek). DIMITRIOS KAMBUROGLU (1852-1942) - poeta, historyk. Do najbardziej znanych jego utworów należą: foni tis kardias mu (Głos mego serca), Attiki erotes (Attyckie miłości), Thripsala (Okruchy - aforyzmy). KOSTIS PALAMAS (1859-1943) - poeta, eseista, prezes Akademii Ateńskiej od 1930 r. Wydał m. in.: Ta mafia tis psichis mu (Oczy mojej duszy), O Dodekalogos 129 tu Giftu (Dodekalog Cygana), Flojera tu Wasilia (Fujarka Króla), I politia kie i mo- naksia (Miasto i samotność). POLIYIOS DIMITRAKOPULOS (1864-1922) - poeta, prozaik, dramaturg, wydawca czasopism. Dzieła: To psomi (Chleb), To mistiko tis zois (Tajemnica życia), E dio Diathike (Dwa testamenty) i inne. NIKOS KAZANTZAKIS (1883-1957) - powieściopisarz, dramaturg, laureat Światowej Nagrody Pokoju (1957), światową sławę przyniosły mu powieści: Grek Zorba, Kape- tan Michał, Chrystus ukrzyżowany po raz wtóry Telefteos Pirasmos (Ostatnia Pokusa). KONSTANTINOS TSATSOS (1899-1987)"- pisarz, myśliciel. Wydał m. in.: cztery tomy Aforismi kie dialogismi (Aforyzmy i rozmyślania). GIORGOS SEFERIS (1900-1971) - poeta, eseista, tłumacz, laureat Nagrody Nobla (1963). Wydał m. in.: Mithistorima (Opowieść), Tetradio gimnasmaton (Zeszyt ćwiczeń), Imerologio katastromatos (Dziennik pokładowy - 3 tomy). YANNIS RITSOS (ur. 1909) - poeta, dramaturg, tłumacz, malarz, laureat Nagrody Leninowskiej (1977). Wydał m. in.: Piramides (Piramidy), Earini Simfonia (Wiosenna symfonia), I sonata tu selinofotos (Sonata księżycowa), Chironomies (Gesty), Filoktitis (Filoktet). ODISSEAS ELITIS (ur. 1911) - poeta, eseista, tłumacz, malarz, laureat Nagrody Nobla (1979). Wydał m. in.: Prosanatolismi (Orientacje), Ilios o protos (Słońce pierwsze), Axion esti (Godny jest), Maria Nefeli. IASON EYANGELU (ur. 1926) - poeta, myśliciel, lekarz. Wydał pięć tomów poezji sześć sztuk teatralnych, sześć książek prozatorskich, osiem tomów eseistycznych i dwanaście tomów aforyzmów (Psifides - Mozaiki). TAKIS ANTONIU (ur. 1932) - poeta, tłumacz, wydawca. Opublikował m. in.: Kiklos thanatu i Genesis (Krąg śmierci i Genezis), Epanastasi ton nekron (Rewolucja zmarłych), Epigrammata (Epigramaty), Doktor Ylachustus. 130 SPIS TREŚCI HOMER 5 HEZJOD 7 TALES 9 PITTAKOS . 11 SOLON 13 SAFONA .. 15 EZOP 17 KLEOBULOS 20 PITAGORAS 22 SIMONIDES 24 FOKILIDES 26 Heraklit 28 Ajshylos 30 PINDAR 32 SOFOKLES 34 EURYPIDES 38 PROTAGORAS 41 TUKIDYDES 42 DEMOKRYT SOKRATES 48 HIPOKRATES 50 KSENOFONT 52 SOKRATES 54 PLATON 57 ANTYFANES 61 ARYSTOTELES 63 DEMOSTENES 66 TEOFRAST . 68 MENANDER 69 EPIKUR 73 TEOKRYT .. 75 PLUTARCH . 77 EPIKTET .. 79 DIONISIOS SOLOMOS . . 82 IOANNIS FILIMON 84 ANDREAS LASKARATOS . 86 DIMITRIOS KAMBUROGLU 87 KOSTIS PALAMAS 89 POLIYIOS DIMITRAKOPULOS 91 NIKOS KAZANTZAKIS . . 93 KONSTANTINOS TSATSOS 100 GIORGOS SEFERIS 102 YANNIS RITSOS 104 ODISSEAS ELITIS . 106 IASON EYANGELU 108 TAKIS ANTONIU . 113 PRZYSŁOWIA LUDOWE 116 POSŁOWIE: MAŁO SŁÓW DUŻO TREŚCI 125 NOTY O AUTORACH 127 Redaktor: Bronisław Kledzik Redaktor techniczny: Bolesław Szwengler Korektor: Aldona Brocka Printed in Poland WYDAWNICTWO POZNAŃSKIE • POZNAŃ 1989 Wydanie I. Nakład łączny 79.700 + 300 egz. w tym 59.900+ 100 egz. oprawa broszurowa, 19.800 + 200 egz. oprawa całopapierowa. Ark. wyd. 3,9; ark. druk. 5,5. Zamówienie nr 62/88 K-8/267 Zlecenie 70677/88 Poznańskie Zakłady Graficzne im. M. Kasprzaka Poznań, ul. P. Wawrzyniaka 39