Zindywidualizowana ocena i terapia dzieci autystycznych oraz dzieci z zaburzeniami rozwoju TOM I PROFIL PSYCHOEDUKACYJNY PEP-R (wersja poprawiona) Eric Schopler Robert Jay Reichler Ann Bashford Margaret D. Lansing Lee M. Marcus STOWARZYSZENIE POMOCY OSOBOM AUTYSTYCZNYM Gdańsk 1995 Tytuł oryginału: IndMdualized Assessment and Treatment forAutistic and DevelopmentallyDisabled Children tom I Psychoeducational Profile Revised (PEP-R) Copyright © 1990 by PRO-ED, Inc. 8700 Shoal Creek Boulevard Austin, Texas 78758, USA Pierwsze wydanie w języki polskim Tłumaczenie: Aleksandra Witko wska Redakcja naukowa: prof. drhab. Marta Bogdanowicz, Lucyna Bobkowicz Recenzje: prof. dr hab. Tadeusz Gałkowski, prof. dr hab. Zbigniew Szot Konsultacje: Jerzy Hlousek Korekta: Ludmiła Pisarenko Projekt okładki: MBS Studio, Sopot Copyright © for the the Polish edition by Stowarzyszenie Pomocy Osobom Autystycznym w Gdańsku Książka wydana przy finansowej pomocy Fundacji im. Stefana Batorego Wszelkie prawa zastrzeżone. Żaden fragment niniejszej książki nie może być publikowany ani reprodukowany w jakiejkolwiek formie pisemnej bez zgody wydawcy. ISBN 83-903194-1-1 Wydawca: Stowarzyszenie Pomocy Osobom Autystycznym Gdańsk, ul. Śląska 37, tel. (058) 53 40 32 ? DRUK I OPRAWA Zakłady Graficzne w Gdańsku fax (058) 32-58-43 Spis Treści Spis ilustracji 7 Spis tabel 9 Przedmowa do polskiego wydania 11 Przedmowa 13 Części Wprowadzenie i przegląd 15 Rozwojowa koncepcja oceny 17 Opis poprawionego Profilu Psychoedukacyjnego (PEP-R) 17 Charakterystyczne cechy badanej grupy 18 PEP-R a testy inteligencji 19 Techniki nauczania dla rodziców i profesjonalistów 19 Część II Opis testu, posługiwania się nim i sposób oceny 21 Skala Rozwoju 23 Skala Zachowań 24 Posługiwanie się testem PEP-R 25 Arkusze do badań i profile wyników 29 Część III Podręcznik testu PEP-R 33 Część IV Interpretacja i prezentacja wyników 95 Interpretacja wyników 97 Plan pisemnego sprawozdania 98 Część V Konstrukcja i trafność testu 103 Geneza metody 105 Badania porównawcze z grupą dzieci o prawidłowym rozwoju 105 Rzetelność testu 110 Trafność testu 129 Dodatek A Materiały do badań testowych 131 Dodatek B Zeszyt do oceny gotowości do pisania i klucz do oceny 157 Dodatek C Zeszyt do oceny wykonania zadań językowych i klucz do oceny 169 Dodatek D Arkusze do badań i profile 195 Bibliografia 211 Ilustracje 1-2 Pomoce, w które trzeba się zaopatrzyć 3-6 Pomoce, które trzeba zrobić 7 Wzór motyla do wycięcia z płyty 8 Wzór parasolki do wycięcia z płyty 9 Wzór gruszki do wycięcia z płyty 10 Wzór kurczaka do wycięcia z płyty 11-12 Kształt i wymiar rękawiczki do przygotowania na płycie, z której zostaną wycięte różnej wielkości prostokąty 13-14 Kontury elementów puzzli (kot) 15-16 Kształty i wymiary elementów filcowej układanki chłopca 17-21 Wzory cyfr do przygotowania plansz z numerami 22-24 Wzory przedmiotów, których użycie dziecko ma naśladować 25 Figury, które należy umieścić w zestawie zadań 26 Wzór zajączka do kolorowania 27 Plansza z literami 28 Przykłady liter do przepisania 29 Klucz do oceny kreślenia linii pionowych 30 Klucz do oceny kreślenia kół 31 Klucz do oceny kreślenia kwadratów 32 Klucz do oceny kreślenia trójkątów 33 Klucz do oceny kreślenia rombów 34 Klucz do oceny wykonania zadań językowych 25 Tabele 1. Wiek i płeć w grupie dzieci o prawidłowym rozwoju 2. Wiek i rasa w grupie dzieci o prawidłowym rozwoju 3. Wiek w poszczególnych klasach społecznych 4. Rasa w poszczególnych klasach społecznych 5. Przybliżone przedziały wiekowe dla zadań zaliczonych w poszczególnych sferach rozwoju 6. Poziomy wieku w zależności od liczby wszystkich zaliczonych zadań 7. Poziomy wieku ustalone dla zadań Skali Rozwoju 8. Wykaz zadań wraz z poziomami wieku w kolejności w jakiej pojawiają się w teście 9. Wykaz zadań uporządkowanych wg wieku w poszczególnych sferach rozwoju 10.Rzetelność ocen wystawianych przez przeprowadzających test PEP-R 11. Porównanie ilorazu rozwoju PEP-R z wynikami testów inteligencji Przedmowa do wydania polskiego serii „Zindywidualizowana ocena i terapia dzieci autystycznych oraz dzieci z zaburzeniami rozwoju": tom I - „Profil Psychoedukacyjny" tom II - „Techniki nauczania dla rodziców i profesjonalistów" tom II - „Ćwiczenia edukacyjne dla dzieci autystycznych" Zestaw powyższych publikacji stanowi komplet poradników służących diagnozie, edukacji i terapii dzieci z zaburzeniami rozwoju oraz będących pomocą metodyczną dla ich nauczycieli i rodziców. Poradniki prezentują system TEACCH (Treatment and Education of Autistic Communication Handicapped Children) czyli programTerapii i Edukacji Dzieci Autystycznych i Dzieci z Zaburzeniami Komunikacji. Jest to wszechstronny program łączący badanie, konsultacje, pomoc i szkolenie profesjonalne. Ma na celu zwiększenie pomocy dla dzieci i dorosłych z autyzmem i pokrewnymi zaburzeniami w komunikowaniu się. Program powstał w Instytucie Psychiatrii Akademii Medycznej Uniwersytetu Północnej Karoliny w Chapel Hill w USA pod kierunkiem prof. Erica Schoplera. Zapoczątkowany w 1966 roku stał się programem ogólnostanowym od 1972 roku. Zaś obecnie jest programem ogólnokrajowym w Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej. System ten wdrażany jest w krajach Europy takich jak Belgia, Francja, Dania, Holandia, W.Brytania, Hiszpania oraz w Japonii i Australii. W ostatnich latach zaczęto stosować go w Polsce z inicjatywy Stowarzyszenia Pomocy Osobom Autystycznym w Gdańsku. Zestaw poradników stanowi całkowicie unikalny „pakiet" publikacji, a to ze względu na: 1/ swoją kompleksowość. Zawierają one zarówno narzędzie diagnozy -rozpoznawania poziomu rozwoju i potrzeb dziecka, jak i uczą „strategii" udzielania pomocy dziecku i rodzinie - budowania na tej podstawie programu oddziaływań edukacyjnych i terapeutycznych; 2/ fakt, iż zawiera pierwsze w Polsce narzędzie diagnostyczne, którym mogą posługiwać się nie tylko profesjonaliści, ale i rodzice dziecka. Ma ono służyć do mierzenia postępów w rozwoju i terapii. Metoda diagnozy o nazwie „Profil Psychoedukacyjny" dotyczy dwóch aspektów oceny funkcjonowania dziecka - odnosi się do poziomu rozwoju psychoruchowego (Skala Rozwoju) oraz do jego zachowania (Skala Zachowań). W metodzie proponuje się system ocen: oprócz pozytywnej i negatywnej również ocenę „obiecującą" co dotyczy tzw. „wyłaniających się" umiejętności, które znajdują się - zgodnie z koncepcją Wygotskiego - w „strefie najbliższego rozwoju"; 3/jako jedyny w Polsce uczy w sposób konkretny strategii nauczania dzieci, także o bardzo głębokim stopniu zaburzeń rozwoju i zachowania, z uwzględnieniem budowania indywidualnego programu edukacyjnego i terapeutycznego - w perspektywie planów długoterminowych i krótkoterminowych; 4/ traktowanie rodziców jako kompetentnych terapeutów własnego dziecka, na równi z profesjonalistami. Jest to podejście rozpowszechnione w Stanach Zjednoczonych, a rzadko spotykane w naszej praktyce pedagogicznej, w której rodzice uważani są za wykonawców programów, a nie ich współtwórców. 5/ proponowanie bogatego zestawu - 296 dobrze uporządkowanych ćwiczeń, który pozwala na bezpośrednie ich wprowadzanie do zajęć z dziećmi. Ćwiczenia te obejmują umiejętności dzieci od ich najwcześniejszego rozwoju do wieku rozwojowego lat sześciu. Można je stosować wobec dzieci o znacznym stopniu opóźnienia rozwoju, a także wobec dzieci małych, już w pierwszym roku życia; 6/prostotę ijasność wykładu. Program TEACCH jest napisany prostym językiem, ma uporządkowaną strukturę, co umożliwia szybkie zrozumienie i prawidłowe stosowanie, nawet bez głębszej wiedzy profesjonalnej; II skuteczność w stosowaniu. Badania prowadzone przez zespół E.Schoplera wykazały, że jego stosowanie przynosi znaczącą poprawę. Opisywane są też przypadki całkowitego wyrównania zaburzeń; 8/ uniwersalność programu. Program ten można określić jako uniwersalny, ponieważ może być stosowany w każdym środowisku i wobec każdego dziecka, również dzieci bez zaburzeń rozwoju. Realizacja programu nie wymaga wielkich kosztów. Podstawę stanowi dobra współpraca zespołu profesjonalistów z rodziną i szkołą/przedszkolem. Tak więc program TEACCH E.Schoplera stanowi rozwiązanie systemowe, jest kompletny i spójny, skuteczny i uniwersalny. Program ten należy do orientacji behavioralnej, opartej o teorię uczenia się. Wdrożenie programu TEACCH do polskiej praktyki edukacyjnej i terapeutycznej zawdzięczamy Stowarzyszeniu Pomocy Osobom Autystycznym w Gdańsku, które opublikowało trzy tomy poradników. Prowadzi też stałe szkolenia personelu, rodziców i studentów pod patronatem autora programu - prof.E.Schoplera. Działania na rzecz wdrożenia systemu TEACCHtrwajątrzecirok. Bierze w nich udział grupa doktorantów oraz studentów kierunku Psychologia na Uniwersytecie Gdańskim, którzy przy goto wuja prace dyplomowe na seminariach pod moim kierunkiem. Wstępne wyniki były referowane na ogólnopolskich konferencjach. Wskazują one na wielką przydatność programu TEACCH do pracy z dziećmi niepełnosprawnymi. Zebrane doświadczenia przyczynią się do wprowadzenia programu TEACCH. Wprowadzenie tego sy stemu pomocy w Polsce uważam za niezbędne, ponieważ stanowić będzie istotne uzupełnienie dotychczasowej praktyki edukacyjnej i terapeutycznej. Redaktor naukowy wydania dr hab. Marta Bogdanowicz profesor Uniwersytetu Gdańskiego Przedmowa Od dwudziestu lat nieustannie rozwija się diagnostyka, terapia i metody nauczania dzieci autystycznych oraz dzieci z zaburzeniami rozwoju i komunikacji. W 1972 roku parlament stanowy Północnej Karoliny powołał grupę do spraw terapii i edukacji dzieci autystycznych i dzieci z zaburzeniami w komunikacji (Dhdsion Treatment and Education of Autistic and Related Communication Handicapped CHildren -TEACCH). Byl to pierwszy ogólnostanowy, o szerokim zakresie program społeczny, który oferował dzieciom i ich rodzinom diagnostykę, nauczanie i poradnictwo. Od początku wiadomo było, że program taki musi stanowić pomoc w ocenie stanu dziecka i przygotowaniu zindywidualizowanego programu terapii. Warunkiem dokonania diagnozy miał być test, który dostarczyłby informacji o dziecku i przyczynił się do skutecznej interwencji terapeutycznej, bo takie narzędzie nie istniało. Co więcej, w tym czasie panowało przekonanie, że nie można testować dzieci autystycznych przy pomocy istniejących testów i technik, co przyczyniło się do powszechnego braku zrozumienia tego zaburzenia. Potrzebny był test, który można by przeprowadzić elastycznie, w zależności od specyficznych reakcji dziecka autystycznego. Specjaliści poszukiwali również sposobu oceny, który znalazłby zastosowanie przy układaniu programu nauczania. Wszystkim tym zadaniom sprostał Profil Psychoedukacyjny (Psychoeducational Profile, PEP - Schopler i Reichler, 1979) oraz Poprawiony Profil Psychoedukacyjny (Psychoeducational Profile-Revised, PEP-R). Nowe wydanie Profilu Psychoedukacyjnego zostało przygotowane w odpowiedzi na postulaty terapeutów, którzy podkreślali znaczenie wcześniejszego stosowania programów dla dzieci w wieku przedszkolnym, jako skutecznego środka wczesnego wykrywania autyzmu i innych zaburzeń rozwoju. Poprawki w tej publikacji zasugerowali członkowie grupy TEACCH, którzy od lat stosowali test PEP. Opracowano nowe zadania dla grupy dzieci w wieku przedszkolnym i dla grupy dzieci w wieku do dwóch i pół roku. Rozszerzono również części testu sprawdzające funkcje językowe. Skale dotyczące oceny zachowania oraz stosowana tam terminologia zostały uaktualnione tak, aby odpowiadały współczesnym definicjom i ich zastosowaniu. Na przykład nie używa się już terminu „psychoza" w takim znaczeniu, jak w latach 7O-tych, kiedy odnosił się on do szerszego zjawiska określanego dzisiaj jako autyzm. Znajduje to odzwierciedlenie w DSM-III-R (Amerykańskie Towarzystwo Psychiatrów, 1987) oraz w naszej skali oceny autyzmu dziecięcego (Childhood Autism Rating Scalę, CARS- Schopler, Reichler, Renner, 1988). Z tymi poprawkami PEP-R jest zgodny ze wszystkimi stanowymi i federalnymi przepisami dotyczącymi dzieci upośledzonych w rozwoju, dostarcza całościowej oceny młodszych grup wiekowych. PEP-R jest skutecznym środkiem do oceny możliwości dziecka z zaburzeniami rozwoju, ponieważ: 1) większość zadań testowych nie zależy od poziomu rozwoju mowy 2) elastyczność w przeprowadzaniu testu pozwala na przystosowanie go do specyficznych zachowań dziecka 3) poszczególne zadania testowe nie są ograniczone czasowo 4) materiały testowe sąkonkretne i interesujące, nawet dla dzieci z poważnymi zaburzeniami 5) dzięki dużej skali poziomów rozwoju uwzględnionych w teście, każde dziecko może uzyskać dobre wyniki 6) językowe elementy testu oddzielone są od zadań sprawnościowy ch. PEP jest stosowany przez terapeutów, nauczycieli i rodziców przez ponad 20 lat. Okazał się on wyjątkowo skutecznym środkiem do oceny złożonych problemów uczenia się dzieci autystycznych i dzieci z zaburzeniami rozwoju. Wykazał również, że pogląd jakoby nie można było testować dzieci auty styczny ch jest nieprawdziwy. PEP został przetłumaczony na języki: japoński, flamandzki, francuski, niemiecki, duński, hiszpański. Wskazuje to na jego międzynarodowe wykorzystanie. Nowe wydanie ma dostarczyć podstawowych informacji do diagnozy, co jest niezbędne do zaplanowania skutecznego zindywidualizowanego programu wychowania i nauczania. PODZIĘKOWANIA Do poprawienia Profilu Psychoedukacyjnego (PEP) przyczyniła się ogromna liczba przyjaciół, współpracowników i całych rodzin. Przede wszystkim chcemy podziękować rodzicom i dzieciom, z którymi spotykaliśmy się w ramach zespołu TEACCH. Rodziny te szczególnie troskliwie opiekowały się nie tylko własnymi, ale wszystkimi dziećmi autystycznymi. Ich troska i poświęcenie jest dla nas źródłem inspiracji do nieustannej pracy nad udoskonalaniem naszych technik. Jednocześnie nasi pracownicy opowiadali się za zweryfikowaniem testu i wprowadzeniem zmian, które stworzyłyby bardziej nowoczesne narzędzie oceny. Szczególne podziękowania kierujemy do kierowników przychodni. Należą do nich: Roger Cox, John Dougherty, Tom Mates oraz Jack Wall. W całym procesie formowania nowego Profilu, zbierając dane i sugerując zmiany uczestniczyli następujący terapeuci: Greg Beck, Liz Daise, Nancy Dieffenbach, Terry Dutton, Bob Egełson, Pat Fennel, Sue Fernald, Kay Flinn, Galene Fraley, Ruth Fuller, Barry Gainey, Sara Handlan, Karen Kirk, Cynthia Kohler, Daphne Leggett, Janet Martin, Betsy McCormick, Becky McGee, Meg McGrew-McLendon, Ann Neckerman, Mary Beth Potter, Maxine Rothrock, Cynthia Russel, John Thomas i Judie Touchstone. Dziękujemy również Cathy Lord, która przyczyniła się do zbierania danych w odległym Edmonton w Kanadzie. Szczególnie doceniamy pracę Thomasa Richey, który wytrwale pracował nad przystosowaniem i uporządkowaniem danych, pochodzących z badań środowiskowy ch i który przygotował projekt arkuszy do zapisywania wyników. Vickie Weaver i Jeanette Fergerson wykazały godną podziwu cierpliwość w przepisywaniu materiałów do skryptu. Wdzięczni jesteśmy przedszkolom za umożliwienie nam pracy z dziećmi. Dziękujemy zwłaszcza rodzinom, które zgodziły się na udział swoich dzieci w naszym programie. Dziękujemy również Brianowi Bryant, Nilsowi Pearson i personelowi PRO-ED, którzy podsumowali dane, zestawili tabele i opracowali rozdział dotyczący zagadnień psychometrycznych. Wszyscy wyżej wymienieni wywiązali się ze swoich zadań idealnie. Za jakiekolwiek niedociągnięcia w książce odpowiedzialni są jedynie autorzy. Eric Schopler Zespół TEACCH University of North Carolina School of Medicine Chapel Hill, North Carolina Wprowadzenie i przegląd at. Wprowadzenie i przegląd 17 ROZWOJOWA KONCEPCJA OCENY Profil Psychoedukacyjny w wersji poprawionej (PEP-R) prezentuje rozwojową koncepcję oceny dzieci z autyzmem oraz dzieci z zaburzeniami rozwoju. Wyniki uzyskane w teście PEP-R wykorzystywane są do ułożenia Indywidualnych Programów Nauczania (IPN). Rozwojowa koncepcja ocenv_zaakcentowana jest szczególnie z kliku ważnych przyczyn. Po pierwsze, przypomina o tym, że zarówno dzieci rozwijające się prawidłowo, jak i nieprawidłowo, dorastają i zmieniają się. Po drugie, ponieważ PEP-R ma służyć przygotowywaniu programów nauczania, w czasie doboru zadań do tego programu należy wziąć pod uwagę aktualny poziom rozwoju dziecka. Podejście rozwojowe umożliwia opis i zrozumienie nieprawidłowości w procesie uczenia się, typowych dla dziecka autystycznego oraz dziecka z zaburzeniami rozwoju. Niektóre dzieci mogą wykazywać odmienny poziom rozwoju w różnych sferach funkcjonowania. Skuteczne techniki nauczania muszą być odpowiednio przystosowane do poziomów rozwoju dziecka. Na przykład, pięcioletnie dziecko autystyczne z koordynacją ruchową normalnego pięciolatka, lecz rozumiejące mowę na poziomie dziecka dwuletniego, można nauczyć jeździć na rowerze, używając tylko wyrażeń na poziomie językowym dwulatka. Chociaż zachowania dzieci autystycznych nie przypominają zachowań młodszych dzieci normalnie rozwiniętych, ich problemy z uczeniem się mogą być często rozumiane dzięki porównaniu ich z dziećmi młodszymi. OPIS PEP-R V ? PEP-R stanowi zestaw form zachowań i umiejętności, który jsłużydo diagnozowania charakterystycznych dla danego dziecka sposobów uczenia sic^JTesLprzeznączony jest przede wszystkim dla dzieci funkcjonuj ących na poziomie przedszkolnym lub niższym, a więc w wieku od sześciu miesięcy do siedmiuJaLJeśli dziecko jest starsze, ale nie majeśzczellwunaśtuTat, PEP-R może dostarczy ć przydatnych informacji w przypadku, gdy niektóre funkcje rozwojowe dziecka sąponiżej poziomu pierwszej klasy. Dla dzieci starszych, powyżej dwunastego roku życia, zalecany jest Profil Psychoedukacyjny dla Młodzieży i Dorosłych (Adolescent and Adult Psychoeducational Profile, AAPEP -Mesibov, Schopler, Schaffer, Landrus, 1988). Używany w ocenie dziecka PEP-R .dostarczą informacji na temat rozwoju umiejętności naśladowania, percepcji, motoryki malej i dużej, koordynacji wzrokowo-ruchowej, czynności poznawczych, komunikacji i mowy czynnej. PEP-R umożliwia również określenie stopnia zaburzeń zachowania w relacjach międzyludzkich (nawiązywania kontaktów i reakcji emocjonalnych), w zabawie, w sposobie reagowania na bodźce zewnętrzne oraz stopnia zaburzeń rozwoju mowy. Materiały potrzebne do przeprowadzenia testu to zbiór zabawek i pomocy edukacyjnych, które dziecko poznaje w czasie zorganizowanej zabawy. Przeprowadzający test obserwuje, ocenia i notuje zachowania dziecka. Pod koniec badania testowego wyniki dziecka rozmieszczane są w siedmiu sferach, dotyczących jTKWoju i czterech sferach dotyczących zachowania. Sporządzony profil wyniku badania odzwierciedla mocne i słabe strony rozwoju dziecka oraz jego zachowania. Zamiast jednoznacznej oceny, wynik „zaliczony" lub nie „zaliczony", PEP-R wprowadza trzecią możliwość: „obiecujący". Wynik obiecujący jest przeznaczony dla dziecka, które tylko częściowo rozumie, co należy zrobić w danym zadaniu lub nie 18 PEP-R posiada wystarczających umiejętności, aby to zrobić dobrze. Dziecko może wykazywać pewne wyczucie tego, co należy zrobić, lub może nawet wykonać to częściowo, ale w szczególny sposób. Takie rozwiązanie zadania ocenia się jako obiecujące. Autyzm to nie tylko opóźnienie rozwoju, ale również nietypowe zachowania. Główną zaletą PEP-R jest to, że zwraca uwagę na oba te aspekty. „Skala Rozwoju" ukazuje poziom rozwoju dziecka w stosunku do rówieśników. Elementy „Skali Zachowań" stanowią odrębny system, ale mają zbliżoną funkcję, którą jest określenie reakcji i zachowań charakterystycznych dla autyzmu. Kategorie te pochodzą ze Skali Oceny Autyzmu Dziecięcego (CARS), opracowanego w celu diagnozy autyzmu (Schopler i in. 1988). Całość nietypowych zachowań lub zachowań związanych z zaburzeniami sprawności dzieckajest określona ilościowo ijakościowo. Ocena ta wskazuje na rozmiar problemów związanych z zachowaniem dziecka. Zachowania ocenia się jako: „odpowiednie", „umiarkowanie nieodpowiednie" i „w znacznym stopniu nieodpowiednie". Elementy Skali Zachowań, w przeciwieństwie do elementów Skali Rozwoju, nie odnoszą się do norm zachowania. Ani zachowania zaburzone w stopniu umiarkowanym, ani znacznym nie są normą dla jakiejkolwiek grupy wiekowej. Wyniki ze Skali Zachowań mogą być przydatne do śledzenia zmian zachodzących w zachowaniu dziecka , ułatwiają również dobór dzieci do grupy, klasy. Oprócz wyjątkowego systemu oceniania, PEP-R różni się od większości psychologicznych narzędzi diagnostycznych swoim zastosowaniem. Metoda ta przeznaczona jest jako podstawa do zaplanowania zindywidualizowanego programu nauczania. Razem z PEP-R, w serii „Zindywidualizowana ocena i terapia dzieci autystycznych oraz dzieci z zaburzeniami rozwoju" ukazały się jeszcze trzy tomy. Tom II „Techniki nauczania dla rodziców i profesjonalistów" (Teaching Strategies for Parents and Professionals - Schopler, Reichler, Lansing, 1980) oraz tom I „Ćwiczenia edukacyjne dla dzieci autystycznych" (Teaching Activities for Autistic Children -Schopler, Lansing, Waters, 1983) prezentuj ą zestaw zindywidualizowanych ćwiczeń edukacyjnych podzielony na siedem części, zgodnie z zastosowanym w PEP-R podziałem na sfery rozwojowe. Tom IV „Profil Psychoedukacyjny dla młodzieży i dorosłych" (Adolescent and Adult Psychoeducational Profile - Mesibov et al.,1988) rozszerza PEP-R tak, aby odpowiadał on potrzebom dorosłych i młodzieży. CHARAKTERYSTYCZNE CECHY BADANEJ GRUPY Do niedawna panowało przekonanie, że dzieci autystycznych nie można poddawać badaniom testowym. W przeciwieństwie do dzieci prawidłowo rozwiniętych, nie reagują one właściwie w sytuacjach badania testowego, co prowadzi do błędnych ocen i wniosków ze strony testujących. W przeszłości brak możliwości testowania dzieci przypisywano brakowi motywacji dzieci do udziału w badaniu, co powodowało maskowanie domniemanego normalnego potencjału intelektualnego. Wyniki badań klinicznych przeprowadzonych przez naukowców z programu badań dzieci na Uniwersytecie Północnej Karoliny, a później przez zespół TEACCH okazały się zgodne z odkryciami Alperna (1967) i wykazały, że możliwości dzieci autystycznych mogą być właściwie ©eeR-ione, jeśli~z_adania testowe są przystosowane do poziomu rozwoju dziecka.^Zasadniczym zadaniem PEP-R jest ocenienie siedmiu sfer rozwoju; do każdej z nich przygotowano zadania o różnym stopniu trudności. Z doświadczenia wiadomo, że jeśli stopień trudności zadania nie odpowiada poziomowi Wprowadzenie i przegląd 19 rozwoju dzieckaf wzrasta częstotliwość nieprawidłowych zachowań. Najczęściej spotykaną przyczyną zaburzeń zachowania dziecka może być to, że oczekuje ono .nieodpowiedniego zadania. Mając na uwadze związek pomiędzy zaburzeniami zachowania i trudnością zadań, PEP-R pozwala badającemu modyfikować sposób przedstawienia zadań. Umożliwia to badanemu wykazanie pełni swoich możliwości. Zazwyczaj zaburzenia zachowania znacznie maleją, gdy stopień trudności zadania zostaje przy stosowany do dziecka. W ten sposób badający może rozpoznać „wyłaniające się" umiejętności, które są odpowiednim punktem wyjścia do rozpoczęcia nauczania. Poszczególne zadania testu PEP-R nie musg^byji.stosowane w ustalonym porządku, co zapobiega problemom, jakie mogłyby się pojawić przy testowaniu dzieci autystycznych. Cechą charakterystyczną testu PEP-R jest elastyczność w jego przeprowadzaniu. Ponieważ dzieci autystyczne i dzieci opóźnione w rozwoju mają problemy z mowąa ] jej użycie w poleceniach ogranicza się do minimum. Co więcej, w większości \\ przypadków nie wymaga się odpowiedzi ustnych. PEP-R zawiera również nowe elementy przeznaczone do sprawdzania umiejętności dzieci z najmłodszych grup wiekowych. W ten sposób test został wzbogacony, a jego zakres rozszerzony. Pozwala to egzaminującemu ocenić umiejętności i zaplanować postępowanie wobec dzieci na poziomie rozwojowym od niemowlęcia, przez okres ppniemowlęcy aż do wieku przedszkolnego. PEP-R A TESTY INTELIGENCJI Większość testów inteligencji ma na celu uzyskanie ogólnego wyniku w formie liczbowej, np. ilorazu inteligencji. Nie miejsce tu, by rozpatrywać znaczenie takich wyników w przypadku dzieci autystycznych; mają one bardzo ograniczoną wartość w planowaniu nauczania tej szczególnie wymagającej grupy. PEP-R przeznaczony jest przede wszystkim do zaplanowania zindywidualizowanego programu nauczania. W przypadku dzieci o wy soce zróżnicowanych możliwości ach o wiele bardziej pożyteczna jest ocena i wskazanie sfer rozwoju, w których mają one osiągnięcia i tych, w których osiągnięć nie maj ą. Test PEP-R słu2xj2IZpdstawieniu-w formie profilu poziomu rozwoju dziecka, określonego w odniesienia do normalnej pop.u]ajyi, w formiejjrzybliżonego wieku, rozwoju. Osiągnięcia dziecka w każdej ze sfer funkcjonowania można porównać z innymi sferami rozwoju. Całościowy poziom osiągnięć można przedstawić jako \ Wynik w Skali Rozwoju i Iloraz Rozwoju. TECHNIKI NAUCZANIA DLA RODZICÓW I PROFESJONALISTÓW Kiedyś uważano, że to rodzice są główną przyczyną autyzmu u dzieci. Jednakże nasze badania i doświadczenie wykazały jednoznacznie, że przekonanie to jest błędne (Schopler i Loftin, 1969; Schopler, 1971) i nie ma żadnych podstaw ku temu (Cantwell i Baker, 1984). Grupa realizująca Program Badań Dzieci, znana później jako zespół TEACCH współpracowała z rodzicami w procesie terapii (Schopler, Mesibov, Shigley i Bashford, 1984). Profile PEP okazały się bezcenne w niezwykle istotnym procesie współpracy między rodzicami i terapeutami. Rodzice skutecznie rozwijali i przeprowadzali programy nauczania i wychowania w domu. Programy realizowane w domu są idealnym 20 PEP-R dopełnieniem i wsparciem Indywidualnych Programów Nauczania (IPN), zalecanych w szkole. „Techniki nauczania dla rodziców i profesjonalistów" (Schopler et al., 1980) oraz „Ćwiczenia edukacyjne dla dzieci autystycznych" (Schopler et al., 1983) wyjaśniają, w jaki sposób można wypracować metody i programy nauczania na podstawie informacji dostarczonej przez PEP-R. Te podręczniki dla rodziców i nauczycieli wyjaśniają, jak określić cele nauczania oraz jak wybrać odpowiednie do poziomu rozwoju dziecka metody, zadania i materiały. Pj^ca^^każjiej^zg^sfer,rozwojowych rozpoczyna się od okreśjenia „wyłaniających się" umiejętności. Osiąga się w ten sposób kilka ważnych celów nauczania: 1) program nauczania koncentruje się na zadaniach, które odpowiadają wykazywanym przez dziecko indywidualnym możliwościom uczenia się 2) dzięki rozpoczęciu pracy na odpowiednim poziomie, zwiększa się możliwość osiągnięcia sukcesu. Wybrane zadania nie są ani zbyt trudne, ani zbyt łatwe 3) prawdopodobieństwo rozwinięcia pozytywnej relacji między procesami nauczania a uczenia się wzrasta dzięki zmniejszeniu frustracji dziecka, nauczyciela i rodziców. Podsumowując PEP-R przedstawia „wyłaniające się" umiejętności i oferuje rodzicom i specjalistom funkcjonalny sposób zapoczątkowania pracy z dzieckiem. Z biegiem czasu zmiany w programie powinny odzwierciedlać aktualną ocenę rozwoju dziecka, priorytety rodziców oraz zalecenia nauczycieli. I CZĘŚĆ II Opis testu, posługiwania się nim i sposób oceny Opis testu, posługiwania się nim i sposób oceny 23 SKALA ROZWOJU Elementy Skali Rozwoju PEP-R podzielone są na siedem sfer rozwoju: 1) naśladowanie, 2) percepcja, 3) motoryka mała, 4) motoryka duża, 5) koordynacja wzrokowo-ruchowa, 6) czynności poznawcze, 7) komunikacja; mowa czynna. Umiejętności w tych dziedzinach sprawdzane są w 131 zadaniach, przedstawionych w „Podręczniku testu PEP-R". Z uwagi na fakt, że proces uczenia się nie przebiega jako seria oderwanych czynności, zadania testowe zawierają elementy kilku sfer rozwoju i mogłyby być pogrupowane w nieco inny sposób. Mimo że utrudnia to badanie, zabieg ten odzwierciedla wielowymiarowość procesu uczenia się podczas zdobywania umiejętności. Pogrupowanie- zadań na poszczególne sfery rozwoju jest istotne dla organizacj i testu, ale sfer tych nie należy traktować jako oddzielnych lub nie związanych ze sobą. Naśladowanie Część testu dotycząca naśladowania składa się z 16 zadań, które oceniają możliwości dziecka do naśladowania dźwięków i ruchów. Ta właśnie sfera jest szczególnie istotna dla autyzmu, ze względu na podstawową relację między naśladowaniem a mową: żeby nauczyć się słów, dziecko musi chcieć i potrafić naśladować. PEP-R wyznacza punkty wyjścia do nauczania mowy dzieci, które potrafią naśladować to co widzą, a nie to co słyszą. Może okazać się, że należy uczyć dziecko naśladowania ruchowego zanim zacznie się pobudzać proces naśladowania mowy. Takie czynności często powodują wzmożenie zainteresowania dziecka czynnościami występującymi na wczesnych poziomach rozwoju. Naśladowanie odgrywa ogromną rolę w procesie przystosowania do życia w społeczeństwie. Naśladując obserwowane w szkole i w domu stosunki międzyludzkie, dzieci uczą się nowych zachowań, reakcji i współpracy. PEP-R daje możliwości usystematyzowanego zapisu możliwości dziecka nauczenia się odpowiednich reakcji -, społecznych w różnych środowiskach. Zadania tej części testu obejmująnaśladowanie u-ruchów ciała, naśladowanie używania pewnych przedmiotów, naśladowanie dźwięków i słów demonstrowanych przez badającego. Percepcja Część dotycząca percepcji składa się z 13 zadań służących ocenie percepcji wzrokowej i słuchowej. Te dwa rodzaje percepcji są podstawą uczenia się. Od nich zależy, w jakim stopniu dziecko potrafi wybrać i uporządkować odbierane bodźce. Dzieci autystyczne mają zazwyczaj problemy z integracją informacji odbieranych za pomocą narządów zmysłu. Istotna zatem ocena ograniczeń i możliwości dziecka w tej sferze. Ze względu na szczególne trudności w zakresie postrzegania opisywanej grupy, zadania testowe służące ocenie percepcji są przystosowane do potrzeb dzieci młodszych. Polegają na obserwowaniu poruszających się baniek mydlanych, przeglądaniu obrazków w książce, lub reagowaniu na dźwięki. Zadania trudniejsze to: Rozpoznawanie kształtów, rozmiarów i kolorów oraz szukanie przedmiotu schowanego pod jednym z trzech kubeczków. 24 PEP-R Motoryka mała i motoryka duża Częśp. ciotycząca motoryki małej składa się"'z 16 zadań; część dotycząca motoryki dużej 3 18. Zadania te sprawdzają poziom wykształcenia się umiejętności koniecznych do osiągnięcia samodzielności, które są normalnie opanowywane w wieku 3-4 lat. Zadania sprawdzające motorykę małą polegają m.in. na odkręcaniu pokrywki, cięciu papieru, nawlekaniu kulek na nitkę. Zadania służące ocenie motoryki dużej to: samodzielne chodzenie, wchodzenie po schodach, utrzymywanie równowagi w pozycji na jednej nodze, łapanie piłki. Ponieważ zadania takie sprawiaj ą dzieciom przyjemność, mogą one posłużyć jako punkt wyjścia do rozpoczęcia nauczania i pracy z dziećmi. Minimalne użycie mowy przy wykonywaniu ćwiczeń ruchowych redukuje stres u dzieci z zaburzeniami mowy. Taki sposób układania zajęć umożliwia pozytywne interakcje dziecka z nauczycielem i lepszą współpracę. Uwzględnienie programu zajęć ruchowych jest szczególnie ważne przy układaniu wyważonego planu edukacji dla dzieci z zaburzeniami rozwojowymi. Koordynacja wzrokowo-ruchowa Ta część testu zawiera 15 zadań obejmujących program badania koordynacji wzrokowo-ruchowej oraz motoryki malej. Kompetencje w tej dziedzinie są podstawą do opanowania umiejętności pisania i rysowania. Zadania w tej części to: rysowanie, kolorowanie, wodzenie palcem po śladzie i przery sowywanie figur, układanie klocków. Czynności poznawcze, komunikacja i mowa czynna Ta część dotyczy procesów poznania i mowy. Ponieważ są one wzajemnie od siebie zależne, również zadania testowe sprawdzające je, są ze sobą powiązane. Zadania z części badającej czynności poznawcze wymagają pewnych umiejętności rozumienia mowy do poprawnego wykonania zadania. Zasadnicza różnica pomiędzy obiema częściami polega na tym, że zadania z części „czynności poznawcze" wymagają jedynie wykonywania czynności, podczas gdy zadania części „komunikacja; mowa czynna" wymagają użycia mowy. Część „czynności poznawcze" zawiera 26 zadań, np.: wskazywanie wymienionej części ciała, rozpoznawanie nazw figur, kolorów, rozmiarów lub szukanie schowanego przedmiotu. 