Mika Waltari Trylogia: Wrogowie rodzaju ludzkiego Cz. 3. M�j syn Juliusz Przek�ad: Kazimiera Manowska Wydawnictwo: Ksi��nica, Katowice 1997 KSI�GA �SMA POPPEA Przewidywania Sabiny sprawdzi�y si� o tyle, �e up�yn�y jeszcze dwa lata, zanim Neron odwa�y� si� pomy�le� serio o rozwodzie z Oktawi�. Gdy wr�ci� do Rzymu po �mierci Agrypiny, doszed� do wniosku, �e z uwagi na sytuacj� trzeba odes�a� Poppe� z Palatynu; tylko po kryjomu sk�ada� jej wizyty i sp�dza� tam noce. U�askawi� banit�w i przywr�ci� stanowiska usuni�tym poprzednio senatorom. Olbrzymi maj�tek odziedziczony po matce rozdarowa� pospiesznie i byle komu, bo ani maj�tki ziemskie, ani drogocenne ruchomo�ci i niewolnicy Agrypiny nie znajdowali ch�tnych w�r�d przedstawicieli arystokracji. Wi�kszo�� tego maj�tku na chybi� trafi� rozrzuci� mi�dzy widz�w wraz z losami fantowymi w antraktach igrzysk w Cyrku Wielkim. Chc�c st�umi� wyrzuty sumienia, a tak�e zdoby� poklask gawiedzi, zaproponowa� senatowi zniesienie podatk�w bezpo�rednich. Oczywi�cie doskonale wiedzia�, �e jest to niemo�liwe, ale udowodnienie tego pozostawi� senatowi. Senat odrzuci� propozycj� cesarza, co wywo�a�o powszechne niezadowolenie. Natomiast Neron znacznie ulepszy� system podatkowy. Obni�y� podatek obrotowy i ustali� �cis�e zasady wymiaru podatk�w. Dzi�ki temu ka�dy obywatel zyska� �wiadomo��, za co i w jakiej mierze jest opodatkowany. Neron wyst�powa� publicznie jako wo�nica rydwanu w gonitwach cyrkowych. Wyja�nia�, �e w ten spos�b kontynuuje tradycje bog�w i staro�ytnych kr�l�w. Przed organizowanymi na mod�� greck� wielkimi igrzyskami wyst�powa� w teatrze jako �piewak, akompaniuj�c sobie na cytrze. Po �mierci matki jego g�os wyra�nie si� wzmocni� i nabra� metalicznych ton�w. Mimo tego Burrus na wszelki wypadek odkomenderowa� do teatru oddzia� pretorian�w, aby pilnowali porz�dku i oklaskiwali Nerona. Sam dawa� im przyk�ad i pierwszy klaska�, cho� jako �o�nierz g��boko wstydzi� si� za cesarza. Przyzna� wszak�e trzeba, �e Neron m�g� ujawni� znacznie bardziej bezwstydne zainteresowania. Moda grecka ca�kowicie opanowa�a Rzym. Bardzo wielu senator�w i ekwit�w bra�o udzia� w igrzyskach. M�ode c�ry rod�w patrycjuszowskich popisywa�y si� greckimi ta�cami; nawet wiekowe matrony demonstrowa�y w cyrku zwinno�� swoich ko�czyn. Osobi�cie nie mia�em nic przeciwko tym wyst�pom, maj�cym jakoby uszlachetnia� zabawy ludowe, poniewa� oszcz�dza�y m�j wysi�ek i zmniejsza�y koszty bestiarium. Lud i tak w trakcie igrzysk interesowa� si� wy��cznie wy�cigami rydwan�w... Bywalcy igrzysk uwa�ali, �e wyst�py zawodowych �piewak�w, muzyk�w, tancerzy i aktor�w stoj� na bez por�wnania wy�szym poziomie ni� popisy amatorskie. Ponadto byli rozczarowani, poniewa� nawet w antraktach nie wyst�powa�y ani dzikie zwierz�ta, ani gladiatorzy. Starzy patrycjusze byli przera�eni. Twierdzili, �e gimnazjony, gor�ce k�piele i zniewie�cia�a muzyka wp�ywaj� destrukcyjnie na morale m�odzie�y rzymskiej i to teraz, gdy Rzym potrzebuje zahartowanych bojownik�w. Bo w�a�nie od nowa rozgorza�a wojna w Armenii, a r�wnocze�nie pewna przera�aj�ca kobieta, Boudika, zjednoczy�a plemiona Bryt�w i doprowadzi�a do wybuchu powstania w Brytanii. Ca�kowitej zag�adzie uleg� jeden z legion�w, a kilka miast rzymskich zmieciono z powierzchni ziemi. Prokurator rzymski do tego stopnia straci� panowanie nad sob�, �e uciek� do Galii. Jestem przekonany, �e Boudika nigdy by nie zyska�a tak szerokiego poparcia w�r�d Bryt�w, gdyby legiony nie znajdowa�y si� na wy��cznym