Strona 1 ELSEVIER URBAN&PARTNER CHOROBY KRĄŻKA MIĘDZYKRĘGOWEGO Strona 2 Choroby krążka międzykręgowego Przypadki kliniczne • Diagnostyka • Leczenie • Profilaktyka Juergen Kraemer Współautorzy Monika Hasenbring, Robert Kraemer, Ethan Taub, Theodoros Theodoridis, Hans-Joachim Wilke Redakcja wydania pierwszego polskiego Artur Dziak r r iy f g ? ELSEYIER Elsevier Urban & Partner URBAN&PARTNER Wrocław Strona 3 VII Spis treści 1 W stąp ............................................................. l 5 Choroby krążka niezwiązane ze zmianami zwyrodnieniowymi......... 35 2 Rys historyczny i nazew nictw o ............ 3 Zaburzenia ro z w o jo w e ......................................... 35 Pozostałości struny grzbietowej ................ 35 Rys historyczny ....................................................... 3 Zaburzenia rozwojowe trzonów Starożytność ....................................................... 3 kręgow ych i krążków międzykręgowych 1-1700 rok naszej ery ..................................... 3 pow stałe w dzieciństwie .............................. 35 1700-1900 ........................................................... 3 Patologie w rodzone ....................................... 37 1900-obecnie .................................................... 4 Choroby zapalne i infekcyjne ........................... 38 N a z e w n ictw o ........................................................... 5 Bakteryjne zapalenia krążka Anatom ia i patologia ..................................... 5 m ięd zy k ręg o w eg o ........................................... 38 Objawy k lin ic z n e .............................................. 7 Reumatologiczne zapalenie krążka m ięd z y k ręg o w eg o ........................................... 39 Guzy ........................................................................... 39 3 Epidem iologia ............................................. u Zajęcie krążka międzykręgowego w chorobach układow ych .................................. 40 Występowanie w zależności od wieku ............. 11 M ożliwe przyczyny ....................................... 40 Częstość występowania i naw rotów .................. 11 Achondroplazja ................................................ 40 Lokalizacja i częstość w ystępowania .................. 12 Ochronoza (alkaptonuria) ........................... 40 W ystępowanie na świecie ...................................... 13 Zmniejszenie masy kostnej w obrębie trzonów kręgow ych ....................................... 41 Zwapnienia i skostnienia krążka 4 Anatomia, fizjologia ibiom ech an ika 15 m ięd zy k ręg o w eg o ........................................... 42 Rozwój krążka międzykręgowego ...................... 15 Anatom ia ...................................................................... 18 6 Zmiany zwyrodnieniowe krążka W ięzadła ................................................................. 20 miedzykrągowego (dyskoza) ................ 45 Budowa histologiczna i biochemiczna ............... 21 Biomechanika ................................................. Definicja 23 .................................................................... 45 Krążek m iędzykręgow y jako system Klasyfikacja ............................................................. 45 osmotyczny ........................................................... 23 Etiologia ............................................................. 47 Zm iany wysokości krążka Patogeneza ................................................................ 50 m ięd zy k ręg o w eg o ............................................... 25 Zm iany biochem iczne postępujące wraz W pływ rozciągania na krążek z wiekiem .................................................................. 54 m ięd z y k rę g o w y .................................................... 27 Biom echaniczne podstaw y przem ieszczenia W pływ wibracji na krążek krążka międzykręgow ego .................................. 54 m ięd zy k rę g o w y .................................................... 28 Efekt działania systemu osmotycznego ......... 56 M echaniczna funkcja krążka Niestabilność jednostki ruchowej kręgosłupa 57 m ięd zy k ręg o w eg o ............................................... 28 Definicja ............................................................. 57 Krążek m iędzykręgow y a stawy Patogeneza niestabilności ........................... 57 międzyw yrostkow e ................................................. 30 Objawy k lin ic z n e ............................................. 57 Postępowanie terapeutyczne .................................. 32 W skazania operacyjne .................................. 