27 zadań w części „mowa czynna" odzwierciedla umiejętności liczenia, rozpoznawania liter i cyfr, powtarzania zadań oraz czytania na głos. SKALA ZACHOWAŃ Skala Zachowań PEP-R ma na celu rozpoznanie nietypowych sposobów zachowań charakterystycznych dla autyzmu: 42 zadania skali zachowań podzielone sa na cztery części: 1) nawiązywanie kontaktów i reakcje emocjonalne, 2) zabawa i zainteresowanie przedmiotami, 3) reakcje na bodźce, 4) mowa. Zadania Skali Zachowań nie odzwierciedlają zróżnicowania w rozwoju dzieci w takim stopniu, jak inne zadania PEP-R. Dzieci rozwijające się prawidłowo nie zachowuj ą się w sposób uznawany w tej skali za „anormalny" czyli patologiczny. Dzieci młodsze mogą czasami zachowywać się w sposób nieco zbliżony do takiego zachowania, ale nigdy w takim stopniu jak dzieci autystyczne lub dzieci z zaburzeniami m •rf" Opis testu, posługiwania się nim i sposób oceny 25 rozwoju. Skala Zachowań ma^dppomóc w postawieniu diagnozy. Dostarcza ona unformacji nie tylko na temat "stopnia zaburzeń w zachowaniu dziecka, ale również ^określa poszczególne dziedziny, w Jakich się one pojawiają. Zadania Skali Zachowań mają na celu npj rozpoznanie umiejętności nawiązywania kontaktu wzrokowego, rozpoznanie niewłaściwego wykorzystywania materiałów, nadmiernego zainteresowania wąchaniem i smakowaniem rzeczy, nietypowego używania słów lub nieskoordynowanego zachowania w czasie wykonywania zadania] Trzy nowe zadania: 172, 173, 174 zostały dodane w celu ocenienia reakcji dziecka na różnego rodzaju nagrody. Czas zabawy niezorganizowanej (mniej więcej w połowie testu) pozwala egzaminatorowi przeprowadzić obserwacje dziecka, które będą brane pod uwagę w końcowej ocenie wykonania zadań dotyczących zachowań. Jest to rodzaj przerwy w badaniu, który dostarcza niezwykle istotnych-informacji.o rodzaju i zakresie programu, jakiego dziecko potrzebuje (Schopler, Brehm, Kinsbourne i Reichler, 1971). Większość zadań ze Skali Zachowań zgromadzona jest na końcu tabeli wyników i jest oceniana po ukończeniu przez dziecko testu. Wyniki tych ćwiczeń pochodzą z notatek, jakie robi badający w czasie kontaktu z dzieckiem. POSŁUGIWANIE SIĘ TESTEM PEP-R Kwalifikacje przeprowadzającego PEP-R może być przeprowadzony przez każdego, kto przeczyta ze zrozumieniem „Podręcznik PEP-R" i kto ma pewne doświadczenie w testowaniu małych dzieci. Jednak zaleca się, aby egzaminujący przed przeprowadzeniem testu zapoznał się z materiałem zawartym na trzech kasetach instruktażowych: 1) Profil Psychoedukacyjny: •wprowadzenie do oceny PEP-R (Psychoeducational Profile: Introduction to Scoring the PEP-R, Schopler, 1985c), 2) Kaseta z testem psychoedukacyjnym: ocena PEP (Psychoeducational Test Tape: Scoring the PEP, Schopler, 1985b), 3) Zindywidualizowany program edukacyjny: przekształcenie Profdu Psychoedukacyjnego PEP w Indywidualny Program Nauczania (An Individualized Education Program: Conversion of a Psychoeducational Profile PEP into an Individualized Teaching Program, Schopler, 1985a). Kasety te można zamówić w: Health Sciences Consortium, 201 Silver Court, Chapel Hill, NC 27514. Pized przeprowadzeniem testu badający musi zapoznać się dokładnie z materiałami testu, z poleceniami, z kryteriami oceny ćwiczeń i zadań i z tym związanymi czynnościami. Zaleca się również, aby nowy, niedoświadczony jeszcze badający przeprowadził co najmniej pięć badań testowych pod ścisłą kontrolą osoby poświadczonej. Ponieważ przeprowadzanie testu wśród dzieci autystycznych wymaga kontrolowania zarówno testu, jak i zachowań dzieci, zaleca się najpierw przeprowadzenie kilku badań PEP-R dzieci prawidłowo rozwiniętych. Czynniki istotne przy przeprowadzaniu testu Odpowiednim miejscem do przeprowadzenia testu jest średniej wielkości, dobrze oświetlony i wywietrzony pokój, odizolowany od hałasów z zewnątrz. Podstawowe wyposażenie to: stół i krzesło dziecięce, schodki bez poręczy oraz krzesło dla egzaminującego. Warto przygotować też kilka nagród - napoje lub herbatniki. 26 PEP-R Materiały potrzebne do przeprowadzenia poszczególnych zadań określone są w „Podręczniku PEP-R", jak również w części „Arkusze do badań i profile wyników" (patrz: „Dodatek D"). Pomoce do testu, które opisano i zilustrowano w „Dodatku A", powinny znajdować się pod kontrolą badającego. Najlepiej trzymać je w pudełku z dala od dzieci. Dodatkowe pudełko może przydać się do przechowywania już wy korzy stany ch przy borów. ^ ? Jak już wspomniano, PEP-R zawiera 13 lzadań sprawdzających rozwój i 43 zadania badaj ące zachowania. Całkowity czas na przeprowadzenie testu i zanotowanie wyników nie jest ściśle określony, waha się od 45 do 90 minut. Ponieważ nie jest to test wymagający kontrolowania parametrów czasowych, czas trwania testu zależy od poziomu sprawności dziecka i od opanowania problemów z zachowaniem, jakie pojawią się w czasie badania testowego. Materiały do testu wybrano i opracowano w taki sposób, aby były one atrakcyjne dla dziecka i ułatwiały nawiązanie kontaktu. Pierwsze trzy ćwiczenia, polegające na robieniu baniek mydlanych, okazały się bardzo przyjemne dla większości dzieci. Jeśli nie pojawią się nieoczekiwane trudności, egzaminujący powinien rozpocząć badanie od tych ćwiczeń tuż po przybyciu dziecka, unikając w ten sposób zamieszania i problemów związanych z momentem przejścia do badań testowych. Jeśli to możliwe, najlepiej od razu posadzić dziecko przy stole i zainteresować je bańkami. Współpraca z dzieckiem może wydać się z początku trudna. Ponieważ niektóre dzieci bardzo źle znoszą nawet chwilową rozłąkę z rodzicami, badający od samego początku powinien współpracować z rodzicami. Rodzice mogą udzielić informacji w jaki sposób uspokoić dziecko lub zapobiegać jego zdenerwowaniu. Dobrze jest wcześniej dowiedzieć się jakie smakołyki dziecko lubi, by je odpowiednio wcześnie przygotować. Zaleca się stosowanie nagród, aby zachęcić dziecko do udziału w badaniu. Jeśli dziecko woli zabawki lub zabawy, można to wykorzystać dla zapewnienia optymalnego udziału w badaniu testowym. Jeśli dziecko w dalszym ciągu odmawia współpracy badający może wypróbować materiały i ćwiczenia poniżej poziomu rozwojowego dziecka, czyli obniżyć wymagania i zmniejszyć stres. Czasami może się okazać, że dziecko odseparowane od rodziców lub postawione w nowej sytuacji nie uspokoi się i nie da się zachęcić do pracy. Dzieci takie wymagają specjalnego postępowania, uspokajania i zachęty. Jedno z rodziców może na przykład znajdować się w pomieszczeniu, gdzie rozpoczyna się test i opuścić je zaraz, gdy dziecko się uspokoi. Dzieci zazwyczaj przyzwyczajają się do nowej sytuacji, powoli przestają płakać i w końcu biorą udział w zadaniach. Jeśli jednak tak się nie stanie i dziecko w dalszym ciągu będzie płakać i opierać się, jeden z rodziców powinno zostać przez cały czas przeprowadzania testu. Ważne jest, aby zapewnić rodziców, że badający wcześniej już próbował takich sposobów przystosowania dziecka do testu, i że nie jest to nic nowego, zaskakującego czy też denerwującego. Badający może najlepiej pomóc dziecku i rodzicom zachowując spokój i gromadząc wszelkie informacje, które mogą być przydatne do uspokojenia dziecka. Przeprowadzanie części testu sprawdzającego rozwój Dla ułatwienia przeprowadzenia testu jego elementy ułożone są w zależnościjid materiałów. Uporządkowane są według poziomów rozwoju, od ćwiczeń łatwiejszych ; do trudniej szych, choć układ taki nie jest precyzyjny. Nie trzeba trzymać się ustalonego , porządku zadań, ale zasadniczo ćwiczenia powinny być przeprowadzone w kolejności, Opis testu, posługiwania się nim i sposób oceny 27 w jakiej zostały ponumerowane. Ze względu na to, że rozwój osób autystycznych nie jest równomierny, nie podzielono ćwiczeń na obowiązkowe i o wyższym stopniu trudności, tednak badający może zrezygnować z przeprowadzania ćwiczeń za łatwych dla danego dziecka. Można również najpierw przeprowadzić trudniejsze ćwiczenie z danej sfery rozwojowej jeśli są podstawy, aby przypuszczać, że ćwiczenie to bardziej zainteresuje dziecko. Czasami przeprowadzanie testu może okazać się prostsze, jeśli: przeplata się ćwiczenia łatwiejsze z trudniejszymi lub bardziej stresującymi. Badający decyduje, od jakiego poziomu zacząć badanie w różnych sferach rozwojowych. • Badający PEP-R może również dowolnie przeprowadzić każde zadanie. Zasadniczo opuszczono typowe polecenia ustne. W części „Podręcznik do testu" w instrukcjach jjojawia się słowo „wskazywać", z którym wiąże się szczególna hierarchia technik przeprowadzania testu: J\l)polecenia ustne, używanie prostego języka do wydawania poleceń 2) gesty lub sygnały, służą do informowania dzieci o tym, co należy zrobić • 3) kierowanie dzieckiem w czasie wykonywania zadań, poruszanie rękami dzieci i pomaganie im w pracy z materiałami. Ocenianie zadań dotyczących rozwoju Wszystkie zadania Skali Rozwoju oceniane są w czasie wykonywania testu. Jeśli badający nie jest pewien kryteriów oceny danego zadania, powinien w czasie, gdy dziecko wykonuje je, robić notatki, a pod koniec testu skorzystać z podręcznika PEP-R. System oceniania zadań dotyczących rozwoju składa się z trzech stopni, wykonanie zadania: zaliczone, obiecujące, nie zaliczone. Szczegółowy opis kryteriów każdej z tych ocen znajduje się w podręczniku PEP-R, tu podajemy tylko podstawowe zasady oceny wykonania zadania: zaliczone - ocenę (zal.) otrzymuje zadanie, które dziecko potrafi samodzielnie dobrze wykonać obiecujące - ocenę obiecującą (ob.) otrzymuje takie wykonanie zadania, które wskazuje, że dziecko mniej więcej wie, jak wykonać zadanie, ale nie jest w stanie ząkojiczyć go pomyślnie; lub gdy badający musi kilkakrotnie pokazywać albo uczyć dziecko, jak należy wykonać zadanie nie zaliczone - w sytuacji, gdy dziecko nie jest w stanie zrobić żadnej części zadania lub nawet nie próbuje go wykonać, mimo że badający kilkakrotnie je demonstrował -za wykonanie zadania otrzymuje ocenę (n.zal.) Przeprowadzanie zadań dotyczących zachowania Większość zadań Skali Zachowań znajduje się na końcu testu (zadania 144-174). Ocena większości tych zadań niejzależy od tego, jak dziecko używa materiałów lub jak na nie reaguje, ale od tego, jak dziecko zachowuje się w czasie ćwiczeń dowolnych i zorganizo.\vanych. Przez cały czas spędzony z dzieckiem badający powinien obserwować je i jego reakcje lub zainteresowania oraz sporządzić notatki. Badający może zechcieć zebrać informacje o ogólnych możliwościach dziecka w <:^ąkresie uczenia się i wykorzystać chwilowo test jako podstawę do nauki. Może na 28 PEP-R przykład wybrać jedną z umiejętności ocenianych jako obiecującą i spróbować nauczyć dziecko opanować tę umiejętność. Po jakimś czasie badający może powtórzyć to samo zadanie i ocenić, w jakim stopniu dziecko przyswaja nowe informacje. Test może być również wykorzystany do oceny zachowań społecznych dziecka. Niektóre dzieci mogą radośnie spoglądać, uśmiechać się zachęcająco lub mogą próbować coś powiedzieć. Można zatem przyjąć, że dziecko zdaje sobie sprawę z obecności dorosłego. Można to sprawdzić w pomieszczeniu z „przezroczystym" lustrem odwracając się tyłem do dziecka i wyglądając przez okno lub wychodząc na chwilę z pokoju. Badający może zauważyć zmiany w zachowaniu dziecka, gdy dorosły nie zwraca na nie uwagi. Badający może stwierdzić, czy dziecko zdaje sobie sprawę z okazywanych przez dorosłego uczuć. Powinien on obserwować, czy zachowanie dziecka zmienia się w zależności od przesadnych zmian zachowania dorosłego (uśmiechy, grymasy, podekscytowanie). Należy sprawdzić, czy dziecko reaguje różnie na zmiany głosu badającego, czy dziecko reaguje na nagłe „nie" i „stój". Sytuacja badania jest najlepszą okazją, aby znaleźć najefektywniejszy sposób motywowania dziecka. Można w czasie testu wykorzystać różne rodzaje nagród (smakołyki, ulubione zabawki, czas wolny, stymulacja ruchowa, pochwały). Badający powinien zwrócić uwagę na częstotliwość nagradzania (nagradzanie natychmiastowe, odroczone, nieregularne) i rodzaj nagród, które należy użyć, aby wywołać pożądaną reakcję dziecka. Ocena zadań dotyczących zachowania System oceniania zadań dotyczących zachowania różni się od systemu oceniania zadań sprawdzających rozwój. Kryteria oceny oparte są na obserwacjach i opiniach osób przeprowadzających test. Terminów „odpowiednie" i „w normie" używa się do oznaczania zachowania charakterystycznego dla dzieci rozwijających się prawidłowo w danej grupie wiekowej. Przy wystawianiu oceny badający powinien pamiętać, że zachowanie ódpowiednieJW danym wieku dotyczy tutaj wieku rozwojowego i zależy od poziomu rozwoju umysłowego dziecka. W związku z tym, badający powinien poznać sposoby zachowania charaktery styczne dla dzieci rozwijających się prawidłowo w różnych grupach wiekowych. Elementy Skali Zachowań najlepiej ocenić zaraz po przeprowadzeniu testu, gdy badający przegląda notatki poczynione w czasie obserwacji. Ważne jest, aby dokonać oceny, gdy wrażenia z obserwacji dziecka są jeszcze świeże. Konkretne zachowanie może być ocenione pozytywnie jako: „odpowiednie" lub negatywnie jako „nieodpowiednie". Zachowań nie ocenia się jako „obiecujące". Jeśli zachowanie jest charakterystyczne dla danego wieku, dziecko otrzymuje ocenę „odpowiednie" (odp.). Jeśli zachowanie jest ewidentnie niewłaściwe, można je ocenić w dwojaki sposób: „umiarkowanie nieodpowiednie" (um.) lub „w znacznym stopniu nieodpowiednie"(zn.). Oceny „umiarkowanie nieodpowiednie" używa się w przypadku, gdy zachowanie dziecka jest w stopniu umiarkowanym gorsze, a więc tylko nieco inne od zachowania normalnego. Za i„w znacznym stopniu nieodpowiednie" uważa się zachowanie, którego nasilenie, jakość i częstość występowania zdecydowanie różnią się od normalnego i które jest jednoznacznie nietypowe. ę;i liii Opis testu, posługiwania się nim i sposób oceny 29 Doświadczenie w obserwacji i ocenie zachowań autystycznych wpływa na dokładność oceny. Jednak warto skorzystać ze wskazówek dotyczących oceniania, aby wybrać odpowiednią ocenę. ARKUSZE DO BADAŃ I PROFILE WYNIKÓW Arkusze do badań Arkusze do zapisywania wyników testu PEP-R to: Arkusz podsumowujący badanie, dziesięć arkuszy do notowania i oceniania (Arkusz ocen) oraz Arkusz obliczeń. Wszystkie zebrane są w „Dodatku D". W „Arkuszu podsumowującym badanie" znajdują się specjalne rubryki do zanotowania danych personalnych dziecka, m.in.: wieku, płci, numeru identyfikacyjnego choroby, klasy, w której umieszczono dziecko. Są tam również oddzielne rubryki do odnotowania daty przeprowadzenia testu, nazwiska badającego oraz rubryki do zaznaczenia cech szczególnych dziecka: jego istotnych ograniczeń, zachowań i spontanicznej komunikacji. U góry strony badający zapisuje sumy wyników każdej z siedmiu skal rozwoju i z czterech skal dotyczących zachowania. Arkuszy ocen (1-10) używa się do robienia notatek z poszczególnych zadań oraz do zapisywania obserwacji zachowań dziecka w czasie wykonywania testu. W arkuszach tych wymienione są zadania, jakie trzeba będzie rozwiązać w teście, potrzebne do nich materiały oraz kilka uwag ułatwiających ocenianie. Dokładne instrukcje znajdują się w podręczniku do testu. U góry kolumny wyników znajdują się symbole odpowiadające poszczególnym sferom dotyczącym zachowania i rozwoju: Skala Zachowań K = Nawiązywanie kontaktów i reakcje emocjonalne Z = Zabawa i zainteresowanie przedmiotami B = Reakcje na bodźce M = Mowa Skala ROZWOJU N = Naśladowanie P = Percepcja MM = Motoryka mała MD = Motoryka duża WR = Koordynacja wzrokowo-ruchowa CP = Czynności poznawcze KM = Komunikacja; mowa czynna W kolumnach dotyczących zachowania badający wstawia oceny: odp. (odpowiednie), um. (umiarkowanie nieodpowiednie), zn. (w znacznym stopniu nieodpowiednie) a w kolumnach dotyczących rozwoju oceny: zaj. (zaliczone), oh. (obiecujące), n. zal. (nie zaliczone). Odpowiedni kwadracik, w który należy wpisać ocenę za wykonanie danego zadania, obrysowany jest grubą linią, co ułatwia 30 PEP-R odnalezienie właściwego miejsca w rządku. W przypadku, gdy dziecko jest za małe, aby wykonać ćwiczenie, należy zaznaczyć to wstawiaj ąc w odpowiednim miejscu n.dot.' (nie dotyczy). Informacje o kryteriach ocen i sytuacjach, w których ćwiczenie nie dotyczy dziecka, znajdują się w podręczniku PEP-R. AlkuSZ Obliczeń ma dopomóc w zapobieganiu popełniania Wedów przy ostatecznym wpisaniu punktów do Arkusza podsumowującego, Profilu skali rozwoju i Profilu zachowań. Najpierw egzaminujący powinien podliczyć wyniki na każdym z dziesięciu arkuszy ocen i zanotować je w rubrykach na dole kolumn. Podsumowane wyniki należy przenieść do odpowiednich tabel w Arkuszu obliczeń, kolejno, zaczynając od pierwszego arkusza. Dla każdej sfeiy rozwojowej i sfery dotyczącej zachowania przygotowane sąoddzielne tabele. Wgórnej części tabeli znajduje się rząd podzielonych ukośnie kratek, w których umieszczono numer arkusza i liczbę wszystkich zadań w każdej ocenionej sferze. Spójrzmy, na przykład, na tabelę, która należy do Skali Rozwoju i dotyczy naśladowania. Na górze pierwszej kolumny (z lewej) znajduje się ukośnie przedzielony kwadracik oznaczony 1/6. Kolumna ta przeznaczona jest do przepisania z Arkusza ocen nr 1 wyników z części dotyczącej naśladowania. Razem wszystkich wyników (zal., ob., n.zal. lub n.dot.) powinno być 6. Po przepisaniu wszystkich wyników z arkusza nr 1 w odpowiednie rubryki tabel Arkusza obliczeń, można przystąpić do przepisywania wyników z Arkusza ocen nr 2 i dalej, aż do uzupełnienia wszystkich rubryk. Liczbę wszystkich wyników w danej linijce zapisuje się w ostatniej kolumnie (zatytułowanej „rażeni^). Liczby z kolumny „razem" z każdej tabeli Arkusza obliczeń należy wpisać do odpowiadających im rubryk w „Arkuszu podsumowującym". Sumę wszystkich wyników, odp., um., zn., w czterech sferach dotyczących zachowania, zapisuje się w rubrykach tak samo zatytułowanych. W ten sam sposób zapisuje się sumy wyników zal., ob., n.zal. w siedmiu sferach rozwoju. Przedostatnia linijka tabeli „Skala Rozwoju" w Arkuszu podsumowującym badanie przeznaczona jest do zapisu ogólnego wyniku w Skali Rozwoju (WSR). Należy tam wpisać liczbę zaliczonych zadań ze Skali Rozwoju. Arkusz obliczeń potrzebny jest również do wykreślenia „Profilu Skali Rozwoju" oraz „Profilu Skali Zachowań". Profil Skali Rozwoju Całkowitą liczbę zaliczonych zadań z każdej z siedmiu sfer rozwoju umieszcza się na Profilu Skali Rozwoju. Liczba zaliczonych zadań zapisana jest w Arkuszu obliczeń. Po prawej i lewej stronie wykresu znajduje się skala wieku, na której można określić poziom rozwoju dziecka dla każdej sfery rozwoju. Ostatnia z prawej strony kolumna Profilu Skali Rozwoju stanowi Wynik w Skali Rozwoju (WSR), czyli jest sumą wszystkich zaliczonych zadań Skali Rozwoju. Po przyrównaniu Wyniku w Skali Rozwoju do Skali Wieku znajdującej się po prawej stronie wykresu, można ustalić wiek rozwoju dziecka. Wiek ten należy wpisać do rubryki w tabeli „Skala Rozwoju" w Arkuszu podsumowującym badanie. U dołu każdej z kolumn Profilu Skali Rozwoju znajdują się rubryki, w które należy wpisać sumy wszystkich wyników obiecujących (ob.) dla każdej sfery rozwoju. Wyniki te określają możliwości dziecka do nauki i sugerują punkty wyjścia do zaprogramowania nauczania. t i i 11 41 ni II ' U ii Opis testu, posługiwania się nim i sposób oceny 31 Profil Skali Zachowań Liczbę pierścieni odpowiadającą sumie wyników w znacznym stopniu nieodpowiednich (zn.) w danej sferze, dotyczącej zachowań należy zamalować na czarno w ćwiartce odpowiadającej tej sferze. Pierścienie należy zamalowywać laczynając^d środka. Jeśli dziecko otrzymało cztery oceny w. znacznym stopniu nieodpowiednie (zn.), w sferze reakcji na bodźce zamalowane zostaną cztery najbliższe środka pierścienie w ćwiartce reprezentującej tę sferę. Następnie należy zacieniować lekko liczbę pierścieni, odpowiadających liczbie ocen nieodpowiednich w stopniu umiarkowanym (um.) w każdej sferze zachowań, zamalowując kolejne pierścienie w kierunku zewnętrznego koła, aż do uzupełnienia całej ćwiartki, f liilłl Podręcznik testu PEP-R Podręcznik testu PEP-R 35 1. Odkręcanie pojemnika Materiały: Pojemnik z płynem do robienia baniek mydlanych Procedura: Postaw pojemnik na stole i powiedz: „To są bańki". Przesuń pojemnik w stronę dziecka i pokaż mu, aby odkręciło pokiywkę. Jeśli dziecko nie może odkręcić pokrywki, pokaż mu raz jak to zrobić, a następnie wskaż, aby spróbowało ponownie. Sfera Rozwoju: Motoryka mała Ocena - wykonanie: zaliczone - Dziecko odkręca pokrywkę samodzielnie. obiecujące - Dziecku nie udaje się odkręcić pokiywki, ale wie, jakie mchy należy wykonać. nie zaliczone - Dziecko stara się odkręcić pokrywkę, ale nie zna mchów, jakie należy wykonać lub w ogóle nie próbuje wykonać zadania, nawet po zademonstrowaniu go przez badającego. 2. Robienie baniek mydlanych Materiały: Pojemnik z płynem do robienia baniek mydlanych i słomka do dmuchania Procedura: Pokaż, jak należy robić bańki, następnie podaj dziecku słomkę i wskaż, aby zrobiło bańki. Sfera Rozwoju: Motoiyka mała Ocena - wykonanie: zaliczone - Dziecko robi kilka baniek. obiecujące - Dziecku nie udaje się zrobić baniek, mimo że wie, jakie czynności należy wykonać (podnosi słomkę do ust, krzywi usta, dmucha). nie zaliczone - Dziecku nie udaje się zrobić baniek i nie wie, jakie czynności należy wykonać, lub dziecko w ogóle nie próbuje wykonać ćwiczenia. 3. Podążanie wzrokiem za poruszającymi się przedmiotami Materiały: Pojemnik do robienia baniek mydlanych i słomka do dmuchania Procedura: W czasie przeprowadzania zadania 2. z bańkami mydlanymi, obserwuj dziecko gdy demonstrujesz zadanie oraz gdy dziecko próbuje je wykonać. Zaobserwuj czy dziecko podąża wzrokiem za poruszającymi się bańkami. Sfera Rozwoju: Percepcja (wzrokowa) Ocena - wykonanie: zaliczone - Dziecko śledzi wzrokiem ruch baniek. obiecujące - Dziecko przez chwilę interesuje się bańkami. nie zaliczone - Dziecko nie może lub nawet nie próbuje podążać wzrokiem za poruszającymi się bańkami. 4. Przecinanie wzrokiem osi ciała Materiały: Słomka i bańki lub jakikolwiek przedmiot przy ciągający uwagę dziecka Procedura: Zatrzymaj jedną z baniek na słomce i poruszaj nią (lub jakimkolwiek przedmiotem wzbudzającym zainteresowanie dziecka) z prawej strony do lewej, przecinając oś ciała. Sfera Rozwoju: Percepcja (wzrokowa) Ocena - wykonanie: 36 PEP-R zaliczone - Dziecko przez cały czas obserwuje ruch. obiecujące - Dziecko obserwuje ruch tylko do linii równoległej do osi ciała Ju| nieznacznie ją przekracza. 5. Badanie klocków dotykiem Materiały: Trzy klocki (pokryty futerkiem; szorstki; rowkowaty) Procedura: Połóż trzy klocki na stole przed dzieckiem. Sfera Zachowania: Reakcje na bodźce (dotykowe) Ocena - zachowanie: odpowiednie - Dziecko właściwie reaguje na przedmioty (układa je, dotyk przygląda się im, pyta lub rozmawia o nich). umiarkowanie nieodpowiednie - Dziecko wykazuje szczególne lub nadmie zainteresowanie przedmiotami, bądź w ogóle się nimi nie interesuje. w znacznym stopniu nieodpowiednie - Dziecko reaguje nieodpowiednio wykazując nietypowe lub nadmierne zainteresowanie przedmiotaj (smakuje,wącha, drapie, obsesyjnie dotyka). 6. Zabawa kalejdoskopem Materiały: Kalejdoskop Procedura: Pokaż dziecku, do czego służy kalejdoskop i pokręć kalejdoskopem I ruchomym pierścieniem. Podaj dziecku kalejdoskop i wskaż, aby go użyło (aby donie zajrzało i pokręcało nim lub pierścieniem na obudowie). Sfera Rozwoju: Naśladowanie (ruchowe) Ocena - wykonanie: zaliczone - Dziecko patrzy w kalejdoskop i pokręca pierścieniem. obiecujące - Dziecko potrafi patrzeć w kalejdoskop albo przekręcać pierścień, al(j nie potrafi wykonać obu czynności jednocześnie. nie zaliczone - Dziecko nie chce lub nie potrafi ani patrzeć w kalejdoskop, przekręcać pierścienia lub samego kalejdoskopu. 7. Dominacja oka Materiały: Kalejdoskop Procedura: W czasie przeprowadzania zadania 6. - zabawa kalejdoskopem zaobserwuj, czy dziecko wykazuje zdecydowaną dominację jednego oka. Jeśli dzieck(| przykłada kalejdoskop raz do jednego oka, raz do drugiego, zademonstruj za ponownie. Podaj dziecku kalejdoskop jeszcze raz i wskaż gestem, aby popatrzyk ponownie. Zwróć uwagę na to, czy dziecko częściej używa jednego oka. Sfera Rozwoju: Percepcja (wzrokowa) Ocena — wykonanie: zaliczone - Dziecko wykazuje zdecydowaną dominację jednego oka (przez calf czas używa tego samego oka). obiecujące - Dziecko wykazuje początki dominacji jednego oka (zazwyczaj uży\* tego samego oka). nie zaliczone - Dziecko nie wykazuje dominacji żadnego oka. Podręcznik testu PEP-R 37 8. Dwukrotne naciśnięcie dzwonka Materiały: Dzwonek Procedura: Postaw dzwonek na stole przed dzieckiem. Zwróć jego uwagę na to, co robisz („A teraz zobacz, co robię".). Naciśnij raz po raz dzwonek i powiedz dziecku, aby zrobiło to samo („Teraz ty"., „Zrób dokładnie tak samo jak ja".). Jeśli dziecko naciśnie dzwonek tylko raz lub kilka razy, zademonstruj ćwiczenie jeszcze raz i wskaż, aby dziecko powtórzyło czynność. Sfera Rozwoju: Naśladowanie (ruchowe) Ocena - wykonanie: zaliczone - Dziecko naśladuje i naciska dzwonek dwukrotnie. obiecujące - Dziecko nieskutecznie próbuje naśladować (naciska dzwonek raz lub kilkakrotnie). nie zaliczone - Dziecko nie potrafi lub nawet nie próbuje nacisnąć dzwonka, mimo dodatkowej demonstracji. 9. Robienie palcem zagłębienia w plastelinie Materiały: Glina lub plastelina Procedura: Pokaż, jak zrobić palcem zagłębienie w piastę linowej kulce. Sfera Rozwoju: Motoryka mała Ocena - wykonanie: zaliczone - Dziecko świadomie wykonuje zagłębienie w plastelinie (glinie), obiecujące - Dziecko lekko wbija paluszek w plastelinę (glinę), ale nie udaje mu się zrobić zagłębienia, nie zaliczone — Dziecko w ogóle nie próbuje wykonać zadania. 10. Chwytanie patyczków Zadanie można pominąć i uznać za zaliczone, jeśli zadanie 12. - robienie miseczki z gliny - zostało już przeprowadzone i zaliczone. Materiały: Kulka z plasteliny i sześć patyczków Procedura: Ugnieć kulkę z plasteliny tak, aby utworzyła „placek". Wyjaśnij: „To jest tort urodzinowy, ustawmy na mm świeczki". Wbij jedną „świeczkę", czyli patyczek, w placek („tort"). Podaj dziecku patyczek, aby go również wbiło. Jeśli dziecko odmawia współpracy, wbij wszystkie patyczki i wskaż dziecku, aby je wyjęło. Sfera Rozwoju: Motoryka mała Ocena - wykonanie: zaliczone - Dziecko chwyta choć jeden patyczek dwoma palcami. obiecujące - Dziecko chwyta patyczek zaciskając całą dłoń. nie zaliczone - Dziecko nie może lub nie chce chwycić patyczka, aby go wbić lub wyjąć. 11. Formowanie wałka z plasteliny Materiały: Plastelina lub glina Procedura: Daj dziecku część plasteliny. Pokaż, jak należy toczyć plastelinę, aby utworzyć długi wałeczek, a następnie wskaż, aby spróbowało zrobić to samo. 38 PEP-R Sfera Rozwoju: Naśladowanie (ruchowe) Ocena - wykonanie: zaliczone - Dziecko toczy z plasteliny długi wałek. obiecujące - Dziecko próbuje toczyć plastelinę lub bawi się nią, wykonując ruchyj podobne do toczenia, ale nie jest w stanie uformować wałka. nie zaliczone - Dziecko nie próbuje nawet naśladować lub nie jest w stanie bawiój się plasteliną w sposób przypominający toczenie. 12. Robienie miseczki z gliny Materiały: Glina lub plasteliną Procedura: Pokaż dziecku, jak się robi miseczkę z gliny lub plasteliny. Zrób kulkę z| gliny lub plasteliny i podaj ją dziecku, aby samo spróbowało zrobić miseczkę. Sfera Rozwoju: Motoryka mała Ocena - wykonanie: zaliczone - Dziecko formuje przedmiot przypominający miseczkę. obiecujące - Dziecku nie udaje się uformować miseczki, ale wie, jakie należy j wykonać ruchy (ugniatanie, formowanie). nie zaliczone - Dziecko nie próbuje wykonać zadania lub próbuje wykonać zadanie,] ałe nie wie, jakie należy wykonać czynności. 13. Zabawa z pacynką Materiały: Pacynka (pies lub kot) Procedura: Pokaż dziecku pacy nkę i powiedz: To jest (pies/kot). Włóż pacynkęj na rękę i powiedz: „Jestem kotem (kotkiem)/psem (pieskiem). Miau, miau/hau, hau. I Zaraz cię pocałuję". Udaj, że pacynka całuje dziecko, ale nie dotykaj dziecka naprawdę, i Jeśli dziecko nie zareaguje, udawaj, że pacynka płacze, śmieje się, zaczepia dziecko i I zachęć dziecko do zabawy. Następnie podaj pacy nkę dziecku i powiedz: „Teraz tyj będziesz kotkiem/pieskiem". Wskaż dziecku, aby włożyło pacynkę na rękę i posłużyło j się palcami do poruszania głową i łapami zwierzaka. Sfera Rozwoju: Naśladowanie (mchowe) Ocena - wykonanie: zaliczone - Dziecko wkłada pacynkę na rękę i naśladuje poruszanie głową i łapami j pacynki. obiecujące - Dziecko nieskutecznie próbuje naśladować mchy pacynki (niezupełnie I wkłada pacynkę na rękę lub nie potrafi użyć palców do poruszania łapami j zwierzaka). nie zaliczone - Dziecko nie może lub nie chce włożyć pacynki na rękę. 14. Naśladowanie głosów zwierząt Materiały: Pacynka (pies lub kot) Procedura: Podczas przeprowadzania zadania 14. - zabawa z pacynką - zachęć! dziecko do naśladowania głosów. Kiedy dziecko bawi się pacynką, powiedz: „miau.j miau/hau, hau". Zachęć dziecko, aby uczyniło podobnie. Sfera Rozwoju: Naśladowanie (głosu) mmimm Ocena - wykonanie: Podręcznik testu PEP-R 39 zaliczone - Dziecko mówi „miau, miau" lub naśladuje głosy zwierząt prezentowane przez badającego. . . o\ńecviJĄce -Dzwctocrffcwje iYaś\ado^aĆ, 4fcw\^s.\,wjda^ jakiekolwiek głosy. nie zaliczone - Dziecko nie potrafi lub me chce wykonać zadania. 15. Naśladowanie czynności z użyciem przedmiotów Materiały: Pacy nka (kot lub pies) i cztery przedmioty (łyżeczka, szczoteczka do zębów, chusteczka, kubek) . K Wtózrmcynkcnarękę, Zademonstruj użycie przedmiotu na pacynce. Podaj powiedz: „Teraz zrób to ty". Powtórz tę czynność z każdym przedmiotem (karmienie, podawanie napoju, czyszczenie zębów, wycieranie nosa). Sfera Rozwoju: Naśladowanie (ruchowe) Ocena - wykonanie: zaliczone - Dziecko naśladuje co najmniej trzy czynności. obiecujące - Dziecko naśladuje co najmniej jedną czynność. nie zaliczone - Dziecko nie rozumie lub nie potrafi wykonać żadnej czynności. 16. Wskazywanie części ciała pacynki Materiały: Pacynka (pies lub kot) Procedura: Włóż pacynkę na rękę i trzymaj ją blisko dziecka. Poproś dziecko, aby dotknęło lub pokazało oko i buzię pacynki. Sfera Rozwoju: Czynności poznawcze Ocena - wykonanie: zaliczone - Dziecko dotyka lub wskazuje co najmniej trzy części ciała pacynki. obiecujące - Dziecko: -dotyka lub pokazuje poprawnie co najmniej jedną część ciała pacynki -wskazuje ogólnie, wykonując ruch rękaw kierunku jednej części ciała pacynki (wskazuje twarz zamiast oczu) -pokazuje za każdym razem tę samą część (zawsze oczy) pod warunkiem, że choć raz prawidłowo wskaże wymienioną część ciała. nie zaliczone - Dziecko nie potrafi lub nie może wykonać zadania. 17. Wskazywanie własnych części ciała Materiały: Niepotrzebne Procedura: Nie używając gestów, poproś dziecko, aby pokazało swoje oko, nos, ucho, buzię. Sfera Rozwoju: Czynności poznawcze Ocena - wykonanie: zaliczone - Dziecko dotyka lub pokazuje co najmniej trzy części ciała obiecujące - Dziecko: -dotyka lub pokazuje co najmniej jedną część ciała unipii - pokazuje tylko ogólnie, wykonując ruch w kierunku jednej części ciała (twarz zamiast oczu) - wskazuje zawsze tę samą część ciała (za każdym razem oczy), jednak pod - 40 PEP-R warunkiem, że choć raz prawidłowo wskaże wymienioną część. nie zaliczone - Dziecko nie potrafi lub nie próbuje wskazać żadnej części ciała. 18. Współdziałanie w czasie zabawy z pacynkami Zadanie należy pominąć i uznać za nie zaliczone, jeśli dziecko nie zaliczyło zadania 13. - zabawy pacynką. Materiały: Pacynka (pies lub kot) Procedura: Podaj dziecku jedną pacynkę, a drugą włóż na rękę. Zapytaj: „W co się pobawimy?". Używając pacynkijako postaci, zachęć dziecko, aby odegrało z tobą jakąś scenkę. Jeśli dziecko niczego nie zasugeruje, ani nie zacznie żadnej zabawy, zaproponuj, aby pacynki urządziły sobie drzemkę albo zatańczyły lub poszły do sklepu po łody. Sfera Rozwoju: Czynności poznawcze Ocena - wykonanie: zaliczone - Dziecko odgrywa scenkę z pacynkami. obiecujące - Dziecko: - odgrywa scenkę używając tylko swojej pacynki i nie współpracuje z pacynką badaj ącego - odgiywa scenkę, bawiąc się tylko z pacynką badającego i nie używa własnej pacynki. nie zaliczone - Dziecko nie potrafi lub nie chce odegrać scenki z żadną pacynką. 19. i 20. Uzupełnianie płyty figurami geometrycznymi Uwaga: W zadaniu oceniane są dwa elementy sfeiy rozwojowej: 19. -percepcja, 20. -koordy nacj a wzrokowo-rac howa. Materiały: Płyta z wyciętymi kształtami trzech figur (koło, kwadrat, trójkąt) Procedura: Połóż płytę przed dzieckiem tak, aby podstawa trójkąta znajdowała się najbliżej dziecka. Połóż koło, kwadrat i trójkąt między dzieckiem a płytą, uchwytem do góiy. Sprawdź, czy żadna figura nie znajduje się przy odpowiadającym jej wycięciu. Wskaż dziecku płytę, aby uzupełniło ją figurami. Nie pokazuj jednakże żadnego konkretnego otworu. Jeśli po upływie pewnego czasu dziecko ma problemy ze zrozumieniem lub wykonaniem zadania, pokaż, jak należy je wykonać na przy kładzie koła. Następnie połóż koło z powrotem na stole i wskaż dziecku, aby uzupełniło płytę. Odnajdywanie odpowiednich otworów (19.) Sfera Rozwoju: Percepcja (wzrokowa) Ocena - wykonanie: zaliczone -Dziecko, bez demonstracji, poprawnie umieszcza wszystkie trzy figury w otworach lub w ich pobliżu. obiecujące -Dziecko umieszcza poprawnie co najmniej jedną figurę w otworze lub w pobliżu otworu albo potrzebuje demonstracji, aby rozpocząć lub zakończyć zadanie. nie zaliczone - Dziecko nie potrafi lub nic chce wskazać odpowiednich otworów, nawet po demonstracji. Podręcznik testu PEP-R 41 Ywanie figur do odpowiednich otworów (20.) Sffer a Rozwoju: Koordynacja wzrokowo-ruchowa Ocena - wykonanie: zaliczone - Dziecko prawidłowo dopasowuje trzy figury do otworów, obiecujące - Dziecko prawidłowo dopasowuje co najmniej jedną figurę lub potrzebuje demonstracji, aby rozpocząć lub skończyć zadanie, nie zaliczone -Dziecko nie potrafi lub nie chce, nawet po demonstracji, dopasować żadnej figury do odpowiednich otworów. 21. Nazywanie figur geometrycznych Materiały: Płytka z wyciętymi kształtami figur (koło, kwadrat, trójkąt) Procedura: Ułóż figury geometryczne na stole. Wskaż trójkąt i zapytaj dziecko: „Co to jest?". To samo powtórz z pozostałymi figurami. Sfera Rozwoju: Komunikacja; mowa czynna Ocena - wykonanie: zaliczone - Dziecko poprawnie nazywa trzy kształty figur. obiecujące - Dziecko poprawnie nazywa co najmniej jedną lub nazywa wszystkie figury tak samo (kołem nazywa koło, kwadrat i trójkąt), jednak pod warunkiem, że choć jedną figurę nazwie poprawnie. nie zaliczone — Dziecko nie potrafi lub me próbuje nazywać figur. 