utrzymaniu podbitego kraju i gdyby ksi���ta brytyjscy nie musieli sp�aca� kredyt�w, przyznanych im przez Senek�, a zw�aszcza wysokich procent�w od tych po�yczek. Barbarzy�cy wci�� nadal nie w pe�ni rozumiej� zasady wsp�czesnego obrotu pieni�nego. M�odzi ekwici nie wykazywali ch�ci wyjazdu do Brytanii i nara�ania si� na wbijanie na pal lub palenie �ywcem. Woleli pozostawa� w Rzymie, gdzie odziani w greckie stroje mogli piel�gnowa� bujne loki i brzd�ka� na cytrach. Zanim sytuacja w Brytanii wyja�ni�a si�, Neron zaproponowa� senatowi rozwa�enie ewentualno�ci wycofania si� z wyspy, z kt�r� s� tylko wieczne k�opoty. Ten kraj po�era� wi�cej, ni� dawa�. Gdyby porzucono wysp�, w�wczas mo�na by�oby trzy legiony � bo czwarty uleg� zag�adzie � przesun�� na wsch�d, przeciwko Fartom. W czasie gor�cej dyskusji w senacie nad t� propozycj� Seneka wyg�osi� b�yskotliw�, przepojon� umi�owaniem pokoju mow�. Powo�ywa� si� w niej na brytyjskie sukcesy boskiego Klaudiusza. Neron bez utraty reputacji nie m�g� rezygnowa� ze zdobyczy swego ojca przez adopcj�. W istocie rzeczy Seneka wyst�powa� w obronie swoich ogromnych kapita��w, kt�re ulokowa� w Brytanii. Posun�� si� do twierdzenia, �e przeniesienie trzech legion�w na wsch�d zmusi�oby Part�w do podj�cia wzmo�onego wysi�ku zbrojeniowego. Pompejusz � wo�a� Seneka � a szczeg�lnie Krassus na w�asnej sk�rze do�wiadczyli, co znaczy prawdziwa wojna przeciwko Partom. Obecne pora�ki Korbulona w Armenii s� niczym wobec tamtych wydarze�, a zreszt� nie maj� wi�kszego znaczenia, bo przecie� le��ca mi�dzy dwoma mocarstwami Armenia jest jakby pi�eczk� treningow�, kt�r� przerzuca si� z r�k do r�k dla wysondowania si�y przeciwnika. Pewien leciwy senator zawo�a�, �e niew�tpliwie Seneka �wietnie zna subtelno�ci gry w pi�k�, ale raczej nie powinien zabiera� g�osu na temat wojny, jako �e nigdy nie prowadzi� oddzia�u do boju z mieczem w r�ku. Co by�o zgodne z prawd�: Seneka rzeczywi�cie ch�tnie grywa� w pi�k�, natomiast w czasie prezentacji ekwit�w z trudem utrzymywa� si� na ko�skim grzbiecie, w czym zreszt� tylko na�ladowa� innych starych brzuchatych senator�w. Swego czasu Klaudiusz zezwoli� wiekowym senatorom, aby w czasie oficjalnych uroczysto�ci szli pieszo i prowadzili wierzchowce za wodze. Teraz Neron wielkodusznie wyrazi� zgod� na zast�pienie tradycyjnej owczej sk�ry normalnym siod�em � i to zar�wno w czasie procesji, jak i dorocznych igrzysk ku czci Kastora i Pollusa. Przez t� decyzj� igrzyska, uczestnictwo w kt�rych dotychczas wymaga�o sporej kondycji fizycznej i rzetelnej umiej�tno�ci uje�d�ania wierzchowca, utraci�y swoje znaczenie w procesie wychowywania i hartowania m�odych szlachcic�w. Stan ten utrzymuje si� do chwili obecnej. Ty, Juliuszu, nawet nie masz poj�cia, co to znaczy�o: kierowa� koniem w czasie igrzysk ku czci bog�w, maj�c na ko�skim grzbiecie pod sob� jedynie kawa�ek baraniej sk�ry! Mog� tylko powt�rzy�: co za czasy, co za obyczaje! A przecie�, gdy to pisz�, nie uko�czy�em jeszcze pi��dziesi�ciu lat! Lecz wracam do dyskusji w senacie wok� kwestii ewakuacji wojsk z Brytanii. Kt�ry� z senator�w zapyta�, czy konieczne by�o dopuszczenie do wymordowania siedemdziesi�ciu tysi�cy obywateli rzymskich i ich sojusznik�w oraz rozgrabienia i spalenia dw�ch kwitn�cych miast tylko dla utrzymania sp�at lichwiarskich procent�w Seneki?! Seneka spurpurowia�, ale zapewnia�, �e ulokowane w Brytanii kapita�y rzymskie by�y przeznaczone na rozw�j cywilizacji i handlu w tym kraju. Twierdzi� te�, �e jego