57 Prognozy i postępowanie w krążkowopochodnej niestabilności zw y ro d n ien io w ej............................................. 58 Strona 4 ViH Spis treści Deformacje poprzedzające wystąpienie Objaw y opisywane przez chorych ............ 97 zmian zwyrodnieniowych krążka Objaw y k lin ic z n e ............................................. 98 międzykręgowego ................................................ 58 Badania radiologiczne .................................. 99 Definiq'a ............................................................. 58 Tomografia komputerow a (TK) oraz rezonans magnetyczny ( M R ) .......................... 101 Badania neurofizjologiczne - EMG ............ 101 7 Traum atologia ............................................. 63 Ogólna diagnostyka różnicowa .......................... 102 Klasyfikacja zespołów szyjnych ................... 103 Etiologia i typy uszkodzeń kręgosłupa; M iejscowy zespół szyjny ................................ 104 rola istniejących w cześniej zmian Ostry kręcz s z y jn y .............................................. 105 degeneracyjnych .................................................... 63 Zespół szyjno-barkowy ................................... 106 Skręcenia jednostki ruchowej ........................... 64 Ból barku (brachialgia) spowodowany Izolowane urazowe rozerwanie krążka protruzją krążka (uciskiem przez tkanki międzykręgowego ................................................ 65 miękkie) ............................................................. 108 Złamanie trzonu kręgu z towarzyszącym Ból barku (brachialgia) spowodowany uszkodzeniem krążka międzykręgowego . . . 66 w yroślam i kostnym i wyrostków haczykowatych ................................................ 108 Zespoły segm entam e ..................................... 109 8 Ból. P atogeneza oraz ew o lu cja bólu Zespół szyjno-głowowy ................................ 113 p r z e w le k łe g o ................................................ 69 Zespół szy jn o -rd zen io w y .............................. 117 Pourazowy zespół s z y jn y .............................. 119 Ból miejscow y oraz p ro m ien iu ją cy .................. 69 Leczenie zespołów szyjnych .............................. 122 Unerw ienie kręgosłupa ....................................... 69 Przegląd metod leczniczych ....................... 122 Okolica otworowo-stawowa .............................. 71 Leczenie zachowawcze ................................ 122 Ból krążkowopochodny (dyskogenny) ......... 71 Leczenie operacyjne ....................................... 133 Bezbólowe deform aqe kręgosłupa .................. 72 Specjalne ćwiczenia, rehabilitacja oraz Ból pow stający w więzadle podłużnym szkoła pleców ......................................................... 137 tylnym ......................................................................... 72 Planowanie leczenia ............................................. 139 Ból korzeniowy ...................................................... 73 Ból stawów między wyrostkowych (zespół stawów m iędzywyrostkowych, 10 Zespół piersiow y ....................................... 141 zespół rzekomokorzeniowy) .............................. 75 Ból mięśniowy ......................................................... 75 Definicja i częstość występowania .................. 141 Ból o typie złożonym ........................................... 76 Anatom ia szczegółowa, biom echanika oraz Nocycepcja oraz przejście bólu od ostrego anatomia patologiczna jednostek ruchowych do przewlekłego .................................................... 77 kręgosłupa piersiowego ....................................... 141 Fizjologia nocycepcji w obrębie kręgosłupa 77 Klasyfikacja ............................................................. 143 Ewolucja bólu przewlekłego ....................... 79 Objaw y kliniczne przepukliny krążka Farmakoterapia bólu ........................................... 81 piersiowego ............................................................. 143 D efiniqa ............................................................. 81 Neuralgia m iędzyżebrow a ................................ 144 Klasyfikacja ...................................................... 82 Diagnostyka różnicowa ....................................... 144 Leczenie .................................................................... 145 9 Zespół s z y jn y ................................................ 87 11 Zespół lę d ź w io w y ....................................... 147 Definicja i częstość występowania .................. 87 Anatom ia i fizjologia jednostek ruchowych Definicja i częstość w ystępowania .................. 