22. Bierne rozpoznawanie figur geometrycznych Materiały: Płyta z wyciętymi kształtami figur geometrycznych (koło, kwadrat, trójkąt) Procedura: Połóżfiguiy geometiyczne na stole. Poproś dziecko: „Podaj mi koło". Jeśli dziecko nie rozumie zwrotu „Podaj", spróbuj powiedzieć: „Pokaż mi ...", „Wskaż...", „Gdzie jest...?". Powtórz to samo z kwadratem i trójkątem. Sfera Rozwoju: Czynności poznawcze Ocena - wykonanie: zaliczone - Dziecko podaje (dotyka, wskazuje) wszystkie trzy figuiy. obiecujące - Dziecko podaje (dotyka, wskazuje) poprawnie co najmniej jedną figurę. nie zaliczone - Dziecko nie potrafi lub nie chce pokazać ani podać odpowiedniej figuiy. 23. Uzupełnianie płytki z wyciętymi kształtami Materiały: Płytka z wyciętymi czterema kształtami (parasol, kurczak, motyl, gruszka) Procedura: Połóż na stole przed dzieckiem płytkę. Podaj dziecku jeden z wyciętych przedmiotów i wskaż, aby dopasowało ten element do wycięć w płytce. Kiedy już to zrobi, podaj kolejny element. Czynność powtórz ze wszystkimi przedmiotami. Jeśli po pewnym czasie dziecko nie rozumie jeszcze, jak wykonać zadanie, zademonstruj zadanie, używając wszystkich czterech elementów. Usuń ponownie wszystkie figuiy z płytki i wskaż, aby dziecko jeszcze raz ją uzupełniło. Sfera Rozwoju: Percepcja (wzrokowa) Ocena - wykonanie: 42 PEP-R zaliczone - Dziecko umieszcza prawidłowo wszystkie cztery elementy na płytce i nie potrzebuje demonstracji, aby wykonać zadanie. obiecujące - Dziecko umieszcza prawidłowo co najmniej jeden element lub potrzebuje demonstracji, aby wykonać zadanie. nie zaliczone - Dziecko nie potrafi umieścić żadnego elementu prawidłowo, nawet po demonstracji. 24. Przecinanie osi ciała w celu przeniesienia elementów układanki Materiały: Płytka z wyciętymi czterema kształtami (parasol, kurczak, motyl, gruszka) Procedura: Połóż pustą płytkę przed dzieckiem. Po lewej stronie dziecka, obok płytki połóż parasolkę i kurczaka, a po prawej stronie dziecka połóż motylka i gruszkę. Wskaż dziecku, aby ułożyło elementy w płytce. Jeśli dziecko nie zechce tego wykonać, oceń wykonanie zadania później, używając innych materiałów (np.: kredek, klocków) i ustawiając je w taki sposób, żeby dziecko musiało przeciąć oś ciała, aby przenieść potrzebne elementy. Sfera Rozwoju: Motoryka duża Ocena — wykonanie: zaliczone - Dziecko, aby przenieść potrzebne elementy i umieścić je we właściwym miejscu, przecina oś ciała więcej niż jeden raz. obiecujące - Dziecko przecina oś ciała tylko raz. nie zaliczone - Dziecko nie przecina osi ciała. 25. i 26. Uzupełnianie płytki elementami różnej wielkości Uwaga: W zadaniu oceniane są dwa elementy sfeiy rozwojowej: 25. -percepcja, 26. -koordy nacj a wzrokowo-mc howa. Materiały: Płytka z trzema wyciętymi prostokątami (rękawiczki) Procedura: Połóż płytkę na stole przed dzieckiem, kładąc wycięte elementy pomiędzy płytką a dzieckiem. Sprawdź, czy żadna część nie znajduje się przy odpowiadającym jej otworze. Wskaż dziecku, aby włożyło poszczególne elementy do odpowiednich otworów. Nie wskazuj jednak żadnego konkretnego otwom. Jesli po upływie pewnego czasu dziecko nadal ma trudności ze zrozumieniem lub wykonaniem zadania, pokaż, jak włożyć wszystkie części. Wyjmij elementy i ułóż je na stole. Wskaż ponownie, aby dziecko włożyło je w odpowiednie otwoiy w płytce. Rozpoznawanie otworów wegług wielkości (25.) Sfera Rozwoju: Percepcja (wzrokowa) Ocena - wykonanie: zaliczone - Dziecko samodzielnie prawidłowo odnajduje otwory w płytce, nawet jeśli nie potrafi włożyć w nie elementów, a ustawia je tylko w pobliżu (poniżej, powyżej) odpowiedniego otwom. obiecujące - Dziecko odnajduje prawidłowo otwór dla co najmniej jednego elementu, ale nie musi w nim umieścić danego elementu. nie zaliczone - Dziecko nie potrafi lub w ogóle nie próbuje umieścić żadnego przedmiotu w otworach płytki. ?iii Podręcznik testu PEP-R 43 Umieszczanie elementów w otworach według wielkości (26.) Sfera Rozwoju: Koordynacja wzrokowo-ruchowa Ocena - wykonanie: zaliczone -Dziecko samodzielnie i precyzyjnie umieszcza wszystkie trzy elementy w otworach płytki. obiecujące - Dziecko umieszcza prawidłowo co najmniej jeden element lub potrzebuje demonstracji, aby włożyć elementy do odpowiednich otworów. nie zaliczone - Dziecko nie potrafi lub w ogóle nie próbuje umieścić żadnego elementu w otworach płytki. 27. Odróżnianie przedmiotów dużych i małych Materiały: Płytka z wyciętymi trzema prostokątami (rękawiczki) Procedura: Połóż najmniejszy i największy prostokąt wycięty z rękawiczki na stole, a płytkę odłóż na bok. Mały element połóż po lewej stronie dziecka, a duży -po prawej. Następnie wskaż je i powiedz: „Spójrz na nie, nie są takie same. Czym się różnią?". Podnieś większy element i zapytaj: „Jaki jest ten?" albo „Ten jest....?" Tak samo zrób z drugim elementem. Przeprowadź zadanie dwa razy. Sfera Rozwoju: Komunikacja; mowa czynna Ocena - wykonanie: zaliczone - Dziecko w obu próbach poprawnie określa elementy jako „duży", „większy" i „mały", „malutki", „najmniejszy". obiecujące - Dziecko w obu próbach choć jeden raz poprawnie określa element. nie zaliczone - Dziecko nie potrafi lub w ogóle nie określa poprawnie ani jednego elementu. 28. Bierne rozpoznawanie przedmiotów dużych i małych Materiały: Płytka z wyciętymi trzema prostokątami (rękawiczki) Procedura: Użyj tych samych elementów co w zadaniu 27. Połóż mały element po lewej stronie dziecka, a duży po prawej stronie. Powiedz: „Podaj mi ten mały". Odłóż z powrotem element, który podało ci dziecko i powiedz: „Podaj mi ten duży". Zadanie przeprowadź dwa razy. Dziecko może tylko pokazać element, zamiast go podawać. Ważne jest jednak, aby odpowiedź była jasna. Sfera Rozwoju: Czynności poznawcze Ocena - wykonanie: zaliczone - Dziecko poprawnie pokazuje lub podaje oba elementy. obiecujące - Dziecko w obu próbach co najmniej jeden raz poprawnie pokazuje lub podaje wymieniony element. nie zaliczone - Dziecko nie potrafi lub w ogóle nie pokazuje, ani nie podaje wymienionego elementu. 29. i 30. Układanie puzzli z kotkiem Uwaga: Zadanie ocenia się jako dwa elementy dwóch sfer rozwojowych: 29. -rozumienie mowy, 30. - koordynacja wzrokowo-ruchowa. Zadania należy pominąć i uznać za nie zaliczone, jeśli dziecko nie zaliczyło zadania 23 - uzupełnianie płytki z wyciętymi kształtami. i 4\VI\ 44 PEP-R Materiały: Czteroczęściówe puzzle z kotkiem Procedura: Położna stole elementy puzzli. Wskaż dziecku, aby ułożyło kotka. Jeśli po upływie pewnego czasu dziecko ma trudności ze zrozumieniem lub wykonaniem zadania, ułóż kotka. Następnie poproś, aby spróbowało ponownie. Dopasowywanie elementów puzzli (29.) Sfera Rozwoju: Czynności poznawcze Ocena - wykonanie: zaliczone -Dziecko poprawnie dopasowuje elementy. obiecujące - Dziecko dopasowuje poprawnie co najmniej dwa elementy puzzle (elementy nie muszą być ściśle ze sobą złączone) lub dziecko potrzebuje demonstracji, aby wykonać zadanie. nie zaliczone - Dziecko nie potrafi lub w ogóle nie próbuje dopasować elementów, nawet po demonstracji. Układanie puzzli (30.) Sfera Rozwoju: Koordynacja wzrokowo-ruchowa Ocena - wykonanie: zaliczone - Dziecko układa puzzle łącząc ze sobą ściśle wszystkie cztery elementy i nie potrzebuje demonstracji, aby wykonać zadanie. obiecujące-Dziecko potrzebuje demonstracji, aby zacząć lub skończy ć zadanie lub j łączy ze sobą ściśle co najmniej dwa elementy. nie zaliczone - Dziecko nawet mimo demonstracji nie potrafi lub nie łączy ze sob elementów. 31. Układanie obrazka z krową Zadanie można pominąć i uznać za nie zaliczone, jeśli dziecko nie zaliczyło zadaniaj 23. - uzupełniania płytki z wyciętymi kształtami. Materiały: Sześcioelementowa układanka z obrazkiem krowy Procedura: Połóż elementy układanki na stole przed dzieckiem. Powiedz: „To jestj krowa". Następnie wskaż dziecku, aby ułożyło krowę. Jeśli po upływie pewnego czas; dziecko ma trudności ze zrozumieniem lub wykonaniem zadania, zademonstruj, należy zrobić i pozwól mu spróbować ponownie. Sfera Rozwoju: Czynności poznawcze Ocena - wykonanie: zaliczone - Dziecko układa poprawnie wszystkie elementy i nie potrzebują demonstracji, aby wykonać zadanie. obiecujące - Dziecko częściowo układa elementy, łącząc poprawnie co najmniej dwa elementy lub potrzebuje demonstracji, aby wykonać lub rozpocząć zadanie, nie zaliczone - Dziecko nie próbuje wykonać zadania lub próbuje, ale nie udaje i się ułożyć nawet dwóch elementów, mimo że zadanie zostało zademonstrowane,. Podręcznik testu PEP-R 45 32. Łączenie kolorowych klocków z kolorowymi krążkami Materiały: Pięć kolorowych klocków (żółty, czerwony, niebieski, zielony, biały) oraz pięć papierowych krążków w tych samych kolorach Procedura: Wybierz trzy klocki z kolorystycznie odpowiadającymi krążkami. Rozłóż krążki na stole przed dzieckiem. Podaj dziecku jeden z klocków wskazując krążki. Słownie i przy pomocy gestu wskaż, aby dziecko postawiło klocki na odpowiednie krążki. Jeśli dziecko ma problemy ze zrozumieniem lub wykonaniem zadania, pokaż, jak należy je wykonać, używając wszystkich trzech klocków. Zabierz klocki i ponownie wydaj polecenie. Podawaj dziecku kolejno po jednym klocku. Powtórz zadanie z pozostałymi dwoma klockami i jednym użytym wcześniej. Sfera Rozwoju: Percepcja (wzrokowa) Ocena - wykonanie: zaliczone - Dziecko łączy wszystkie pięć klocków z odpowiadającymi im krążkami i nie potrzebuje demonstracji, aby wykonać ćwiczenie. obiecujące - Dziecko łączy co najmniej jeden klocek z odpowiadającym mu krążkiem lub potrzebuje demonstracji, aby rozpocząć lub zakończyć ćwiczenie. nie zaliczone - Dziecko nie łączy żadnego klocka z odpowiadającym mu krążkiem. 33. Nazywanie kolorów Materiały: Pięć kolorowych klocków (żółty, czerwony, niebieski, zielony, biały) Procedura: Postaw wszystkie klocki na stole przed dzieckiem. Pokaż lub podnieśjeden klocek i zapytaj: „Jaki to kolor?". Powtórz zadanie z pozostałymi klockami. Sfera Rozwoju: Komunikacja; mowa czynna Ocena - wykonanie: zaliczone - Dziecko poprawnie nazywa wszystkie kolory. obiecujące - Dziecko poprawnie nazywa choć jeden kolor lub używa tylko jednego koloru do określenia wszystkich klocków (mówi, że wszystkie klocki są zielone). nie zaliczone - Dziecko nie potrafi poprawnie nazwać żadnego koloni lub w ogóle nie próbuje tego zrobić. 34. Bierne rozróżnianie kolorów Materiały: Pięć różnych krążków Procedura: Połóż wszystkie pięć krążków na stole przed dzieckiem i powiedz: „Podaj mi czerwony". Jeśli dziecko nie rozumie wyrażenia „podaj mi", spróbuj powiedzieć: „Wskaż", „Pokaż", „Gdzie jest...?" Zabierz krążek, który podało ci dziecko i powtórz z pozostałymi krążkami. Pamiętaj o tym, aby zawsze odłożyć krążek z powrotem na stół, zamin wydasz kolejne polecenie. Sfera Rozwoju: Czynności poznawcze Ocena - wykonanie: zaliczone - Dziecko poprawnie rozpoznaje wszystkie pięć kolorów. obiecujące - Dziecko poprawnie rozpoznaje co najmniej jeden kolor. nie zaliczone - Dziecko nie rozpoznaje żadnego koloru. 46 PEP-R 35. i 36. Dźwięki kołatki Uwaga: Zadanie ocenia sie jako dwa oddzielne elementy: zadanie 35. jako element sfeiy rozwojowej, dotyczący spostrzegania (słuchowego), zadanie 36. jako element Skali Zachowali, dotyczący reakcji na bodźce (słuchowe). Materiały: Kołatka Procedura: W czasie, kiedy dziecko zajęte jest wykonywaniem innego zadania, umieść kołatkę w niewidocznym miejscu (za plecami lub pod stołem). Wydaj głośny dźwięk i zanotuj reakcję dziecka. Orientacja na dźwięk kołatki (35.) Sfera Rozwoju: Percepcja (słuchowa) Ocena - wykonanie: zaliczone - Dziecko słyszy i orientuje się, skąd pochodzi dźwięk kołatki, obiecujące - Dziecko słabo reaguje na dźwięk kołatki (może podnieść wzrok, ale nie wie, skąd pochodzi dźwięk), nie zaliczone - Dziecko nie reaguje na dźwięk. Reakcja na dźwięk kołatki (36.) Sfera Zachowania: Reakcje na bodźce (słuchowe) Na co zwrócić" uwagę: Przy przeprowadząniu zadania należy zwrócić uwagę, czy dziecko reaguje prawidłowo, zbytnio się denerwuje lub w ogóle nie reaguje na dźwięk kołatki. Ocena - zachowanie: odpowiednie - Dziecko adekwatnie reaguje na dźwięk. umiarkowanie nieodpowiednie - Dziecko reaguje na dźwięk ze znacznym opóźnieniem lub wykazuje w pewnym stopniu niewłaściwą reakcję emocjonalnąna dźwięk. w znacznym stopniu nieodpowiednie - Dziecko niewłaściwie reaguje na dźwięk Do reakcji tych mogą należeć niewłaściwe reakcje emocjonalne, np.: wyjątkowy lęk lub brak jakiejkolwiek reakcji. 37. Chodzenie o własnych siłach Zadanie przeprowadza się tylko z najmłodszymi dziećmi i tylko w przypadku, gdy nie zaobserwowano jeszcze zdolności dziecka do chodzenia o własnych siłach. Zadanie nie jest przeznaczone dla dzieci fizycznie upośledzonych. Materiały: Niepotrzebne Procedura: Pomóż dziecku wstać i zachęć je do samodzielnego chodzenia. W pobliżu nie powinno znajdować się nic, co mogłoby pomóc dziecku podeprzeć się. Jeśli dziecko ma problemy z chodzeniem o własnych siłach, podaj mu najpierw jedną, a potem drugą rękę. Sfera Rozwoju: Motoiyka duża Ocena - wykonanie: Podręcznik testu PEP-R 47 zaliczone - Dziecko chodzi samo, bez pomocy. obiecujące - Dziecko chodzi trzymane za jedną rękę. nie zaliczone - Dziecko chodzi, ale trzeba trzymać je za obie ręce; dziecko w ogóle nie chodzi lub nie może chodzić. 38. Klaskanie w dłonie Materiały: Niepotrzebne Procedura: Klaśnij kilka razy w dłonie tak, aby dziecko to widziało. Następnie wskaż dziecku, aby zrobiło to samo. Każde przypadkowe klaskanie w dłonie w czasie przeprowadzania testu można uznać za zaliczone. Sfera Rozwoju: Motoiyka duża Ocena - wykonanie: zaliczone - Dziecko raz po raz kilkakrotnie uderza w dłonie. obiecujące - Dziecku nie udaje się zaklaskać w dłonie, ale wie, jakie ruchy należy wykonać. nie zaliczone - Dziecku nie udaj e się zaklaskać w dłonie i nie wie, jakie ruchy należy wykonać, bądź w ogóle nie próbuje wykonać zadania . 39. Stanie na jednej nodze Zadanie należy pominąć i uznać nie zaliczone, jeśli dziecko nie zaliczyło zadania 37. -chodzenia o własnych siłach. Materiały: Niepotrzebne Procedura: Pokaż, jak stoi się na jednej nodze. Wskaż dziecku, aby zrobiło tak samo. Dziecko nie powinno stać w pobliżu czegoś, czego mogłoby się przytrzymać. Jeśli dziecko ma problemy z utrzymaniem równowagi, podaj mu rękę. Sfera Rozwoju: Motoiyka duża Ocena - wykonanie: zaliczone - Dziecko stoi na jednej nodze przez 1 lub 2 sekundy. obiecujące - Dziecku nie udaje się stanąć samodzielnie na jednej nodze i potrzebuj e przytrzymać się ręki badającego. nie zaliczone - Dziecko w ogóle nie próbuje stanąć na jednej nodze (nie podnosi nogi lub po prostu nie rozumie zadania). 40. Podskoki obiinóż Zadanie należy pominąć, jeśli dziecko nie zaliczyło lub otrzymało wynik obiecujący za zadanie 37. -chodzenie o własnych siłach. Materiały: Niepotrzebne Procedura: Pokaż dziecku, jak należy skakać w miejscu jednocześnie na obu nogach. Wskaż dziecku, aby zrobiło to samo. Jakiekolwiek przypadkowe podskakiwanie zaobserwowane w czasie przeprowadzania testu, można uznać za zaliczone. Sfera Rozwoju: Motoiyka duża Ocena - wykonanie: ?i 48 PEP-R zaliczone - Dziecko podskakuje odrywając i stawiając obie stopy jednocześnie i obiecujące - Dziecko próbuje bez powodzenia podskoczyć na obu nogach (ugina Ss SSJSL?8 od Zlemi lub podskakuje odbya*c * nie zaliczone - Dziecko nie próbuje podskakiwać. 41. Naśladowanie ruchów motoryki dużej Materiały: Niepotrzebne Procedura: Skoncentruj uwagę dziecka („Popatrz, co robię".). Wykonaj następującej gesty, wskazując dziecku słownie i przy pomocy gestów, aby je powtarzało: 1) unieśf rękę, 2) dotknij nosa, 3) podnieś jedną rękę do góry, a drugą w tym samym czasie dotknij j nosa. Sfera Rozwoju: Naśladowanie (ruchowe) Ocena - wykonanie: zaliczone -Dziecko naśladuje wszystkie trzy gesty. obiecujące - Dziecko naśladuje lub próbuje naśladować co najmniej jeden gest. nie zaliczone - Dziecko nie próbuje naśladować żadnych ruchów. 42. Dotykanie kciukiem kolejno wszystkich palców tej samej ręki Materiały: Niepotrzebne Procedura: Stań obok dziecka twarzą zwróconą w tym samym kierunku co twa dziecka. Skoncentruj uwagę dziecka („Popatrz, co robię".). Pokaż dziecku swoją ( i rozstaw szeroko palce. Pokaż jak kolejno dotykać kciukiem końcówek palcowi samej ręki. Dotykaj kciukiem kolejno palca wskazującego, środkowego, serdecznegoij małego. Poleć dziecku, aby zrobiło to samo. Sfera Rozwoju: Motoiyka mała Ocena - wykonanie: zaliczone - Dziecko dotyka kciukiem każdego palca po kolei. obiecujące - Dziecko dotyka choć jednego palca, bez względu na kolejność. nie zaliczone - Dziecko porusza palcami, lecz nie dotyka kciukiem żadnego z nici lub w ogóle nie próbuje wykonać zadania. 43. Łapanie piłki Materiały: Gumowa piłka o średnicy 20-25 cm Procedura: Wstań i odsuń się od stołu. Wskaż dziecku, aby zrobiło to samo. Pok dziecku piłkę i zasygnalizuj, że rzucisz ją do niego. Odsuń się nieco i delikatnie i piłkę do dziecka. Zwróć uwagę, czy dziecko złapało piłkę. Następnie poproś dzieck^ aby rzuciło piłkę do ciebie. Wykonajcie trzy zadania. Sfera Rozwoju: Motoryka duża Ocena - wykonanie: zaliczone - Dziecko łapie piłkę choć jeden raz w ciągu trzech rzutów. obiecujące - Dziecko mimo prób nie łapie piłki (nie trafia w nią lub ją upuszczaj nie zaliczone - Dziecko ani razu nie próbuje złapać piłki. Podręcznik testu PEP-R 49 44. Rzucanie piłki Materiały: Gumowa piłka Procedura: W czasie przeprowadzania zadania 43. - łapanie piłki, zwróć uwagę na to, jak dziecko rzuca piłkę z powrotem do ciebie. Sfera Rozwoju: Motoryka duża Ocena - wykonanie: zaliczone - Dziecko rzuca piłkę choć raz w ciągu trzech podań. obiecujące - Dziecko próbuje rzucić piłkę, ale mu się to nie udaje (nie trafia lub upuszcza ją). nie zaliczone - Dziecko ani razu nie próbuje rzucić piłki. 45. Kopanie piłki Materiały: Gumowa piłka Procedura: Pokaż dziecku, jak kopnąć piłkę. Wskaż, aby zrobiło to samo. Podaj lub popchnij piłkę tak, aby potoczyła się w kierunku dziecka i zachęć je, aby kopnęło piłkę trzy razy. Sfera Rozwoju: Motoryka duża Ocena - wykonanie: zaliczone - Dziecko kopie piłkę co najmniej raz w ciągu trzech prób. obiecujące - Dziecko próbuje, ale nie udaje mu się kopnąć piłki (następuje na piłkę lub pcha ją nogą). nie zaliczone - Dziecko w ogóle nie próbuje kopnąć piłki (nie odrywa stopy od ziemi). 46. Dominacja nogi Materiały: Piłka gumowa lub schodki Procedura: W czasie przeprowadzania zadania 45. - kopanie piłki, zwróć uwagę, czy dziecko przez cały czas używa tej samej nogi. Obserwuj, jak dziecko wchodzi po schodach. Zwróć uwagę, czy zawsze stawia najpierw tę samą nogę. Sfera Rozwoju: Motoryka duża Ocena - wykonanie: zaliczone - Dziecko wykazuje zdecydowaną dominację jednej nogi. obiecujące -Dziecko wykazuje dominację jednej nogi niewystarczającą jak na swój wiek. nie zaliczone - Dziecko nie wykazuje dominacji żadnej nogi. 47. Przenoszenie piłki Zadanie należy pominąć i uznać za nie zaliczone, jeśli dziecko nie wykonuje zadania 37. - chodzenia o własnych siłach.) Materiały: Gumowa piłka Procedura: W czasie gry w piłkę poproś dziecko, aby przyniosło ci piłkę, zaniosło do pudełka lub położyło na stole. Sfera Rozwoju: Motoryka duża Ocena - wykonanie: MM Wak 50 PEP-R zaliczone - Dziecko robi co najmniej cztery kroki nie upuszczając piłki, obiecujące - Dziecko upuszcza piłkę po zrobieniu jednego lub dwóch kroków, nie zaliczone - Dziecko nie może ani utrzymać piłki, ani zrobić z niąjednego kroku. 48. Pchnięcie piłki Zadanie można pominąć i uznać za zaliczone, jeśli dziecko zaliczyło zadanie 44. -j rzucanie piłki. Materiały: Gumowa piłka Procedura: Usiądź na podłodze i zachęć dziecko do toczenia piłki między wami lub wj kierunku jakiegoś celu. Sfera Rozwoju: Motoryka duża Ocena - wykonanie: zaliczone - Dziecko świadomie toczy piłkę do celu. obiecujące - Dziecko toczy piłkę bez celu. nie zaliczone - Dziecko nie toczy piłki w ogóle. 49. Wchodzenie po schodach stąpając na przemian Zadanie należy pominąć i uznać za nie zaliczone, jeśli dziecko nie wykonało zada 37. - chodzenia o własnych siłach. Materiały: Schodki, najlepiej bez poręczy Procedura: Stań z dzieckiem przed schodami. Pokaż, jak należy wchodzić schodach. Wskaż dziecku, aby uczyniło to samo. Jeśli dziecko ma problemy, podaj i rękę. Sfera Rozwoju: Motoryka duża Ocena — wykonanie: zaliczone - Dziecko wchodzi po schodach stąpając na przemian. obiecujące -Dziecko wchodzi po schodach, ale stawia dwie nogi na każdym stopni| nie zaliczone -Dziecko nie próbuje wejść lub nie wchodzi po schodach (na przyk czołga się). 50. Siadanie na krześle Materiały: Krzesełko dla dzieci Procedura: W czasie przeprowadzania testu obserwuj dziecko za każdym razem, j siada na krześle. Sfera Rozwoju: Motoryka duża Ocena - wykonanie: zaliczone - Dziecko samodzielnie siada na krześle. obiecujące - Dziecko próbuje usiąść na krześle, ale potrzebuje pomocy. nie zaliczone - Dziecko nie próbuje usiąść na krześle. Podręcznik testu PEP-R 51 51. Popychanie chodzika Materiały: Chodzik na kółkach Procedura: Powiedz dziecku, żeby usiadło w chodziku. Zachęć dziecko, aby popchnęło chodzik i podeszło do ciebie lub chodziło po pokoju. Sfera Rozwoju: Motoryka duża Ocena - wykonanie: zaliczone - Dziecko odpycha się nogami i jest w stanie poruszać się w chodziku po pokoju. obiecujące - Dziecko próbuje odepchnąć się, ale nie udaje mu się to (porusza nogami, ale nie jest w stanie poruszyć chodzika). nie zaliczone - Dziecko w ogóle nie chce usiąść w chodziku lub siada, ale nie chce się w nim poruszać. 52. Dziecięce zabawy grupowe Zadanie można pominąć i uznać za zaliczone, jeśli dziecko zaliczyło zadanie 18. -współdziałanie w czasie zabawy z pacynkami. Materiały: Ręcznik (lub kawałek miękkiego materiału) Procedura: Zachęć dziecko do wspólnej zabawy. Przeprowadź dwie zabawy. Może to być zabawa w „a kuku", zabawa polegająca na klaskaniu w dłonie w czasie śpiewania lub inna zabawa, która wymaga naśladowania określonych czynności. Zwróć uwagę na to, czy dziecko wykonuje te czynności i czy ma ochotę kontynuować zabawę, na przykład, czy zakłada sobie ręcznik na oczy lub układa dłonie w sposób wymagany w danej zabawie. Sfera Rozwoju: Naśladowanie (ruchowe) Ocena - wykonanie: zaliczone - Dziecko rozumie jedną z zabaw, bierze w niej udział i rozpoczyna zabawę od początku. obiecujące - Dziecko bierze udział w zabawie, ale nie ma ochoty samodzielnie rozpocząć jej jeszcze raz. nie zaliczone - Dziecko w ogóle nie interesuje się zabawami. 53. Szukanie ukrytego przedmiotu Zadanie można pominąć, jeśli dziecko zaliczyło zadanie 108. - odnalezienie cukierka schowanego pod kubkiem. Materiały: Kubek lub ręcznik oraz dowolny ulubiony przedmiot •Procedura: Nakryj przedmiot kubkiem lub ręcznikiem w widocznym miejscu. Zachęć dziecko, aby przyniosło przedmiot. Jeśli dziecko nie odnajdzie przedmiotu, podnieś kubek (ręcznik), odkrywając przedmiot do połowy. Sfera Rozwoju: Czynności poznawcze Ocena - wykonanie: zaliczone - Dziecko z łatwością odnajduje przedmiot zakryty w całości. obiecujące - Dziecko musi szukać przedmiotu jeszcze raz lub znajduje w połowie odsłonięty przedmiot. nie zaliczone - Dziecko nie próbuje odnaleźć przedmiotu. • 52 PEP-R 54. Reakcja na własne odbicie w lustrze Materiały: Lustro Procedura: Pokaż lustro dziecku i wskaż, aby spojrzało na własne odbicie („Kogoj widzisz?"). Sfera Zachowania: Nawiązywanie kontaktów i reakcje emocjonalne Uwagi: Zwróć uwagę, czy dziecko reaguje nieodpowiednio na własne odbicie (stara siej nie patrzeć na nie, uderza w lustro, jest podenerwowane, nadmiernie interesuje się] lustrem). Ocena — zachowanie: odpowiednie - Dziecko prawidłowo reaguje na własne odbicie w lustrze (mówi, że j widzi siebie; udaje, że się czesze; robi miny; lekko dotyka lustra). umiarkowanie nieodpowiednie - Dziecko reaguje nietypowo na własne odbicie w j lustrze. w znacznym stopniu nieodpowiednie -Dziecko nieodpowiednio reaguje na własnej odbicie w lustrze (unika patrzenia w lustro, uderza je, nadmiernie interesuje siej lustrem, jest podenerwowane). 55. Reakcja na kontakt fizyczny Materiały: Niepotrzebne Procedura: Daj znać dziecku, że chcesz je podnieść. Podnieś dziecko i lekko pokołyszl (Jeśli dziecko jest za ciężkie, aby je podnieść, pokołysz dziecko trzymając je za ręce). [ Sfera Zachowania: Nawiązywanie kontaktów i reakcje emocjonalne Na co zwrócić uwagę: W czasie przeprowadzania testu zwróć uwagę na to, czy kontaktj fizyczny powoduje zdenerwowanie lub nadmierną pobudliwość dziecka. Ocena - zachowanie: odpowiednie - Dziecko prawidłowo reaguje na kontakt fizyczny, okazuje radość ze| wspólnego kontaktu. umiarkowanie nieodpowiednie - Dziecko reaguje w pewnym stopniuj nieprawidłowo, ale reakcje te nie są tak intensywne, jak w przypadku zachowaniaj istotnie nieodpowiedniego. w znacznym stopniu nieodpowiednie - Dziecko nieprawidłowo reaguje na kontaktj fizyczny, na przykład, krzyczy, ucieka, boi się, płacze lub jest zupełnie bierne. 56. Reakcja na łaskotki Materiały: Niepotrzebne Procedura: Połaskocz dziecko żartobliwie. Sfera Zachowania: Reakcje na bodźce (dotykowe) Na co zwrócić uwagę: Zwróć uwagę, czy dziecko reaguje na łaskotanie zbyt| gwałtownie lub zbyt słabo. Ocena — zachowanie: odpowiednie - Dziecko reaguje prawidłowo, sprawiając wrażenie, że zabawa: badaj ący m jest dla niego przyjemna. umiarkowanie nieodpowiednie - Dziecko w pewnym stopniu reaguje j nieprawidłowo: trochę się boi, unika łaskotania lub prawie nie reaguje na nie. w znacznym stopniu nieodpowiednie - Dziecko niewłaściwie reaguje na delikatnej ?III lifiifi Podręcznik testu PHP- reSlP "^ ^^ ^^ ^ gWaltOWme' bać Slę lub byó ^Pełnie bierne (brak 57. i 58. Dźwięk gwizdka Materiały. Gwizdek Procedura: Gdy dziecko zajęte jest wykonywaniem innego zadama, sctowaj gw*^ w dłoni , zagwiżdż głośno. Zwróć uwagę na reakcję dziecka. V"™* Reakcja orientacyjna na dźwięk gwizdka (57.) Sfera Rozwoju: Percepcja (słuchowa) Ocena - wykonanie: zaliczone - Dziecko zdecydowanie reaguje na dźwięk i prawidłowo orientuje się skąd dźwięk pochodzi. Reakcja może być werbalna (dziecko pyta, jaki to był dźwięk) lub niewerbalna (dziecko mruga oczami, zmienia wyraz twarzy, odwraca głowę w kierunku dźwięku). obiecujące - Dziecko reaguje na dźwięk, ale nie wie, z jakiego kierunku pochodzi, me zaliczone - Dziecko w -ogóle nie wykazuje jakiejkolwiek reakcji na dźwięk, słownej lub innej. Reakcja na dźwięk gwizdka (58.) Sfera Zachowania: Reakcje na bodźce (słuchoowe) Na co zwrócić uwagę: W czasie przeprowadzania zadania zwróć uwagę, czy dziecko reaguje na dźwięk gwizdka nieprawidłowo, czy reaguje gwałtownie lub w ogóle nie zwraca uwagi na dźwięk. Ocena - zachowanie: odpowiednie - Dziecko prawidłowo reaguje na dźwięk, wykazuje zainteresowanie i dokładnie orientuje się, skąd dźwięk pochodzi. umiarkowanie nieodpowiednie - Dziecko reaguje'na dźwięk ze znacznym opóźnieniem i wykazuje nieco nieprawidłową reakcję emocjonalną. w znacznym stopniu nieodpowiednie - Dziecko reaguje na dźwięk nieprawidłowo, zbyt emocjonalnie, jest nadwrażliwe (zasłania uszy rękami) lub w ogóle nie reaguje. 59. Reakcja na gesty Zadanie należy przeprowadzić, jeśli zdolność dziecka do reakcji na gesty nie została jeszcze zaobserwowana. Materiały: Niepotrzebne Procedura: Zadanie to można przeprowadzić dowolnie, z tym, że trzeba pamiętać, aby używać wyłącznie gestów. Nie wolno dawać dziecku jakichkolwiek wskazówek ustnych. Na przykład, zawołaj dziecko po imieniu i wskaż ręką, aby przyszło do ciebie, 54 PEP-R odłożyło klocki, podało ci kredkę lub usiadło. Sfera Rozwoju: Percepcja (wzrokowa) Ocena - wykonanie: zaliczone - Dziecko konsekwentnie reaguje na wszystkie gesty. obiecujące - Dziecko niekonsekwentnie reaguje na gesty (odpowiada na niektórej a na niektóre nie reaguje). nie zaliczone - Dziecko w ogóle nie reaguje na gesty. 60. Picie z kubka Materiały: Kubek i ulubiony napój Procedura: Zaproponuj dziecku coś do picia i wlej niewielką ilość napoju do kubka| Postaw kubek na stole przed dzieckiem. Sfera Rozwoju: Motoryka duża Ocena - wykonanie: zaliczone - Dziecko podnosi kubek, trzyma go pomiędzy kciukiem i mnymi palca i pije napój nie rozlewając i nie śliniąc się. obiecujące - Dziecko trzyma kubek całą dłonią i palcami (nie samymi palcami) lu trzyma kubek, ale rozlewa napój podczas picia. nie zaliczone - Dziecko nie potrafi samodzielnie utizymać kubka. 61. Proszenie o pomoc przy użyciu gestów Materiały: Smakołyk lub mała zabawka, zamknięte w czystym zakręcanym słoiku. Procedura: Umieść przedmiot lub smakołyk w słoiku i zakręć go dokładnie. PodajJ dziecku słoik wskazując, aby się poczęstowało lub wzięło zabawkę. Gdy dziecko i może otworzyć słoika, odczekaj kilka sekund i nic nie mówiąc wyciągnij do niego dłoń.j Jeśli dziecko nie zareaguje, podsuń dłoń bliżej. Powiedz: „Mam ci pomóc?". Sfera Rozwoju: Komunikacja; mowa czynna Ocena - wykonanie: zaliczone - Dziecko prosi o pomoc ustnie lub przy użyciu gestu. obiecujące - Dziecko patrzy na badającego, ale nie robi żadnego wyraźnego ge aby poprosić o pomoc lub potrzebuje zachęty, aby zakomunikować potrzeby. nie zaliczone - Dziecko w ogóle nie szuka pomocy. 62. Reakcja na sznurowadło Materiały: Sznurowadło z zawiązanym na końcu węzełkiem Procedura: Połóż sznurowadło na stole przed dzieckiem i zachęć je, aby się nim bawiło Sfera Zachowań: Zabawa i zainteresowanie przedmiotami Na co zwrócić uwagę: W czasie pizeprowadzania zadania zwróć uwagę, czy dzieck^ reaguje na sznurowadło ze wzmożonym zainteresowaniem lub niewłaściwie sie nil bawi. Ocena - zachowanie: odpowiednie - Dziecko reaguje na sznurowadło odpowiednio do swojego wie rozwojowego. umiarkowanie nieodpowiednie - Reakcja dziecka na sznurowadło jest nie odmienna od prawidłowej. Dziecko może podnieść sznurowadło, ale nic z nim ńi lUtll robi lub nie interesuje się nim. w znacznym stopniu nieodpowiednie - Reakcja dziecka jest nietypowa. Dziecko może rzuć sznurowadło, lekko nim uderzać, machać nim lub zupełnie się nim nie interesować. 63. Nawlekanie kulek z otworami na sznurowadło Materiały: Dwie duże kulki z otworami i sznurowadło z węzełkiem z jednej strony. Procedura: Połóż kulki i sznurowadło na stole przed dzieckiem. Jeśli po upływie pewnego czasu dziecko ma problemy ze zrozumieniem lub wykonaniem zadania, pokaż, jak należy to zrobić. Następnie wskaż dziecku, aby nawlekło kulki na sznurowadło. Sfera Rozwoju: Motoryka mała Ocena - wykonanie: zaliczone - Dziecku bez większych trudności udaje się nawlec na sznurowadło co najmniej jedną kulkę. obiecujące - Dziecku z trudnością udaje się nawlec na sznurowadło co najmniej jedną kulkę lub nie udaje mu się nawlec kulki na sznurowadło, ale wie, jakie ruchy należy wykonać. me zaliczone - Dziecko próbuje nawlec kulki na sznurowadło, ale nie wie jakie ruchy należy wykonać lub w ogóle nie próbuje wykonać zadania. 64. Kołysanie kulkami na sznurowadle Materiały: Dwie duże kulki z otworami i sznurowadło z węzełkiem z jednej strony Procedura: Nawlecz kulki na sznurowadło. Wstań i wskaż dziecku, aby wstało również. Weź do ręki sznurowadło z kulkami i kołysz kulkami jak wahadłem. Podaj dziecku sznurowadło z kulkami i wskaż, aby je rozkołysało. Sfera Rozwoju: Motoryka duża Ocena - wykonanie: zaliczone - Dziecko kołysze kulkami jak wahadłem.' obiecujące - Dziecko próbuje rozkołysać kulki (porusza sznurowadłem w górę i w dół lub kołysze nim krótkimi urywanymi ruchami). nie zaliczone - Dziecko nie próbuje kołysać kulkami w żaden sposób. 65. Zdejmowanie sześcianów z drucika (np. do czyszczenia fajki) Materiały: Sześć małych sześcianów z otworami i około 25-cm długości drucik (np. do czyszczenia fajki) Procedura: Włóż wszystkie sześciany na drucik i pokaż dziecku, jak zdjąć jeden z nich. Podaj dziecku sześciany na druciku i wskaż, aby je zdjęło. Jeśli trzeba, pomóż mu lekko ręką. Jeśli dziecko ma problemy, przytrzymaj jeden koniec drucika, podczas gdy dziecko zdejmuje sześciany. Sfera Rozwoju: Motoryka mała Ocena - wykonanie: zaliczone - Dziecko używa obu rąk jednocześnie, jedną ręką trzyma drucik, a drugą zdejmuje sześciany. obiecujące - Dziecko zdejmuje tylko jeden lub dwa sześciany albo posługuje się ?*» 56 PEP-R tylko jedną ręką. nie zaliczone - Dziecko nie może lub nie chce wykonać zadania. 66. Nakładanie sześcianów na ustawiony pionowo kołek Zadanie można pominąć i uznać za zaliczone, jeśli dziecko zaliczyło zadanie 63. -nawlekanie kulek z otworami na sznurowadło. Materiały: Kołek pionowo ustawiony na podstawce i sześć małych sześcianów Procedura: Pokaż, jak nakładać sześciany na kołek. Podaj dziecku sześciany, przytrzymaj stojak i wskaż, aby nałożyło je na kołek. Sfera Rozwoju: Motoryka mała Ocena - wykonanie: zaliczone - Dziecko bez pomocy potrafi nałożyć trzy sześciany. obiecujące - Dziecko nakłada jeden sześcian lub potrzebuje pomocy, aby wykonać j zadanie. nie zaliczone -Dzeicko nie chce lub nie może nałożyć sześcianów na kolek, mimo j że przytrzymano mu stojak. 67. Koordynacja czynności obu rąk Materiały: Kulki z otworami, papier, kredki, nożyczki Procedura: Obserwuj dziecko w czasie: nawlekania kulek na sznurowadło, cięcia j papieru, kolorowania obrazków lub jakiejkolwiek innej czynności wymagającej posługiwania się obiema rękami. Zwróć uwagę na to, czy dziecko posługuje się obiema j rękami jednocześnie (dziecko jedną ręką trzyma sznurowadło, a drugą nawleka kulki; koloruje obrazek jedną ręką, a drugą przytrzymuje papier). Sfera Rozwoju: Motoryka mała Ocena - wykonanie: zaliczone - Dziecko przez cały czas posługuje się obiema rękami w sposób; skoordynowany. obiecujące - Dziecko nie zawsze posługuje się obiema rękami jednocześnie (wie, i jakie mchy należy wykonać, ale czasem się myli lub nie potrafi dobrze i skoordynować czynności rąk). nie zaliczone - Dziecko nie potrafi lub me próbuje posługiwać się obiema rękami j jednocześnie. 