zdanie podzielaj� liczni senatorowie, kt�rzy tak�e lokowali swe zasoby w Brytanii. � �lady odstraszaj�! � krzykn�� kto�. Nie speszony Seneka wywodzi�, �e nie mo�e ponosi� winy za post�powanie tych nie zas�uguj�cych na zaufanie kr�l�w brytyjskich, kt�rzy obracali po�yczki na w�asne potrzeby lub potajemne zbrojenia. G��wnym powodem wojny � uwa�a� � by�a samowola legion�w. Wzywa� wi�c do ukarania dow�dc�w i wys�ania do Brytanii oddzia��w pomocniczych dla spacyfikowania wyspy. Rezygnacja z Brytanii by�a oczywi�cie zbyt gorzk� pigu�k�, aby senat m�g� j� prze�kn��. Tyle z dawnej dumy pozosta�o jeszcze w Rzymie! Odrzucono pomys� ewakuacji, natomiast postanowiono wyekspediowa� na wysp� oddzia�y pomocnicze. Niekt�rzy rozw�cieczeni ojcowie zmusili swych synalk�w, kt�ry dopiero co za�o�yli m�skie togi, aby obci�li w�osy i wyruszyli do Brytanii. M�odzie�cy zabierali ze sob� cytry, ale zetkni�cie si� z przera�liwymi okrzykami wojennymi Bryt�w tudzie� widok zrujnowanych miast i okrucie�stw wojny zmusi�y ich do porzucenia instrument�w muzycznych i do walki na �mier� i �ycie. Mam osobiste powody do tak szerokiego opowiadania o wydarzeniach w Brytanii, chocia� nie ogl�da�em ich na w�asne oczy. Boudika by�a kr�low� Iken�w. Na podstawie testamentu jej zmar�ego m�a proklamowano ziemie Iken�w dziedzictwem Rzymu. Boudika, jak to kobieta, nie zna�a prawa. Zreszt� i my, m�czy�ni, cz�sto wzywamy wykwalifikowanych prawnik�w, by wyja�niali r�ne niuanse prawne. Boudika zaprotestowa�a przeciwko zaw�adni�ciu krajem przez Rzymian; powo�ywa�a si� na lokalne zwyczaje, przyznaj�ce kobietom prawo dziedziczenia. W�wczas legioni�ci poddali j� ch�o�cie, zgwa�cili obydwie jej c�rki i rozgrabili ca�y maj�tek. Rugowali z posiad�o�ci r�wnie� innych wysoko urodzonych Iken�w, mordowali ich i wyczyniali wszelkiego rodzaju bezece�stwa. Mieli prawo po swojej stronie. Faktycznie zmar�y kr�l-analfabeta podpisa� testament, przekazuj�cy Ikeni� w spadku cesarzowi. S�dzi�, �e w ten spos�b uchroni pozycj� swojej �ony i c�rek przed zawi�ci� lokalnej arystokracji. Ikenowie od samego pocz�tku byli sojusznikami Rzymu, chocia� Rzymian nie kochali. Ostatecznie po nadej�ciu posi�k�w doszcz�tnie rozgromiono Bryt�w, kt�rymi dowodzi�a Boudika. Poniewa� sama prze�y�a ha�b�, przeto pozwala�a swoim ludziom na okrutne traktowanie Rzymianek. W odwecie Rzymianie r�wnie surowo poczynali sobie z Ikenami. Do Rzymu zacz�li masowo nap�ywa� brytyjscy niewolnicy, wy��cznie kobiety i dorastaj�cy ch�opcy. Doro�li Brytowie nie nadaj� si� na niewolnik�w, a ku niezadowoleniu ludu, Neron zakaza� wykorzystywania ich do walk na arenie. Pewnego pi�knego dnia poprosi� mnie o rozmow� w cztery oczy znany handlarz niewolnik�w. Ci�gn�� na sznurze dziesi�cioletniego brytyjskiego ch�opca. Zachowywa� si� bardzo tajemniczo i podejrzliwie rozgl�da� doko�a. Zacz�� rozmow� od narzeka� na z�e czasy i ogromne r�nice mi�dzy cenami kupna i sprzeda�y. Tymczasem ch�opiec spogl�da� nienawistnym wzrokiem spode �ba. Wreszcie handlarz przeszed� do rzeczy: � Ten m�ody wojownik pr�bowa� z mieczem w r�ku broni� swojej matki, kiedy rozw�cieczeni legioni�ci gwa�cili j�, a potem zabili. �o�nierze docenili jego odwag�, wi�c oszcz�dzili go i tylko sprzedali w niewol�. Jego proste ko�czyny, delikatna sk�ra i zielone oczy �wiadcz� o arystokratycznym pochodzeniu. Umie je�dzi� konno, p�ywa� i strzela� z �uku. Mo�esz nie wierzy�, ale naprawd� potrafi nawet troch� czyta� i pisa�; m�wi te� p�ynnie po �acinie. Powiedziano mi, �e