147 odcinka szyjnego .................................................... 88 Szczegółowa budowa anatomiczna jednostek W yrostki haczykowate .................................. 88 ruchowych odcinka lędźwiowego .................. 148 Szczeliny poziom e ......................................... 89 Krążki międzykręgowe odcinka Tętnica kręgowa oraz pień w spółczulny lędźwiowego .................................................... 148 w odcinku szyjnym kręgosłupa ................ 89 Otwory m iędzykręgowe .............................. 149 Korzenie nerwów szyjnych oraz ich osłonki 91 Przestrzeń nadtwardówkowa brzuszna . 150 Biom echanika ......................................................... 92 W ięzadło żółte .................................................. 151 Anatom ia patologiczna i p a to fiz jo lo g ia ......... 94 Układ żylny ....................................................... 151 Objaw y kliniczne zespołów szyjnych ............ 96 Zmienności liczby kręgów oraz kręgi Przegląd objawów oraz ich klasyfikacja 96 p rz e jś c io w e ......................................................... 151 Strona 5 Spis treści iX Zależności topograficzne pomiędzy Planowanie leczenia - zintegrowana korzeniami nerwów rdzeniowych oraz opieka nad chorym ......................................... 332 krążkami w obrębie kanału kręgowego odcinka lędźwiowego kręgosłupa ........... 152 Radiologiczne/chirurgiczne podziały 12 Przebieg naturalny i prognozy jednostek ruchow ych odcinka w chorobach krażka miedzykregowego 335 lędźwiowego .................................................... 154 Biomechanika odcinka lędźwiowego Zm iany patoanatomiczne kręgosłupa (H. J. Wilke) ....................................... 158 krążka międzykręgowego .................................. 335 Obciążenia mechaniczne krążków Choroby krążka m iędzykręgowego m iędzykręgow ych odcinka lędźwiowego 158 w ciągu życia c z ło w ie k a ....................................... 336 M etody pomiaru obciążeń jednostek N aturalny przebieg ostrego zespołu ruchowych odcinka lędźwiowego krążkowego ............................................................. 337 kręgosłupa ......................................................... 159 Studium przypadku na poziomie L5/S1: Anatomia patologiczna i patofizjologia ......... 168 przemieszczenie fragmentu krążka Protruzje (wypukliny) i przepukliny . . . . 168 międzykręgowego z przemieszczeniem Zwiotczenie krążka międzykręgowego ku dołowi i jego samoczynną resorpcją . . 338 oraz niestabilność ........................................... 175 Studium przypadku na poziomie L4/5: Deformacje k o s t n e ........................................... 176 samoczynna resorpq'a fragmentu krążka Objawy kliniczne zespołów lędźw iow ych .. 178 międzykręgowego L4/5 przemieszczonego W prowadzenie ................................................ 178 ku dołowi ........................................................... 340 Objawy ................................................................ 179 Badanie kliniczne ........................................... 181 Badania neurofizjologiczne - EM G ......... 186 13 Kręgosłup a psychika .............................. 343 Zdjęcia radiologiczne .................................... 186 Mielografia odcinka lędźwiowego ........... 188 Procesy psychosomatyczne ................................ 343 Tomografia komputerow a (TK) ................ 189 Literatura opisująca interakcje pomiędzy Badanie diagnostyczne płynu ciałem a psychiką .................................................. 344 mózgowo-rdzeniowego ................................ 196 Kręgosłup jako somatyzacja zaburzeń Dyskografia ....................................................... 197 psychicznych (zmiany psychosomatyczne) 345 Rezonans magnetyczny (MR) ..................... 199 W pływ chorób krążka międzykręgowego Zespoły kliniczne ........................... ...................... 211 na psychikę (som atopsychiczne zmiany) . . . 347 Klasyfikacja zespołów k lin ic z n y c h ........... 211 Symulowanie lub wyolbrzym ianie objawów Miejscowy zespół lędźw iow y ból krzyża 211 chorób krążka międzykręgow ego .................. 348 Lumbago, dyskogenny ból kręgosłupa .. 212 Psychoterapia i techniki relaksacyjne ............ 350 Ból krzyża na podłożu stawowo- -więzadłowym .................................................. 213 Zespół stawów międzyw yrostkow ych .. 214 14 Szkoła p ie c ó w ................................ 353 Badania obrazowe u chorych z bólem krzyża .................................................................. 217 Biomechaniczne podstawy szkoły pleców . . 