68. Przekładanie przedmiotu z ręki do ręki Materiały: Puzzle, kulki, sznurowadło Procedura: Obserwuj dziecko w czasie wykonywania zadań z kulkami i puzzlami. Zwróć uwagę na to, czy dziecko przekłada przedmioty z ręki do ręki. Sfera Rozwoju: Motoryka duża Ocena - wykonanie: zaliczone - Dziecko z łatwością przekłada przedmioty z ręki do ręki. obiecujące - Dziecko czasami przekłada przedmioty z ręki do ręki nie zaliczone - Dziecko nie potrafi lub nie próbuje przekładać przedmiotów z ręki, do ręki. Podręcznik testu PEP-R 57 69. Jak się nazywasz? Materiały: Niepotrzebne Procedura: W dowolnym czasie przeprowadzania testu zapytaj dziecko: „Jak się nazywasz?". Zachęć dziecko, aby podało imię i nazwisko. Sfera Rozwoju: Komunikacja; mowa czynna Ocena - wykonanie: zaliczone - Dziecko podaje imię i nazwisko. obiecujące - Dziecko podaje tylko imię lub zdrobnienie. nie zaliczone - Dziecko podaje inne imiona lub w ogóle nie odpowiada. 70. Jesteś chłopcem czy dziewczynką? Materiały: Niepotrzebne Procedura: W dowolnym czasie przeprowadzania testu, po przeprowadzeniu zadania 69. -jak się nazywasz? - zapytaj dziecko: „Jesteś chłopcem czy dziewczynką?". Sfera Rozwoju: Komunikacja; mowa czynna Ocena - wykonanie: zaliczone - Dziecko poprawnie określa swoją pleć. obiecujące - Dziecko niepoprawnie określa swoją płeć lub powtarza ostatnie usłyszane słowo. nie zaliczone — Dziecko nie odpowiada. 71. Spontaniczne próby bazgrania Materiały: Niepotrzebne Procedura: Poproś dziecko, aby usiadło przy stole. Otwórz zeszyt na czystej stronie i połóż go przed dzieckiem. Podaj dziecku kredkę i wskaż, aby coś narysowało. Jeśli po upływie pewnego czasu dziecko nie rysuje nic spontanicznie, weź kredkę od dziecka i zademonstruj rysowanie. Oddaj dziecku kredkę i wskaż ponownie, aby coś narysowało. Sfera Rozwoju: Koordynacja wzrokowo-ruchowa Ocena - wykonanie: zaliczone - Dziecko rysuje spontanicznie lub stawia jakikolwiek znaczek. obiecujące - Dziecko rysuje, ale potrzebuje demonstracji, aby wykonać zadanie. nie zaliczone -Dziecko nie potrafi lub nie próbuje nic naiy sować, mimo że czynność została zademonstrowana. 72. Dominacja jednej ręki Materiały: Niepotrzebne Procedura: W czasie przeprowadzania zadań 73.-79. (przerysowywanie, kolorowanie, obrysowywanie figur) zwróć uwagę na to, czy dziecko wykazuje zdecydowaną dominację jednej ręki. Zapisz, którą ręką dziecko woli się posługiwać lub którą ręką posługuje się częściej. Wyraźną dominację jednej ręki powinny wykazywać przede wszystkim dzieci starsze. Sfera Rozwoju: Motoryka duża Ocena - wykonanie: zaliczone - Dziecko wykazuje zdecydowaną dominację jednej ręki. obiecujące - Dominacja jednej ręki nie jest wystarczająco wyraźna jak na określony 58 PEP-R wiek. nie zaliczone - Dziecko nie wykazuje dominacji ręki. 73. - 74. Przerysowywanie linii i kształtów Materiały: Zeszyt do ćwiczeń Procedura: Otwórz zeszyt na odpowiedniej stronie i połóż przed dzieckiem. Pokażl dziecku wzór do rysowania i poproś, aby go przerysowało. Pozwól dziecku spróbować I trzykrotnie. Jeśli po upływie pewnego czasu dziecko ma problemy ze zrozumienieml lub wykonaniem zadania, zademonstruj je. Następnie wskaż dziecku, aby wykonało! zadanie ponownie. W czasie przeprowadzania tego zadania zaobserwuj, którą rękąj dziecko posługuje się częściej i oceń zadanie 72. - dominację ręki. Sfera Rozwoju: Koordynacja wzrokowo-ruchowa Przerysowywanie linii pionowej (73.) Zadanie należy pominąć i uznać za nie zaliczone, jeśli dziecko nie zaliczyło zadania 71: - spontanicznej próby bazgrania. Ocena - wykonanie: zaliczone - W czasie trzech prób dziecko przerysowuje co najmniej jedną linię! pionową i nie potrzebuje demonstracji, aby to wykonać. Linia musi być prawiej pionowa i o zbliżonej do wzoru długości, obiecujące - Dziecko: - próbuje przerysować pionową linię, ale zamiast niej rysuje linię krzywą, j zakrzywioną, raczej poziomą niż pionową - rysuje linię pionową, ale krótszą od wzoru - rysuje linię pionową lecz dodaje do niej inne elementy (obrysowuje linię kołem),! nie zaliczone - Dziecko nie potrafi lub nie próbuje przerysować linii pionowejj (trzyma kredkę przy papierze, ale nie rysuje). Przerysowywanie koła (74.) Zadanie należy pominąć i uznać za nie zaliczone, jeśli dziecko nie zaliczyło zadania 71. j - spontanicznej próby rysowania. Ocena - wykonanie: zaliczone - Dziecko przerysowuje koło i nie potrzebuje demonstracji, aby to zrobić, j obiecujące - Dziecko: - próbuje przery sować koło, ale rysuje figurę przypominającą wielokąt lub otwarty j okrąg - rysuje mchem spiralnym kilka nakładających się na siebie okręgów - potrzebuje demonstracji, aby wykonać zadanie nie zaliczone - Dziecko nie potrafi lub nie próbuje przerysować koła; narysowana} figura zupełnie nie przypomina koła. Podręcznik testu PEP-R 59 Przerysowywanie kwadratu (75.) Zadanie należy pominąć i uznać za nie zaliczone, jeśli dziecko nie zaliczyło zadania 73. -przerysowywanie linii pionowych. Ocena - wykonanie: zaliczone - Dziecko przerysowuje kwadrat co najmniej jeden raz w ciągu trzech prób i nie potrzebuje demonstracji, aby wykonać zadanie. Kwadrat musi być figurą zamkniętą bez większych przerw na żadnym boku. Czteiy boki muszą być mniej więcej równe, a kąty zbliżone do prostych. Linie mogą być lekko faliste, obiecujące - Dziecko próbuje przerysować kwadrat, ale kwadrat ten nie jest figurą zamkniętą. Boki są wyraźnie nierówne, kąty nie sątzbliżone do prostych lub linie są wyraźnie faliste albo dziecko potrzebuje demonstracji, aby rozpocząć lub wykonać zadanie. nie zaliczone - Dziecko nie potrafi lub nie przerysowuje kwadratu lub rysuje figurę nie przypominającą kwadratu. Przerysowywanie trójkąta (76.) Zadanie można pominąć i uznać za nie zaliczone, jeśli dziecko nie zaliczyło zadania 73. -przerysowywania linii pionowej. Ocena - wykonanie: zaliczone - Dziecko przerysowuje trójkąt co najmniej jeden raz w ciągu trzech prób i nie potrzebuje demonstracji, aby wykonać zadanie, obiecujące - Dziecko: -próbuje przerysować trójkąt, ale trójkąt ten nie jest figurą zamkniętą, kąty nie są prawidłowo uformowane lub linie są wyraźnie faliste - potrzebuje demonstracji, aby rozpocząć lub wykonać zadanie, nie zaliczone - Dziecko nie potrafi lub nie może wykonać zadania lub narysowana figura zupełnie nie przypomina trójkąta. Przerysowywanie rombu (77.) Zadanie należy pominąć i uznać za nie zaliczone, jeśli dziecko nie zaliczyło zadania 73. -przerysowywania linii pionowych. Ocena -wykonanie: zaliczone - Dziecko przerysowuje romb co najmniej jeden raz w ciągu trzech prób i nie potrzebuje demonstracji, aby wykonać zadanie. Romb musi być figurą zamkniętą, bez większych przerw w żadnym z boków; boki powinny być raczej proste i mniej więcej równej długości. obiecujące - Dziecko próbuje przerysować romb, ale nie jest on figurą zamkniętą, ma zdecydowanie nierówne boki lub linie są lekko faliste. me zaliczone - Dziecko nie potrafi lub nie próbuje przerysować rombu lub rysuje figurę, która zupełnie nie przypomina rombu. 60 PEP-R 78. Kolorowanie obrazków Zadanie należy ominąć i uznać za nie zaliczone, jeśli dziecko nie zaliczyło zadania 71.1 - spontanicznej próby rysowania. Materiały: Zaszyt do ćwiczeń i kredka Procedura: Otwórz zeszyt ćwiczeń w miejscu, gdzie znajduje się obrazek zajączka.! Wskaż dziecku, aby pokolorowaio ogon, uszy i łapki zajączka. Dziecko nie musij kolorować całego obrazka. Sfera Rozwoju: Koordynacja wzrokowo-ruchów a Ocena — wykonanie: zaliczone - Dziecko koloruje dokładnie, w obrębie rysunku, ogon, uszy i łapyj zajączka. obiecujące - Dziecko stara się kolorować zajączka dokładnie, w obrębie rysunku,| ale nie udaje mu się to i koloruje również poza konturami. nie zaliczone - Dziecko nie potrafi lub w ogóle nie próbuje pokolorować obrazka) w obrębie konturów lub maluje po całej stronie. 79. Obrysowanie obwodu figur Zadanie można pominąć i uznać za zaliczone, jeśli dziecko zaliczyło lub otrzymałoj ocenę obiecującą z zadań 74.-77. - przery sowy warne figur. Materiały: Zeszyt ćwiczeń i kredka Procedura: Wskaż dziecku, aby poprowadziło linię po obwodzie koła, kwadratuj trójkąta, rombu. Jeśli dziecko nie potrafi poprowadzić linii po obwodzie kredką, pokażl mu, jak można zarysować obwód figur palcem wskazującym i wskaż dziecku aby| zrobiło to samo. Jeśli trzeba, pomóż dziecku ręką lub użyj wskazówek ustnych gestów. Sfera Rozwoju: Koordynacja wzrokowo-ruchów a Ocena - wykonanie: zaliczone - Dziecko obrysowuje kredką lub palcem przynajmniej trzy figury i niej potrzebuje prowadzenia ręki. obiecujące -Dziecko obrysowuje co najmniej jedną figurę lub potrzebuj e pomocy ,| aby wykonać zadanie. nie zaliczone - Dziecko nie potrafi lub nie wykonuje zadania. 80. Dopasowywanie liter Materiały: Plansza z literami alfabetu (w zeszycie ćwiczeń) i dziewięć kart z literan alfabetu (H, J, V, Z, U, E, Y, S, G) Procedura: Otwórz zeszyt ćwiczeń na planszy z literami i połóż ją przed dzieckiem.| Podaj dziecku literę S i wskaż planszę. Poproś dziecko, aby dopasowało literę do odpowiedniej litery na planszy („Połóż literkę na odpowiednim miejscu"). Czynność powtórz z pozostałymi literami, wybierając je losowo. Podawaj dziecku po jednej lite za każdym razem. Jeśli dziecko na początku ma trudności, zademonstruj zadanie i przykładzie litery S. Następnie podaj literę S dziecku i wskaż, aby dopasowało ją c odpowiedniej litery na planszy. ?liiiim Podręcznik testu PEP-R 61 Sfera Rozwoju: Koordynacja wzrokowo-rachowa Ocena - wykonanie: zaliczone - Dziecko dopasowuje wszystkie dziewięć liter, obiecujące -Dziecko dopasowuje co najmniej dwie litery, nie zaliczone - Dziecko nie potrafi lub nie może dopasować żadnej litery. 81. Nazywanie liter Materiały: Dziewięć kart z literami Procedura: Połóż literę na stole przed dzieckiem i wskaż dowolną literę. Zapytaj dziecko: „Jaka to litera?". Powtórz tę samą czynność z pozostałymi literami. Jeśli dziecko ma problemy ze zrozumieniem zadania, nazwij pierwszą literę. Sfera Rozwoju: Komunikacja; Mowa czynna Ocena - wykonanie: zaliczone - Dziecko poprawnie rozpoznaje wszystkie dziewięć liter. obiecujące - Dziecko poprawnie rozpoznaje co najmniej jedną literę lub nazywa wszystkie litery tak samo (mówi, że wszystkie litery to H). nie zaliczone - Dziecko nie potrafi poprawnie nazwać żadnej litery lub w ogóle nie próbuje tego zrobić. 82. Bierne rozpoznawanie liter Materiały: Dziewięć kart z literami Procedura: Po przeprowadzeniu zadania 81. zostaw karty z literami na stole. Wymień nazwę jednej z liter i poproś dziecko, aby ci ją podało („Podaj mi literę S"). Odłóż na miejsce literę, którą ci podało dziecko. Powtórz tę samą czynność z pozostałymi literami. Pamiętaj, aby zawsze odłożyć literę na miejsce, zanim poprosisz o nową. Dziecko może tylko dotknąć lub wskazać literę zamiast ją podawać. Ważne jest, żeby odpowiedź była jasna. Sfera Rozwoju: Czynności poznawcze Ocena - wykonanie: zaliczone - Dziecko poprawnie dotyka lub podaje dziewięć liter za pierwszym razem. obiecujące - Dziecko poprawnie dotyka lub podaje co najmniej dwie litery. nie zaliczone - Dziecko nie potrafi poprawnie rozpoznać żadnej litery lub w ogóle nie próbuje tego zrobić. 83. Przepisywanie liter Zadanie należy pominąć i uznać za nie zaliczone, jeśli dziecko nie zaliczyło zadania 73. -przerysowywania linii pionowej. Materiały: Zeszyt ćwiczeń i kredka Procedura: Otwórz zeszyt na stronie, na której znajduje się rząd siedmiu liter (A, L, B, Y, E, D, G) i połóż przed dzieckiem. Wskaż na pierwszą literę i poproś dziecko, aby ją samo napisało („Napisz to sam"). Dziecko powinno pisać litery bezpośrednio pod przykładami. ? MliPi^ 62 PEP-R Sfera Rozwoju: Koordynacja wzrokowo-ruchowa Ocena - wykonanie: zaliczone - Dziecko poprawnie przepisuje siedem liter, obiecujące - Dziecko pisze co najmniej jedną literę, którą można rozpoznać, nie zaliczone - Dziecko nie potrafi lub nie próbuje przepisać żadnej litery lub stav znaczki, których nie można rozpoznać. 84. Rysowanie postaci Zadanie należy pominąć i uznać za nie zaliczone, jeśli dziecko nie zaliczyło zadania 73| - przery sowy wania linii pionowej. Materiały: Zeszyt ćwiczeń i kredka Procedura: Otwórz zeszyt na czystej stronie i połóż go przed dzieckiem. Powie „Narysuj człowieka" lub „Narysuj chłopca (dziewczynkę)". Jeśli po upływie pewneg czasu dziecko nie zaczyna rysować postaci, zademonstruj rysowanie (wyjaśnij dziecku że jego rysunek nie musi być skomplikowany, ale żeby nie rysowało postaci w formi^ kilku kresek). Następnie wskaż dziecku, aby narysowało postać. Jeśli rysunek dzieck nie jest skończony (zobacz kryteria oceny), zapytaj dziecko: „Czy już skończyłeś?". Nie podpowiadaj dziecku, czego brakuje i nie podsuwaj mu żadnych pomysłów. Dajj dziecku chwilę czasu na skończenie rysunku. Sfera Rozwoju: Motoryka mała Ocena - wykonanie: zaliczone - Dziecko wyraźnie rysuje osobę (głowa, tułów, ramiona i nogi 11 najmniej jeden szczegół twarzy). Dziecko nie potrzebuje demonstracji, ab; wykonać zadanie. obiecujące - Dziecko próbuje narysować postać, ale rysunek jest niekompletni (rysuje samą głowę z odchodzącymi od niej nogami) lub potrzebuje demonstracji, aby wykonać zadanie. nie zaliczone - Dziecko nie potrafi lub w ogóle nie próbuje narysować postaci, lui rysunek zupełnie nie przypomina człowieka. 85. Pisanie imienia Zadanie należy pominąć i uznać za nie zaliczone, jeśli dziecko nie wykonało zadania 83. - przepisywania liter. Materiały: Zeszyt ćwiczeń i kredka Procedura: Otwórz zeszyt na czystej stronie i połóż go przed dzieckiem. Powiedz! „Napisz swoje imię". Jeśli po upływie pewnego czasu dziecko nie zaczyna pisać, napis drukowanymi literami imię dziecka. Wskaż ponownie, aby dziecko napisało swoje imię| Sfera Rozwoju: Czynności poznawcze Ocena - wykonanie: zaliczone - Dziecko pisze poprawnie swoje imię i nie potrzebuje demonstracji,: to zrobić. obiecujące - Dziecko próbuje napisać swoje imię, ale pisze je niedokładnie lub i do końca (pisze tylko jedną literę imienia, przestawia litery, pisze imię odwrotnie,! Podręcznik testu PEP-R 63 zapisuje je błędnie) lub potrzebuje demonstracji, aby wykonać zadanie, nie zaliczone - Dziecko nie pisze żadnej litery swojego imienia^ 86. Cięcie papieru nożyczkami Materiały: Nożyczki i papier Procedura: Pokaż dziecku, jak należy ciąć papier nożyczkami. Podaj dziecku materiały i wskaż, aby zrobiło to samo. Sfera Rozwoju: Motoryka mała Ocena - wykonanie: zaliczone - Dziecko tnie papier nożyczkami (nacina papier lub wycina pasek papieru). obiecujące - Dziecko nie tnie papieru, ale zna ruchy, jakie należy wykonać. nie zaliczone - Dziecko próbuje ciąć papier, ale nie zna ruchów, jakie należy wykonać lub nie próbuje wykonać zadania. 87. i 88. Rozpoznawanie dotykiem przedmiotów schowanych w worku Uwaga: Zadanie ocenia sięjako dwa elementy dotyczące dwóch sfer rozwój owych: 87. dotyczy motoryki małej, 88. dotyczy rozumienia mowy. Materiały: Worek, ołówek, klocek, kredka, piłeczka, moneta Procedura: Połóż worek z przedmiotami przed dzieckiem. Poproś dziecko, aby włożyło rękę do worka i bez zaglądania do niego, podało ci przedmiot, o który prosisz. Poproś, na przykład, aby dziecko, nie zaglądając do worka, podało ci ołówek. Czynność tę powtórz z pozostałymi przedmiotami. Pamiętaj, aby włożyć każdy przedmiot z powrotem do worka, zanim poprosisz o nowy. Jeśli dziecku nie udaje się podać wymienionego przedmiotu, badający może pomóc dziecku pokazując jednocześnie przedmiot, o który prosi. Dziecko rozpoznaje i podaje przedmiot (87.) Sfera Rozwoju: Motoryka mała Ocena - wykonanie: zaliczone - Dziecko znajduje i podaje co najmniej cztery z wymienionych przedmiotów. Dziecko może korzystać z pomocy wizualnej. obiecujące - Dziecko znajduje i podaje co najmniej jeden wymieniony przedmiot. Dziecko może korzystać z pomocy wizualnej. nie zaliczone - Dziecko nie podaje żadnego przedmiotu. Dziecko dotykiem rozpoznaje przedmiot (88.) Sfera Rozwoju: Czynności poznawcze Ocena - wykonanie: zaliczone -Dziecko bez pomocy wizualnej odnajduje i podaje co najmniej cztery z wymienionych przedmiotów. obiecujące - Dziecko bez pomocy wizualnej odnajduje i podaje co najmniej jeden wymieniony przedmiot. 64 PEP-R nie zaliczone - Dziecko nie podaje żadnego z wymienionych przedmiotów lub| odnajduje przedmioty dzięki pomocy wizualnej. 89. Układanka chłopca Materiały: Filcowa plansza i filcowe elementy układanki chłopca (głowa, włosy, oczy,] nos, usta, koszulka, spodnie) Procedura: Połóż planszę i osiem elementów układanki na stole przed dzieckiem. Nal przykładzie jednego elementu pokaż dziecku, jak przyczepić elementy do planszy.j Odłóż elementy z powrotem na stół i wskaż dziecku, aby ułożyło układankę. Powiedz „Potrafisz ułożyć chłopca?". Jeśli po upływie pewnego czasu dziecko ma problemy; zrozumieniem zadania, pokaż, jak ułożyć układankę. Połóż elementy z powrotem naj stole i wskaż dziecku, aby ponownie spróbowało ułożyć chłopca. Jeśli dziecka skończyło już układanie i nie wykorzystało wszystkich elementów, wskaż pozostałej elementy i poproś dziecko, aby dokończyło obrazek. Jeśli dziecko użyło jakich elementów w swoisty sposób (oczy w miejscu guzików, włosy w miejscu brody); zapytaj, dlaczego tak zrobiło. Sfera Rozwoju: Czynności poznawcze Ocena - wykonanie: zaliczone - Dziecko układa chłopca i nie potrzebuje demonstracji, aby wykona zadanie. obiecujące - Dziecko częściowo układa chłopca (układa oczy na twarzy lub układ^ głowę połączoną z nogami); potrzebuje demonstracji, aby wykonać zadanie. nie zaliczone - Dziecko nie potrafi lub nie próbuje ułożyć chłopca (układa klocie jeden na drugim, układa klocki w różnych miej scach planszy lub układa figurę, któ: nie przypomina chłopca). 90., 91. i 144.-174. Wykorzystanie czasu podczas nie zorganizowanej zabawy Materiały: Wszystkie używane dotąd w czasie testu Procedura: Czas zabawy nie zorganizowanej powinien przypaść w połowie badani! testowego. Obserwacje przeprowadzone w czasie tego okresu (2-5 min) mogą stanowi| podstawę oceny zadań 90. i 91. dotyczących zachowania oraz będą pomocne skończeniu testu przy ocenianiu zadań 144.-174. Pozwól dziecku opuścić miejsce prąci przy stole i swobodnie poruszać się po pokoju. Dziecko może bawić się dowolni^ wszystkimi wykorzystywanymi dotąd przedmiotami. Nie pokazuj jeszcze dzieck materiałów, które potrzebne będą do dalszych zadań. Usiądź i nie próbuj kierowa zachowaniem i zabawą dziecka. Nie rozpoczynaj rozmowy. Jeśli dziecko podej dziej zacznie rozmawiać, odpowiedz mu grzecznie, lecz nie zachęcaj do dłuższej rozmowyj Możesz udawać, że jesteś zajęty/a/ i że piszesz coś w arkuszach ocen. Jednocześni^ obserwuj dokładnie dziecko. Samodzielna zabawa (90.) Sfera Zachowań: Zabawa i zainteresowanie przedmiotami Na co zwrócić uwagę: W czasie przeprowadzania testu zwróć uwagę na to czy dziecka ma trudności z samodzielną zabawą; czy działa chaotycznie, czy raczej jest wytrwa- Podręcznik testu PEP-R 65 w dążeniu do czegoś; czy dziecko jest zbyt aktywne, czy w ogóle nie robi nic; czy dziecko nie interesuje się pomieszczeniem i przedmiotami; czy w przypadku, gdy badający nie organizuje zabawy dziecko samodzielnie wykorzystuje przedmioty w nietypowy sposób lub używa ich niewłaściwie. Ocena - zachowanie: odpowiednie - Dziecko odpowiednio bawi się samodzielnie i posługuje się przedmiotami odpowiednio do swojego wieku. umiarkowanie nieodpowiednie - Dziecko w pewnym stopniu bawi się nieodpowiednio lub w ogóle nie interesuje się zabawą. w znacznym stopniu nieodpowiednie - Dziecko bawi się samodzielnie lecz w niewłaściwy sposób, jest zbytnio aktywne, podenerwowane, zaniepokojone, zajmuje się autostymulacjąlub nieodpowiednio wykorzystuje przedmioty. Nawiązywanie kontaktów społecznych (91.) Sfera Zachowań: Nawiązywanie kontaktów i reakcje emocjonalne Na co zwrócić uwagę: W czasie przeprowadzania testu należy zwrócić uwagę na to, czy dziecko spontanicznie nawiązuje kontakt z badającym (zadaje pytania, pokazuje przedmiot, dzieli się posiłkiem, wchodzi na kolana, lub angażuje się w rozmowę). Ocena - zachowanie: odpowiednie - Dziecko nawiązuje jakikolwiek kontakt (werbalny lub inny) z osobą badającą. umiarkowanie nieodpowiednie - Dziecko zdaje sobie sprawę z obecności badającego, ale nie nawiązuje z nim kontaktu. w znacznym stopniu nieodpowiednie - Dziecko nie nawiązuje żadnego kontaktu z badającym. 92. Reakcja na głos badającego Materiały: Niepotrzebne Procedura: Przeprowadź to zadanie pod koniec zabawy nie zorganizowanej lub w dowolnym momencie przeprowadzania testu. Gdy dziecko nie patrzy na ciebie i nie jest zajęte wykonywaniem zadania, zawołaj je po imieniu. Poproś, aby przyszło lub usiadło na krześle. Zwróć uwagę, jak dziecko reaguje na twój głos. Sfera Zachowań: Nawiązywanie kontaktów i reakcje emocjonalne Na co zwrócić uwagę: W czasie przeprowadzania tego zadania zwróć uwagę, czy dziecko odpowiednio reaguje na głos badającego. Ocena - zachowanie: odpowiednie - Dziecko prawidłowo reaguje na głos badającego słownie lub w inny sposób daje znak, że zrozumiało polecenie (mruga oczami, odwraca głowę w kierunku osoby prowadzącej badanie, mówi „dobrze" lub wraca na miejsce), umiarkowanie nieodpowiednie - Dziecko nie zawsze reaguje tak samo, tylko czasami zwraca uwagę na głos badającego lub reaguje z opóźnieniem, w znacznym stopniu nieodpowiednie - Dziecko nieodpowiednio reaguje na głos badającego i nie daje żadnego znaku, że usłyszało prośbę. 66 PEP-R 93. Układanie klocków Materiały: Dwanaście małych klocków Procedura: Połóż klocki na stole przed dzieckiem. Pokaż, jak ułożyć klocki jeden naj drugim. Następnie rozłóż klocki na stole i wskaż dziecku, aby je ustawiło. Pozwólj dziecku trzykrotnie spróbować ułożyć kolumnę z ośmiu klocków. Sfera Rozwoju: Koordynacja wzrokowo-mchowa Ocena - wykonanie: zaliczone - W ciągu trzech prób dziecku udaje się co najmniej raz ustawić osiemj klocków. obiecujące - Dziecku udaje się ustawić co najmniej trzy klocki lub układa więcejj niż trzy klocki lecz klocki przewracają się. nie zaliczone - Dziecko nie potrafi lub nie próbuje ustawić klocków, lub ustawiaj tylko dwa klocki. 94. Wkładanie klocka do pudełka Materiały: Klocki i małe pudełko Procedura: Zostaw klocki na stole po przeprowadzeniu zadania 93. Połóż pudełko i stole obok klocków i wskaż dziecku, aby włożyło klocki do pudełka. Jeśli dziecko i problemy ze zrozumieniem zadania, zademonstruj sposób pracy, wkładając dwa klock do pudełka. Ponownie wskaż dziecku, aby włożyło klocki do pudełka. Sfera Rozwoju: Koordynacja wzrokowo-ruchowa Ocena - wykonanie: zaliczone - Dziecko wkłada co najmniej jeden klocek do pudełka. obiecujące - Dziecko próbuje włożyć klocki do pudełka, ale nie udaje mu się to 2 względu na słabą koordynację wzrokowo-ruchową. nie zaliczone - Dziecko nie próbuje wykonać zadania. 95. Liczenie klocków (dwóch i siedmiu) Materiały: Siedem klocków takiego samego koloru Procedura: Połóż dwa klocki na stole przed dzieckiem i zapytaj: „Ile jest klocków?"] Zachęć dziecko, aby pokazywało klocki w czasie liczenia. Jeśli dziecko potrafi policzy^ dwa klocki, połóż na stole kolejne pięć klocków i ponownie wydaj polecenie. Zwn uwagę, czy dziecko liczy klocki po kolei. Sfera Rozwoju: Komunikacja; mowa czynna Ocena - wykonanie: zaliczone - Dziecko poprawnie liczy klocki (najpierw dwa, później siedem). obiecujące -Dziecko liczy poprawnie tylko dwa klocki lub próbuje liczyć (wskazuj^ kilka razy ten sam klocek lub opuszcza klocki). nie zaliczone -Dziecko nie potrafi liczyć lub w ogóle nie próbuje wykonać zadania 96. Podawanie wymienionej liczby klocków Materiały: Osiem klocków tego samego koloru Procedura: Połóż klocki na stole przed dzieckiem. Poproś, aby dziecko podało ci dw|| klocki. Odłóż je z powrotem na stół i poproś dziecko, aby podało ci sześć klocków. Podręcznik testu PEP-R 67 Sfera Rozwoju: Czynności poznawcze Ocena - wykonanie: zaliczone - Dziecko poprawnie podaje dwa i sześć klocków. obiecujące - Dziecko podaje dwa lub sześć klocków. nie zaliczone - Dziecko nie potrafi podać klocków lub w ogóle nie próbuje wykonać zadania. 97. Wykonywanie dwuetapowego polecenia Materiały: Kubek i klocek Procedura: Pozostaw klocki z poprzedniego zadania na stole i postaw obok nich kubek. Skoncentruj uwagę dziecka i powiedz: „Włóż klocek do kubka i postaw kubek na podłodze". Jeśli po upływie pewnego czasu dziecko ma tmdności ze zrozumieniem zadania, powtórz polecenie. Gdy dziecko już rozpocznie wykonywanie zadania, nie podpowiadaj mu w żaden sposób. Sfera Rozwoju: Czynności poznawcze Ocena - wykonanie: zaliczone - Dziecko poprawnie wykonuje dwuetapowe polecenie. obiecujące -Dziecku nie udaje się wykonać dwuetapowego polecenia (wkłada tylko klocek do kubka lub stawia kubek na podłodze i dopiero wtedy wkłada do niego klocek lub wkłada do kubka więcej niż jeden klocek). nie zaliczone - Dziecko nie potrafi lub nie próbuje wykonać żadnego polecenia. 98. Rozdzielanie dwóch różnych elementów Zadanie można pominąć i uznać za nie zaliczone, jeśli dziecko nie zaliczyło zadania 94. - wkładania klocka do pudełka. Materiały: Sześć klocków w tym samym kolorze, sześć czarnych pionków, dwa przezroczyste plastikowe lub szklane pojemniki Procedura: Włóż jeden klocek i jeden pionek do oddzielnych pojemników. Pokaż dziecku, jak wkładasz kolejny klocek i kolejny pionek do odpowiednich pojemników. Podawaj dziecku po jednym dowolnie wybranym przedmiocie. Popraw pierwsze cztery błędy. Sfera Rozwoju: Czynności poznawcze Ocena - wykonanie: zaliczone - Dziecko umieszcza poprawnie sześć przedmiotów. obiecujące -Dziecko umieszcza poprawnie cztery przedmioty. nie zaliczone - Dziecko umieszcza poprawnie mniej niż cztery przedmioty lub w ogóle odmawia wykonania zadania. 99. Wrzucanie klocków do pojemnika Zadanie można pominąć i uznać za zaliczone, jeśli dziecko zaliczyło lub otrzymało ocenę obiecującą z zadania 98. - rozdzielania dwóch różnych elementów. Materiały: Sześć klocków i przezroczysty pojemnik Procedura: Zademonstruj wrzucanie klocka do pojemnika. Podaj dziecku klocek i 68 PEP-R wskaż, żeby wrzuciło go do pojemnika. Zaobserwuj, czy dziecko potrafi wrzucić j przedmiot do pojemnika. Sfera Rozwoju: Motoryka mała Ocena - wykonanie: zaliczone - Dziecko wrzuca do pojemnika jeden klocek. obiecujące - Dziecko podejmuje pewne próby, ale klocek nie trafia do pojemnika. | nie zaliczone - Dziecko nie wrzuca żadnego klocka lub nie rozumie zadania. 100. i 101. Powtarzanie szeregów 2- i 3-cyfrowych Uwaga: Zadanie jest oceniane w odniesieniu do dwóch sfer rozwojowych. Kryterial oceny zadań 100. i 101. są takie same, więc wyniki dziecka z tych zadań będą równieżj takie same. Materiały: Niepotrzebne Procedura: Skoncentruj uwagę dziecka i powiedz: „Powiem ci teraz kilka cyfr. SłuchajJ uważnie, a kiedy skończę, powtórz je". Wypowiadaj cyfry z prędkością 1/sek. Moż przeprowadzić dwie próby, tylko w przypadku, gdy dziecko pomyli się za pierwszyn razem. Jeśli dziecko nie potrafi powtórzy ć szeregu 2- i 3-cy frowego, zakończ testowanie! dziecka i uznaj zadania 100., 101., 102., 103. za nie zaliczone. W przeciwnym wypadtoij przejdź do zadań 102. i 103. -powtarzanie szeregów 4- i 5-cyfrowych. Próba pierwsza Próba druga 7-9 5-3 2-4-1 5-7-9 Sfera Rozwoju: 100. -Naśladowanie (głosu), 101. -Komunikacja; mowa czynna Ocena - wykonanie: zaliczone - Dziecko poprawnie powtarza szereg 2- i 3-cyfrowy. obiecujące - Dziecko poprawnie powtarza tylko 2-cyfrowy szereg. nie zaliczone -Dziecko nie powtarza poprawnie szeregów 2- i 3-cyfrowych. 102. i 103. Powtarzanie szeregów 4- i 5-cyfrowych Uwaga: Zadanie oceniane jest dla dwóch sfer rozwojowych. Kryteria oceny dla zad 102. i 103. są takie same, więc oceny dziecka za wykonanie tych zadań będę równia takie same. Zadanie należy pominąć i uznać za nie zaliczone jeśli dziecko powtórzyło szeregów 2- i 3-cyfrowych. Materiały: Niepotrzebne Procedura: Zadanie z 4- i 5-cyfrowymi szeregami przeprowadź w ten sam sposób, c zadanie z szeregami 2- i 3-cyfrowymi. W dalszym ciągu wypowiadaj cyfry z tą s szybkością 1/sek. Próba pierwsza Próba tfruga 5-8-6-1 7-1-4-2 3-2-9-4 -8 7-4-8-3-1 Sfera Rozwoju: 102. -Naśladowanie (głosu), 103. -Komunikacja; mowa czynna Ocena — wykonanie: i li m Podręcznik testu PEP-R 69 zaliczone - Dziecko poprawnie powtarza 4- i 5-cyfrowy szereg. obiecujące - Dziecko powtarza poprawnie tylko 4-cyfrowy szereg. nie zaliczone - Dziecko nie potrafi powtórzyć ani 4- ani 5-cyfrowego szeregu. 104. Liczenie na głos Materiały: Niepotrzebne Procedura: Poproś dziecko, aby policzyło na głos. Jeśli dziecko nie rozumie zadania, pomóż mu i powiedz: „Raz... i co dalej?". Sfera Rozwoju: Komunikacja; mowa czynna Ocena - wykonanie: zaliczone - Dziecko poprawnie liczy do dziesięciu obiecujące - Dziecko liczy poprawnie co najmniej do trzech. nie zaliczone - Dziecko nie liczy poprawnie nawet do trzech. 105. Nazywanie cyfr Materiały: Plansza z cyframi (1-10) Procedura: Wybierz dowolnie planszę, pokaż ją dziecku i zapytaj: „Co to jest?". Jeśli dziecko nie odpowiada przez dłuższy czas, pomóż mu i nazwij cyfrę. Powtórz czynność z pozostały mi planszami. Sfera Rozwoju: Komunikacja; mowa czynna Ocena - wykonanie: zaliczone - Dziecko poprawnie nazywa dziesięć cyfr. obiecujące - Dziecko poprawnie nazywa co najmniej jedną cyfrę lub nazywa wszystkie cyfry tak samo (za każdym razem mówi pięć). nie zaliczone - Dziecko nie potrafi nazwać poprawnie żadnej cyfry lub w ogóle nie próbuje wykonać zadania. 106. Rozwiązywanie zadań w pamięci (treść zadania dotyczy dziecka) Zadanie należy pominąć i uznać za nie zaliczone, jeśli dziecko nie zaliczyło zadania 95. - liczenia klocków. Materiały: Niepotrzebne Procedura: Skoncentruj uwagę dziecka i odczytaj po kolei poniższe zadania. Zrób odpowiednio długie przerwy między odczytywaniem kolejnych zadań, aby dziecko miało czas na zastanowienie się i odpowiedź. Zadania można przeczytać kilkakrotnie. 1. Jeśli miałbyś jedną piłkę, a ja dałbym ci jeszcze dwie, ile miałbyś razem? 2. Jeśli miałbyś dwa cukierki, a ja dałbym ci jeszcze cztery, ile miałbyś razem? 3. Jeśli miałbyś pięć klocków i oddałbyś dwa, ile by ci zostało? Sfera Rozwoju: Komunikacja; mowa czynna Ocena - wykonanie: zaliczone - Dziecko poprawnie rozwiązuje co najmniej dwa zadania, obiecujące - Dziecko rozwiązuje poprawnie jedno zadanie, nie zaliczone - Dziecko nie potrafi rozwiązać żadnego zadania lub w ogóle nie próbuje tego zrobić. 70 PEP-R 107. Rozwiązywanie zadań w pamięci (treść zadania dotyczy osoby trzeciej) Zadanie należy pominąć i uznać za nie zaliczone, jeśli dziecko nie zaliczy ło zadania 95.1 - liczenia klocków. Materiały: Niepotrzebne Procedura: Przeprowadź zadanie w ten sam sposób, co zadanie 106. 1. Krzyś miał pięć piłek i oddal dwie. Ile piłek mu zostało? 2. Adam miał dwa cukierki, a mama dała mu jeszcze cztery. Ile cukierków miał razem?J 3. Ania miała trzy klocki, a tata dał jej jeszcze jeden. Ile klocków miała razem? Sfera Rozwoju: Komunikacja; mowa czynna Ocena - wykonanie: zaliczone - Dziecko rozwiązuje poprawnie co najmniej dwa zadania, obiecujące - Dziecko rozwiązuje poprawnie jedno zadanie, nie zaliczone - Dziecko nie potrafi rozwiązać żadnego zadania poprawnie lub i ogóle nie próbuje tego zrobić. 108. Szukanie cukierka schowanego pod kubkiem Zadanie należy pominąć, jeśli dziecko nie zaliczyło lub otrzymało ocenę obiecującej zadania 53. - szukania ukrytego przedmiotu. Materiały: Małe cukierki (drażetki) i trzy nieprzezroczyste kubki Procedura: Postaw trzy kubeczki w rzędzie na stole przed dzieckiem i zwróć na i uwagę dziecka. Schowaj jeden cukierek pod środkowym kubkiem. Powoli zamiei miejscami kubek środkowy z kubkiem po twojej prawej stronie. Wskaż dziecku, ab; znalazło cukierek. Jeśli dziecko nie rozumie zadania lub ma problem z jegi wykonaniem, podnieś kubek i pokaż dziecku cukierek. Połóż cukierek pod środków kubek i powtórz czynność. Następnie schowaj cukierek pod kubek po twojej stronie i zamień go miejscami z kubkiem środkowym. Wskaż dziecku, aby znała cukierek. Następnie schowaj cukierek pod kubkiem po prawej stronie i powoli zamu go miejscami z kubkiem po lewej. Wskaż dziecku, aby znalazło cukierek. Sfera Rozwoju: Percepcja (wzrokowa) Ocena - wykonanie: zaliczone - Dziecko znajduje cukierek co najmniej dwa razy w ciągu trzech prót obiecujące - Dziecko znajduje cukierek jeden raz w ciągu trzech prób. nie zaliczone -Dziecko nie potrafi lub nie próbuje znaleźć cukierków. 109. Chwytanie dwoma palcami Materiały: Jeden mały cukierek Procedura: Połóż cukierek na dłoni. Dłoń częściowo zamknij, aby cukierek nie wy pa Poczęstuj dziecko cukierkiem. Zwróć uwagę na to, jak dziecko chwyta cukierek. Sfera Rozwoju: Motoryka mała Ocena - wykonanie: zaliczone - Dziecko precyzyjnie chwyta cukierek, używając kciuka i paki wskazującego. Podręcznik testu PEP-R 71 V\ obiecujące -Dziecko chwyta cukierek, ale używa do tego kciuka i dwóch lub więcej palców. nie zaliczone -Dziecko nie potrafi lub nie próbuje chwycić cukierka pomiędzy dwa palce, lecz chwyta go całą dłonią. 110. Naśladowanie sposobu użycia przedmiotów Materiały: Plansze z obrazkami przedmiotów, których sposób użycia dziecko ma naśladować (gwizdek, piłka, bębenek, klucz, piła) Procedura: Wybierz dowolną planszę i pokaż ją dziecku. Wskaż, aby dziecko naśladowało sposób, w jaki używa się przedmiotu przedstawionego na planszy. Powiedz do dziecka: „Pokaż, co się z tym robi". Jeśli dziecko nie rozumie polecenia, zademonstruj zadanie na podstawie pierwszej planszy. Przeprowadź zadanie z pozostały mi planszami. Sfera Rozwoju: Czynności poznawcze Ocena - wykonanie: zaliczone - Dziecko naśladuje sposób użycia wszystkich przedmiotów. obiecujące - Dziecko naśladuje sposób użycia co najmniej jednego przedmiotu lub opisuje jego funkcję (gdy widzi klucz, mówi: „otwiera drzwi"), ale nie naśladuje sposobu użycia. nie zaliczone - Dziecko nie potrafi lub nie próbuje ani naśladować, ani opisywać sposobu użycia przedmiotów. 