ch�tnie go kupisz i zap�acisz lepiej, ni� gdybym go musia� wystawi� na publicznej licytacji. � Kto opowiada! takie rzeczy? � spyta�em bardzo zdziwiony. � Za du�o ju� mam niewolnik�w. �ycie mi uprzykrzaj� i tylko pragn� wolno�ci. Uwa�am zreszt�, �e im wi�kszym przepychem cz�owiek si� otacza, tym bardziej czuje si� samotny. � Niejaki Petro, lekarz Iken�w, kt�ry przeszed� na s�u�b� Rzymu, zna� tego ch�opca z widzenia w Londinium � odpowiedzia� handlarz. � Poda� mi twoje nazwisko i zapewni�, �e zap�acisz za ch�opca najlepsz� cen�. Ale kto by tam wierzy� Brytowi! Ch�opcze, poka� swoj� ksi��k�! Szturchn�� ch�opca, a ten wyci�gn�� zza pasa poszarpane i wybrudzone szcz�tki... sennika chaldejsko-egipskiego! Pozna�em je, gdy tylko wzi��em do r�ki. Nogi si� pode mn� ugi�y. � Czy twoja matka mia�a na imi� Lugunda? � spyta�em ch�opaka, cho� by�em ju� tego pewien. R�wnie� imi� Petro by�o potwierdzeniem: to jest m�j syn, kt�rego nigdy nie widzia�em! Odruchowo chcia�em go cho� bez �wiadk�w wzi�� w ramiona i podnie��, aby uzna� za w�asne dziecko. Ma�y z�o�nik mocno uderzy� mnie pi�ci� w twarz i ugryz� w policzek. Rozgniewa�o to handlarza niewolnik�w, kt�ry z�apa� r�zg�. � Nie bij! � zawo�a�em szybko. � Kupuj� ch�opca. Ile chcesz? Handlarz spojrza� na mnie badawczo, znowu rozwi�d� si� nad swymi wydatkami i poniesionymi stratami i w ko�cu rzek�: � �eby si� od niego wreszcie uwolni�, sprzedam go za �a�osn� cen� stu z�otych monet. Dziesi�� tysi�cy sestercji za podrostka by�o cen� olbrzymi�. M�ode, zdatne do ��ka niewiasty mo�na by�o kupi� za kilka z�otych monet. Nie targowa�em si�, zap�aci�bym oczywi�cie i wi�cej, ale � ci�gle patrz�c na syna � usiad�em, by wszystko przemy�le�. Handlarz opacznie przyj�� moje milczenie. O�wiadczy�, �e w Rzymie jest wielu bogatych ludzi nawyk�ych do obyczaj�w Wschodu, a do tego celu ch�opak si� wspaniale nadaje, potem jednak obni�y� cen� � najpierw do dziewi��dziesi�ciu, nast�pnie do osiemdziesi�ciu z�otych monet. Tymczasem ja zastanawia�em si�, jak przeprowadzi� z handlarzem uk�ad, moc� kt�rego uda�oby si� wyrwa� ma�ego z niewoli. Gdybym go po prostu kupi�, w�wczas akt nabycia zosta�by po�wiadczony przez notariusza, a ch�opca oznakowano by rozpalonym �elazem literami MM. Cho�bym go p�niej wyzwoli�, nigdy by ju� nie m�g� otrzyma� obywatelstwa rzymskiego. � Chyba przyucz� ch�opca na zawodnika cyrkowego � o�wiadczy�em. � Petro, o kt�rym wspomnia�e�, by� naprawd� moim przyjacielem w czasach, gdy jako trybun wojskowy s�u�y�em w Brytanii. Zawierzam jego decyzji! Czy nie mo�emy sprawy za�atwi� tak, bym od ciebie otrzyma� na pi�mie, �e Petro powierzy� ci pod opiek� ch�opca, by go bezpiecznie przewie�� i odda� pod moj� opiek�? � Przecie� to ja p�ac� za niego podatek obrotowy, a nie ty. � Handlarz spogl�da� na mnie podejrzliwie. � Naprawd� ju� wi�cej grosza nie ust�pi�! Podrapa�em si� po g�owie. Sprawa by� rzeczywi�cie skomplikowana. Handlarz m�g� podejrzewa�, �e pr�buj� go obci��y� wysokim podatkiem obrotowym. Przypomnia�em sobie, �e jestem zi�ciem prefekta Rzymu � to musia�o mi przecie� jako� pom�c! Narzuci�em na siebie tog� i razem z handlarzem i ch�opcem udali�my si� do �wi�tyni Merkuriusza. Tam w gromadzie pr�niak�w znalaz�em szybko obywatela, kt�ry utraci� stanowisko ekwity i za niewielk� op�at� bardzo ch�tnie zgodzi� si� by� zaprzysi�onym �wiadkiem. Sporz�dzili�my odpowiedni dokument, kt�ry zosta� potwierdzony dwiema przysi�ga mi. Dokument stanowi�, �e ch�opiec jest wolnym obywatelem brytyjskim, kt�rego