353 Diagnostyka różnicowa bólu krzyża . . . . 217 S ie d z e n ie .................................................................... 355 „Czerwone flagi" w przebiegu bólu krzyża 221 Siedzenie w pozycji pochylonej do przodu 355 Dyskogenna sztyw ność wyprostna Siedzenie w pozycji odchylenia ku tyłowi 356 bioder i ud ......................................................... 221 Siedzenie dynamiczne .................................. 358 Zespoły lędźw iow e korzeniow e ................ 223 Stanie ........................................................................... 359 „Czerwone flagi" w lędźw iow ych Leżenie ...................................................................... 360 zespołach korzeniow ych .............................. 238 Leczenie zespołów lędźw iow ych ..................... 239 Klasyfikacja metod leczniczych ................ 239 15 Ćwiczenia w zakresie bezbólowym .. 363 Leczenie zachow aw cze ................................ 240 Terapia minimalnie inwazyjna Ćwiczenia a ból ...................................................... 363 w zespołach lę d ź w io w y c h ........................... 264 Które ćwiczenia są odpowiednie? .................. 364 Leczenie operacyjne ....................................... 286 Efektyw ność ćwiczeń .................................... 365 Zespół podyskotomijny ................................ 314 Program stopniowego zwiększania Usztyw nienie .................................................... 320 intensyw ności .................................................. 365 Protezy krążków m iędzykręgow ych . . . . 327 Strona 6 X Spis treści Rodzaje E P F R M ...................................................... 366 Uszkodzenia obecne przed urazem ......... 376 Bieg ...................................................................... 366 W ypadek ........................................................... 376 Bieganie z jednoczesnym Zniszczenia krążków międzykręgowych wymachiwaniem ra m io n a m i....................... 366 po utracie lub trwałym uszkodzeniu Bieganie z odciążeniem ................................ 366 kończyny .................................................................. 379 Pływanie ............................................................. 366 Odcinek szyjny kręgosłupa ......................... 379 Jazda na rowerze .............................................. 367 Odcinek lędźwiowy kręgosłupa ................ 379 Gimnastyka ...................................................... 368 Prawo m edyczne i postępowanie Ćwiczenia kończyn górnych (arm-jogging) 368 odszkodowawcze ........................................... 380 D ynam iczne ćwiczenia wykonywane „Smagnięcie biczem ": uraz bezw ładnościow y w ram ach prac domowych, prac odcinka szyjnego kręgosłupa ............................ 380 w ogrodzie lub aktywności zawodowej 369 Epidem iologia .................................................. 380 Terminologia .................................................... 381 Klasyfikacja uszkodzeń ................................ 382 16 Sport ............................................ 371 Leczenie ............................................................. 382 Przebieg i prognozy ....................................... 383 W prowadzenie i piśmiennictwo ....................... 371 Przejście objawów w dolegliwości Sport a odcinek szyjny k rę g o s łu p a .................. 372 przew lekłe ......................................................... 383 Sport a odcinek lędźwiowy kręgosłupa . . . . 372 Prawo m edyczne i postępowanie Sporty o korzystnym i niekorzystnym odszkodowawcze ........................................... 384 wpływie na krążki m ięd z y k rę g o w e................ 373 Ocena utraty zdolności zarobkowania w chorobie krążka międzykręgowego odcinka lędźwiowego kręgosłupa .................. 386 17 Prawo medyczne i postępowanie Definicja i klasyfikacja utraty m ożliwości odszkodowawcze ........................... 375 zarobkowania .................................................. 386 Stopnie utraty zdolności zarobkowania 388 W prowadzenie ...................................................... 375 Prawo m edyczne i postępowanie Prawo medyczne a choroby krążka odszkodowawcze ........................................... 390 m ięd zy k ręg o w eg o........................................... 375 Przebieg i prognozy ....................................... 390 Problemy ........................................................... 375 Przepuklina jądra miażdżystego a wypadki 376 Problemy ........................................................... 376 Skorowidz ................................................................ 393