111. i 112. Dźwięk dzwonka ręcznego Zadanie ocenia się jako dwa oddzielne elementy: 111. jako element sfery rozwojowej dotyczący postrzegania (słuchowego), 112. jako element sfery zachowania dotyczący reakcji na bodźce słuchowe. Materiały: Dzwoneczek ręczny Procedura: Podczas gdy dziecko zajęte jest wykonywaniem innego zadania, schowaj dzwonek. Zadzwoń nim głośno i zwróć uwagę na reakcję dziecka. Orientacja na dźwięk dzwonka ręcznego (111.) Sfera Rozwoju: Percepcja (słuchowa) Ocena - wykonanie: zaliczone - Dziecko reaguje na dźwięk i orientuje się, z jakiego kierunku pochodzi; reakcje mogąbyć werbalne (dziecko pyta o dźwięk) lub niewerbalne (dziecko mruga oczami, zmienia wyraz twarzy, podskakuje, płacze, odwraca głowę w kierunku źródła dźwięku). obiecujące - Dziecko reaguje na dźwięk, ale nie orientuje się skąd pochodzi lub orientuje się źle. nie zaliczone - Dziecko w żaden sposób nie wykazuje, że usłyszało dźwięk. 72 PEP-R f i i Reakcja na dźwięk dzwonka ręcznego (112.) Sfera Zachowania: Reakcje na bodźce (słuchowe) Na co zwrócić uwagę: W czasie przeprowadzania zadania należy zwrócić uwagę na to, czy dziecko reaguje na dźwięk nietypowo lub w ogóle nie reaguje na dźwięk. Ocena - zachowanie: odpowiednie - Dziecko poprawnie reaguje na dźwięk dzwonka. umiarkowanie nieodpowiednie - Dziecko reaguje na dźwięk ze znacznym opóźnieniem lub wykazuje nieco nieodpowiednią reakcję emocjonalną. w znacznym stopniu nieodpowiednie - Dziecko reaguje nieodpowiednio na dźwięk dzwonka, reakcje sązbyt emocjonalne (dziecko boi się lub płacze), jest nadwrażliwe (zasłania uszy rękami) lub jest obojętne (nie reaguje w ogóle). 113. Naśladowanie dźwięków przy pomocy instrumentów Materiały: Kołatka, dzwoneczek, łyżeczka Procedura: Potrząśnij kołatkąprzed dzieckiem, aby skoncentrować jego uwagę. Podaj dziecku kołatkę i wskaż, aby nią potrząsnęło. Powtórz tę samą czynność z pozostałymi: przedmiotami (zadzwoń dzwonkiem, uderz łyżeczką w stół). Sfera Rozwoju: Naśladowanie (ruchowe) Ocena - wykonanie: zaliczone - Dziecko naśladuj e trzy pokazane czynności i wytwarza za każdy m razem i jakiś dźwięk. obiecujące - Dziecko bawi się przedmiotami ale nie próbuje dokładnie naśladować | wszystkich czynności. nie zaliczone - Dziecko nie interesuje się zabawą lub nie naśladuje żadnego j dźwięku. 114. Rozdzielanie kart według koloru i kształtu Zadanie należy pominąć i uznać za nie zaliczone, jeśli dziecko nie zaliczyło lub | otrzymało ocenę obiecującąz zadania 32. -łączenia kolorowych klocków z kolorowymi j krążkami. Materiały: 12 kart (romby, koła, kwadraty, zielone, czerwone, fioletowe) Procedura: Rozrzuć karty na stole przed dzieckiem. Wskaż dziecku, aby ułożyło karty i w zbiory, powiedz: „Pokaż mi, które pasują do siebie", „Połącz je", lub „Ułóż karty w grupy". Jeśli po upływie pewnego czasu dziecko ma problemy ze zrozumieniem lubi wykonaniem zadania, zademonstruj sposób wykonania zadania na przykładzie jednego I zbioru (trójkąty lub figury zielone). Ponownie poproś dziecko, aby posegregowało I karty. Możesz zademonstrować zadanie w całości, segregując wszystkie karty I (układając je w zbiory według kształtu lub według koloru). Następnie potasuj karty i j rozrzuć je na stole. Pozwól dziecku wykonać zadanie ponownie. Sfera Rozwoju: Czynności poznawcze Ocena - wykonanie: zaliczone - Dziecko układa wszystkie 12 kart w zbiory według koloru lub kształtuj i nie potrzebuje demonstracji wykonania całego zadania. obiecujące - Dziecko układa karty co najmniej w jeden cały zbiór (według kształtuj lub koloru) lub dwa niepełne zbiory; lub dziecko potrzebuje demonstracji całego! Podręcznik testu PEP-R 73 zadania, aby je rozpocząć lub skończyć. nie zaliczone - Dziecko nie potrafi lub nie próbuje ułożyć kart w zbiory nawet po zademonstrowaniu całego zadania. 115. Dopasowywanie przedmiotów do obrazków Materiały: But, kubek, szczoteczka do zębów, łyżeczka, nożyczki, grzebień, ołówek i odpowiadające im (wielkością, kształtem i kolorem) obrazki tych przedmiotów Procedura: Połóż obrazek na stole i podaj dziecku odpowiedni przedmiot. Pokaż, jak położyć przedmiot w górnej części obrazka. Odłóż przedmiot i obrazek do pojemnika na wy korzy stanę materiały. Połóż na stole dwa nowe obrazki. Podaj dziecku przedmiot, który pasuje do jednego z obrazków i wskaż, co należy zrobić. Popraw dziecko, jeśli trzeba. Odłóż na bok obrazek i odpowiadający mu przedmiot. Połóż na stole następną parę. Na stole zawsze powinny znajdować się dwa obrazki. Podawaj dziecku przedmioty i wymieniaj obrazki aż do wykorzystania wszystkich par. Poprawiaj błędy w czasie wykonywania zadania. Sfera Rozwoju: Czynności poznawcze Ocena - wykonanie: zaliczone - Dziecko poprawnie łączy pięć przedmiotów z obrazkami. obiecujące - Dziecko dopasowuje co najmniej dwa przedmioty. nie zaliczone - Dziecko nie rozumie zadania. 116. Nazywanie przedmiotów Materiały: Przedmioty i odpowiadające im obrazki Procedura: W czasie lub po przeprowadzeniu zadania 115. - dopasowywanie przedmiotów do obrazków, podnieś do góry przedmiot i zapytaj: „Co to jest?". Jeśli dziecko nie rozumie pytania, odpowiedz mu „Tojest...?". Odczekaj chwilę, aby dziecko miało czas na odpowiedź. Sfera Rozwoju: Komunikacja; mowa czynna Ocena - wykonanie: zaliczone - Dziecko nazywa lub pokazuje na migi znaczenie pięciu przedmiotów. obiecujące - Dziecko nazywa lub oznacza na migi jeden przedmiot. nie zaliczone - Dziecko nie potrafi nazwać ani oznaczyć na migi żadnego przedmiotu. 117. Podawanie wymienionego przedmiotu Materiały: Przedmioty, odpowiadające im obrazki, pudełko Procedura: Umieść wszystkie przedmioty w pudełku w zasięgu ręki dziecka. Skieruj dłoń w stronę dziecka i powiedz: „Daj mi (bucik)". Jeśli dziecko nie reaguje, pokaż mu obrazek tego przedmiotu i powtórz polecenie. Sfera Rozwoju: Czynności poznawcze Ocena - wykonanie: zaliczone - Dziecko podaje co najmniej trzy żądane przedmioty, nie patrząc na obrazki. obiecujące - Dziecko podaje jeden przedmiot na żądanie lub trzy przedmioty dopiero, gdy zobaczy obrazek. 74 PEP-R nie zaliczone - Dziecko nie jest w stanie podać żadnego przedmiotu, nawet gdy zobaczyło obrazki. 118. Demonstrowanie zastosowania przedmiotów Materiały: Kubek, łyżeczka, ołówek, grzebień, nożyczki Procedura: Podaj dziecku przedmiot i powiedz: „Pokaż mi, co się z tym robi." lub „Do czego to służy? Pokaż mi". Jeśli dziecko jest zakłopotane zademonstruj sposób wykonania zadania na przykładzie jednego przedmiotu. Sfera Rozwoju: Czynności poznawcze Ocena - wykonanie: zaliczone - Dziecko demonstmje użycie czterech przedmiotów. obiecujące - Dziecko demonstmje użycie co najmniej jednego przedmiotu. nie zaliczone - Dziecko nie demonstmje użycia żadnego przedmiotu. 119. Przyciskanie wyłącznika światła Materiały: Wyłącznik światła (w pomieszczeniu, gdzie odbywa się badanie) Procedura: W dowolnym czasie przeprowadzania testu poproś dziecko, aby włączyło i wyłączyło światło. Jeśli trzeba, podnieś dziecko do wyłącznika. Jeśli dziecko nie reaguje, pokaż, jak to zrobić. Sfera Rozwoju: Motoryka mała Ocena - wykonanie: zaliczone - Dziecko włącza i wyłącza przycisk i nie potrzebuje demonstracji, aby to wykonać. obiecujące - Dziecko próbuje wykonać zadanie, ale brakuje mu siły lub precyzji, aby udało mu się włączyć i wyłączyć światło lub potrzebuje demonstracji. nie zaliczone - Dziecko nie próbuje wykonać zadania (nie wykazuje zainteresowania lub nie rozumie polecenia). 120. Zainteresowanie obrazkami w zeszycie Materiały: Zeszyt do zadań językowych (obrazki) Procedura: Połóż zeszyt na stole przed dzieckiem. Jeśli po upływie pewnego czasu dziecko nie otwiera go, zachęć je do tego, mówi ąc: „Możesz przeczy tać?". Zwróć uwagę na reakcję dziecka. Sfera Rozwoju: Percepcja (wzrokowa) Ocena - wykonanie: zaliczone - Dziecko ogląda zeszyt i interesuje się obrazkami (otwiera zeszyt, przekłada pojedynczo strony, przygląda się obrazkom). obiecujące -Dziecko ogląda zeszyt, ale nie interesuje się obrazkami (otwiera zeszyt, przerzuca stronice i nie przy gląda się dłużej obrazkom lub przerzuca po kilka stron na raz). nie zaliczone - Dziecko nie otwiera zeszytu, mimo że jest do tego zachęcane. Po areczmk testu PEP-R 75 Obrazkow nie zaliczone róbuje tego zrobić 123. Powtarzanie dź\Niękó\N t0 c0 Naśladowanie (dźwięków) 76 PEP-R 124. Powtarzanie słów Materiały: Niepotrzebne Procedura: Skoncentruj uwagę dziecka i przeprowadź zadanie tak, jak zadanie 123. - j powtarzanie dźwięków. Poproś, aby dziecko powtórzyło: tu, siadaj, kochanie. Sfera Rozwoju: Naśladowanie (głosu) Ocena - wykonanie: zaliczone - Dziecko poprawnie powtarza co najmniej dwa z trzech wyrazów. obiecujące - Dziecko poprawnie powtarza co najmniej część wyrazu (mówi: „anie" zamiast kochanie). nie zaliczone - Dziecko nie potrafi naśladować żadnego wyrazu poprawnie lub \ nawet nie próbuje tego zrobić. 125. Powtarzanie krótkich zdań lub zwrotów Zadanie należy pominąć i uznać za nie zaliczone, jeśli dziecko nie zaliczyło zadania \ 124. - powtarzania słów. Materiały: Niepotrzebne Procedura: Przeprowadź zadanie tak, jak zadanie 123. - powtarzania dźwięków.; Wypowiadaj zdania z szybkością dwóch sylab na sekundę. 1. Chodź tu, kochanie. 2. Daj mi papier. 3. On nie płacze. Sfera Rozwoju: Komunikacja; mowa czynna Ocena - wykonanie: zaliczone - Dziecko poprawnie powtarza co najmniej dwa zdania. obiecujące - Dziecko poprawnie powtarza co najmniej dwa wyrazy zjednego zdania (mówi: „chodź tu", „daj papier", „nie płacze"). nie zaliczone - Dziecko nie potrafi powtórzyć nawet dwóch wyrazów z żadnego ; zdania. 126. Powtarzanie zdań prostych Zadanie należy pominąć i uznać za nie zaliczone, jeśli dziecko nie zaliczyło lub otrzymało ocenę obiecującą za zadanie 125. - powtarzania krótkich zdań. Materiały: Niepotrzebne Procedura: Zadanie przeprowadź tak, jak zadanie 123. - powtarzania dźwięków. Wypowiadaj zdanie z szybkością dwóch sylab na sekundę. 1. Dziecko mocna kopnęło czerwoną piłkę. 2. Widziałem samolot wysoko na niebie. 3. Tomek dostał dwa nowe samochody. Sfera Rozwoju: Komunikacja; mowa czynna Ocena — wykonanie: zaliczone - Dziecko powtarza poprawnie dwa z trzech zdań i nie robi przy tym ; większego błędu niż wypowiedzenie słowa brzmiącego podobnie do tego, które powiedział badający („samoloty" zamiast „samochody"), obiecujące - Dziecko powtarza poprawnie co najmniej jedno zdanie lub powtarza Podręcznik testu PEP-R 77 .' ł; cztery słowa z jednego zdania, nie zwracając uwagi na kolejność słów w zdaniu, nie zaliczone - Dziecko nie potrafi powtórzy ć nawet czterech słów z jednego zdania lub w ogóle nie próbuje tego zrobić. 127. Powtarzanie zdań złożonych Zadanie należy pominąć i uznać za nie zaliczone, jeśli dziecko nie zaliczyło lub otrzymało wynik „wykonanie obiecujące" z zadania 126. - powtarzania zdań prostych. Materiały*. Niepotrzebne Procedura: Przeprowadź zadanie tak, jak zadanie 123. - powtarzania dźwięków. Wypowiadaj zdania wolno. 1. Choć mój pies zaszczekał, kot nie uciekł. 2. Gdy wrócę do domu, dokładnie umyję ręce. 3. Jeśli będziesz siedział grzecznie, dostaniesz książeczkę. Sfera Rozwoju: Komunikacja; mowa czynna Ocena - wykonanie: zaliczone - Dziecko poprawnie powtarza dwa z trzech zdań. obiecujące - Dziecko poprawnie powtarza co najmniej jedno zdanie lub powtarza co najmniej dwa zdania pojedyncze z jakichkolwiek zdań („jeśli będziesz siedział grzecznie" i „kot nie uciekł"). nie zaliczone - Dziecko nie potrafi lub nie próbuje powtórzyć żadnych zdań pojedynczych. 128. Reakcja na polecenie ustne Materiały. Piłka, kubek, maskotka psa, pudełko wystarczająco duże, aby pomieścić kubek Procedura: Połóż materiały na stole przed dzieckiem i skoncentruj uwagę dziecka. Powiedz: „Zrób, co ci powiem". Wskaż gestem dziecku, aby odpowiednio zareagowało, gdy wypowiadasz polecenie. 1. Uderz piłkę. 2. Pogłaskaj pieska. 3. Wstań i podskocz. 4. Włóż kubek do pudełka i usiądź. 5. Zapukaj do drzwi i dotknij ściany. Sfera Rozwoju: Czynności poznawcze Ocena - wykonanie: zaliczone - Dziecko wypełnia co najmniej cztery polecenia. obiecujące - Dziecko wypełnia tylko część polecenia (wkłada kubek do pudełka lub dotyka ściany). nie zaliczone -Dziecko nie potrafi lub nie próbuje wypełnić nawet części polecenia. 129. Reakcja na naśladowanie własnego zachowania Zadanie można pominąć i uznać za zaliczone, jeśli dziecko zaliczyło zadanie 31. -naśladowania ruchów motoryki dużej. •A1 78 PEP-R Materiały: Niepotrzebne Procedura: Gdy poznasz już typowe dla dziecka zachowania i sposoby bawienia się, spróbuj naśladować je. Nie naśladuj autostymulacji lub podenerwowania. Naśladuj dziecko co najmniej trzy razy. Zaobserwuj, czy dziecko zdaje sobie sprawę z tego, że je naśladujesz. Zwróć uwagę, czy powtarza czynności po tobie, czy naśladowanie podoba mu się i czy wzbudza jego zainteresowanie. Sfera Rozwoju: Naśladowanie (mchowe) Ocena — wykonanie: zaliczone - Dziecko zdaje sobie sprawę, że je naśladujesz; naśladowanie podoba mu się i sprawia przyjemność; dziecko przyłącza się do zabawy i naśladuje czynności. obiecujące - Dziecko zdaje sobie sprawę, że jest naśladowane, ale nie powtarza czynności. nie zaliczone - Dziecko nie zdaje sobie sprawy z tego, że jest naśladowane. 130. Reakcja na naśladowanie własnych dźwięków Zadanie można pominąć i uznać za zaliczone, jeśli dziecko zaliczyło zadanie 124. -powtarzania słów. Materiały: Niepotrzebne Procedura: Powtórz dźwięki najczęściej przez dziecko używane. Zwróć uwagę, czy dziecko zdaje sobie sprawę z tego, że je naśladujesz i czy to mu się podoba. Sfera Rozwoju: Naśladowanie (dźwięków wydawanych przez dziecko) Ocena - wykonanie: zaliczone - Dziecko zdaje sobie sprawę, że jest naśladowane, zabawa podoba mu się i powtarza dźwięki za badającym. obiecujące - Dziecko zdaje sobie sprawę, że jest naśladowane, ale nie ma ochoty uczestniczyć w zabawie i nie powtarza dźwięków za badającym. nie zaliczone - Dziecko nie zdaje sobie sprawy, że badający naśladuje dźwięki. 131. Reakcja na proste rozkazy Materiały: Niepotrzebne Procedura: W czasie przeprowadzania testu, nie używając gestów, powiedz do dziecka: „usiądź", „wstań", „chodź tutaj", „podaj mi", „opuść ręce", „otwórz drzwi". Możesz użyć innych jedno- lub dwu-wy razowych poleceń. Sfera Rozwoju: Czynności poznawcze Ocena - wykonanie: zaliczone - Dziecko rozumie i wykonuje co najmniej trzy polecenia. obiecujące - Dziecko rozumie i wykonuje co najmniej jedno polecenie. nie zaliczone - Dziecko nie rozumie lub nie wykonuje poleceń. Podręcznik testu PEP-R 79 POSŁUGIWANIE SIĘ MOWĄ Jeśli dziecko potrafi mówić, ale dotąd nie wykonało poprawnie zadań do oceny mowy, przeprow adź zadania 132.-135. 132. Odpowiadanie krótkimi zdaniami Materiały: Sok, kubek, ciastko, grzebień, pojemnik i słomka do robienia baniek mydlanych Procedura: Zapisz słowa i zwroty używane przez dziecko. Zwróć uwagę na te ważniejsze. Pomiń echolelię, chyba że ma ona jakieś znaczenie („Czy chcesz trochę soku?", na co dziecko odpowiada: „Trochę soku"). Pomiń również powtarzanie sloganów telewizyjnych. Możesz wykorzystać różne przedmioty, aby zachęcić dziecko do ustnych odpowiedzi. Poświęć kilka minut na to, by skłonić dziecko do mówienia. Proste pytania o przedmioty: 1. Soki kubek a. Lubisz sok? b. Chcesz trochę soku? c. Poprosisz o sok? d. Gdzie jest kubek? e. Co chcesz, żebym zrobił? 2. Ciastko a. Chcesz ciastko? b. Możesz poprosić o ciastko? c. Czy chciałbyś zabrać ciastko do domu dla....? 3. Grzebień a. Co to jest? b. Co się z tym robi? c. Kto ci czesze włosy w domu? 4. Bańki mydlane a. Co możemy z tym zrobić? b. Lubisz robić bańki? c. Chcesz, żebyśmy kilka zrobili? d. Umiesz przebij ać bańki? e. Powiedz, co robisz? (dmucham, przebijam) Sfera Rozwoju: Komunikacja; mowa czynna Ocena - wykonanie: zaliczone - Dziecko poprawnie używa co najmniej trzech różnych zwrotów dwu wy razowy ch. obiecujące - Dziecko używa poprawnie co najmniej jednego zwrotu. nie zaliczone - Dziecko nie używa żadnego zwrotu. 133. Budowanie dłuższych odpowiedzi Materiały: Zeszyt do ćwiczeń językowych Procedura: Połóż zeszyt na stole i razem z dzieckiem obejrzyj cztery różne strony. Jeśli dziecko wyjątkowo interesuje się jakimś obrazkiem, podtrzymaj jego zainteresowanie i zadaj pytanie o obrazek, zachęcając tym samym dziecko do odpowiedzi. Wybierz iii 80 PEP-R również inne obrazki, które mogłyby skłonić dziecko do wypowiedzi. Jeśli dziecko nie interesuje się lub nie może skupić uwagi na czterech obrazkach z tej samej strony, zakryj trzy obrazki. Zapisz wrażenia, opisujące dziecko lub jakąkolwiek wypowiedź dziecka \ w czasie oglądania zeszytu czy odpowiadania na twoje pytania. Przykładowe pytania: 1. Powiedz mi, co widzisz? 2. Czy masz to/ czy robisz to w domu? 3. Opowiedz mi o swoim psie/ piłce/ samochodzie. 4. Kto to z tobą robi? 5. Czy pomagasz mamie w gotowaniu? Co gotujecie? Co lubisz jeść? Jak gotujecie ] makaron/ zupę/ ciasto? 6. Czy potrafisz sam się ubrać? Co lubisz nosić? Sfera Rozwoju: Komunikacja; mowa czynna Ocena - wykonanie: zaliczone - Dziecko używa pięcio- lub czterowyrazowych zdań do opisania : przedmiotu lub czynności wykonywanych w domu lub na obrazku, obiecujące - Dziecko używa krótszych zdań w tym samym celu. nie zaliczone - Dziecko nie potrafi odpowiedzieć. 134. Użycie liczby mnogiej Materiały: Ubranie, ciastka, klocki, kubki Procedura: Wykorzystaj wymienione materiały do sprawdzenia, czy dziecko potrafi tworzyć liczbę mnogą. Rozpocznij zadanie od drugiego etapu (tworzenia liczby mnogiej), jeśli uważasz, że dziecko może odpowiedzieć poprawnie. 1. Części ciała (oczy, uszy, palce) Etap I a. Pokaż palcem oko i zapytaj: „Co to jest?". b. Pokaż palcem ucho i zapytaj: „Co to jest?". c. Pokaż palec i zapytaj: „Co to jest?". Etap 2 a. Pokaż palcami dwoje oczu i zapytaj: „Co to jest?". b. Pokaż palcami dwoje uszu i zapytaj: „Co to jest?". c. Podnieś dwa palce i zapytaj: „Co to jest?". 2. Ubranie (guziki, buty, kieszenie) Wybierz dwa elementy ubioru i przeprowadź zadanie podobne do powyższego (części ciała). Przeprowadź zadanie w dwóch etapach, jeśli uważasz, że jest to konieczne. 3. Trzy ciastka, trzy klocki, dwa kubki Etap 1 a. Połóż ciastko przed dzieckiem i zapytaj: „Co to jest?". b. Połóż klocek przed dzieckiem i zapytaj: „Co to jest?". Etap 2 Włóż trzy ciastka do jednego kubka i trzy klocki do drugiego. a. Pokaż dziecku kubek z ciastkami i zapytaj: „Co to jest?". b. Pokaż dziecku kubek z klockami i zapytaj: „Co to jest?". Sfera Rozwoju: Komunikacja; mowa czynna Ocena - wykonanie: Podręcznik testu PEP-R 81 zaliczone - Dziecko poprawnie używa liczby mnogiej więcej niż raz. obiecujące - Dziecko używa liczby mnogiej tylko raz. nie zaliczone - Dziecko w ogóle nie używa liczby mnogiej w czasie wykonywania testu. 135. Użycie zaimków Materiały: Sok, dwa kubki, ciastka, maskotka Procedura: \.M6z T^YĄ na stok i poproś dziecko, aby potożyto rękę obok twojej. Wskazując wlasrąrekę zapytaj dziecko: „CzyjatorękaT .Y\as\^tv\ev(stoTekcdziwVa\za^tay. „Czyja to ręka?". 2. Nalej sok dziecku i sobie. Pij swój i zapytaj: „Kto pije sok?" Kiedy pije dziecko zapytaj: „A kto teraz pije?". 3. Połóż ciastka przed sobą, dzieckiem i maskotką. Wskazując ciastka po kolei powiedz: „To jest moje ciastko, to jest twoje ciastko, a to jest jego ciastko". Następnie pokazując kolejno ciastka zapytaj dziecko: „Czyje to ciastko?". Sfera Rozwoju: Komunikacja; mowa czynna Ocena - wykonanie: zaliczone - Dziecko poprawnie używa jednego zaimka (twoja, moja, ty, ja, twoje, moje, jego). obiecujące - Dziecko używa zaimków niepoprawnie lub potrzebuje pomocy w trzeciej części zadania. nie zaliczone - Dziecko nie używa zaimków. 136. Czytanie krótkich wyrazów Materiały: Zeszyt do ćwiczeń językowych Procedura: Otwórz zeszyt ćwiczeń na stronie, na której znajduje się krótkie opowiadanie. Poproś dziecko, aby przeczytało jedną linijkę (cztery wyrazy) na głos: pies kot dom piłka Sfera Rozwoju: Komunikacja; mowa czynna Ocena - wykonanie: zaliczone - Dziecko poprawnie czyta trzy wyrazy. obiecujące - Dziecko czyta co najmniej jeden wyraz lub jakikolwiek pojedynczy wyraz z całego opowiadania. nie zaliczone - Dziecko nie potrafi lub nie próbuje przeczytać żadnego wyrazu. 137. Czytanie krótkich zdań Zadanie należy pominąć i uznać za nie zaliczone, jeśli dziecko otrzymało wynik: „wykonanie obiecujące" lub nie zaliczyło zadania 136. - czytania krótkich słów. Zadanie można przeprowadzić, jeśli badający uważa, że dziecko może rozumieć choć jedno słowo z tekstu. Materiały: Zeszyt do ćwiczeń językowych Procedura: Zachęć dziecko, aby przeczytało całe opowiadanie (druga część opowiadania znajduje się na następnej stronie). Zwróć uwagę na to, jak dziecko czyta IIP1 82 PEP-R i jakie robi błędy. Oto opowiadanie w zeszycie do ćwiczeń językowych: „Tomek ma kota i psa. Tomek ma też dużą piłkę. Tomek, pies i kot mieszkają razem w domu. Tomek lubi bawić się ze swoim psem i tolem. ?\es Tomka po\ńeg\ za pikała ? ulicę. Tomek złapał psa. Poszli do domu. Tomek schował piłkę do pudełka." Sfera Rozwoju: Komunikacja, mowa czynna Ocena - wykonanie: zaliczone - Dziecko czyta poprawnie co najmniej jedno zdanie. obiecujące - Dziecko czyta co najmniej jedno zdanie proste lub dwa kolejne wyrazy („Tomek wziął piłkę", „Tomek ma" lub „dużąpiłkę"). nie zaliczone - Dziecko nie potrafi przeczytać dwóch kolejnych wyrazów lub nie próbuje tego zrobić. 138. Czytanie z kilkoma błędami Zadanie należy pominąć i uznać za nie zaliczone, jeśli dziecko nie zaliczyło lub otrzymało wynik „wykonanie obiecujące" w zadaniu 137. - czytania krótkich zdań. Materiały: Zeszyt do ćwiczeń językowych Procedura: W czasie przeprowadzania zadania 137. zwróć uwagę na to, czy dziecko robi dużo błędów podczas czytania. Sfera Rozwoju: Komunikacja; mowa czynna Ocena - wykonanie: zaliczone - Dziecko: - czyta tekst nie robiąc wielu błędów - zasadniczo czyta płynnie i zastanawia się tylko nad trudniejszymi wyrazami, opuszcza tylko jeden lub dwa wyrazy i robi mniej niż trzy błędy gramatyczne, obiecujące - Dziecko potrafi przeczytać prawie cały tekst, ale robi dużo błędów - opuszcza lub źle czyta całe fragmenty dłuższych zdań; nie czyta płynnie lub zastanawia się nad prostymi wyrazami. nie zaliczone - Dziecko próbuje czytać tekst, ale potrzebuje podpowiedzi do prawie każdego wyrazu lub dziecko nie potrafi albo nie próbuje czytać tekstu. 139. Czytanie po cichu ze zrozumieniem Zadanie należy pominąć i uznać za nie zaliczone, jeśli dziecko nie zaliczyło lub otrzymało wynik obiecujący za zadanie 137. - czytania krótkich zdań. Materiały: Zeszyt do ćwiczeń językowych Procedura: Gdy dziecko skończy czytanie na głos tekstu z zadania 137. poproś je, aby przeczytało tekst po cichu. Poczekaj, aż dziecko skończy i zadaj mu następuj ące pytania: 1. Jakie zwierzęta ma Tomek? (kota i psa) 2. Czym się Tomek bawi? (piłką) 3. Kto pobiegł za piłką Tomka? (pies) Sfera Rozwoju: Komunikacja; mowa czynna Ocena - wykonanie: zaliczone - Dziecko poprawnie odpowiada na dwa z trzech pytań, obiecujące -Dziecko poprawnie odpowiada na jedno pytanie. Podręcznik testu PEP-R 83 nie zaliczone - Dziecko nie potrafi poprawnie odpowiedzieć na żadne pytanie lub w ogóle nie próbuje tego zrobić. 140. Czytanie i wypełnianie poleceń Zadanie należy pominąć i uznać za nie zaliczone, jeśli dziecko nie zaliczyło lub otrzymało wynik obiecujący z zadania 137. - czytania krótkich zdań. Materiały: Zeszyt do ćwiczeń językowych, piłka, pudełko Procedura: Piłka i pudełko powinny znajdować się na widocznym miejscu i w zasięgu ręki dziecka. Otwórz zeszyt na stronie z tekstem. Poproś dziecko, aby przeczytało ostatnie zdanie i wykonało czynność, o jakiej jest w zdaniu mowa („Zrób to, co zrobił Tomek", lub „Zrób to samo".) Sfera Rozwoju: Czynności poznawcze Ocena - wykonanie: zaliczone - Dziecko wkłada piłkę do pudełka. obiecujące - Dziecko podnosi piłkę, ale nie wkłada jej do pudełka. nie zaliczone - Dziecko nie rozumie lub nie wykonuje polecenia. 141. Wykonywanie czynności rutynowych Materiały: Pojemnik na wykorzystane przedmioty Procedura: W czasie przeprowadzania testu wprowadź zasadę, że po skończeniu zadania, wykorzystane przedmioty należy odkładać do przygotowanego w tym celu koszyka. Zachęć dziecko, aby ci w tym pomagało. Zaobserwuj, czy dziecko stosuje się do tej zasady i samo zaczyna wykonywać rutynowe czynności. Sfera Rozwoju: Czynności poznawcze Ocena - wykonanie: zaliczone - Dziecko szybko zaczyna wykonywać rutynowe czynności i wie, co ma robić bez większego zachęcania. obiecujące - Dziecko zaczyna wykonywać rutynowe czynności późno lub potrzebuje częstego zachęcania. nie zaliczone - Dziecko nie zdaje sobie sprawy z zasady postępowania lub nie wykonuje rutynowych czynności. 142. Machanie ręką na pożegnanie Zadanie można pominąć i uznać za zaliczone, jeśli dziecko zaliczyło zadanie 41. -naśladowania ruchów motoryki dużej. Materiały: Niepotrzebne Procedura: W pewnym momencie testu pokiwaj dziecku na „do widzenia" i zaobserwuj jego reakcję. Wybierz odpowiedni moment (koniec badania testowego lub przed opuszczeniem pomieszczenia). Możesz również przeprowadzić to zadanie w czasie zabawy z pacynkami, zachęcając dziecko do pokiwania lalce na „do widzenia". Sfera Rozwoju: Naśladowanie (ruchowe) Ocena - wykonanie: 84 PEP-R zaliczone - Dziecko z łatwością macha rękę na „do widzenia" w odpowiedzi na gest machania badającego. obiecujące -Dziecko próbuje pomachać ręką, ale brakuje mu siły lub precyzji, aby mu się to udało. nie zaliczone - Dziecko nie próbuje wykonać gestu pożegnania i nie wykazuje zainteresowania lub zrozumienia tej czynności. 143. Reakcja na uszczypnięcie Materiały: Niepotrzebne Procedura: Powiedz do dziecka: „Zaraz cię lekko uszczypnę". Następnie uszczypnij dziecko tak mocno, aby zareagowało. Zapytaj dziecko: „Czy bolało?", szybko ulituj się nad dzieckiem, jeśli wygląda na zakłopotane lub zdziwione. Zaproponuj dziecku, aby cię uszczypnęło. Sfera Zachowań: Reakcje na bodźce (dotykowe) Na co zwrócić uwagę: W czasie przeprowadzania zadania zwróć uwagę, czy dziecko reaguje zbyt gwałtownie na delikatne uszczypnięcie; czy w ogóle nie reaguje ani na delikatne uszczypnięcie, ani na silniejsze; czy daje ci do zrozumienia, że uszczypnięcie jest bolesne. Ocena - zachowanie: odpowiednie - Dziecko reaguje prawidłowo, trochę „marudzi", może również powiedzieć „przestań" lub zgodzić się na uszczypnięcie prowadzącego badanie. umiarkowanie nieodpowiednie -Dziecko wykazuje większą wrażliwość niż można się spodziewać lub słabo reaguje. w znacznym stopniu nieodpowiednie - Dziecko nieprawidłowo reaguje na ból; może nadmiernie płakać, piszczeć lub nie reaguje w ogóle. Uwaga: Poniższe zadania, 144.-174., oparte są na obserwacjach zachowania dziecka w czasie nie zorganizowanej zabawy. 144. Badanie otoczenia, w którym przeprowadzany jest test Sfera Zachowań: Zabawa i zainteresowanie przedmiotami Na co zwrócić uwagę: W czasie przeprowadzania zadania zwróć uwagę na to, jak dziecko reaguje na otoczenie. Ocena - zachowanie: odpowiednie - Dziecko prawidłowo bada otoczenie. umiarkowanie nieodpowiednie -Dziecko wykazuje długotrwałe zaniepokojenie lub nie zajmuje się badaniem otoczenia. w znacznym stopniu nieodpowiednie - Dziecko bada otoczenie zbyt często i zbyt dokładnie; nienaturalne zachowanie może polegać na częstym czołganiu się, chodzeniu w tą i z powrotem lub dotykaniu powierzchni sprzętów znajduj ący ch się w pokoju. 145. Badanie materiałów testowych Sfera Zachowań: Zabawa i zainteresowanie przedmiotami Na co zwrócić uwagę: W czasie przeprowadzania testu zwróć uwagę na to, jak dziecko W*fófe»9 Podręcznik testu PEP-R 85 reaguje na materiały do badania testowego; czy spontanicznie interesuje się przedmiotami; czy prawidłowo używa materiałów. Ocena - zachowanie: odpowiednie - Dziecko używa przedmiotów prawidłowo, bada je z zainteresowaniem, ogląda je i dotyka. umiarkowanie nieodpowiednie - Dziecko bada przedmioty zbyt długo i posługuje się tylko jednym zmysłem, ma problemy z zakończeniem oglądania przedmiotów lub wykazuje niewielkie zainteresowanie przedmiotami. w znacznym stopniu nieodpowiednie - Dziecko nie interesuje się materiałami lub bada je nieodpowiednio (rzuca nimi, kręci je, liże, wącha lub drapie; zajmuje się tylko pewnymi częściami; nadmiernie interesuje się odbiciami światła). 146. Kontakt wzrokowy Sfera Zachowań: Nawiązywanie kontaktów i reakcje emocjonalne Na co zwrócić uwagę: W czasie przeprowadzania testu zwróć uwagę na to, czy dziecko unika kontaktu wzrokowego z badającym. Ocena - zachowanie: odpowiednie - W czasie testu dziecko nawiązuje odpowiedni kontakt wzrokowy z badającym. umiarkowanie nieodpowiednie - Kontakt dziecka z osobą badającą jest chwilowy, mimo że dziecko zainteresowane jest współdziałaniem. w znacznym stopniu nieodpowiednie - Dziecko przez dłuższy czas lub nadmiernie unika kontaktu wzrokowego. 147. Wrażliwość wzrokowa Sfera Zachowań: Reakcje na bodźce (wzrokowe) Na co zwrócić uwagę: W czasie przeprowadzania testu zwróć uwagę na to, czy dziecko wykazuje nadmierne zainteresowanie bodźcami wzrokowymi, czy ich unika. Ocena - zachowanie: odpowiednie - Zainteresowanie bodźcami i wrażliwość wzrokowa w normie, umiarkowanie nieodpowiednie - Dziecko zwraca nadmierną uwagę na bodźce wzrokowe lub nienaturalnie ich unika. nieodpowiednie w znacznym stopniu - Dziecko wykazuje wyjątkowe lub długotrwałe zainteresowanie niektórymi materiałami do badań testowych, przedmiotami, kolorami, częściami pokoju, itp.; dziecko wyjątkowo unika pewnych bodźców wzrokowych. Nienaturalne zachowania mogą polegać na układaniu przedmiotów w nietypowy sposób, na nadmiernym zainteresowaniu się odbiciami światła, na obracaniu przedmiotów lub na odmawianiu patrzenia na nie, gdy badający prosi je o to. 148. Wrażliwość słuchowa Sfera Zachowań: Reakcje na bodźce (słuchowe) Na co zwrócić uwagę: W czasie przeprowadzania testu zwróć uwagę, czy dziecko wykazuje nietypową wrażliwość słuchową; czy jest nadmiernie rozproszone hałasem z ?ilff 86 PEP-R zewnątrz; czy ignoruje bodźce słuchowe. Ocena - zachowanie: odpowiednie - Wrażliwość słuchowa w normie. umiarkowanie nieodpowiednie - Dziecko jest czasami rozproszone przez dźwięj lub nie reaguje na nie. w znacznym stopniu nieodpowiednie - Dziecko nadmiernie zwąca uwagę dźwięki z zewnątrz i łatwo się dekoncentruje; reakcje na dźwięki z zewnątrz i nadmierne lub nietypowe (dziecko jest wyjątkowo obojętne lub zbyt wrażliwe). 149. Zainteresowanie nierówną powierzchnią przedmiotów Sfera Zachowań: Reakcje na bodźce (dotykowe) Na co zwrócić uwagę: W czasie przeprowadzania testu zwróć uwagę na to, jak dzieckoj reaguje na nierówną powierzchnię przedmiotów; czy nadmiernie interesuje dotykaniem niektórych powierzchni. Ocena - zachowanie: odpowiednie - Zainteresowanie powierzchnią przedmiotów w normie, umiarkowanie nieodpowiednie - Dziecko wyjątkowo koncentruje się na dotykaniul przedmiotów lub unika dotykania ich, ale w obu przypadkach zachowanie to możnaj zmienić. w znacznym stopniu nieodpowiednie - Dziecko wykazuje wyjątkowe i nadmierne! zainteresowanie powierzchnią przedmiotów. Nietypowe zachowania mogąpolegaćj na: nadmiernym pocieraniu przedmiotów o twarz, długotrwałym lub częstymi trzymaniu w ręce przedmiotów o nierównej powierzchni (miękkie klocki, maskotki), j na silnej niechęci do dotykania niektórych przedmiotów. 150. Zainteresowanie smakiem Sfera Zachowań: Reakcje na bodźce (smakowe) Na co zwrócić uwagę: W czasie przeprowadzania testu zwróć uwagę na to, czy dziecko ] „smakuje" przedmioty, wkłada je do ust, lub liże. Ocena - zachowanie: odpowiednie - Dziecko nie wykazuje nadmiernego zainteresowania smakiem j przedmiotów. \ umiarkowanie nieodpowiednie -Dziecko w pewnym stopniu nadmiernie interesuje się smakiem przedmiotów. w znacznym stopniu nieodpowiednie - Dziecko ma tendencje do nadmiernego interesowania się smakiem. 151. Zainteresowanie zapachem Sfera Zachowań: Reakcje na bodźce (zapachowe) Na co zwrócić uwagę: Zaobserwuj, czy dziecko interesuje się zapachem przedmiotów. Ocena - zachowanie: odpowiednie - Zainteresowanie dziecka zapachem - w normie, umiarkowanie nieodpowiednie -Dziecko nieco bardziej interesuje się zapachami, w znacznym stopniu nieodpowiednie - Dziecko wykazuje nadmierne zainteresowanie zapachem materiałów używanych do przeprowadzania testu. Podręcznik testu PEP-R 87 152. Nawiązywanie kontaktów uczuciowych Sfera Zachowań: Nawiązywanie kontaktów i reakcje emocjonalne. Na co zwrócić uwagę: Zwróć uwagę na to, jaka jest jakość odczuwania dziecka i na to, czy dziecko reaguje emocjonalnie nieodpowiednio do swojego wieku. Zaobserwuj, czy dziecko nieodpowiednio nawiązuje kontakt z badającym. Ocena - zachowanie: odpowiednie - Emocjonalne reakcje dziecka są prawidłowe zarówno na otoczenie, jak i na współpracę z badającym. umiarkowanie nieodpowiednie - Reakcje emocjonalne dziecka w czasie badania testowego są nieco niewłaściwe lub dziecko jest prawie obojętne. w znacznym stopniu nieodpowiednie - W czasie testu dziecko reaguje emocjonalnie nieprawidłowo. Do nietypowych zachowań mogą należeć: niezmienny wyraz twarzy, nadmierne zahamowanie lub nerwowy śmiech, nagłe nieuzasadnione zmiany wyrazu twarzy, grymasy twarzy lub ogólny brak reakcji emocjonalnych. 