rodzice, Ituna i Lugunda, polegli walcz�c po stronie Rzymian. Wcze�niej jednak, za po�rednictwem ciesz�cego si� dobr� s�aw� lekarza Petra, wys�ali swego syna do Rzymu, zlecaj�c jego wychowanie wypr�bowanemu przyjacielowi, Minutusowi Lauzusowi Manilianusowi. Powy�szy dokument uzupe�niono klauzul�, moc� kt�rej temu� Manilianusowi zapewniono po zako�czeniu wojny prawa spadkowe w kraju Iken�w w Brytanii. Klauzula ta uwiarygodnia�a dokument � dzi�ki niej kap�ani Merkuriusza s�dzili, i� zamierzam kosztem ch�opca partycypowa� w zdobyczach wojennych z Brytanii. � Jak nazywa si� ch�opiec? � zapyta� kancelista. � Jukund � poda�em pierwsze imi�, jakie mi wpad�o do g�owy. Wszyscy rykn�li �miechem, bo ch�opiec absolutnie nie robi� wra�enia mi�ego, a to w�a�nie znaczy imi� Jukund. Kap�an uzna�, �e sporo zachodu wymaga� b�dzie wychowanie go na porz�dnego Rzymianina. Napisanie dokumentu, opiecz�towanie go i zwyczajowy dar dla kap�an�w Merkuriusza kosztowa�y mnie znacznie wi�cej, ni� wyni�s�by podatek obrotowy. Handlarz niewolnik�w zacz�� �a�owa� dokonanej transakcji i doszed� do przekonania, �e jestem znacznie chytrzejszy, ni� na to wygl�dam. W�a�ciwie z�o�y� ju� przysi�g�; �eby si� od niego uwolni� z honorem, zap�aci�em mu, ile pocz�tkowo ��da�, to jest sto z�otych monet. Wreszcie opu�cili�my �wi�tyni� Merkuriusza. Zagubiony w zgie�ku miejskich ulic ch�opiec niespodziewanie chwyci� moj� r�k�. Ogarn�o mnie dziwne uczucie, gdy tak trzyma�em ma�� d�o� syna i prowadzi�em go przez hucz�cy �ywio� miasta do w�asnego domu. Postanowi�em, �e gdy doro�nie, w�wczas na podstawie dopiero co sporz�dzonego dokumentu za�atwi� mu obywatelstwo rzymskie, a nast�pnie zaadoptuj�, je�li tylko Sabina wyrazi na to zgod�. Ale to sprawa p�niejsza. Wraz z Jukundem spad�o na mnie znacznie wi�cej k�opot�w ni� rado�ci. Pocz�tkowo nie chcia� wcale m�wi�; nawet zacz��em si� obawia�, �e straci� mow� na skutek prze�y�. Rozbija� naczynia i nie chcia� przywdzia� rzymskiego stroju. Klaudia nie mog�a sobie z nim poradzi�. Gdy pierwszy raz zobaczy� przed domem r�wie�nika, wyrwa� si� i zanim Barbus zd��y� go powstrzyma� � zrani� kamieniem nieszcz�nika w g�ow�. Barbus radzi� sprawi� mu solidne ci�gi: moim zdaniem nale�a�o raczej post�powa� z czu�o�ci�. Dlatego zaprosi�em ma�ego na powa�n� rozmow� w cztery oczy. � Bolejesz zapewne po �mierci matki. Przyci�gn�li ci� tu jak psa na smyczy. Ale przecie� nie jeste� psem! Masz wyrosn�� na m�czyzn�! Wszyscy �yczymy ci dobrze. Powiedz, czego najbardziej pragniesz? � Zabija� Rzymian! � zawo�a� zapalczywie. Odetchn��em z ulg�: jednak m�wi! � Tego w Rzymie robi� nie mo�esz � t�umaczy�em. � S�uchaj, masz teraz mo�liwo�� poznania naszych obyczaj�w. Mo�e zostaniesz w przysz�o�ci ekwit�? Ale je�li wytrwasz w swym postanowieniu, to gdy wr�cisz do Brytanii jako doros�y m�czyzna, b�dziesz umia� zabija� Rzymian na ich spos�b. Ich sztuka wojenna jest nowocze�niejsza ni� prymitywne poczynania Bryt�w. Do�wiadczy�e� tego na w�asnej sk�rze! Jukund spochmurnia�, ale chyba moje s�owa wywar�y na nim jakie� wra�enie. � Barbus jest starym weteranem, cho� teraz g�owa mu si� trz�sie � ci�gn��em chytrze. � Mo�esz go wypyta�. Powie ci wiele o bitwach i wojnie! W ten spos�b Barbus zyska� okazj� do opowiadania raz jeszcze, jak w pe�nym rynsztunku i z rannym centurionem na plecach przep�ywa� Dunaj w�r�d dryfuj�cej kry. M�g� pokazywa� blizny i wyja�nia�, jak niezb�dna jest �o�nierzowi surowa dyscyplina i nawyk znoszenia przeciwie�stw losu. Wino znowu zacz�o mu smakowa�; razem z ch�opcem przemierza� ulice Rzymu, prowadzi� na brzeg Tybru do k�pieli i przyucza� m�wi� pospolit� �acin�. Ale nawet jego martwi�a dziko�� ch�opaka. Odwo�a� mnie na bok i o�wiadczy�: � Jukund jest odwa�ny, ale mnie, starego wyg�, przera�aj� jego opowiadania o tym, jak b�dzie post�powa� z m�czyznami i kobietami rzymskimi. Obawiam si�, �e w czasie powstania Bryt�w by� �wiadkiem przera�aj�cych scen! Najgorsze jest to, �e stale chce wspina� si� na wzg�rza i wykrzykuje okropne kl�twy w j�zyku barbarzy�c�w! Po kryjomu s�u�y podziemnym bogom brytyjskim i sk�ada im w ofierze myszy. Jest wyra�nie nawiedzony przez z�e moce! Z jego wychowania nic nie b�dzie, p�ki si� go od tego nie uwolni. � Ale jak? � Kefas, ten od chrze�cijan, potrafi najlepiej wygania� z�e moce � m�wi�c to Barbus unika� mego wzroku. � W tej dziedzinie jest najzdolniejszym cz�owiekiem, jakiego kiedykolwiek spotka�em. Na jego rozkaz szatan staje si� spokojny jak owieczka. Barbus ba� si� mego gniewu, ja jednak pomy�la�em, �e wreszcie b�d� mia� jak�� korzy�� z zezwolenia chrze�cijanom na gromadzenie si� i spo�ywanie posi�k�w w moim domu, a tak�e na wierzenie w co tylko im si� podoba. Skoro Barbus zauwa�y� moje przychylne nastawienie, po�pieszy� dod��, �e Kefas przy okazji nauczania �aciny wpaja dzieciom pokor� i pos�usze�stwo wobec rodzic�w. Wielu obywateli, zaniepokojonych rosn�cym brakiem dyscypliny w�r�d m�odzie�y, posy�a�o swoje dzieci do jego szko�y, zw�aszcza �e nauka by�a bezp�atna. Po kilku tygodniach ucz�szczania do szko�y Jukund przybieg� do mnie i za r�k� zaprowadzi� do pokoju. � Czy to prawda, �e istnieje niewidzialne Kr�lestwo i Rzymianie ukrzy�owali jego kr�la? � pyta� rozgor�czkowany. � Kefas m�wi, �e on w ka�dej chwili mo�e wr�ci� i pogr��y Rzymian w ogniu piekielnym. Ucieszy�em si�, �e ch�opiec nie wierzy bezkrytycznie we wszystko, co mu m�wi jego nauczyciel i �e szuka u mnie potwierdzenia. Mimo to znalaz�em si� w trudnej sytuacji. � Prawd� jest � powiedzia�em ostro�nie � �e Rzymianie go ukrzy�owali. Z napisu na tabliczce, umocowanej na krzy�u, wynika�o, �e by� kr�lem �ydowskim. M�j ojciec widzia� to na w�asne oczy. M�wi�, �e niebo pociemnia�o, a ska�y p�ka�y w chwili jego �mierci. Najwierniejsi chrze�cijanie ca�y czas oczekuj� jego powrotu. Powinien ju� nast�pi�, bo od jego �mierci up�yn�o ponad trzydzie�ci lat. � Mistrz Kefas przypomina druid�w, ale jest od nich pot�niejszy, cho� to tylko �yd � rozwa�a� Jukund. � Podobnie jak druidzi wyznacza rozmaite zadania: nale�y si� my� i chodzi� czysto ubranym, trzeba spo�ywa� posi�ki, znosi� drwiny i nawet nadstawia� drugi policzek, je�li kto� uderzy. Wymaga te� innych �wicze� woli. My, Brytowie, r�wnie� mamy tajemne znaki, po kt�rych wtajemniczeni si� wzajem poznaj�. � Jestem przekonany, �e Kefas nie uczy niczego z�ego. Wyznaczane przez niego �wiczenia wymagaj� ogromnej samodyscypliny, ale mo�na je te� traktowa� jako tajne znaki. Nie trzeba o nich wszystkim opowiada�. W wielkiej tajemnicy wyci�gn��em z dna kufra drewnian� czar� matki, pokaza�em j� Jukundowi i powiedzia�em: � To jest zaczarowany puchar! Sam kr�l �ydowski pi� kiedy� z niego! Wypijmy toast. Jest to jednak tajemnica, kt�rej nie wolno nikomu zdradzi�, nawet Kefasowi! Zmiesza�em wod� z winem i wypili�my. W szarzej�cym zmierzchu wype�niaj�cym pok�j wydawa�o mi si�, �e czarka wcale si� nie opr�nia, cho� by�o to tylko z�udzenie wywo�ane gr� �wiat�a. Ogarn�a mnie niewys�owiona tkliwo�� i natchnienie: musz� ojcu