153. Zachowanie w czasie wykonywania zadania Sfera Zachowań: Zabawa i zainteresowanie przedmiotami Na co zwrócić uwagę: Zwróć uwagę na to, czy dziecko zaczyna postępować chaotycznie w czasie naśladowania, wykonywania zadania lub odpowiedzi ustnej. Ocena - zachowanie: odpowiednie - Dziecko przystępuje do wykonania zadania w sposób uporządkowany i wykonuje większość zadań odpowiednio do poziomu rozwoju, umiarkowanie nieodpowiednie - Dziecko nie zawsze postępuje w sposób zorganizowany i często potrzebuje pomocy lub podpowiedzi badającego, w znacznym stopniu nieodpowiednie - Dziecko nie zdaje sobie sprawy z tego, co należy zrobić lub z tego, kiedy zadanie zostało wykonane, lub nie potrafi wykonać zadania w sposób logicznie uporządkowany; dziecko nie potrafi skupić uwagi, zachowuje się zmiennie i nietypowo (zeskakuje ze stołu, hałasuje, grymasi, macha rękami, obraca się dookoła). 154. Szukanie pomocy badającego Sfera Zachowań: Nawiązywanie kontaktów i reakcje emocjonalne Na co zwrócić uwagę: Zwróć uwagę na to, czy dziecko potrafi i chce poprosić o pomoc przy wykonywaniu zadań lub w realizowaniu własnych potrzeb (zawiązywanie butów, picie napoju, branie potrzebnego przedmiotu, korzystanie z toalety). Zwróć uwagę na to, czy dziecko wymaga pomocy zbyt dużej, jak na swój wiek. Ocena - zachowanie: odpowiednie - Dziecko odpowiednio robi gest lub prosi o pomoc. umiarkowanie nieodpowiednie - Dziecko w niewłaściwy sposób lub rzadko prosi o pomoc. w znacznym stopniu nieodpowiednie -Dziecko nigdy nie prosi (lub nie robi gestu) o pomoc, nawet jeśli jej potrzebuje; dziecko wymaga zbyt dużej pomocy. A\ 88 PEP-R 155. Reakcje lękowe Stera ŁacYiow ań-. Nawiany warne kontaktów i reakcje emocjonalne Na co zwrócić uwagę: Zwróć uwagę na to, czy dziecko reaguje prawidłowo w sytuacjach wywołujących lęk lub nie boi się w ogóle wtedy, gdy taka reakcja byłaby naturalna. Zwróć uwagę, czy reakcje dziecka są przesadne lub nieuzasadnione. Zaobserwuj, jak dziecko reaguje na rozłąkę z rodzicami. Uwaga-. Dla dzieci młodszych istnieje pewien zakres uzasadnionego niepokoju i lęku w sytuacji rozłąki z rodzicami. Oceniając zachowanie dziecka, dobrze jest wziąć pod uwagę cechy charakterystyczne jego osobowości, na przykład nieśmiałość. Trzeba również pamiętać o tym, że niektóre dzieci częściej niż inne znajdowały się w sytuacjach, nie było rodziców. Ocena - zachowanie: odpowiednie - Dziecko wykazuje reakcje lękowe odpowiednie do wieku i sytuacji; można je łatwo uspokoić. umiarkowanie nieodpowiednie - Dziecko wykazuje większe zaniepokojenie, niż oczekuje się od dziecka na danym poziomie rozwoju. w znacznym stopniu nieodpowiednie - Dziecko nie wykazuje lęku w sytuacji, gdy taka reakcja byłaby naturalna lub boi się przesadnie i trudno jest je uspokoić. 156. Ruchy i manieryzm Sfera Zachowań: Reakcje na bodźce (kinestetyczne) Na co zwrócić uwagę: Zwróć uwagę na to, w jaki sposób dziecko wykorzystuje możliwości swojego ciała w czasie zabawy nie zorganizowanej i w czasie wykonywania zadań. Ocena - zachowanie: odpowiednie - Dziecko nie wykazuje nietypowych, powtarzających się zachowań i ruchów (stereotypie), choć może ono mieć niewielkie problemy z koordynacją. umiarkowanie nieodpowiednie - Dziecko czasami nietypowo wykorzystuje możliwości swojego ciała. w znacznym stopniu nieodpowiednie - Dziecko osobliwie wykorzystuje możliwości swojego ciała, wykonując nietypowe, powtarzające się mchy (obracanie się, kołysanie się). 157. Świadomość obecności osoby badającej Sfera Zachowań: Nawiązywanie kontaktów i reakcje emocjonalne Na co zwrócić uwagę: Zwróć uwagę na to, czy dziecko zdaje sobie sprawę z obecności badającego, czy reaguje na jego głos, nawiązuje kontakt wzrokowy, reaguje na pochwały i uśmiechy. Ocena - zachow anie: odpowiednie - Dziecko odpowiednio reaguje na obecność badającego. Nawiązuje kontakt wzrokowy, słucha głosu, odwzajemnia uśmiech. umiarkowanie nieodpowiednie - Dziecko wykazuje brak pewnych zachowań społecznych, np. nie nawiązuje kontaktu wzrokowego, rzadko samodzielnie rozpoczyna współdziałanie. Niejednokrotnie potrzebna jest ingerencja, aby pobudzić dziecko do nawiązania kontaktu. w znacznym stopniu nieodpowiednie -Dziecko nie zdaje sobie sprawy z obecności Podręcznik testu PEP-R 89 osoby badającej lub prawie nie reaguje na jego obecność. Dziecko trzyma się na uboczu i zdaje się zapominać o badającym. Zawsze konieczna jest ingerencja, aby pobudzić dziecko do nawiązania kontaktu. 158. Współpraca z badającym Sfera Zachowań: Nawiązywanie kontaktów i reakcje emocjonalne Na to zwrócić uwagę: Zwróć uwagę na to, czy dziecko współpracuje z badającym i czy sygnalizuje, że nie rozumie polecenia lub nie wie, jak je wykonać. Ocena - zachowanie: odpowiednie - Jeśli dziecko rozumie i potrafi wykonać polecenia badającego, wypełnia je i próbuje współpracować. Dziecko sygnalizuje, że polecenia sąniejasne lub że ma trudności z ich wykonaniem. umiarkowanie nieodpowiednie - Dziecko jest nieco negatywnie nastawione i czasami współpracuje z badającym a czasami tej współpracy odmawia. w znacznym stopniu nieodpowiednie -Dziecko ma zbytnegatywnąpostawę wobec badania, nie stara się współpracować z osobą prowadzącą badanie. 159. Umiejętność skupiania uwagi Sfera Zachowań: Zabawa i zainteresowanie przedmiotami Na co zwrócić uwagę: Zwróć uwagę na to, czy dziecko słucha badającego i koncentruje się w czasie wykonywania zadania odpowiednio do swojego wieku biologicznego. Zaobserwuj, czy dziecko jest nadmiernie rozżalone lub zdenerwowane, gdy badający prosi o uwagę lub gdy zadanie wymaga koncentracji. Ocena - zachowanie: odpowiednie - Dziecko posiada odpowiednią umiejętność skupiania uwagi (należy pamiętać o tym, że młodsze dzieci mają mniejsze możliwości skupiania uwagi niż dzieci starsze). umiarkowanie nieodpowiednie - Dziecko ma ograniczone i charakterystyczne dla wieku młodszego możliwości skupiania uwagi. w znacznym stopniu nieodpowiednie - Dziecko nie potrafi skupić uwagi i me jest w stanie współpracować z badającym ani wykonać prostego zadania; dziecko bardzo łatwo dekoncentruje się przy wykonywaniu zadania i nie wykazuje zrozumienia, gdy badający prosi o uwagę. 160. Reakcja na nagłe zmiany Sfera Zachowań: Nawiązywanie kontaktów i reakcje emocjonalne Na co zwrócić uwagę: Zwróć uwagę na to, jak dziecko reaguje, gdy zabierze mu się sprawiające przyjemność przedmioty lub gdy przechodzi się do innego zadania. Zaobserwuj, czy dziecko jest zanadto rozżalone lub zdenerwowane. Ocena - zachowanie: odpowiednie - Dziecko dobrze znosi przejście do innego zadania i nie jest nadmiernie zmartwione, gdy odbiera mu się ulubiony przedmiot. umiarkowanie nieodpowiednie - Dziecko ma poważne trudności z przejściem do innego zadania lub ze zrezygnowaniem z ulubionego przedmiotu. w znacznym stopniu nieodpowiednie - Dziecko źle znosi zakłócenia zabawy lub 90 PEP-R zmiany. Może zareagować na ingerencję płaczem, krzykiem, machaniem rękami, grymasami twarzy, wybuchem złości, uderzaniem głową o ścianę. 161. Intonacja i modulacja głosu Sfera Zachowań: Mowa Na co zwrócić uwagę: Zwróć uwagę, czy mowa dziecka jest nietypowa. Uwaga: Zadanie oceniamy jako „n.dot", co oznacza, że nie dotyczy dziecka, które nie mówi lub które ma mniej niż dwa lata. Ocena - zachowanie: odpowiednie - Intonacja mowy dziecka jest normalna, zróżnicowana, odpowiednio głośna i odpowiednio szybka. umiarkowanie nieodpowiednie - Mowa dziecka charakteryzuje się niewielkim zróżnicowaniem barwy dźwięku i wy sokości tonu, nietypowym natężeniem lub zbyt wolnym, zbyt szybkim lub zmiennym tempem. w znacznym stopniu nieodpowiednie - Mowa dziecka jest nietypowa i charakteryzuje się nietypową barwą dźwięku i modulacją głosu, jest monotonna i mechaniczna. Dziecko mówi śpiewnie, ochryple lub używa wysokich tonów. 162. Mowa niezrozumiała Sfera Zachowań: Mowa Na co zwrócić uwagę: Zwróć uwagę, czy dziecko wypowiada słowa, które nie mają znaczenia lub nieartykułowane dźwięki. Ocena: N.dot. - zadanie nie dotyczy dzieci w wieku do 18. miesiąca życia i dzieci, które nie mówią. Zachowanie: odpowiednie - Dziecko mówi poprawnie. umiarkowanie nieodpowiednie -Dziecko czasami wydaje nieartykułowane dźwięki lub wypowiada niezrozumiałe słowa. w znacznym stopniu nieodpowiednie - Dziecko często wydaje nieartykułowane dźwięki, mówi niezrozumiałe słowa lub jest to główny sposób komunikowania się dziecka, mimo że dziecko ma ponad 18 miesięcy. 163. Używanie słów Sfera Zachowań: Mowa Na co zwrócić uwagę: Zwróć uwagę na to, czy dziecko używa słów i wyrażeń, które nie mają znaczenia. Ocena: N.dot. - zadanie nie dotyczy dzieci do 18. miesiąca życia i dzieci, które nie mówią. Zachowanie: odpowiednie - Dziecko używa słów odpowiednio do sytuacji i swojego wieku, używa mowy do komunikacji. umiarkowanie nieodpowiednie -Dziecko komunikuje się słownie na nieco niższym poziomie, lecz część wypowiedzi jest odpowiednia do sytuacji. w znacznym stopniu nieodpowiednie - Dziecko używa słów i wyrażeń nieodpowiednio i komunikuje się nieefektywnie (schematy słowne nie są Podręcznik testu PEP-R 91 skutecznym środkiem komunikowania swoich potrzeb i pragnień). Dziecko nie używa słów do porozumiewania się. Do schematów słownych należy: powtarzanie zwrotów i dźwięków zasłyszanych w telewizji lub stałe używanie nieodpowiednich słów do opisywania sytuacji i przedmiotów. 164. Swoiste używanie języka i posługiwanie się „dziwacznym językiem" Sfera Zachowań: Mowa Na co zwrócić uwagę: Zwróć uwagę na to, czy dziecko używa często lub wyłącznie „dziwacznego języka" (mowa jest nieuporządkowana i niezrozumiała) lub używa swoistego języka (mowa charakterystyczna dla danej osoby). Ocena: N.dot. - zadanie nie dotyczy dzieci do 18. miesiąca życia i dzieci, które nie mówią. Zachowanie: odpowiednie - Dziecko używa zwrotów i wyrażeń odpowiednio do sytuacji, umiarkowanie nieodpowiednie - Dziecko czasami używa słów bez znaczenia, ale również używa czasami zrozumiałego języka. w znacznym stopniu nieodpowiednie -Dziecko często używa słów i wyrażeń bez znaczenia lub dziecko używa języka w swoisty sposób, stosując wymyślone lub metaforyczne wyrażenia („Zgaś światło" zamiast „Zostaw mnie w spokoju"). 165. Echolalia odroczona Sfera Zachowań: Mowa Na co zwrócić uwagę: Zwróć uwagę, czy dziecko nieodpowiednio i z pewnym opóźnieniem powtarza słowa lub wyrażenia. Ocena: N.dot. - zadanie nie dotyczy dzieci do 18. miesiąca życia i dzieci, które nie mówią. Zachowanie: odpowiednie - Dziecko nie powtarza słów i wyrażeń zasły szany ch wcześniej, chyba że wymaga tego sytuacja. umiarkowanie nieodpowiednie -Dziecko czasami niewłaściwie powtarza końcowe wyrazy lub zwroty zasłyszane wcześniej. w znacznym stopniu nieodpowiednie - Dziecko często i w nieodpowiednim momencie powtarza słowa i wyrażenia usłyszane wcześniej. 166. Echolalia bezpośrednia Sfera Zachowań: Mowa Na co zwrócić uwagę: Zwróć uwagę, czy dziecko poprawnie powtarza zwroty i wyrażenia usłyszane chwilę wcześniej. Ocena: N.dot. - zadanie nie dotyczy dzieci do 18. miesiąca życia i dzieci, które nie mówią. Zachowanie: odpowiednie - Dziecko nie powtarza zasłyszanych chwilę wcześniej słów, jeśli nie wymaga tego sytuacja. umiarkowanie nieodpowiednie - Dziecko czasami używa niepoprawnie słów i 92 PEP-R wyrażeń usłyszanych chwilę wcześniej. w znacznym stopniu nieodpowiednie -Dziecko często i nieodpowiednio do sytuacji powtarza słowa i wyrażenia usłyszane chwilę wcześniej. 167. Nieustanne naśladowanie dźwięków i słów Sfera Zachowań: Mowa Na co zwrócić uwagę: Zwróć uwagę, czy dziecko nieustannie powtarza pewne wyrazy lub dźwięki. Ocena: N.dot. - zadanie nie dotyczy dzieci do 18. miesiąca życia i dzieci, które nie mówią. Zachowanie: odpowiednie - Dziecko nie powtarza żadnych dźwięków ani wyrazów nieustannie. umiarkowanie nieodpowiednie - Dziecko czasem powtarza te same dźwięki i wyrazy. w znaczny m stopniu nieodpowiednie - Dziecko często i wytrwale powtarza niektóre dźwięki i wyrazy. 168. Używanie zaimków Sfera Zachowań: Mowa Na co zwrócić uwagę: Zwróć uwagę, czy dziecko poprawnie używa zaimków. Jeśli nie, zaobserwuj czy powodem tego jest wiek, czy pomyłka. Ocena: N.dot. - zadanie nie dotyczy dzieci do trzeciego roku życia, dzieci, które nie potrafiąjeszcze używać zaimków osobowych oraz dzieci, u których mowa nie rozwinęła się. Zachowanie: odpowiednie - Dziecko poprawnie używa zaimków. umiarkowanie nieodpowiednie -Dziecko czasami myli zaimki „ja" i „ty" lub „on" i „ona" lub mówiąc o sobie, używa raczej imienia niż zaimków „ja", „mój". w znacznym stopniu nieodpowiednie - Dziecko często myli zaimki i nie rozumie ich. 169. Wyrazistość mowy Sfera Zachowań: Mowa Na co zwrócić uwagę: Zwróć uwagę, czy mowa dziecka jest niezrozumiała z powodu trudności dziecka z artykulacją, wymową lub z powodu mylenia dźwięków. Ocena: N dot. - zadanie nie dotyczy dzieci do drugiego roku życia i dzieci, które nie mówią. Zachowanie: odpowiednie - Mowa dziecka jest wyraźna i zrozumiała, dziecko nie myli dźwięków. umiarkowanie nieodpowiednie - Do pewnego stopnia mowę dziecka trudno jest zrozumieć z powodu artykulacji, wymowy, mylenia dźwięków, w znacznym stopniu nieodpowiednie -Mowa dziecka jest niezrozumiała z powodu nieprawidłowej artykulacji, zlej wymowy i mylenia dźwięków. Podręcznik testu PEP-R 93 170. Znajomość składni Sfera Zachowań: Mowa Na co zwrócić uwagę: Zwróć uwagę, czy dziecko często używa niepoprawnej składni. Ocena: N.dot. - nie dotyczy dzieci w wieku do 2,5 lat i dzieci, które nie mówią. Zachowanie: odpowiednie -Dziecko zazwyczaj używa poprawnej składni, jeśli robi jakieś błędy, to są one dopuszczalne w danej grupie wiekowej. umiarkowanie nieodpowiednie - Dziecko czasami niepoprawnie buduje zdania, popełnia błędy częściej, niż się tego oczekuje od dziecka w danym wieku. w znacznym stopniu nieodpowiednie - Dziecko bardzo często niepoprawnie buduje zdania, popełnia błędy o wiele częściej, niż się tego oczekuje od dziecka w danym wieku. 171. Spontaniczna komunikacja Sfera Zachowań: Mowa Na co zwrócić uwagę: Zwróć uwagę, czy język służy dziecku do komunikacji i czy używany jest w odpowiednich sytuacjach. Zaobserwuj, czy dziecko nie potrafi lub nie może odpowiadać na pytania. Zwróć uwagę, czy wypowiedzi dziecka są spontaniczne i zróżnicowane. Ocena: N.dot. - zadanie nie dotyczy dzieci do 18. miesiąca życia. Zachowanie: odpowiednie - Język służy dziecku do wyrażania myśli i zadawania pytań. Wypowiedzi dziecka są spontaniczne i zróżnicowane. umiarkowanie nieodpowiednie - Dziecko rzadko używa języka spontanicznie lub odpowiada na pytanie nieśmiało, ale można je zachęcić do odpowiedzi w ograniczonym zakresie. w znacznym stopniu nieodpowiednie -Dziecko nie używa języka do spontanicznej komunikacji i odpowiednio do sytuacji lub uparcie mówi na ten sam temat. 172. Motywowanie nagrodami rzeczowymi i smakołykami Sfera Zachowań: Zabawa i zainteresowanie przedmiotami Na co zwrócić uwagę: Zwróć uwagę na to, czy dziecko interesuje się nagrodami (zabawki, książka, cukierki, sok) i czy nagrody pobudzają do działania. Zaobserwuj, czy zabawa sprawia dziecku przyjemność lub czy sprawiają mu przyjemność walory smakowe i zapachowe produktów spożywczych. Ocena - zachowanie: odpowiednie - Dziecko wykazuje stałe zainteresowanie nagrodami rzeczowymi (smakołyki i ulubione zabawki pobudzają dziecko do działania) lub ma wewnętrzną potrzebę wykonania zadania i nie oczekuje ani nie potrzebuje nagród, umiarkowanie nieodpowiednie - Nagrody częściowo motywują dziecko do działania, ale nie są w stanie podtrzymać jego zainteresowania, w znaczny m stopniu nieodpowiednie -Nagrody rzeczowe i smakołyki nie zachęcają dziecka do działania, nie pobudzają jego zainteresowania zadaniem. 94 PEP-R 173. Motywowanie pochwałą Sfera Zachowań: Nawiązywanie kontaktów i reakcje emocjonalne Na co zwrócić uwagę: Zwróć uwagę, czy dziecko zainteresowane jest pochwałą i czy zdaje sobie z niej sprawę. Ocena — zachow anie: odpowiednie - Dziecku podobają się pochwały i motywująje do działania, umiarkowanie nieodpowiednie - Dziecko prawie nie reaguje na pochwały, w znacznym stopniu nieodpowiednie - Dziecko nie reaguje lub reaguje negatywnie na pochwały badającego. 174. Motywacja wewnętrzna Sfera Zachowań: Zabawa i zainteresowanie przedmiotami Na co zwrócić uwagę: Zwróć uwagę, czy współzawodnictwo pobudza dziecko do działania i czy dziecko wykazuje naturalną potrzebę wykonania do końca jakiegoś zadania. Ocena - zachowanie: odpowiednie - Dziecko motywuje do działania chęć ukończenia zadania; dziecko interesuje się wykonywanym zadaniem odpowiednio do swojego wieku rozwojowego. umiarkowanie nieodpowiednie - Dziecko wykazuje ograniczone i zmienne zainteresowanie wykonaniem zadania. w znacznym stopniu nieodpowiednie - Dziecko nie interesuje się wykonaniem zadania lub wykonywanie zadanie nie sprawia mu przyjemności. m CZĘŚĆ IV Interpretacja i prezentacja wyników Interpretacja i prezentacja wyników 97 INTERPRETACJA WYNIKÓW Wykorzystanie Profilu Rozwoju Profil uzyskany z siedmiu sfer rozwoju dostarcza przydatnych informacji o umiejętnościach oraz trudnościach dziecka związanych z procesem uczenia się. Interpretacja wyników jest uzależniona od rodzaju poszczególnych pytań przedstawionych przez zainteresowane instytucje i rodziców. Najczęściej pytania te dotyczą diagnozy, zagadnień nauczania i dokumentacji zachodzących zmian. Profilu^ Rozwój u zawsze zawiera wskazanie odpowiednich programów nauczania, które powinny być wykorzystane w dalszej pracy z dzieckiem. Profile rozwoju dzieci autystycznych charakteryzują się nierównomiernym rozmieszczeniem wyników zaliczonych i obiecujących we wszystkich sferach rozwoju. Dzięki ustaleniu poziomów wieku rozwoju dla każdej sfery, profil dostarcza wskazówek do przygotowania zindywidualizowanego programu nauczania. Zachodzące zmiany można wyznaczyć przeprowadzając test co roku i porównując zmiany wyników obiecujących na zaliczone w każdej sferze oraz porównując zmiany wieku rozwoju. ,J> Profil Rozwoju wyznacza cele nauczania dostosowane indywidualnie do dziecka. Jeśli profil dziecka jest zróżnicowany, początkowy program powinien uwzględniać zarówno zadania, z któiymi dziecko radzi sobie dobrze, jak i te, z którymi ma kłopoty. Pewne niedostatki dziecka niejednokrotnie mogą być wyeliminowane lub zrównoważone przez wprowadzenie do programu nauczania umiejętności dobrze opanowanych przez dziecko. Taki rodzaj planowania gwarantuje powodzenie w stosunkach między dzieckiem a dorosłym i stwarza silne podstawy do rozpoczęcia pracy nad wyrównaniem opóźnień w określonych sferach rozwoju. Układanie długoterminowych programów edukacyjnych nie powinno opierać się wyłącznie na wynikach testu, ale również na obserwacj ach reakcji dziecka na zindywidualizowany program i działania nauczycieli. Wprowadzanie Ilorazu Rozwoju Po uzyskaniu wieku rozwoju dziecka na podstawie podsumowania wyników testu, t , dotyczących rozwoju, badający może obliczyć Iloraz Rozwoju (IR). Iloraz Rozwoju oblicza się dzieląc wiek rozwoju przez wiek życia dziecka i mnożąc przez 100. Iloraz Rozwoju może posłużyć jako alternatywa lub uzupełnienie znormalizowanego Ilorazu^./ < Inteligencji. Jak już wcześniej zauważono, tradycyjne testy, takie jak testy.J^-— Stanford-Binet lub Wechsier, wymagałyby od dziecka autystycznego zbyt dużej wiedzy//^f i kompetencji językowych, a tym samym dostarczałyby niewiele użytecznych informacji. IR wyprowadzony z PEP-R może posłużyć jako alternatywny wskaźnik do 5,,.f określenia rozbieżności między wiekiem biologicznym dziecka a jego aktualnym poziomem rozwoju. IR można by porównać z Ilorazem Inteligencji wyprowadzonym 'na podstawie testów Merrill-Palmer lub Leitera, kóre są blisko związane z PEP-R (zob. "< Część V „Konstrukcja i trafność testu"). Iloraz IR rozwoju uzyskany na podstawie PEP-R należy interpretować ze szczególną ostrożnością, gdyż jest on wskaźnikiem opartym na stosunkowo niewielkiej liczbie przeprowadzonych badań. Jednak, może on wskazać relatywny poziom rozwoju dziecka w porównaniu z innymi dziećmi autystycznymi. Może być również środkiem mierzącym zachodzące zmiany pomiędzy kolejnymi badaniami testowymi. 98 PEP-R Wykorzystanie Profilu Zachowań Profil Zachowań uzyskany w wyniku badania testem P13P-R służy j uporządkowanemu opisowi zachowania dziecka. Bezpośrednia obserwacja dziecka w j czasie testu jest usystematyzowana i przyporządkowana do czterech sfer zachowań,) związanych z autyzmem: nawiązywanie kontaktów i reakcje emocjonalne; zabawa i j zainteresowanie przedmiotami; reakcja na bodźce; mowa. Obserwacja dzieck umożliwia opisanie nietypowych zachowań, których nie odzwierciedla Profil Rozwoju, j Profil Zachowań pozwala ocenić, czy autyzm jest odpowiednią diagnozą, jak również I określa zmiany zachodzące w zachowaniu dziecka. Przeprowadzenie takich obserwacji j jest konieczne do zaplanowania indywidualnego programu nauczania. Obserwacje J •zachowań umożliwi ająustalenie odpowiedniego poziomu klasy i sugerują, jak powinien j zachowywać się nauczyciel w stosunku do dziecka. Prezentacja wyników Po przeprowadzeniu badania testem PEP-R i podliczeniu wyników, badający przekazuje rezultaty rodzicom i zainteresowanym instytucjom, np. szkole. Informacja może być przekazana w formie syntetycznego podsumowania wyników, omówiona ustnie lub w obu tych formach. Raport z badań dotyczy zagadnień interesujących instytucje i odpowiada na pytania postawione przez rodzinę. Sprawozdanie zazwyczaj odnosi się do stwierdzonych w PEP-R zmian, jakie zaszły od czasu poprzedniej oceny. W przypadku sporządzania sprawozdania pisemnego, warto pamiętać o czytelniku. Sprawozdanie powinno być przystosowane pod względem językowym do odbiorcy i dostarczać mu potrzebnych informacji. Słownictwo i przykłady powinny być zrozumiałe. Wyniki testu PEP-R najlepiej jest przedstawić w szerszym kontekście oceny całościowej. Ocena taka składa się zazwyczaj z rezultatów testu PEP-R, z podsumowania informacji „medycznych, informacji o rozwoju i zachowaniach społecznych, z oceny możliwości adaptacji w społeczeństwie oraz z opisów aktualnego zachowania dziecka przez nauczycieli i rodziców. Typowy test psychologiczny może również dostarczać dodatkowych informacji. Często okazuje się pomocne zaobserwowanie i opisanie stosunków dziecka z rodzicami i specjalistami. Plan podany poniżej sugeruje, na co zwrócić uwagę i jak uporządkować materiał w sprawozdaniu pisemnym. Celem sprawozdania jest przekazanie istotnych, praktycznych informacji o umiejętnościach, jakie dziecko opanowało oraz zasugerowanie nowych wytycznych do zaprogramowania nauczania i wychowywania dziecka. PLAN PISEMNEGO SPRAWOZDANIA I. Informacje A. Dane personalne. Należy podać imię, datę urodzenia, wiek dziecka, datę przeprowadzania testu, adres domowy, imiona i nazwiska rodziców oraz numery ich telefonu; należy wymienić krewnych mieszkających razem z dzieckiem; podać szkołę i klasę, do której dziecko uczęszcza oraz nazwisko nauczyciela. H ?Bt Interpretacja i prezentacja wyników 99 P. Dane dotyczące zfecającego przeprowadzenie testu. Należy podać nazwisko osoby zlecającej przeprowadzenie testu oraz rodzaj kontaktu z dzieckiem (szkoła, rodzice, lekarz, inne). C. Przyczyny skierowania dziecka na test. Należy podać powody, z jakich skierowano dziecko na test: wystawienie diagnozy, umieszczenie dziecka w szkole, zaplanowanie nauczania lub wychowanie, przeprowadzanie terapii przez rodziców lub inne. D. Historia i wcześniej sze badania. Należy dołączyć krótki opis rozwoju fizycznego i społecznego dziecka, poprzednie oceny psychologiczne oraz opis przebiegu nauczania. II. Opis dziecka A. Opis fizyczny dziecka. Krótko scharakteryzuj wygląd zewnętrzny dziecka włącznie ze znakami szczególnymi (wzrost, waga, upośledzenie fizyczne, charakterystyczne cechy budowy dziecka). B. Opis zachowania dziecka. W oparciu o Skalę Zachowań lub inne obserwacje, opisz krótko zachowania dziecka w następujących sferach zachowania: ? 1. Nawiązywanie kontaktów i reakcje emocjonalne. Opisz kontakty dziecka z innymi ludźmi (z rodzicami i badającym). Opisz, jak dziecko reaguje na rozłąkę z rodzicami, do jakiego stopnia jest w stanie współpracować z osobąprowadzącąbadanie, oraz jak dąży do zaspokojenia swoich potrzeb. Opisz reakcje dziecka na stres, na nagłe zmiany, na to, gdy się mu przeszkodzi w pracy. Zaznacz wielkość i rodzaj tych reakcji. y 2. Zabawa i zainteresowanie przedmiotami. Zaznacz, czym lub jak dziecko woli się bawić; stopień wytrwałości w zabawie, nieprawidłowe użycie przedmiotów, możliwości skupienia uwagi, umiejętność radzenia sobie z trudnościami i poprawianiem własnych błędów. Opisz, reakcję dziecka na techniki nauczania, które przyniosły pożądane efekty i na to, jak dziecko zareagowało na z góry narzucony porządek. & 3. Reakcje na bodźce. Opisz, reakcję dziecka na bodźce wzrokowe, słuchowe, dotykowe, zaznaczając przy tym, czy dziecko reaguje na bodźce silnie, czy zbyt słabo. Skomentuj poziom integracji zmysłowej. ff 4. Mowa. Opisz sposób komunikowania się dziecka (słowny i inne), intonację, modulację głosu, echolalię bezpośrednią i odroczoną, posługiwanie się „dziwaczną" mową, persewerację dźwięków lub wyrazów, różnicę między komunikacją spontaniczną i wymuszoną. III. Opis i przeprowadzenie testu Jeśli sprawozdanie z badań przy gotowy wane jest dla osoby, która nie zna testu PEP-R, opisz cele i cechy szczególne testu. Zaznacz, że bada on umiejętności dziecka w siedmiu sferach rozwoju, obrazując tym samym dziedziny, w których dziecko nie ma problemów i te, z którymi nie radzi sobie. Wyjaśnij, dlaczego każde zadanie sprawdzające rozwój dziecka, oceniane w trzy stopniowej skali ocen - zaliczone, obiecujące i nie zaliczone. Wyjaśnij, że wynik „obiecujące" wskazuje potencjalne możliwości dziecka nauczenia się danej umiejętności, dzięki odpowiednio przygotowanemu programowi nauczania. Podsumuj efekty badań w każdej z siedmiu sfer rozwoju. 1OO PEP-R /K. Naśladowanie. Zadania dotyczące naśladowania polegająna powtarzaniu tego,! oo ktoś mówi lub pokazywaniu tego, co ktoś robi. Opisz, jakie naśladowanie sprawiało! dziecku kłopot, a z jakim nie miało problemów, podaj przykłady zachowań ocenionych j jako obiecujące i określ wiek rozwoju. B. Percepcja, Zadania dotyczące percepcji polegają na reagowaniu na dźwięk,! podążaniu wzrokiem za przedmiotami i rozpoznawaniu kolorów, kształtów i wielkości.! Zaznacz, które zadania były dla dziecka łatwe, a które sprawiały mu kłopot. Podaj jaki dziecko koncentrowało uwagę i co powodowało trudności z koncentracją oraz trudności j ze zintegrowaniem bodźców postrzeganych różnymi zmysłami. Określ wiek rozwoju i| wymień umiejętności ocenione jako obiecujące. C. Motoryka mała. Zadania z tej sfery badają koordynację czynności obu rąk ii umiejętności chwytania. Wymień zadania, z którymi dziecko miało trudności i określ j wiek rozwoju. Wymień umiejętności ocenione jako obiecujące i wszystkie techniki, które przyczyniły się do sukcesów. Należy również opisa" trudności ze | skoordynowaniem czynności obu rąk, zbyt gwałtowne ruchy dziecka oraz braki odpowiedniej siły. D. Motoryka duża. Zadania z tej sfery badają koordynację czynności obu rąk i j umiejętności chwytania. Wymień zadania, które ilustrują te umiejętności. Określ wiek ; rozwoju i przekaż obserwacje dotyczące zręczności, równowagi, szybkości, energii ? oraz dominacji oka, ręki, nogi. F,. Koordynacja wzrokowo-ruchowa. Zadania z tej sfery polegają na posługiwaniu się wzrokiem i rękami jednocześnie (układanie, dopasowywanie elementów, nawlekanie kulek, kolorowanie, pisanie). Podaj przykłady ilustrujące wiek rozwojowy. Określ techniki, które przyczyniły się do rozwinięcia umiejętności obiecujących w czasie testu. F. Czynności poznawcze. Wiek rozwoju w tej sferze zależy od zrozumienia mowy i powodzenia w pewnych zadaniach, które są niezależne od mowy (liczenie, układanie figur, naśladowanie ruchów). Opisz umiejętności z tych dziedzin i wymień te, które zostały ocenione jako obiecujące. G. Komunikacja; mowa czynna. Wiek rozwoju w tej sferze zależy od umiejętności porozumiewania się słownego lub przy pomocy gestów. Należy uwzględnić zarówno komunikację spontaniczną, jak i wymuszoną. Przykładowe odpowiedzi na pytania lub przykłady spontanicznych wypowiedzi pomocne są do zilustrowania umiejętności obiecujących i potrzeb edukacyjnych. Podaj przykłady nieodpowiedniego użycia składni lub niepoprawnej artykulacji. IV. Podsumowanie i zalecenia Podsumuj wszystkie informacje o dziecku włączając wszystkie informacje, które interesują osobę, kierującą dziecko na badanie. Nie należy wprowadzać tutaj żadnych nowych informacji. Większość wyników badań może być uporządkowana według poniższych zagadnień: A. Zachowanie. Krótko przypomnij charakterystyczne zachowania, które wskazują na poszczególne kategorie diagnostyczne: autyzm; zaburzenia komunikacji; zaburzenia zachowania, takie jak impulsywność, nadmierna aktywność, niemożność skupienia uwagi; niedojrzałość; zaburzenia uczenia się; opóźnienie. Interpretacja i prezentacja wyników 101 B. Podsumowanie rozwoju. Podaj uzyskany wynik w formie, wieku rozwoju. Zinterpretuj wzajemne powiązania siedmiu sfer rozwoju, kładąc nacisk na istotne wyniki zaliczone, obiecujące i nie zaliczone. C. Zalecenia. Zalecenia powinny odzwierciedlać dane z badania, ze wskazaniem sfer rozwoju, w któiych dziecko radziło sobie dobrze oraz tych, z którymi sobie nie radziło. Jednocześnie powinny one dotyczyć zagadnień interesujących osobę, która skierowała dziecko na badanie, problemów zaobserwowanych w czasie rozwiązywania zadań i przeprowadzania testu oraz możliwości umieszczenia dziecka w szkole. Należy zasugerować ogólne i szczegółowe cele Indywidualnego Programu Nauczania (IPN), takie jak ćwiczenia, techniki nauczania, metody wpływania na zachowanie, zaplanowanie zajęć w szkole i w domu. Konstrukcja i trafność Konstrukcja i trafność testu 105 GENEZA METODY Pierwsze wydanie „Profilu Psychoedukacyjnego" zostało opracowane na Uniwersytecie Północnej Karoliny w Departamencie Psychiatrii w ramach Planu Badań Dzieci (University of North Carolina, Department of Psychiatry 's Child Research Project) w latach 1971-1976. Projekt ten byl wynikiem eksperymentalnego programu nt.