wyjawi� prawd� o Jukundzie, bo przecie� mo�e mi si� przytrafi� co� z�ego. Pomaszerowali�my razem do olbrzymiego domu pani Tulii na wzg�rzu Wiminalis. Jukund by� potulny jak baranek. Ogromnymi oczyma rozgl�da� si� dooko�a, bo nigdy dot�d nie widzia� tak wielkiej prywatnej rezydencji. Senator Pudens, opiekun Kefasa, mieszka� staromodnie. Ja za� ze wzgl�du na stan nerw�w ciotki Lelii nie wprowadza�em �adnych ulepsze� w moim starym domu, chocia� by� stanowczo za ciasny. Zostawi�em Jukunda pod opiek� pani Tulii, zamkn��em si� z ojcem w jego gabinecie i wszystko opowiedzia�em. Prawd� m�wi�c, dawno nie widzia�em ojca. �a�o�� mnie ogarn�a � wy�ysia� i bardzo si� pochyli�. Mia� przecie� ponad sze��dziesi�t lat! S�ucha� bez s�owa i ani razu nie spojrza� mi w oczy. � Jakie to dziwne � powiedzia� po d�u�szej chwili. � Ko�lawe losy ojc�w powtarzaj� si� w �yciu ich syn�w! Twoja matka pochodzi�a z wysp greckich, a matka twego syna � to Brytyjka z plemienia Iken�w. W m�odo�ci zapl�tany by�em w haniebn� spraw� otrucia kobiety i sfa�szowania testamentu, a o tobie dochodz� mnie tak okropne wie�ci, �e nie mog� wprost w nie uwierzy�! Nie interesowa�o mnie twoje ma��e�stwo z Sabin�, chocia� jej ojcem jest prefekt Rzymu. Z przyczyn, kt�rych nie chc� tutaj odkrywa�, nie pragn� te� ogl�da� urodzonego przez ni� syna, tego Lauzusa. Jednak zainteresowa� mnie tw�j brytyjski syn. C� ci� natchn�o, by powierzy� Kefasowi kierowanie jego wychowaniem? Znam go jeszcze z czas�w w�dr�wek po Galilei! Chocia� teraz nie jest ju� tak bezkompromisowy... O jakiej przysz�o�ci my�lisz dla swego dziecka? � Najlepiej by�oby zapisa� go do szko�y w Palatynie, gdzie najlepsi retorzy ze szko�y Seneki wychowuj� syn�w kr�l�w naszych sojusznik�w i potomk�w prowincjonalnej arystokracji. Nikt tam nie zwr�ci�by uwagi na jego kiepsk� �acin�. Najpierw jednak Kefas musi go na tyle oswoi�, aby m�g� nawi�zywa� r�wnorz�dne przyjacielskie kontakty ze swoimi r�wie�nikami. Wraz z nowym systemem administracyjnym Brytania b�dzie potrzebowa�a nowego pokolenia arystokrat�w. Ze strony matki ch�opiec pochodzi z wysokiego rodu Iken�w. Tylko z niewiadomych powod�w Neron nie chce mnie ostatnio widywa�, cho� byli�my takimi przyjaci�mi! � Jestem cz�onkiem senatu. Nigdy dotychczas nie prosi�em Nerona o �adne przys�ugi. Nauczy�em si� tak�e trzyma� j�zyk za z�bami w czasie posiedze� senatu, cho� prawd� m�wi�c jest to raczej zas�uga Tulii. Wiele lat pozostaj� z ni� w zwi�zku ma��e�skim i zawsze ona mia�a ostatnie s�owo! Sytuacja Brytanii jest skomplikowana, a archiwa zniszczone. Zdolny prawnik bez k�opot�w otrzyma po�wiadczenie, �e rodzice Jukunda mieli rzymskie obywatelstwo. B�dzie to tym �atwiejsze, �e nie ma �adnych informacji o jego ojcu. Nie by�oby to fa�szowaniem prawdy, przecie� zawar�e� ma��e�stwo z jego matk� wedle prawa brytyjskiego. Przed ratuszem miasta Myrina w Azji Mniejszej stoi pomnik twojej matki. Kiedy Komolodunum zostanie odbudowane, powiniene� wystawi� w �wi�tyni Klaudiusza pomnik na pami�tk� swojej Lugundy. Taki d�ug masz wobec matki swego syna. Najdziwniejsze w tym wszystkim by�o to, �e w czasie naszej narady Jukund ogromnie przypad� do serca pani Tulii. Pozyskiwa�a go sobie wszelkimi sposobami. Mimo stara� jej uroda najwyra�niej wi�d�a, a podbr�dek pofa�dowa�y zmarszczki. Kiedy us�ysza�a smutn� histori� matki ch�opca, rozp�aka�a si� i chwyci�a go w obj�cia, wo�aj�c: � Po zarysie ust, nosa, brwi i uszu wida�, �e ch�opiec pochodzi ze szachetnego rodu! Jego rodzice kierowali