„Rodzice jako współterapeuci dzieci z zaburzeniami psychotycznymi" (Parents as Cotherapists in the Treatment ofPsychotic Children - Schopler & Reichler, 1971). PEP wykorzystywany był wnaszym ogólnostanowym programie TEACCHprawie przez 20 lat i w ciągu tak długiego okresu test okazywał się klinicznie trafny. Zadania testu PEP-R zostały wyselekcjonowane z wielu zadań, które na podstawie doświadczeń były przeznaczone dla dzieci autystycznych. W ciągu 20 lat stosowania testu w Północnej Karolinie i w innych miejscach, metodą prób i błędów udoskonalono i zmodyfikowano materiały testowe i sposoby testowania tak, aby były one najbardziej skuteczne w pracy z dziećmi z zaburzeniami w rozwoju. PEP-R zawiera tylko takie zadania i materiały, które okazały się użyteczne w przeciągu tego czasu. BADANIA PORÓWNAWCZE Z GRUPA DZIECI 0 PRAWIDŁOWYM ROZWOJU Można wymienić trzy główne powody zebrania danych o wynikach zastosowania testu PEP-R w grupie dzieci o prawidłowym rozwoju. Po pierwsze, poszczególne zadania testu musiały być uporządkowane według każdej ze sfer rozwoju. Po drugie, choć typowy rozwój dziecka przebiega w sposób dający się przewidzieć, to nie musi on przebiegać jednakowo we wszystkich sferach rozwoju, takich jak motoryka duża i mała, koordynacja wzrokowo-ruchowa, naśladowanie, percepcja itd. Potrzebne więc były dane, które umożliwiłyby utworzenie skali uwzględniających różnice pomiędzy poszczególnymi sferami rozwoju. Po trzecie, dane te mogłyby określić ogólne przedziały wieku rozwoju w odniesieniu do każdego badanego dziecka. Poziomy rozwojowe przedstawione są w PEP-R w postaci zakresów lub wartości przybliżonych, nie zaś jako dokładne obliczenia określające poziom rozwoju. Dane o wieku rozwoju potrzebne są do przygotowania planów nauczania oraz wyjaśniaj ą, w jaki sposób badane dziecko różni się od swych prawidłowo rozwiniętych rówieśników. Opis zbierania danych Dane zostały zebrane w dwóch etapach, z których pierwszy odbył się w 1979 roku dla potrzeb pierwszego wydania testu PEP. Przebadano wtedy 276 dzieci w wieku od roku do siedmiu lat mieszkających w rejonie Chapel Hill i Carrboro w Północnej Karolinie. We wszystkich grupach wiekowych, między którymi różnica wynosiła pół roku, przebadano mniej więcej 20 dzieci (10 chłopców i 10 dziewczynek). ??? Dane zbierano w różnych miejscach. Przedszkola umożliwiły pracę z dziećmi. Skontaktowano się ze wszystkimi przedszkolami w rejonie. Dziewięć z nich zgodziło się na udział w badaniach. Czteiy osoby przeprowadziły test w tych ośrodkach, starannie dobierając dzieci według wieku i płci. Kiedy stało się jasne, że przedszkola nie mogą skierować wystarczającej liczby dzieci starszych, zwrócono sie z prośbą o pomoc do 106 PEP-R lokalnych szkól podstawowych. Stamtąd wybrano dzieci i przeprowadzono z nimi badania testowe. Przedszkola nie były również w stanie skierować do badań wystarczającej liczby dzieci młodszych (w wieku trzech lat i młodszych). Niektóre dzieci młodsze odnaleziono przy pomocy szpitala rejonowego, inne były młodszym rodzeństwem wcześniej wybranych dzieci. Pozostałe dzieci skierowane zostały przez osoby zainteresowane. Rodzice dzieci, które już wcześniej brały udział w badaniach testowych, polecili swoich znajomych i sąsiadów, którzy mieli dzieci w odpowiednim wieku. Z 276 dzieci 186 (67proc.) zostało przetestowanych w przedszkolach, 64 (23proc.) w domu, 26 (9proc.) w szkołach podstawowych. Drugi etap zbierania danych odbył się w 1988 roku w oparciu o poprawiony test. W tym czasie przebadano 144 dzieci w wieku od roku do siedmiu lat, które uczęszczały do przedszkoli w kilku ośrodkach w Północnej Karolinie. W obu etapach zebrano podstawowe dane demograficzne dotyczące każdego dziecka m.in. datę urodzenia, pochodzenie społeczne, rasę, liczbę rodzeństwa, miejsce w rodzinie według kolejności urodzenia. Zebrano również informacje dotyczące rodziców, takie jak pozycja majątkowa, zawód, wykształcenie „głowy rodziny". Nauczycieli poproszono o ocenienie inteligencji badanych dzieci oraz o opis ich zachowania. Każde dziecko, którego zachowanie uznane zostało przez nauczycieli za nietypowe, nie mogło być brane pod uwagę w czasie analizy danych. Udział liczbowy wszystkich (420) dzieci ze względu na wiek i płeć przedstawiony jest w tabeli 1. Jak widać z tabeli, 208 uczestników testu to dziewczęta, a 212 to chłopcy, co odzwierciedla proporcje pici w populacji generalnej. Tabela 2 przedstawia udział liczbowy ze względu na rasę w badanej grupie. Większość dzieci badanych była biała (86proc); czarnych uczestników było 1 lproc; pozostała część to dzieci innych ras lub dzieci, których rasy nie odnotowano. Według najnowszych danych pochodzących ze spisu ludności (U.S. Bureau of Census, 1985), 86proc. ludności amerykańskiej jest biała, 12proc. - czarna. Zatem, badana grupa była pod tym względem reprezentatywna. Hfłfff Konstrukcja i trafność testu 107 TABELA 1. Wiek i płeć w giupie dzieci o prawidłowym rozwoju Wiek (w latach) Dziewczęta Chłopcy Wszy scy 1 ] i pól 2 2 i pół 3 3 i pół 4 4 i pół 5 5 i pól 6 6 i pól 7 17 11 15 19 12 19 17 17 17 23 13 17 11 16 22 17 16 19 17 14 16 16 19 15 14 11 33 33 32 35 31 36 31 33 33 42 28 31 22 Razem 208 212 420 TABELA 2. Wiek i rasa w grupie dzieci o prawidłowym rozwoju Wiek (w latach) Biali Czarni Inni Wszy scy 1 1 i pól 2 2 i pól 3 3 i pól 4 4 i pól 5 5 i pól 6 6 i pól 7 29 26 28 33 27 29 27 25 28 35 26 27 18 2 6 2 2 2 6 2 4 5 6 1 3 4 2 1 1 0 0 1 2 3 0 1 1 1 0 33 33 *31 35 **29 36 31 ***32 33 42 28 31 22 Razem 358 45 13 416 Procent 86 11 3 100 * Brak informacji w 1 przypadku ** Brak informacji w 2 przypadku *** Brak informacji w 1 przypadku 108 PEP-R W tabeli 3 przedstawiono pochodzenie społeczne według wieku badanych dzieci. Dane doły czące statusu spo\ecznego dzieci zanaWzowano używając &wue\ementowego czynnika pozycji społecznej Hollingshead (1957). Tabela 3 ukazuje, że większość (63proc.) dzieci biorących udział w badaniach pochodziła z dwóch grup najlepiej usytuowanych pod względem społeczno-ekonomicznym, lóproc. pochodziło z klasy średniej, a 13proc. z grup najniższych. Dane dotyczące pochodzenia społecznego zostały dalej przeanalizowane ze względu na rasę. Jak ukazuje tabela 4, podział na klasy społeczne jest nierównomierny. Wśród dzieci białych 245 (73proc.) znalazło się w dwóch najwyższych klasach i 32 (lOproc.) znalazło się w dwóch najniższych. Wśród dzieci czarnych 10 (29proc.) znalazło się w dwóch najwyższych grupach, a 20 (57proc.) w dwóch najniższych grupach. Liczby te odzwierciedlają ogólne proporcje w zbiorowości, w której przeprowadzono badania. TABELA 3. Wiek w poszczególnych klasach społecznych Wiek I II III IV V Brak informacji 1 21 6 3 3 0 0 1 i pół 11 8 8 2 1 3 2 13 11 6 1 1 0 2 i pół 16 7 5 4 0 3 3 8 12 3 2 2 4 3 i pół 10 13 5 5 1 2 4 13 9 4 0 3 2 4 i pół 6 8 8 5 3 3 5 10 11 3 1 3 5 5 i pół 14 8 10 2 2 6 6 10 11 3 0 0 4 6 i pół 9 7 7 3 3 2 7 11 4 0 6 0 1 Razem 152 115 65 34 19 35 Procent 36 27 16 8 5 8 TABELA 4. Rasa w poszczególnych klasach społecznych Rasa I II III IV V Brak informacji Biała Czarna Inne Brak inf. 139 5 7 1 106 5 3 1 58 5 0 2 24 10 0 0 8 10 1 0 24 10 1 0 Razem 152 115 65 34 19 35 Konstrukcja i trafność testu 109 Ponieważ dostarczanie ogólnych informacji i wyznaczanie znormalizowanego wskaźnika nie jest głównym celem testu PEP-R, również nie było to celem badania dzieci prawidłowo rozwiniętych. Nadrzędnym celem zastosowania testu jest dostarczenie informacji o specyficznych sposobach uczenia się poszczególnych dzieci. Dane uzyskane dzięki badaniom przeprowadzonym z dziećmi prawidłowo rozwiniętymi, posłużyły tylko do ustanowienia hierarchii rozwoju w każdej z siedmiu sfer i skonstruowania Profilu Skali Rozwoju (opis poniżej), który umożliwia istotne porównania różnych sfer rozwoju. Konstrukcja Ptotilu Skali Rozwoiu Dzięki przeprowadzeniu testu z dziećmi prawidłowo rozwiniętymi, możliwe było umiejscowienie wyników na wykresach liniowych Profilu Skali Rozwoju. W celu określenia wieku, w którym dzieci prawidłowo rozwinięte byłyby w stanie zaliczyć określoną liczbę zadań z każdej sfeiy rozwoju, wykorzystano równania regresyjne. Obliczono średni wiek oraz przedział wiekowy dla każdej liczby zaliczonych zadań. Chociaż poszczególne wyniki na wykresach liniowych profilu mają odpowiednik wiekowy, należy zwrócić uwagę na to, że zawierają się one w przybliżonych przedziałach wiekowych (zob. tab. 5 i 6). Na przykład, średni wiek dziecka prawidłowo rozwiniętego, które zaliczyło tylko dwa zadania dotyczące naśladowania, wynosił 10 miesięcy i znajdował się w przedziale od 9 do 11 miesięcy. Przedział wiekowy dzieci, które zaliczyły tylko jedno zadanie dotyczące naśladowania, wyniósł od 7 do 8 miesięcy. Średnia wieku dzieci, które zaliczyły trzy zadania z naśladowania, znalazła się pomiędzy 12 a 13 miesiącem. W niektórych przypadkach przedziały wiekowe częściowo się pokrywają, zatem odległości między punktami na wykresie liniowym jakiejkolwiek sfery rozwojowej nie są wielkością bezwzględną, a wykres ma tylko wesprzeć obserwacje i sądy badającego. Tabela 5 przedstawia przybliżone przedziały wiekowe, w zależności od liczby zaliczonych zadań w każdej ze sfer rozwoju. Tabela 6 ukazuje zależność między ogólnym wiekiem rozwoju i wszystkimi zaliczonymi zadaniami. Wykres Skali Rozwoju oparty na tabeli 5 i 6 ustala raczej hierarchię wyników rozwoju, a nie rygorystyczne normy. Wiele osób korzystających z PEP-R będzie chciało ustalić przybliżony wiek, w którym dzieci prawidłowo rozwinięte zaliczają określone zadanie. Tego typu wskaźnik może być wykorzystany do ustalenia poziomu rozwoju związanego z różnymi zadaniami lub umiejętnościami. W tym celu w tabeli 7 przedstawiono listę zadań testu PEP-R wraz z odpowiadającymi im przedziałami wiekowymi ustalonymi dla dzieci prawidłowo rozwiniętych. W podobny sposób przedstawiono w tabeli 8 zadania ułożone według sfeiy rozwoju i w takiej kolejności, jak wy stępują w teście. Tabela 9 przedstawi a zadania podzielone na sfery rozwoju i uporządkowane wg wieku. Ponieważ zadania dotyczące zachowania nie są uporządkowane w ten sposób, nie wymieniono ich w tabelach 7, 8 i 9. Każdemu zadaniu przyporządkowano określony poziom wiekowy, w jakim było co najmniej 80proc. dzieci prawidłowo rozwiniętych, które zaliczyły zadanie. Po przepro wadzeniu badań z inną grupą okazało się, że dzieci nie zawsze w przewidywanej kolejności wykonują zadania. Aby zobrazować zróżnicowanie odpowiedzi wśród dzieci prawidłowo rozwiniętych, obliczono procent zaliczonych zadań przez dzieci, które były młodsze lub starsze niż wiek przyporządkowany dla danego zadania. Na przykład, zadanie 11 dotyczące naśladowania - lepienie z plasteliny - zaliczyło 86proc. dzieci w \\0 PEP-R wieku od 24 do 33 miesięcy. To samo zadanie zaliczyło 23proe. dzieci młodszych. Zadanie 103 - powtarzanie szeregów 4- i 5-cyfrowych - zaliczyło 80proc. dzieci w wieku od 60 do 63 miesięcy i llproc. dzieci młodszych, jednakże nie zaliczyło go 12proc. dzieci starszych. Porównując w tabeli 7 trzy kolumny dotyczące wieku dzieci, które zaliczyły poszczególne zadania, można przekonać się o zróżnicowaniu rozwoju dzieci rozwijających się prawidłowo. W tabelach podano procenty, aby podkreślić fakt, że posługując się tabelami 7, 8 i 9 w celu ocenienia poziomu rozwoju dotyczącego danego zadania lub umiejętności, należy myśleć kategoriami przybliżonych hierarchii rozwojowych, a nie kategoriami ściśle określonych norm. Na podstawie tabel 7, 8 i 9 nie należy wyciągać wniosków dotyczących całościowego rozwoju dziecka w danej sferze. (Temu celowi służy profil skali rozwoju oraz tabele 5 i 6.) Na przykład, dziecko mogło zaliczyć trzy zadania ze sfery rozumienia mowy, zadanie 18 - współdziałanie w czasie zabawy, 22 - bierne rozpoznawanie kształtów figur geometrycznych oraz 128 - reakcja na polecenia ustne. Przedziały wiekowe przyporządkowane tym zadaniom wynoszą odpowiednio: 44-47, 40-44 i 36-41 miesięcy. Patrząc tylko na te zadania, można dojść do wniosku, że wiek dziecka dla sfery rozumienia mowy wynosi trzy i pół roku. Jednakże z tabeli 5 wynika, że prawidłowo rozwinięte dziecko, które zaliczyło tylko trzy zadania ze sfery rozumienia mowy, ma 13-14 miesięcy lub nieco mniej niż półtora roku. Pozorna niekonsekwencja pomiędzy tymi ocenami rozwoju dziecka wynika z błędnego wykorzystania tabel 7, 8 i 9. Aby prawidłowo ocenić stopień rozwoju dziecka w danej sferze, należy porównać całkowitą liczbę zadań zaliczonych w tej sferze z przy porządkowanym jej poziomem na wykresie skali rozwoju oraz w tabelach 5 i 6. RZETELNOŚĆ TESTU Rzetelność testu wiąże się z konsekwencją, z jaką test bada konkretne zjawisko, w tym wypadku wczesne czynności rozwojowe. Aby ustalić rzetelność testu PEP-R, przeprowadzono badania rzetelności ocen wystawianych przez osoby przeprowadzające test. Anastasi (1982) zauważył, że rzetelność ocen osób przeprowadzających test jest szczególnie ważna w chwili, gdy, lak jak w przypadku PEP-R, osoba oceniająca ma wyrazić własną opinię na temat osiągnięć dziecka. Rzetelność ocen wystawianych przez badającego można określić zlecając kilku osobom ocenianie tych samych części testu, a następnie zestawiając oceny i porównując je w celu odnalezienia istotnych różnic. W celu ustalenia rzetelności ocen wystawianych przez przeprowadzających PEP-R, poproszono pięć osób o ocenienie jednego dziecka w siedmiu sferach rozwojowych. Najodpowiedniejszą metodą do wskazania różnic w ocenie jest zestawienie wyników ze sobą (Guilford & Fruchter, 1978). Dzięki temu można uzyskać wskaźnik stopnia podobieństwa obserwacji poczynionych przez różne osoby oceniające sfery rozwojowe. Postępowanie to dowiodło 92proc. zbieżności ocen, ukazując tym samym duży stopień podobieństwa obserwacji przeprowadzonych przez różne osoby oceniające. ML Konstrukcja i trafność testu 11 1 TABELA 5. Przybliżone przedziały wiekowe dla zadań zaliczonych w poszczególnych sferach rozwoju I Liczba zadań zaliczonych Poziom wieku w miesiącach 1. Naśladowanie 0 0-6 1 7-8 2 9-11 3 12-13 4 14-15 5 16-17 6 18-19 7 20-22 8 23-24 9 25-27 10 28-30 11 31-33 12 34-37 13 38-42 14 43-48 15 49-58 16 59-76 2. Percepcja 0 0-2 1 3-4 2 5-6 3 7-8 4 9-10 5 11-12 6 13-15 7 16-18 8 19-22 9 23-27 10 28-33 11 34-41 12 42-54 13 55-71 B\\\\\1 112 PEP-R Poziom wieku w miesiącach Liczba zadań zaliczonych 3. Motoryka mała 8-9 10-11 12-13 14-16 17-18 19-20 21-23 24-26 27-28 29-30 31-36 37-40 41-44 45-49 50-67 -75 Motoryka duża Konstrukcja i trafność testu 113 10 11 12 13 14 15 i 0-9 10-13 14-17 18-21 22-25 26-29 30-33 34-37 38-41 42-45 46-49 50-53 54-57 58-60 | 61-65 66-70 Liczba zadań Poziom wieku zaliczonych w miesiącach 6. Czynności poznawcze 0 0-8 1 9-10 2 11-12 3 13-14 4 14-15 5 16-17 6 17-18 7 19-20 8 21-22 9 22-23 10 24-25 11 25-26 12 27-28 13 29-30 14 31-32 15 33-34 16 35-36 17 37-38 18 39-40 19 41-43 20 44-45 21 46-48 22 49-51 23 52-55 24 56-60 25 61-72 26 73-76 114 PEP-R Poziom wieku w miesiącach a; mowa cz 0-15 16-17 18-20 21-22 23-24 25-26 27-28 29-30 31-32 33-34 34-35 36-37 37-38 39-40 41-42 43-44 45-46 47-48 49-50 51-52 53-54 55-56 57-59 60-62 63-65 66-68 69-72 73-78 7. Komunikac I 1; Jr'"'1 te ||.ł i B|}{;j»,'v' i ttff ||f| i m Konstrukcja i trafność testu 115 TABELA 6. Poziomy wieku w zależności od liczby wszystkich zaliczonych zadań Liczba zadań Poziom wieku Liczba zadań Poziom wieku zaliczonych w miesiącach zaliczonych w miesiącach 0 0-3 33 16-19 1 0-3 34 16-19 2 1-3 35 16-20 3 1-4 36 16-20 4 2-4 37 16-21 5 3-5 38 16-21 6 4-6 39 17-21 7 5-7 40 17-21 8 6-8 41 18-21 9 7-9 42 _ 18-21 10 8-10 43 18-22 11 9-11 44 18-22 12 9-12 45 18-22 13 10-12 46 19-22 14 10-13 47 19-22 15 11-13 48 19-23 16 11-14 49 19-23 17 12-14 50 19-24 18 12-15 51 19-24 19 12-15 52 20-24 20 12-16 53 20-24 21 13-16 54 20-25 22 13-16 55 20-25 23 14-16 56 21-25 24 14-16 57 21-25 25 14-17 58 21-26 26 14-17 59 21-26 27 15-17 60 22-26 28 15-17 61 22-26 29 15-18 62 23-27 30 15-18 63 23-27 31 15-19 64 23-28 32 15-19 65 24-28 116 PEP-R Liczba zadań Poziom wieku Liczba zadań Poziom wieku zaliczonych w miesiącach zaliczonych w miesiącach 66 24-29 99 43^16 67 25-29 100 43^7 68 25-30 101 44-48 69 25-30 102 44-^9 70 26-30 103 45-49 71 26-31 104 45-50 72 27-31 105 46-50 73 27-32 106 46-51 74 28-32 1 07 47-51 75 29-33 108 47-52 76 29-34 109 48-53 77 30-34 110 49-54 78 30-35 111 50-54 79 30-35 112 51-55 80 31-35 113 52-56 81 31-36 114 52-57 82 32-36 115 53-58 83 32-37 116 54-59 84 33-37 117 54-60 85 34-37 118 55-60 86 34-38 119 56-61 87 35-38 120 57-62 88 35-39 121 58-63 89 36-40 122 59-65 90 36-41 123 61-66 91 37-42 124 63-68 92 37-42 125 65-70 93 38-43 126 67-72 94 39-42 127 68-73 95 40-43 128 70-74 96 41-44 129 71-75 97 41-45 130 73-78 98 42-46 131 74-80 im Konstrukcja i trafność testu 117 TABELA 7. Poziomy wieku ustalone dla zadań Skali Rozwoju Udział Udział procentowy Udział Zad. Sfera rozwoju \ Poziom wieku dzieci prawidłowo procentowy młodszych dzieci prawidłowo rozwiń., dzieci prawidłowo rozwiń., w wieku zgodnym z procentowy 1 starszych dzieci prawidłowo rozwiń., rozwiń. które poziomem które w mieś. zaliczyły wieku zaliczyły zadania przezn. dla danego zadania zadania 1 Motoryka mała 26-30 20 90 100 2 Motoryka mała 26-30 9 80 99 3 Percepcj a 7-15 0 100 99 4 Percepcj a 7-15 0 100 100 6 Naśladowanie 37^3 20 90 93 7 Percepcja 30-35 21 90 91 8 N aśladowanie 55-58 18 88 96 9 Motoryka mała 13-17 15 81 100 10 Motoryka mała 15-19 42 83 99 11 Naśladowanie 24-33 23 86 99 12 Motoryka mała 48-52 15 80 96 1 3 Naśladowanie 45-50 25 94 98 14 Naśladowanie 28-35 23 88 97 15 Naśladowanie 26-32 42 85 100 16 Czynności pozn. 26-31 16 90 94 17 Czynności pozn. 25-28 13 82 99 18 Czynności pozn. 44-47 24 85 93 19 Percepcj a 34-39 25 90 99 20 Koord. wzr.-ruch. 27-31 21 96 99 21 Kom.; mowa cz. 48-53 13 81 92 22 Czynności pozn. 40^4 14 83 95 23 Percepcja 45^19 29 93 99 24 Motoryka duża 24-28 15 83 100 25 Percepcj a 34-39 21 100 100 26 Koord. wzr.-ruch. 27-31 18 82 100 27 Kom.; mowa cz. 40-45 14 88 91 28 Czynności pozn. 31-36 25 87 98 29 Czynności pozn. 49-52 18 95 94 30 Koord. wzr.-ruch. 46-50 14 90 99 31 Czynności pozn. 70-73 22 89 100 32 Percepcj a 45^19 27 93 100 33 Kom.; mowa cz. 46-51 18 97 96 34 Czynności pozn. 42-45 15 90 98 118 PEP-R Udział Udział procentowy dzieci Udział Zad. Sfera rozwoju -"oziom wieku dzieci prawidłowo procentowy młodszych dzieci prawidłowo rozwiń., prawidłowo rozwiń., w wieku zgodnym z procentowy starszych dzieci prawidłowo rozwiń., rozwiń. które poziomem które w mieś. zaliczyły wieku zaliczyły zadania przezn. cua zadania danego zadania 35 3ercepcja 7-15 9 100 100 37 Motoryka duża 14-22 45 86 100 38 Motoryka duża 24-31 39 88 99 39 Motoryka duża 29-36 13 83 99 40 Motoryka duża 24-31 8 81 99 41 Naśladowanie 28-35 8 81 97 42 Motoryka mała 62-64 15 89 100 43 Motoryka duża 46-51 29 85 100 44 Motoryka duża 19-27 16 94 99 45 Motoryka duża 28-35 26 88 99 46 Motoryka duża 30-34 15 80 98 47 Motoryka duża 13-16 0 80 100 48 Motoryka duża 13-17 15 82 100 49 Motoryka duża 61-65 26 100 100 50 Motoryka duża 14-19 12 80 100 51 Motoryka duża 21-28 15 85 98 52 Naśladowanie 10-15 44 85 98 53 Czynności pozn. 10-14 56 83 100 57 Percepcja 7-15 100 100 100 59 Percepcja 13-17 3 80 99 60 Motoryka duża 14-24 12 100 99 61 Kom.; mowa cz. 17-23 17 82 98 63 Motoryka mała 30-33 8 86 99 64 Motoryka duża 46-51 37 100 99 65 Motoryka duża 13-20 38 81 98 66 Motoryka duża 16-23 0 83 99 67 Motoiyka duża 25-28 34 86 100 68 Motoryka duża 14-22 33 91 99 A9 Czynności pozn. 28-33 11 83 95 70 Czynności pozn. 32-38 10 80 100 71 Koord. wzr.-ruch. 16-20 7 96 99 72 Motoiyka duża 28-33 35 83 99 73 Koord. wzr.-ruch. 46-50 22 97 97 74 Koord. wzr.-ruch. 42-46 12 87 92 75 Koord. wzr.-ruch. 55-59 7 83 97 Konstrukcja i trafność testu 119 1 Udział Udział procentowy Udział Zad. Sfera rozwoju Poziom wieku dzieci prawidłowo procentowy młodszych dzieci prawidłowo rozwiń., prawidłowo rozwiń., w wieku zgodnym z procentowy starszych dzieci prawidłowo rozwiń., rozwiń. które poziomem które w mieś. zaliczyły wieku zaliczyły zadania przezn. cna danego zadania zadania 76 Koord. wzr.-ruch. 67-69 13 100 98 77 Koord. wzr.-ruch. 72-76 3 96 100 78 Koord. wzr.-ruch. 51-54 9 91 100 79 Koord. wzr.-ruch. 44-51 31 88 100 80 Koord. wzr.-ruch. 39-42 19 88 96 81 Kom.; mowa cz. 62-66 15 81 93 82 Czynności pozn. 65-67 23 86 100 83 Koord. wzr.-ruch. 67-69 12 93 98 84 Motoryka mała 70-74 18 100 100 85 Czynności pozn. 60-63 10 84 96 86 Motoryka mała 46-50 21 90 100 87 Motoryka mała 46-49 15 91 92 88 Czynności pozn. 54-56 22 83 98 89 Czynności pozn. 49-52 16 81 96 93 Koord. wzr.-ruch. 35-38 23 86 99 94 Koord. wzr.-ruch. 27-31 33 100 100 95 Kom.; mowa cz. 56-59 20 85 96 96 Czynności pozn. 60-63 17 83 99 97 Czynności pozn. 36-41 16 85 96 98 Czynności pozn. 23-27 16 85 98 99 Motoryka mała 15-21 43 80 100 100 Naśladowanie 45-50 23 91 99 101 Kom.; mowa cz. 34-38 6 86 97 102 Naśladowanie 66-71 13 87 94 103 Kom. ; mowa cz. 60-63 11 80 88 104 Kom.; mowa cz. 53-56 17 83 100 105 Kom.; mowa cz. 60-64 19 90 100 106 Kom.; mowa cz. 67-70 13 91 98 107 Kom.; mowa cz. 68-72 8 86 92 108 Percepcj a 58-62 44 100 100 109 Motoryka mała 21-24 30 91 97 110 Czynności pozn. 38-42 12 91 98 111 Percepcj a 7-15 5 85 99 113 Naśladowanie 25-29 45 80 100 114 Czynności pozn. 49-52 33 100 100 120 PEP-R Udział Udział procentowy Udział Zad. Sfera rozwoju Poziom wieku dzieci prawidłowo procentowy młodszych dzieci prawidłowo rozwiń., prawidłowo rozwiń., w wieku zgodnym z procentowy starszych dzieci prawidłowo rozwiń., rozwiń. które poziomem które w mieś. zaliczyły wieku zaliczyły zadania przezn. cud danego zadania zadania 115 Czynności pozn. 24-27 20 80 100 116 Kom. mowa cz. 25-28 5 89 99 117 Czynności pozn. 21-26 10 82 100 118 Czynności pozn. 28-33 20 92 100 119 Motoryka mała 15-20 24 89 98 120 Percepcja 20-25 29 81 92 121 Czynności pozn. 42-45 14 95 95 122 Kom. mowa cz. 40-45 10 88 96 123 Naśladowanie 32-38 21 84 93 124 Naśladowanie 28-35 17 88 100 125 Kom. mowa cz. 33-38 13 89 98 126 Kom. mowa cz. 46-51 14 97 96 127 Kom. mowa cz. 58-62 19 87 92 128 Czynności pozn. 36-4 1 17 97 94 129 Naśladowanie 16-22 32 80 98 130 Naśladowanie 17-23 29 82 99 131 Czynności pozn. 27-29 22 86 97 132 Kom. mowa cz. 22-26 3 90 99 133 Kom. mowa cz. 29-33 13 80 98 134 Kom. mowa cz. 32-35 18 89 99 135 Kom. mowa cz. 25-29 13 80 99 136 Kom. mowa cz. 68-72 4 86 96 137 Kom. mowa cz. 71-75 3 87 97 138 Kom. mowa cz. 72-76 2 80 93 139 Kom. mowa cz. 75-80 2 82 100 140 Czynności pozn. 76-81 4 92 100 141 Czynności pozn. 19-23 8 89 94 142 Naśladowanie 17-23 21 82 100 Konstrukcja i trafność testu 121 TABELA 8. Wykaz zadań wraz z poziomami wieku w kolejności, w jakiej pojawiają się w teście Zadanie NAŚLADOWANIE Zabawa kalejdoskopem Dwukrotne naciśnięcie dzwonka Formowanie wałka z plasteliny Zabawa z pacynką Naśladowanie głosów zwierząt Naśladowanie czynności z użyciem przedmiotów Naśladowanie ruchów motoryki dużej 100 Powtarzanie szeregów 2,- 3-cyfrowych 102 Powtarzanie szeregów 4,- 5-cyfrowych 113 Naśladowanie dźwięku przy pomocy instrumentów 123 Powtarzanie dźwięków 124 Powtarzanie słów 129 Reakcja na naśladowanie własnego zachowania 130 Reakcja na naśladowanie własnych dźwięków 142 Machanie ręką na pożegnanie PERCEPCJA 3 Podążanie wzrokiem za przedmiotami 4 Przecinanie wzrokiem osi ciała 7 Dominacja oka 19 Odnajdywanie odpowiednich otworów 23 Uzupełnianie płyty z wyciętymi kształtami 25 Rozpoznawanie otworów według wielkości 32 Łączenie kolorowych klocków z krążkami 35 Orientacja na dźwięk kołatki 57 Orientacja na dźwięk gwizdka 59 Reakcja na gesty 108 Szukanie cukierka schowanego pod kubkiem 111 Orientacja na dźwięk dzwonka 120 Zainteresowanie obrazkami w zeszycie Wiek w miesiącach 37-43 55-58 24-33 45-50 28-35 26-32 28-35 10-15 45-50 66-71 25-29 32-38 28-35 16-22 17-23 17-23 7-15 7-15 30-35 34-39 45-49 34-39 45-49 7-15 7-15 13-17 58-62 7-15 20-25 122 PEP-R Zadanie W lek w miesiącach MOTORYKA MAŁA 1 Odkręcanie pojemnika 26-30 2 Robienie baniek mydlanych 26-30 9 Robienie paluszkiem zagłębienia w plastelime 13-17 10 Chwytanie patyczków 15-19 12 Robienie miseczki z gliny 48-52 42 Dotykanie kciukiem wszystkich palców 62-64 63 Nawlekanie kulek z otworami na sznurowadło 30-33 65 Zdejmowanie sześcianów z drucika 13-20 66 Nakładanie sześcianów na pionowy kołek 16-23 67 Koordynacja czynności obu rąk 25-28 84 Rysowanie postaci 70-74 86 Cięcie papieru nożyczkami 46-50 87 Dziecko rozpoznaje i podaje przedmiot 46-49 99 Wrzucanie klocków do pojemnika 15-21 109 Chwytanie dwoma palcami 21-24 119 Przyciskanie wyłącznika światła 15-20 MOTORYKA DUŻA 24 Przecinanie osi ciała w celu przeniesienia elementu 24-28 37 Chodzenie o własnych siłach 14-22 38 Klaskanie w dłonie 24-31 39 Stanie na jednej nodze 29-36 40 Podskoki obunóż 24-31 43 Łapanie piłki 46-51 44 Rzucanie piłki 19-27 45 Kopanie piłki 28-35 46 Dominacja nogi 30-34 47 Przenoszenie piłki 13-16 48 Pchnięcie piłki 13-17 49 Wchodzenie po schodkach na przemian 61-65 50 Siadanie na krześle 14-19 51 Popychanie chodzika 21-28 60 Picie z kubka 14-24 64 Kołysanie kulkami na sznurowadle 46-51 68 Przekładanie przedmiotu z ręki do ręki 14-22 72 Dominacja ręki 28-33 Konstrukcja i trafność testu 123 Zadanie KOORDYNACJA WZROKOWO-RUCHOWA 20 Dopasowywanie figur do odpowiednich otworów 26 Umieszczanie elementów w otworach według wielkości 30 Układanie puzzli 71 Spontaniczne próby bazgrania 73 Przerysowywanie linii pionowej 74 Przerysowywanie koła 75 Przerysowywanie kwadratu 76 Przerysowywanie trójkąta 77 Przerysowywanie rombu 78 Kolorowanie obrazków 79 Obrysowywanie obwodu figur 80 Dopasowywanie liter 83 Przepisywanie liter 93 Układanie klocków 94 Wkładanie klocków do pudełka CZYNNOŚCI POZNAWCZE 16 Wskazywanie częścią ciała pacynki 17 Wskazywanie własnych części ciała 18 Współdziałanie w czasie zabawy z pacynkami 22 Bierne rozpoznawanie figur geometrycznych 28 Bierne rozpoznawanie przedmiotów dużych i małych 29 Dopasowywanie elementów puzzli 31 Układanie obrazka z krową 34 Bierne rozróżnianie kolorów 53 Szukanie ukrytego przedmiotu 82 Bierne rozpoznawanie liter 85 Pisanie imienia 88 Dziecko dotykiem rozpoznaj e przedmiot 89 Układanka chłopca 96 Podawanie wymienionej liczby klocków 97 Wykonywanie dwuetapowego polecenia 98 Rozdzielanie dwóch różnych elementów 110 Naśladowanie sposobu użycia przedmiotów 114 Rozdzielanie kart według koloru i kształtu 115 Dopasowywanie przedmiotów do obrazków 117 Podawanie wymienionego przedmiotu 118 Demonstrowanie zastosowania przedmiotów 121 Bierne rozpoznawanie przedmiotów i czynności 128 Reakcja na polecenia ustne 131 Reakcj a na proste rozkazy 140 Czytanie i wypełanie poleceń 141 Wy kony wanie czy nności ruty nowy ch Wiek w miesiącach 27-31 27-31 46-50 16-20 46-50 42-46 55-59 67-69 72-76 51-54 44-51 39-42 67-69 35-38 27-31 26-31 25-28 44-47 40-44 31-36 49-52 70-73 42-4 5 10-14 65-67 60-63 54-56 49-52 60-63 36-41 23-27 38-42 49-52 24-27 21-26 28-33 42-45 36-41 27-29 76-81 19-23 124 PEP-R Wiek w miesiącach KOMUNIKACJA; MOWA CZYNNA 21 Nazywanie figur geometrycznych 27 Odróżnianie przedmiotów duży ch i mały ch 33 Nazywanie kolorów 61 Proszenie o pomoc przy pomocy gestów 69 Jak się nazywasz? 70 Jesteś chłopcem czy dziewczynką? 69 ii 103 Powtarzanie szeregów 4,- 5-cyfrowych 104 Liczenie na głos 105 Nazywanie cyfr 106 Rozwiązywanie zadań w pamięci (treść zadań dotyczy dziecka) 107 Rozwiązywanie zadań w pamięci (treść zadań dotyczy osoby trzeciej) 116 Nazywanie przedmiotów 122 Nazywanie przedmiotów i czynności na obrazkach 125 Powtarzanie krótkich zdań lub zwrotów 126 Powtarzanie zdań prostych 127 Powtarzanie zdań złożony ch 132 Odpowiadanie krótkimi zdaniami 133 Udzielanie dłuższych odpowiedzi 134 Użycie liczby mnogiej 135 Użycie zaimków 136 Czytanie krótkich wyrazów 137 Czytanie krótkich zdań 138 Czytanie z kilkoma błędami 139 Czytanie po cichu ze zrozumieniem 132 Bili Konstrukcja i trafność testu 125 TABELA 9. Wykaz zadań uporządkowanych wg wieku w poszczególnych sferach rozwoju Zadanie NAŚLADOWANIE 52 Dziecięce zabawy grupowe 129 Reakcja na naśladowanie własnego zachowania 130 Reakcja na naśladowanie własnych dźwięków 142 Machanie ręką na pożegnanie 11 Formowanie wałka z plasteliny 113 Naśladowanie dźwięków przy pomocy instrumentów 15 Naśladowanie czynności z użyciem przedmiotów 14 Naśladowanie głosów zwierząt 41 Naśladowanie ruchów motoryki dużej 124 Powtarzanie słów 123 Powtarzanie dźwięków 6 Zabawa kalejdoskopem 13 Zabawa z pacynką 100 Powtarzanie szeregów 2,- 3-cyfrowych 8 Dwukrotne naciśnięcie dzwonka alarmowego 102 Powtarzanie szeregów 4,- 5-cyfrowych PERCEPCJA 3 Podążanie wzrokiem za poruszającymi się przedmiotami 4 Przecinanie wzrokiem osi ciała 35 Orientacja na dźwięk kołatki 57 Reakcja orientacyjna na dźwięk gwizdka 111 Orientacja na dźwięk dzwonka ręcznego 59 Reakcja na gesty 120 Zainteresowanie obrazkami w zeszycie 7 Dominacja oka 19 Odnajdywanie odpowiednich otworów 25 Rozpoznawanie otworów według wielkości 23 Uzupełnianie płyty z wyciętymi kształtami 32 Łączenie kolorowych klocków z krążkami 108 Szukanie cukierka schowanego pod kubkiem Wiek w miesiącach 10-15 16-22 17-23 17-23 24-33 25-29 26-32 28-35 28-35 28-35 32-38 37-43 45-50 45-50 55-58 66-71 7-15 7-15 7-15 7-15 7-15 13-17 20-25 30-35 34-39 34-39 45-49 45-49 58-62 126 PEP-R Zadanie MOTORYKA MAŁA 9 Robienie palcem zagłębienia w glinie 65 Zdejmowanie sześcianów z drucika 10 Chwytanie patyczków 119 Przyciskanie wyłącznika światła 99 Wrzucanie klocków do pojemnika 66 Nakładanie sześcianów na pionowy kołek 109 Chwytanie dwoma palcami 67 Koordynacja czynności obu rąk 1 Odkręcanie pojemnika 2 Robienie baniek mydlanych 63 Nawlekanie kulek z otworami na sznurowadło 86 Cięcie papieru nożyczkami 87 Dziecko rozpoznaje i podaje przedmiot 12 Robienie miseczki z gliny 42 Dotykanie kciukiem wszystkich palców tej samej ręki 84 Rysowanie postaci MOTORYKA DUŻA 47 Przenoszenie piłki 48 Pchnięcie piłki 50 Siadanie na krześle 37 Chodzenie o własnych siłach 68 Przekładanie przedmiotu z ręki do ręki 60 Picie z kubka 44 Rzucanie piłki 51 Popychanie chodzika 24 Przycinanie osi ciała w celu przeniesienia przedmiotu 38 Klaskanie w dłonie 40 Podskoki obunóż 72 Dominacja jednej ręki 45 Kopanie piłki 39 Stanie na jednej nodze 46 Dominacja nogi 43 Łapanie piłki 64 Kołysanie kulkami na sznurowadle 49 Wchodzenie po schodach stąpając na przemian Wiek w miesiącach j 13-17 13-20 15-19 15-20 15-21 16-23 21-24 25-28 26-30 26-30 30-33 46-50 46-49 48-52 62-64 70-74 13-16 13-17 14-19 14-22 14-22 14-24 19-27 21-28 24-28 24-31 24-31 28-33 28-35 29-36 30-34 46-51 46-51 61-65 mtmmmł Konstrukcja i trafność testu 127 Zadanie KOORDYNACJA WZROKOWO-RUCHOWA 71 Spontaniczne próby bazgrania 20 Dopasowywanie figur do otworów 26 Umieszczenie elementów w otworach według wielkości 94 Wkładanie klocków do pudełka 93 Układanie klocków 80 Dopasowywanie liter 74 Przerysowywanie koła 79 Obrysowywanie obwodu figur 30 Układanie puzzli 73 Przerysowywanie linii pionowej 78 Kolorowanie obrazków 75 Przerysowywanie kwadratu 76 Przerysowywanie trójkąta 83 Przerysowywanie liter 77 Przerysowywanie rombu CZYNNOŚCI POZNAWCZE 53 Szukanie ukrytego przedmiotu 141 Wykonywanie rutynowych czynności 117 Podawanie wymienionego przedmiotu 98 Rozdzielanie dwóch różnych elementów 115 Dopasowywanie przedmiotów do obrazków 17 Wskazywanie własnych części ciała 16 Wskazywanie części ciała pacynki 131 Reakcja na proste polecenia 118 Demonstrowanie zastosowania przedmiotów 28 Bierne rozpoznwanie przedmiotów dużych i małych 97 Wykonywanie dwuetapowego polecenia 128 Rekcja na polecenia ustne 110 Naśladowanie spsobu użycia przedmiotów 22 Bierne rozpoznawanie figur geometrycznych 34 Bierne rozróżnianie kolorów 121 Bierne rozpoznawanie przedmiotów i czynności 18 Współdziałanie w czasie zabawy z pacynkami 29 Dopasowywanie elementów puzzli 114 Rozdzielanie kart według koloru i kształtu 89 Układanka chłopca 88 Dziecko dotykiem rozpoznaj e przedmiot 85 Pisanie imienia 96 Podawanie wymienionej liczby klocków 82 Bierne rozpoznawanie liter 31 Układanie obrazka z krową 140 Czytanie i wypełnianie poleceń Wiek w miesiącach 16-20 27-31 27-31 27-31 35-38 39-42 42-46 44-51 46-50 46-50 51-54 55-59 67-69 67-69 72-76 10-14 19-23 21-26 23-27 24-27 25-28 26-31 27-29 28-33 31-36 36-41 36-41 38-42 40-44 42-45 42-45 44-47 49-52 49-52 49-52 54-56 60-63 60-63 65-67 70-73 76-81 128 PEP-R Zadanie KOMUNIKACJA; MOWA CZYNNA 61 Proszenie o pomoc przy użyciu gestów 132 Odpowiadanie krótkimi zdaniami 116 Nazywanie przedmiotów 135 Uży cie zaimków 69 Jak się nazywasz? 133 Udzielanie dłuższych odpowiedzi 134 Użycie liczby mnogiej 70 Jesteś chłopcem czy dziewczynką? 125 Powtarzanie krótkich zdań lub zwrotów 101 Powtarzanie szeregów 2,- 3-cyfrowych 27 Odróżnianie przedmiotów dużych i małych 122 Nazywanie przedmiotów i czynności na obrazku 33 Nazywanie kolorów 126 Powtarzanie zdań prostych 21 Nazywanie figur geometrycznych 104 Liczenie na głos 95 Liczenie klocków (2 i 7) 127 Powtarzanie zdania złożonego 103 Powtarzanie szeregów 4,- 5-cyfrowych 105 Nazywanie liczb 81 Nazywanie liter 106 Rozwiązywanie zadań w pamięci (treść zadań dotyczy dziecka) 107 Rozwiązywanie zadań w pamięci (treść zadań dotyczy osoby trzeciej) 136 Czytanie krótkich wyrazów 137 Czytanie krótkich zdań 138 Czytanie z kilkoma błędami 139 Czytanie po cichu ze zrozumieniem Wiek w miesiącach 17-23 22-26 25-28 25-29 28-33 29-33 32-35 32-38 33-38 34-38 40-45 40-45 46-51 46-51 48-53 53-65 56-59 58-62 60-63 60-64 62-66 67-70 68-72 68-72 71-75 72-76 75-80 Konstrukcja i trafność testu 129 TRAFNOŚĆ TESTU Trafność testu można ukazać na wiele sposobów. Elementy Skali Zachowań zostały przygotowane w oparciu o kryteria Creaka (1961) oraz o ChildhoodAutism Rating Scalę czyli CARS (Schopler et al., 1988), powszechnie stosowany system diagnostyczny. Zatem trafność treściowa zadań dotycząca Skali Zachowań zależy ściśle od trafności ustalonej przez Skalę Autyzmu Dziecięcego CARS. Pozostałe elementy testu zostały przygotowane w oparciu o szeroki zakres umiejętności, jakie opanowują dzieci rozwijające się prawidłowo w wieku od roku do siedmiu lat. Poszczególne zadania i materiały testu PEP-R były wielokrotnie zmieniane przez 20 lat. Każde zadanie zostało sprawdzone doświadczalnie, a te, które nie dostarczały odpowiednich informacji, zostały wyeliminowane. W pierwotnej wersji testu PE-R, gdy porównano ilorazy rozwoju z wynikami testów inteligencji, wykazano istotne współzależności między nimi. Współzależności te przedstawiono w tabeli 11. Współzależność wyników pierwszych czterech testów z ilorazem rozwoju PEP-R jest wyraźna, natomiast nie ma bliskiej współzależności pomiędzy pozostałymi dwoma testami (Skalą Wechslera i SkaląLeitera). Innymi słowy, na ostatecznym wyniku PEP można polegać w takim samym stopniu jak na pierwszych czterech testach. Głównym pytaniem, jakie zada potencjalny użytkowniik tego testu, będzie: „Czy PEP-R służy efektywnemu planowaniu nauczania w szkole i w domu?". Nie ma żadnych dodatkowych oficjalnych danych za wyjątkiem tych, które pochodzą z przeprowadzonych obserwacji klinicznych. Przez 20 lat PEP służył zespołowi TEACCH jako narzędzie planowania w ogólnostanowym programie przeprowadzanym w Północnej Karolinie. Narzędziem tym posługiwano się powszechnie w innych stanach oraz w kilku krajach poza Stanami Zjednoczonymi. Wszędzie tam zyskał uznanie swojej skuteczności zarówno u specjalistów jak i u rodziców. TABELA 10. Rzetelność ocen wystawianych przez przeprowadzających test PEP-R Źródło SS df MS F Podtesty 444.75 6 74.13 Oceniający 26.69 4 6.67 5.30 Błąd 30.10 24 1.25 Razem 501.54 34 TABELA 11. Porównanie ilorazu rozwoju PEP-R z wynikami testów inteligencji Test Skala Merrill-Palmer 0.85 Skała Dojrzałości Społecznej Doli'a 0.84 Skala Rozwoju Niemowląt Bayley 0.77 Obrazkowy Test Słownictwa Peabody 'ego 0.71 Skala Inteligencji dla Dzieci oraz Test Inteligencji Wechslera dla dzieci w wieku szkolnym i przedszkolnym 0.47 Międzynarodowy Test Wykonawczy Leitera 0.24 DODATEK A Materiały do badań testowych Materiały do badań testem PEP-R można samodzielnie przygotować w oparciu o ilustracje zamieszczone w dodatkach A, B i C. Można również zamówić zestaw materiałów do badań przygotowany według naszych zaleceń Informacje na temat gotowych materiałów do badań można uzyskać pod adresem: PEP-R Kits Division TEACCH CB 7180 University of North Carolina Chapel Hill, NC 27599-7180 tel. (919)966-2174 . Ł O. .1. Pomoce, w które trzeki sic 7.iop.itr/\>; (<\) pi/cilmioK w \iKii.n.o ii/uk-ki dl/woik-k .ii.iimn- lLl. L'\\ lAlek ll/WlUlck IO./I1\. I (h) klClIkl. I». I p.HM/kl. I li) kluckl. (Cl llll/Vl/kl. ( I I pl.IslC- »luh L;IIIKI. (LM k.ileidoskop. (In liisiin (i) poicmnik / pKnem ilu mhieiii.i Kinick m\ill.in\t.h mk.i. i|) pilk.i Liu tys. 2. Pomoce, w które trzeba się zaopatrzyć: (a) sznurowadło, dwie kulki z otworami, drucik, leściany z otworami, kubek, stojak do nakładania sześcianów; (b) przezroczyste pojemniki, klocki, ki, mała zabawka, ulubiony smakołyk; (c) ręcznik lub kawałek miękkiego materiału; (d) nieprze-iczyste kubki i cukierki; (e) pacynki (pies i kot); (f) pojemnik na wykorzystane materiały 133 II Rys. 3. Pomoce, które trzeba zrobić: (a) trzy klocki o różnej powierzchni (pokryty futerkiem, szorstki, rowkowaty); (b) układanka (krowa); (c) układanka (kot); (d) płyta z wyciętymi figu geometrycznymi; (e) płyta z wyciętymi trzema prostokątami; (f) płyta z wyciętymi kształtami przedmiotów A. B. . >'> <-'J Rys. 4. Pomoce, które trzeba zrobić: (a) plansze z numerami; (b) plansze z obrazkami przedmie (c) plansze z kolorowymi figurami 134 f • E. C C i.5. Pomoce, które trzeba zrobić: (a) litery do przepisania; (b) plansza z literami; (c) firgury do ?ysowania; (d) zajączek do kolorowania; (e) zeszyt zadań do oceny pisania . 6. Pomoce, które trzeba zrobić: (a) kolorowe krążki i klocki w tych samych kolorach; (b) przed->ty i odpowiadające im obrazki (ołówek, grzebień, kubek, but, nożyczki, szczoteczka do zębów, •czkał: (c) woreczek, ołówek, klocek, kredka, piłeczka, moneta; (d) filcowa układanka chłopca 135 W- w PRZYBORY TESTU PEP-R: POMOCE, W KTÓRE NALEŻY SIĘ ZAOPATRZYĆ Zadanie Pomoce Rysunek 1 6 8 9 13 15 35 43 50 51 52 54 57 60 61 61 62 63 65 66 86 87 93 94 98 108 111 115 Pojemnik na wykorzystane materiały Pojemnik z płynem do robienia baniek mydlanych Kalejdoskop Dzwonek alarmowy Plastelina lub glina Pacynki (kot, pies) Przedmioty (łyżeczka, kubek, szczoteczka do zębów, chusteczka, kredka) Kołatka Piłka gumowa Małe krzesełko dla dziecka Chodzik na kółkach Ręcznik Lustro Gwizdek Kubek dla dziecka (bez uchwytu) i napój Mała zabawka lub ciastko (takie, aby zmieściły się w słoiku) Przezroczysty słoik z zakręconą pokiywką (średnica 5 cm) Sznurowadło 2 kulki z otworami Drucik np. do czyszczenia fajki (25 cm długości) i 6 małych sześcianów z otworami (krawędź 2,5 cm) Stojak do nakładania sześcianów Nożyczki (małe) i papier Przedmioty, które dziecko ma rozpoznać dotykiem (ołówek, klocek, kredka, mała piłka, moneta) 12 kostek o krawędzi 2,5 cm (w tym samym kolorze) Małe pudełko (ok. 35 cm sześć, pojemności) 6 czarnych pionków i 2 przezroczyste szklane lub plastikowe pojemniki Cukierki (drażetki), rodzynki lub orzeszki i 3 nieprzezroczyste kubki Dzwoneczek ręczny Przedmioty powszechnego użytku, które należy dopasować do obrazków (łyżeczka, bucik, kubek, szczotka do zębów, nożyczki, grzebień, ołówek) 136 Jl h In IBi PRZYBORY TESTU PEP-R: POMOCE, KTÓRE NALEŻY ZROBIĆ Zadanie Pomoce Rysunek 5 3 klocki o różnej powierzchni 3 10 6 patyczków (8 cm długości) 1 19 Płyta z wyciętymi figurami geometrycznymi (koło, kwadrat, trójkąt) 3 23 Płyta z wyciętymi kształtami przedmiotów (parasolka, kurczak, motyl, gruszka) 3 25 Płyta z wyciętymi trzema prostokątami różnej wielkości 3 29 Czteroczęściowe puzzle (kot) 3 31 Sześcioczęściowa układanka (krowa) 3 32 5 kolorowych klocków (długość krawędzi 2,5 cm) i odpowiadające im kolorystycznie krążki 6 71 Zeszyt zadań do oceny pisania 5 80 Litery pasujące do liter na planszy 5 87 Worek lub torba z materiału 6 89 Filcowa podkładka i elementy filcowej układanki 6 105 Plansza z numerami 4 110 Plansze z obrazkami przedmiotów, któiych użycie dziecko ma naśladować 4 114 12 kart, które dziecko ma posegregować według kolorów lub kształtów 4 115 7 obrazków, do których dziecko ma dopasować przedmioty 6 120 Zeszyt do ćwiczeń językowych: obrazki 5 136 Zeszyt do ćwiczeń językowych: tekst 5 137 OPIS MATERIAŁÓW TESTU PEP-R Wszystkie Pojemnik na wykorzystane materiały (zob. rys. 2 F) 1-4 Pojemnik z płynem do robienia baniek mydlanych i słomka (zob. rys.l 1) I Trzy klocki o różnej powierzchni (pokryty futerkiem, szorstki, rowkowaty). Klocki powinny być drewnianymi sześcianami o krawędzi 8 cm. Jeden z klocków powinien być pokryty sztucznym futerkiem. Drugi — mniej więcej równej wielkości małymi kamykami. Trzeci powinien być rowkowaty na całej powierzchni. Pojedynczy rowek powinien być prosty, o jednakowej głębokości i szerokości. Rowki powinny się różnić (głębokość może się wahać od 5 do 13 mm; szerokość od 3 do 13 mm). Na każdym boku powinno znajdować się od 4 do 8 rowków. 2, 3 lub 4 rowki powinny przebiegać równolegle, a pozostałe prostopadle do nich, tworząc nieregularną kratkę. Krawędzie rowków nie muszą być gładkie (zob. rys. 3 A) 6 i 7 Kalejdoskop ok. 20 cm długości i 5 cm średnicy. Otwór do patrzenia z jednej strony (zob. rys. 1G) Dzwonek alarmowy Dzwonek sygnalizacyjny na podstawce. Przycisk, powinien automatycznie odskakiwać po naciśnięciu. Dzwonek powinien wydawać za każdym razem wyraźny, głośny dźwięk (zob. rys.l A) 9-12 Pląs te lina lub glina i 6 patyczków Patyczki o długości 8 cm. Plastelina powinna być miękka, aby dziecko nie miało trudności z lepieniem 13-18 Pacynki (kot i pies) ok. 20 cm długości. Otwory na palce powinny być odpowiednio małe, aby dziecko mogło wygodnie poruszać pacynką. Jeśli pacynka jest za duża, dziecko może mieć trudności z poruszaniem nią (zob. rys. 2 E) 19-22 Płyta z wyciętymi figurami geometrycznymi (koło, kwadrat, trójkąt). Do wykonania pomocy potrzebne są dwie sklejki 35 cm x 14 cm x 0,5 cm. Po wycięciu figur z jednej sklejki, należy skleić obie płyty. Całość z wyjątkiem wyciętych figur, należy pomalować na niebiesko. Wycięte figury to kolejno od lewej: kwadrat o boku 6 cm, trójkąt równoboczny o boku 8 cm, koło o promieniu 4,5 cm. Figury powinny być rozmieszczone w równych odległościach od siebie i od krawędzi płyty. Powinny być dobrze dopasowane, aby dziecko nie miało problemów z wkładaniem ich w otwory. Figury należy pomalować na biało i przymocować do nich uchwyty (zob. rys. 3 F) 138 23i24 Płyta z wyciętymi kształtami przedmiotów, parasolka, kurczak, motyl, gruszka). Pomoc można wykonać z dwóch piyt sklejki 30 cm x 24 cm x 0,5 cm. Po wycięciu elementów należy skleić obie płyty i pomalować je na niebiesko. Motyl znajduje się w górnej części po lewej stronie, parasolka po prawej, gruszka znajduje się w dolnej części po lewej stronie, kurczak po prawej. Wymiary i kształty przedstawione są na rysunkach: motyl — rys. 7, parasolka — rys. 8, gruszka — rys. 9, kurczak — rys. 10. Przed pomalowaniem elementy powinny być spiłowane, aby łatwo można je było umieścić w odpowiednich miejscach, (zob. rys. 3 F i 7, 8, 9, 10) 25-28 Płyta z wyciętymi prostokątami Pomoc można wykonać z dwóch płyt sklejki 40 cm x 16 cm x 0,5 cm. Po wycięciu elementów z jednej sklejki należy skleić obie płyty. Płyta pomalowana jest na turkusowo. Na płycie należy namalować trzy jednakowe czerwone rękawiczki (dokładny kształt i wymiar podano na lys. 11). Dolna część rękawiczki jest jednocześnie dolną częścią płyty. Rękawiczki znajdują się w równych odległościach od siebie. Ze środka każdej rękawiczki należy wyciąć prostokąt. Miejsce po wycięciu rękawiczki należy pomalować, tak jak rękawiczkę, na czerwono. Wymiary wyciętych prostokątów są następujące: 4 cm x 6 cm; 2,5 cm x 4 cm; 5 cm x 9 cm. Wycięte elementy pomalować na czerwono, tak jak rękawiczki. Prostokąty powinny być dobrze dopasowane do otworów, aby można je było łatwo w nich umieścić. Do elementów należy przymocować uchwyt (zob. rys. 3 Eirys. 11, 12) 29i30 Puzzle (kot) Układankę należy zrobić ze sklejki w kształcie kwadratu o boku 22 cm i grubości 0,5 cm. Na płytę należy nakleić duży obrazek kota i polakierować, aby zabezpieczyć go przed zniszczeniem. Polakierowany kwadrat należy pociąć na 4 części o kształtach przedstawionych na rys. 3 C 31 Układanka (krowa) Układankę można wykonać ze sklejki o wymiarach 28 cm x 36 cm x 0,5 cm. Na płytę należy nakleić obrazek krowy (cała krowa ustawiona bokiem) i polakierować. Płytę należy pociąć na 6 równych kwadratów (zob. rys. 3 13) 32-34 Kolorowe krążki i klocki w tych samych kolorach 5 krążków o promieniu 5 cm należy wyciąć z tektury. Klocki powinny być sześcianami o krawędzi 2,5 cm. Klocki i krążki należy pomalować parami na czerwono, niebiesko, żółto, zielono i biało (zob. rys. 6 A) 35 i 36 Kołatka Kołatkę można kupić w sklepie z zabawkami lub w sklepie z instrumentami muzycznymi. Kołatka zrobiona jest z trzech płaskich kawałków drewna, które wydają dźwięk uderzając o siebie, gdy się nimi potrząśnie. Dźwięk powinien być głośny (zob. rys. 1 A) 139 IPPPL ?ML \ Piłka gumowa Piłka o średnicy 20 - 25 cm powinna być gładka i lekka, ale jednocześnie twarda (zob. rys. 1 3) 49 Schodki najlepiej bez poręczy. 50 Krzesełko dla dziecka 51 Chodzik na kółkach 52-53 Kubek, ręcznik, dowolny mały przedmiot 54 Lustro co najmniej 23 cm x 28 cm (zob. rys. 1 H) 57 i 58 62-68 71-85 Gwizdek powinien wydawać głośny dźwięk (zob. rys. 1 A) Sznurowadło, drucik np. do czyszczenia fajki, podstawka do nakładania sześcianów, kulki z otworami Co najmniej 1 m długości sznurowadło powinno mieć twarde końcówki. Na jednym końcu należy zawiązać węzeł, aby kulki nie spadały z niego. Drucik powinien mieć co najmniej 25 cm długości. Kulki i sześciany powinny być w różnych kolorach. Średnica przewierconego otworu — 0,5 cm (zob. rys. 2 A) Zeszyt do zadań z pisania można zrobić kopiując Dodatek B i dodając do niego dwie czyste kartki do ćwiczenia pisania. Wszystko należy spiąć razem. (zob. rys. 5 A-D i Dodatek B) 80-82 87i88 Litery z tektury Litery z tektury muszą być dokładnie takie same jak na planszy z literami przedstawionej w Dodatku B na rys. 27. Litery należy pomalować na czarno (zob. rys. 5 A) Worek (torba z materiału) z przedmiotami, których kształt dziecko ma rozpoznać (moneta, kredka, piłka, klocek, ołówek). Worek ma wymiary 25 cm x 30 cm, uszyty jest z oliwkowego materiału, można go zaciągnąć tasiemką. Piłeczka ma średnicę ok. 2,5 cm. Klocek jest drewnianym sześcianem o boku 2,5 cm. Ołówek ma 12 -18 cm długości, zakończony jest gumką i jest naostrzony (zob. rys. 6C) Układanka filcowa składa się z podkładki i elementów układanki. Podkładka ma wymiary 0,5 cm x 38 cm x 28 cm i pokryta jest złotego koloru filcem. Elementy układanki zrobione są z cienkiej tektury i pokryte są z obu stron filcem. Element przedstawiający włosy chłopca jest dwa razy grubszy od pozostałych elementów. Kształty i wielkość elementów przedstawiono na rys. 15 i 16. Podano tam również kolory poszczególnych elementów (zob. rys. 6D) 93-99 Pudełko, klocki i pionki 12 klocków powinno być sześcianami o 2,5-cm boku. 8 czerwonych i po jednym niebieskim, żółtym, zielonym i białym. Pudełko powinno być sześcianem o boku 20-cm. 6 czarnych pionków (zob. rys. ID, 2 B, 6 A) 140 105 Plansze z numerami (1-10) Karty należy zrobić z cienkiej tektury (wymiar karty 18 cm x 23 cm. Na karty należy nakleić cyfry i zalaminować je. Wielkość i kształt cyfr pokazano na rys. 17-21. Kolory liczb są następujące: 1 —niebieski, 2 —jasnozielony, 3 — różowy, 4 — fioletowy, 5 — żółty, 6 —jasnoczerwony, 7 — niebiesko zielony, 8 — pomarańczowy, 9 — zielony, 10 — zloty. Kolory powinny być wyraźne. Cyfry powinny być dokładnie pomalowane (zob. rys. 4 A) 108 Nieprzezroczyste kubki o pojemności 170-350 ml (zob. rys. 2 D) 110 Plansze z obrazkami przedmiotów; których sposób użycia dziecko ma naśladować (gwizdek, piłka, bębenek, klucz, piła). Obrazki przedmiotów należy skopiować z rys. 22-24 na tekturowe plansze o wielkości 18 cm x 23 cm. Obrazki należy pokoiorować następująco: gwizdek (przednia i górna część oraz kontur) na zielono; piłeczkę na brązowo; pałeczki od bębenka i paski na bębenku na czarno, brzegi i boki bębenka na czerwono; klucz (z wyjątkiem dziurki) na żółto; uchwyt piły na ciemnobrązowo (zob. rys. 4B) 111 i 112 Dzwonek ręczny Dzwonek powinien być metalowy, mieć uchwyt i wydawać głośny, wyraźny dźwięk (zob. rys. 1 A) 114 Karty do posegregowania według koloru i kształtu Karty należy wykonać z cienkiej tektuiy. Długość boku każdej karty 7,5 cm. Na kartach należy umieścić następujące figury: kwadrat o boku 6 cm, koło o promieniu 3 cm, trójkąt równoboczny o boku 5,5 cm, romb o boku 3,5 cm. Każda figura (nie cała karta) powinna być dokładnie pomalowana. Figury należy pomalować na czerwono, zielono i fioletowo — po jednej figurze z każdego rodzaju w tym samym kolorze (zob. rys. 4 C) 115-118 Przedmioty codziennego użytku i ich obrazki: wiązany bucik dziecięcy (15 cm), czarny grzebień, żółty ołówek, nożyczki, łyżka, szczoteczka do zębów, kubeczek bez uchwytu. Obrazki przedmiotów powinny odpowiadać wielkością i kolorem oryginałom i powinny być zalaminowane (zob. rys. 6 B) 119 Wyłącznik światła (na ścianie) 120-122, 133, 136-140 Zeszyt do ćwiczeń językowych (Dodatek C) Po skopiowaniu kartek z Dodatku C, należy je zalaminować i ułożyć w takiej kolejności, w jakiej występują w Dodatku i wpiąć do segregatora (zob. rys. 5 E) 141 Rys.7. Wzór motyla do wycięcia z płyty. Skrzydła powinny być pomarańczowe; tułów - czarny. Główkę należy namalować na płycie, również na czarno Rys.8. Wzór parasolki do wycięcia z płyty. Wymiary należy zachować. Uchwyt i szpic należy narysować na płycie Rys.9. Wzór gruszki do wycięcia z płyty. Kształt i wymiary należy zachować. Gruszka powinna być zielona. Czarny ogonek należy namalować na płycie Rys.10. Wzór kurczaka do wycięcia z płyty. Kształt i wymiary należy zachować. Kurczak powinien być żółty, szkrzydło i oko ? czarne. Czeme łapki należy namalować na płycie Rys. 11. Kształt i wymiar rękawiczki namalowanej na płycie, z której zostaną wycięte różnej wielkości prostokąty ***"% Rys. 12. Wykończona płyta z wyciętymi prostokątami różnej wielkości 144 lii JBf Rys. 13. Kontury dwóch elementów puzzli (kot) 145 Rys. 14. Kontury kolejnych dwóch elementów puzzli (kot) 146 Rys.15. Kształty i wymiary elementów filcowej układanki chłopca. Włosy powinny być ciemnobrązowe; twarz - kremowa; tułów i ramiona -jasnoniebieskie; spodnie, nogi i stopy - czerwone; usta i oczy - czerwone (c.d. rys. 16) 147 Ry,16. Pozostałe elementy filcowej układanki chłopca 148 Rys.17. Wzory cyfr do przygotowania plansz z numerami 149 Rys. 18. Wzory cyfr do przygotowania plansz z numerami 150 Rys.19. Wzory cyfr do przy gotowania plansz z numerami 151 Rys.20. Wzory cyfr do przygotowania plansz z numerami 152 Rys.21. Wzory cyfr do przygotowania plansz z numerami 153 Rys.22. Wzory przedmiotów, których użycie dziecko ma naśladować 154 N Rys.23. Wzory przedmiotów, których użycie dziecko ma naśladować 155 Rys.24. Wzory przedmiotów, których użycie dziecko ma naśladować 156 DODATEK B Zeszyt do oceny gotowości do pisania i klucz do oceny W czasie przeprowadzania testu PEP-R, każdy z poniższych elementów powinien być umieszczony na oddzielnej stronie. ? O Rys.25. Figury, które należy umieścić w zestawie zadań 159 Rys.26. Wzór zajączka do kolorowania Rys.27. Plansza z literami 161 A L B Y E D G Rys.28. Przykłady liter do przepisania N O. o Zaliczone Obiecujące Nie zaliczone OS UJ O 9 N O. o Zaliczone Obiecujące O Nie zaliczone o N O O Zaliczone co- Obiecujące Os Ul O uJ Nie zaliczone i N CL O o o n> 3 Zaliczone Obiecujące ON I Nie zaliczone Zaliczone Obiecujące Nie zaliczone DODATEK C Zeszyt do oceny wykonania zadań językowych i klucz do ocen 172 173 174 fl 175 176 177 178 179 180 181 182 183 184 185 186 187 ?w& *-«-! 188 189 190 Piłka Pies Kot Dom Tomek ma kota i psa. Tomek ma też dużą piłkę Tomek, pies i kot mieszkają razem w domu, 191 Tomek lubi bawić się ze swoim kotem i psem. Pies Tomka pobiegł za piłką na ulicę. Tomek złapał psa. Poszli do domu. Tomek schował piłkę do pudełka. 192 Ćwiczenia polegające na biernej komunikacji („Pokaż", „Dotknij") 1. Filiżankę / kubek 2. Lalkę 3. Klucz 4. Samolot 5. Klatkę 6. Parasolkę 7. Gotowanie 8. Zawiązywanie 9. Płot / furtkę / bramkę 10. Pajacyka /lalkę 11. Indyka 12. Łapanie 13. Budowanie 14. Kucharz 15. Budowanie /układanie 16. Zbieranie 17. Kąpanie się 18. Świeczkę 19. Lokomotywkę 20. Zjeżdżanie Ćwiczenia wymagające użycia mowy („Co to jest?" „Co robi?") 1. Krowa / krówka / cielaczek 2. Piłka 3. Kwiatek / stokrotka / róża / słonecznik 4. Wózek / wózeczek 5. Szczotka do zębów / szczoteczka 6. Lodówka / zamrażarka 7. Maluje 8. Huśta się 9. Butelka / napój / koła 10. Wentylator 11. Kangur 12. Jeździ na wrotkach 13. Spaceruje z psem 14. Lekarz / dentysta / pielęgniarz 15. Nurkuje / skacze do wody 16. Jeżdżą / siedzą w przyczepie 17. Podnoszenie ciężarów 18. Wieżyczka / wieża / kościół / dach 19. Namiot 20. Spycha ziemię / kopie / buduje 10. Rys.34. Klucz do oceny wykonania zadań językowych 193 DODATEK D Arkusze do badań i profile wyników Arkusz podsumowuj ący badanie PEP-R Arkusz ocen PEP-R 1-10 Arkusz obhczń PEP-R Profil Skali Rozwoju PEP-R Profil Skali Zachowań PEP-R PROFIL PSYCHOEDUKACYJNY (poprawiony) Arkusz podsumowujący dzień miesiąc rok Data przeprowadzenia testu Data urodzenia Wiek życia SKALA ZACHOWAŃ odp. um. zn. Nawiązywanie kontaktów (K) Zainteresowanie przedmiotami (Z) Reakcja na bodźce (B) Mowa (M) SKALA ROZWOJU zal. ob. n.zal. Naśladowanie (N) Percepcja (P) Motoryka mała (MM) Mototyka duża (MD) Koordynacja wzrokowo-ruchowa (WR) Czynności poznawcze (CP) Komunikacja; mowa czynna (KM) Wynik w Skali Rozwoju Wiek rozwoju Nazwisko i imię Klasa Płeć Numer Szkoła Badający Miejscowość Opis fizyczny dziecka Poważne ograniczenia Przykłady spontanicznej komunikacji 197 PEP-R Arkusz ocen 1 Robienie baniek mydlanych 1. Odkręcanie pojemnika 2. Robienie baniek mydlanych 3. Podążanie wzrokiem za przedmiotami 4. Przecinanie wzrokiem osi ciała Klocki o różnej powierzchni 5. Badanie klocków dotykiem Kalejdoskop 6. Zabawa kalejdoskopem 7. Dominacja oka Dzwonek alarmowy 8. Dwukrotne naciśnięcie dzwonka Plastelina i patyczki 9. Robienie palcem zagłębienia w plastelinie 10. Chwytanie patyczków 11. Formowanie wałka z plasteliny 12. Robienie miseczki z gliny Pacynki i przedmioty 13. Zabawa z pacynką 14. Naśladowanie głosów zwierząt 15. Naśladowanie czynności z użyciem przedm. 16. Wskazywanie części ciała pacynki 17. Wskazywanie własnych części ciała 18. Współdziałanie w czasie zabawy z pacynką Skala zachowań K Z B M Q Skala rozwoju M M W z = zal. o = ob. n = n. zal. # 0 0 1 0 # 6 3 5 0 0 3 0 odp. z um. ° zn. n 198 PEP-R Arkusz ocen 2 Płyta z wyciętymi Figurami geometrycz. 19. Odnajdywanie odpowiednich otworów 20 Dopasowywanie figur do otworów 21. Nazywanie figur geometrycznych 22. Bierne rozpoznawanie figur geometrycznych Płyta z wyciętymi kształtami przedmiot. 23. Uzupełnianie płytki z wyciętymi kształtami 24. Przecinanie osi ciała w celu przeniesienia el. Uzupełnianie płyty el. różnej wielkości 25. Rozpoznawanie otworów według wielkości 26. Umieszczenie el. w otworach w/g wielkości 27. Odróżnianie przedmiotów dużych i małych 28. Bierne rozpoznawanie prz. dużych i małych Układanie puzzli 29. Dopasowywanie elementów puzzli 30. Układanie puzzli 31. Układanie obrazka z krową Kolorowe klocki i krążki 32. Łączenie kolorowych klocków z krążkami 33. Nazywanie kolorów 34. Bierne rozróżnianie kolorów Kołatka 35. Orientacja na dźwięk kołatki 36. Reakcja na dźwięk kołatki Skala rozwoju Skala zachowań K Z B M N P M M M D W R C P K M Pi n 1 NI 1 1 m # 0 0 i 0 # 0 5 0 1 3 5 3 odp. z um. 0 zn. n 199 PEP-R Arkusz ocen 3 Zadania sprawnościowe 37. Chodzenie o własnych siłach 38. Klaskanie w dłonie 39. Stanie na jednej nodze 40. Podskoki obunóż 41. Naśladowanie ruchów motoryki dużej 42. Dotykanie kciukiem wszystkich palców Piłka 43. Łapanie piłki 44. Rzucanie piłki 45. Kopanie piłki 46. Dominacja nogi 47. Przenoszenie piłki 48. Pchnięcie piłki Schody 49. Wchodzenie po schodach na przemian Krzesło 50. Siadanie na krześle Chodzik 51. Popychanie chodzika Kubek i ulubiona zabawka dziecka 52. Dziecięce zabawy grupowe 53. Szukanie ukrytego przedmiotu Lustro 54. Reakcja na własne odbicie w lustrze Kontakt fizyczny 55. Reakcja na kontakt fizyczny N , Skala rozwoju Skala zachowań K Z B M N P M M M D W R C P K M | Q Q # 2 0 0 0 # 2 0 1 13 0 i 0 odp. z um. 0 zn. n 200 PEP-R Arkusz ocen 4 Łaskotanie 56. Reakcja na łaskotki Gwizdek 57. Reakcja orientacyjna na dźwięk gwizdka 58. Reakcja na dźwięk gwizdka Gesty 59. Reakcja na gesty Kubek i sok 60 Picie z kubka Słoik i ulubiony przedmiot 61. Proszenie o pomoc przy użyciu gestów Kulki, sześciany, sznurowadło, stojak 62. Reakcja na sznurowadło 63. Nawlekanie kulek z otworami na sznurów. 64. Kołysanie kulkami na sznurowadle 65. Zdejmowanie sześcianów z drucika 66. Nakładanie sześcianów na pionowy kołek 67. Koordynacja czynności obu rąk 68. Przekładanie przedmiotu z ręki do ręki Poczucie tożsamości 69. Jak się nazywasz? 70. Jesteś chłopcem czy dziewczynką? Zeszyt zadań do oceny pisania 71. Spontaniczne próby bazgrania 72. Dominacja jednej ręki Skala zachowań Skala rozwoju K Z B M N P M M W C K M D R P M 1 1 # 0 i 2 0 tt 0 2 4 4 1 0 3 odp. z um. - zn. n 201 PEP-R Arkusz ocen 5 Zeszyt zadań do oceny pisania 73. Przerysowywanie linii pionowej 74. Przerysowywanie koła 75. Przerysowywanie kwadratu 76. Przerysowywanie trójkąta 77. Przerysowywanie rombu 78. Kolorowanie obrazków 79. Obrysowanie obwodu figur Plansze z literami alfabetu 80. Dopasowywanie liter 81. Nazywanie liter 82. Bierne rozpoznawanie liter 83. Przepisywanie liter 84. Rysowanie postaci 85. Pisanie imienia Papier i nożyczki 86. Cięcie papieru nożyczkami Worek z przedmiotami 87. Dziecko rozpoznaje i podaje przedmiot 88. Dziecko dotykiem rozpoznaje przedmiot Filcowa układanka 89. Układanka chłopca Zabawa niezorganizowana 90. Samodzielna zabawa 91. Nawiązywanie kontaktów społecznych 92. Reakcja na głos badającego Skala rozwoju Skala zachowań K Z B M N P M M M D W R C P K M # 2 1 0 0 u 0 0 3 0 9 4 1 odp. z um. 0 zn. n 202 PEP-R Arkusz ocen 6 Małe klocki i pudełko 93. Układanie klocków 94. Wkładanie klocka do pudełka 95. Liczenie klocków 96. Podawanie wymienionej liczby klocków Kubek i klocki 97. Wykonywanie dwuetapowego polecenia Klocki, pionki, pojemniki 98. Rozdzielanie dwóch różnych elementów 99. Wrzucanie klocków do pojemnika Powtarzanie cyfr 100. Powtarzanie szeregów 2- i 3-cyfrowych 101. Powtarzanie szeregów 2- i 3-cyfrowych Próba 1: 7-9,2-4-1; Próba 2: 5-3, 5-7-9. 102. Powtarzanie szeregów 4- i 5-cyfrowych 103. Powtarzanie szeregów 4- i 5-cyfrowych Próba 1: 5-8-6-1,3-2-9-4-8; Próba 2: 7-1-4-2,7-4-8-3-1. Liczenia 104. Liczenie na glos Plansze z numerami 105. Nazywanie cyfr Dodawanie i odejmowanie 106. Rozwiązywanie zadań w pamięci 107. Rozwiązywanie zadań w pamięci Skala rozwoju Skala zachowań K Z B M N P M M M D W R C P K M 1 1 n u 0 0 0 0 # -> 0 1 0 2 3 7 odp. z um. o zn. n 203 PEP-R Arkusz ocen 7 Trzy kubki i cukierek 108. Szukanie cukierka schowanego pod kubk. 109. Chwytanie dwoma palcami Plansze z obrazkami przedmiotów 110. Naśladowanie sposobu użycia przedmiotów Dźwięk dzwonka ręcznego 111. Orientacja na dźwięk dzwonka 112. Reakcja na dźwięk dzwonka Dzwonek ręczny, kołatka, łyżka 113. Naśladowanie dźwięków przy pomocy instr Karty z różnymi kształtami i kolorami 114. Rozdzielanie kart według koloru i kształtu Łączenie plasz z przedmiotami 115. Dopasowywanie przedmiotów do obrazków 116. Nazywanie przedmiotów 117. Podawanie wymienionego przedmiotu 118. Demonstrowanie zastosowania przedm. Wyłącznik światła 119. Przyciskanie wyłącznika światła Zeszyt ćwiczeń językowych 120. Zainteresowanie obrazkami w zeszycie 121. Bierne rozpoznawanie przedm. i czynności 122. Nazywanie przedmiotów i czynności Powtarzanie dźwięków, słów i zdań 123. Powtarzanie dźwięków 124. Powtarzanie słów Skala rozwoju Skala zachowań K Z B M N P M M M D W R C P K M | | 1 1 1 | 1 1 1 1 # 0 0 i 0 3 3 2 0 0 6 2 odp. z um. 0 zn. n 204 PEP-R Arkusz ocen 8 Powtarzanie dźwięków, słów i zdań c.d. 125. Powtarzanie krótkich zdań lub zwrotów 126. Powtarzanie zdań prostych 127. Powtarzanie zdań złożonych Pudełko, pacynka, kubek, krzesło, piłka 128. Reakcja na polecenia ustne Naśladowanie 129. Reakcja na naśladowanie własnego zach. 130. Reakcja na naśladowanie własnych dźwięk. Rozkazy 131. Reakcja na proste rozkazy Mowa 132. Odpowiadanie krótkimi zdaniami 133. Udzielanie dłuższych odpowiedzi 134. Użycie liczby mnogiej 135. Użycie zaimków Zeszyt ćwiczeń jekykowych 136. Czytanie krótkich wyrazów 137. Czytanie krótkich zdań 138. Czytanie z kilkoma błędami 139. Czytanie po cichu ze zrozumieniem 140. Czytanie i wypełnianie poleceń Pojemnik na wykorzystane materiały 141. Wykonywanie czynności rutynowych Machanie ręką 142. Machanie ręką na pożegnanie Uszczypnięcie 143. Reakcja na uszczypnięcie Skala rozwoju Skala zachowań K Z B M N P M M M D W R C P K M Q # 0 0 1 0 u 3 0 0 0 0 4 t1 odp. z um. 0 zn. n PEP-R Arkusz ocen 9 Obserwacja zachowania 144. Badanie otoczenia 145. Badanie materiałów testowych 146. kontakt wzrokowy 147. Wrażliwość wzrokowa 148. Wrażliwość słuchowa 149. Zainteresowanie nierówną powierzchnią 150. Zainteresowanie smakiem 151. Zainteresowanie zapachem 152. Nawiązywanie kontaktów uczuciowych 153. Zachowanie w czasie wykonywania zadania 154. Szukanie pomocy badającego 155. Reakcje lękowe 156. Ruchy i manieryzm 157. Świadomość obecności osoby badającej 158. Współpraca z badającym 159. Umiejętność skupiania uwagi 160. Reakcja na nagłe zmiany 161. Intonacja i modulacja głosu 162. Mowa niezrozumiała Skala zachowań K Z B M # odp. um. zn. 7 4 6 2 206 PEP-R Arkusz ocen 10 Obserwacja zachowania c.d. 163. Używanie słów 164. Swoiste używanie języka 165. Echolalia odroczona 166. Echolalia bezpośrednia 167. Nieustanne naśladowanie dźwięków i słów 168. Używanie zaimków 169. Wyrazistość mowy 170. Znajomość składni 171. Spontaniczna komunikacja 172. Motywowanie nagrodami rzeczowymi 173. Motywowanie pochwałą 174. Motywacja wewnętrzna Skala zachowań K Z B M # odp. um. zn. 1 2 0 9 207 ARKUSZ OBLICZEŃ Począwszy od pierwszego arkusza ocen przenieś liczby z rubryk na dole arkusza do odpowiadających im rubryk na tym arkuszu. Na górze tabel dotyczących poszczególnych sfer rozwoju i zachowań znajduje się rząd ukośnie przedzielonych kratek. W górnej części kratki podany jest numer arkusza ocen, w dolenj - liczba zadań z danej sfery oceniania na tym arkuszu. Każdy wiersz należy podsumować w ostatniej rubryce. Liczby z tej rubryki należy przenieść do arkusza podsumowuj ącego. Skala rozwoju Naśladowanie X X X 4/ /o X 6/ / 2 X X 9/ /o 10/ /O 16 Percepcja X X X X X 6/ / o X 8 / / 0 9/ /O 10/ /O 13 zal. ob. n.zal. Skala zachowań Nawiązywanie kontaktów i reakcje emocjonalne X 2/ /O X X X 6 / /o X 8 / /O X z 12 odp. urn. zn. Motoryka mała X X X X X X X 8/ /o 9 / /o 10/ / ° 16 Motoryka duża X X % X X 6 / /o X 8/ / 0 9 / /O 10/ /O 18 Zabawa i zainteresowanie przedmiotami X X X X X 6/ /o X 8 / /o X % 8 Koordynacja wzrokowo-ruchowo X X X X X X X 8/ /o 9 / /o 10/ /o 15 Reakcje na bodźce X X 3 / /O X X 6 / / o X X 9 / / 6 10/ /O 12 Czynności j )oznawcze X X X X 5/ / 4 X X % 9 / /O 10/ /O 26 Mowa X X 3/ /O 4 / /O X 6/ /O X 8/ /O X 10/ /9 11 Mowa czynna X X 3/ /O X X X X 8/ /11 9 / /O 10/ /O 27 208 PROFIL SKALI ROZWOJU PEP-R Imię Data Data urodzenia Numer Wiek życia Na każdym wykresie zaznacz kółko odpowiadające ilości zaliczonych zadań w danej sferze rozwoju. W kolumnie Wynik Skali Rozwoju zaznacz kółko odpowiadające ilości wszystkich zaliczonych zadań we wszystkich siedmiu sferach rozwoju. (Jeśli brakuje dokładnego odpowiednika, zaznacz najbliższe kółko poniżej). W rubrykach na dole każdego wykresu, zaznacz ilość wszystkich zadań ocenionych jako obiecujące w poszczególnych sferach. Wyniki obiecujące świadczą o możliwościach dziecka do opanowania nowych umiejętności i wyznaczają punkty wyjścia do planowania nauczania. WIEK MIESIĄC LAIA NAŚLADOWANIE KOORDYNACJA MOTORYKA MOTORYKA WZROKOWO- MAtA DUŻA RUCHOWA CZYNNOŚCI POZNAWCZE WYNIK WltK W SKALIROZWOJU LATA MIESIĄC 7 -1 Ol6 = - Ol5 Ou Ol3 Oli On 010 O 9 C) 8 C) 7 C) 6 C) 8 C) 4 O 3 O 2 O 1 O 0 OBIECUJĄCE Ol3 Oli O 10 O 9 O B O 7 O 6 O 5 O 2 O i d> o ? O 16 O 15 Ou Oi» Ou Ou OlO O 9 O 8 O 7 O 6 O 5 O 4 O 3 O 2 O 1 O 0 O O 17 O 16 O 15 Ou Ou Ou On OlO O 9 O 7 O 6 O 4 ttt O o ? O 15 OM (5,3 O 12 On O OlO O 9 O 8

M „ '5 Oia O u O o ? O 27 O 26 O 2. OM Oa OM O21 O20 Ou O Ił OM Ou Ou OlO O 8 O 7 O 6 O 5 O 4 O 3 O 2 O 1 O 0 OBIECUJĄCE 209 PROFIL SKALI ZACHOWAŃ PEP-R Nazwisko i imię Data Data urodzenia Numer Wiek życia Zaczynając od środka koła, zamaluj ciemnym kolorem ilość kolorów odpowiadającą ilości zadań ocenionych jako nieodpowiednie w znacznym stopniu w poszczególnych sferach zachowań. Zacieniuj lekko ilość okręgów odpowiadającą ilości zadań ocenionych jako umiarkowanie nieodpowiednie w każdej sferze. Pozostałe okręgi zostaw białe. Nawiązywanie kontaktów i reakcje emocjonalne Mowa Reakcje na bodźce Zabawa i zainteresowanie przedmiotami 210 Bibliografia Bibliografia 213 Alpern, G.D. (1967) „Measurements of untestable autistic children" Journal of Abnormal Psychology, 72, 478-486 (Badania „nie dających się testować" dzieci autystycznych) American Psychiatrie Association (1987) Diagnostic and statistic manuał of mental disorders (3rd ed, rev.). Washington, DC: Author (Amerykańskie Stowarzyszenie Psychiatryczne Podręcznik diagnostyczny i statystyczny zaburzeń umysłowych (wydanie 3 poprawione) Autor) Anastasi, A. (1982). Psychological testing (5th ed.) New York: Macmillan (Testy psychologiczne (wyd.5)) Cantwell, P. & Baker, L. (1984) Research concerning families with autistic children. In E. Schopler & G. Mesibov (Eds.), The effect ofautism on the family (pp.41-59). New York: Plenum (Badania rodzin z dziećmi autystycznymi. W: Wpływ autyzmu na rodzinę) Creak, M. (1961). Schizophrenic syndrome in childhood: Progress report (April 1961) of a working party. British Medical Journal, 2, 889-890 (Syndrom schizofrenii w dzieciństwie: Raport grupy badawczej z 1961 r.) Guilford, J. P. & Fruchter, E. (1978) Fundamental statisties in psychology & education. New York: McGraw-Hill. (Podstawowe metody statystyczne w psychologii i nauczaniu) Hollihgshead, A. B. (1957). Two -factor index of socialposition. Unpublish manuscript. (Available from 1965 Yale Station, New Haven, CT) Dwuczynnikowy wskaźnik pozycji społecznej. Rękopis nie publikowany. (Dostępny od 1965 r. w Yale Station, New Haven, CT) Mesibov, G., Schopler, E., Schaffner, B. & Landrus, R. (1988) IndMdualized assessment and treatment of autistic and developmentally disorders children: Vol 4. Adolescent and Adult Psychoeducational Profile (AAPEP). Austin, TX: PRO-ED. (Zindywidualizowana ocena i terapia dzieci autystycznych oraz dzieci z zaburzeniami rozwoju: tom 4 : Profil Psychoedukacyjny dla Młodzieży i Dorosłych (AAPEP)) Schopler, E. (1971) Parents of psychotic children as scapegoats. Journal of Contemorary Psychoterapy, 4,17-22. (Rodzice dzieci z zaburzeniami umysłowymi jako kozły ofiarne) Schopler, E. (Producer). (1985a). An indMdualized education program: Conversion of Psychoeducational Profile (PEP) into an Individualized Teaching Program (Film No. 850-VI-236). Chapel Hill, NC: Health Sciences Consortium (Zindywidualizowany program nauczania: Przekształcanie Profilu Psycho edukacyjne go w Zindywidualizowany Program Nauczania) Schopler, E. (Producer). (1985b). Psychoeducational Profile: Introduction to scoring the PEP (Film No. 850-VI-232). Chapel Hill, NC: Health Sciences Consortium (Profil Psychoedukacyjny: Wstęp do oceny PEP) Schopler, E. (Producer). (1985c). Psychoeducational Profile test tape Scoring the PEP (Film No. 850-VI-235). Chapel Hill, NC: Health Sciences Consortium Schopler, E. Brehm, S. Kinsbourne, M. & Reichler, R. J. (1971). Effect of Treatment structure on development of autistic children. Archives of General Psychiatry., 24, 415-421. (Wpływ terapii strukturalnej na rozwój dzieci autystycznych) 214 PEP-R Schopler, E. Lansing, M. & Waters, L. (1983). Individualizedassessment and treatment for autistic and developmentally disabled children: Vol.3. Teaching activities for autistic children. Austin, TX: PRO-ED. (Zindywidualizowana ocena i terapia dzieci autystycznych oraz dzieci z zaburzeniami rozwoju: Tom 3. Ćwiczenia edukacyjne dla dzieci autystycznych) Schopler, E. Loftin, J. (1969). Thought disorders in parents of psychotic children: a function of test anxiety. Archives of General Psychiatry, 20, 174-181. (Zaburzenia myślenia u rodziców z zaburzeniami umysłowymi: Funkcja niepokoju egzaminacyjnego) Schopler, E., Mesibov, G. B., Shigley, R. H. & Bashford, A. (1984). Helping autistic children through their parents: The TEACCH model. In E. Schopler & G. Mesibov (Eds.), The effects of autism on the family (pp 65-81) (Pomoc rodziców dzieciom autystycznym w Wpływ autyzmu na rodzinę (str. 65-81)) Schopler, E. & Reichler, R. J. (1979). Parents as cotherapists in the treatment of psychotic children. Journal of Autism and Childhood Schizophrenia, 1, 87-102. (Rodzice jako koterapeuci dzieci z zaburzeniami umysłowymi) Schopler, E. & Reichler, R. J. (1979). Individualized assessment and treatment for autistic and developmentally disabled children: Vol. 1. Psychoeducational Profde (PEP). Austin, TX: PRO-ED. (Tom 1. Profil Psychoedukacyjny (PEP)) Schopler, E., Reichler, R. J. & Lansing, M. (1980). Individualized assessment and treatment for autistic and developmentally disabled children: Vol. 2. Teaching strategies for parents and professionals. Austin, TX: PRO-ED (Tom 2. Techniki nauczania dla rodziców i profesjonalistów) Schopler, E„ Reichler, R. J. & Renner, B. (1988). The childhood Autism Rating Scalę (CARS). Los Angeles, CA: Western Psychological Services. (Skala Oceny Autyzmu Dziecięcego) U.S. Bereau of the Census. (1958). Statistical abstract of the U.S. Washington, DC: U.S. Government Printing Office