si� realizmem, skoro na opiekuna wybrali takiego cz�owieka jak Minutus. Mo�ecie mi wierzy�, �e na pierwszy rzut oka odr�niam ziarno od plewy! Jukund przyjmowa� jej g�askanie i ca�usy cierpliwie, jak baranek ofiarny. Pani Tulia ze smutkiem ci�gn�a: � Bogowie nigdy nie obdarzyli mnie potomstwem, a jedynie przedwczesnymi poronieniami, kt�re w latach m�odo�ci i dwu pierwszych ma��e�stw przysparza�y mi wiele zmartwie�. M�j trzeci ma��onek, Waleriusz, cho�by z uwagi na wiek by� bezp�odny, cho� bardzo bogaty. Marek roztrwoni� swe nasienie w obj�ciach jakiej� tam Greczynki. Ach, nie chcia�am obra�a� pami�ci twojej matki, kochany Minutusie! Wej�cie tego brytyjskiego ch�opca do naszego domu jest dla mnie wieszczym znakiem, dobr� wr�b�! Marku! Musisz ocali� �licznego Jukunda! Przecie� Sabina gotowa go wychowa� na pogromc� zwierz�t! Czy nie mogliby�my go adoptowa� i wychowywa� jak w�asnego syna? Ze zdumienia zaniem�wi�em. Ojciec tak�e nie wiedzia� pocz�tkowo, co powiedzie�. P�niej, kiedy si� nad tym zastanawia�em, doszed�em do wniosku, �e w tej sprawie musia�a odegra� jak�� czarodziejsk� rol� drewniana czarka mojej matki. W ten spos�b zdj�to ze mnie ci�ki obowi�zek, bo ani w�wczas nie mia�em, ani teraz nie mam zdolno�ci wychowawczych. Z gorycz� uzmys�owi�em to sobie, analizuj�c Tw�j przyk�ad, Juliuszu. Wiele przyczyn z�o�y�o si� na to, �e mia�em zszargan� opini�, za� m�j ojciec uchodzi� za dobrotliwego g�upka. Nie by�o w nim ��dzy w�adzy i nikt go nie pos�dza�, �e miesza si� w rozgrywki polityczne. Jako znawca spraw wschodnich swego czasu przez dwa miesi�ce by� pretorem; po przyjacielsku zaproponowano mu te� godno�� konsula. Jukund mia� niew�tpliwie wi�ksze mo�liwo�ci rozwoju jako jego adoptowany syn, ni� jako m�j podopieczny. Pani Tulia b��dnie odczytywa�a nasze zdumienie, bowiem rozgor�czkowana g�o�no krzykn�a: � Nie lubi� si� chwali�, ale sami powiedzcie, czy kiedykolwiek pope�ni�am b��d w ocenie ludzi? No, mo�e poza jednym przypadkiem, kiedy przez wspomnienia z m�odo�ci po�lubi�am tak� ofiar� jak Marek. Je�li Minutus my�li o spadku po nas, to przecie� ma w�asny sta�y doch�d z myd�a, a sw�j udzia� w maj�tku ojca ju� dawno roztrwoni� na bestiarium! Do tego wstyd mi nawet pomy�le�, ile dosta� od Nerona z maj�tku Agrypiny. Przecie� to tak, jakby k�sa� r�k�, kt�ra go karmi�a! By zako�czy� t� spraw�: ojciec bez k�opotu wpisa� brytyjskie imi� Ituny do rejestru obywateli rzymskich, poniewa� taki cz�owiek nigdy nie istnia�. By�o to przecie� tylko przezwisko, wymy�lone dla mnie przez mych pobratymc�w Brygant�w i druid� Petra. W ten spos�b Jukund, cho� niepe�noletni, sta� si� rodowitym Rzymianinem. Po przywdzianiu m�skiej togi ju� jako syn senatora zostanie wpisany w g�rnej kolumnie spisu ekwit�w. Jako� zaraz po za�atwieniu sprawy Jukunda dowiedzia�em si�, �e prefekt pretorian�w Burrus ci�ko zachorowa� na wrzody w gardle i istnieje obawa o jego �ycie. Sam Neron wys�a� mu swojego lekarza. Na wie�� o tym Burrus sporz�dzi� testament i odda� go na przechowanie do �wi�tyni Westy. Dopiero wtedy zgodzi� si�, by wyp�dzlowano mu gard�o niezawodnym lekiem. Ju� nast�pnej nocy nie �y�. Prawdopodobnie i tak by umar�, poniewa� zaka�enie rozszerza�o si� i chory majaczy�. Burrusa chowano z wielkimi honorami. Jeszcze zanim na Polu Marsowym zap�on�� stos ca�opalny, Neron mianowa� prefektem pretorian�w Tygellina. By�emu handlarzowi ko�mi brakowa�o do�wiadczenia prawniczego, wi�c do rozstrzygania spraw mi�dzynarodowych wyznaczono Feniusza Rufusa, rodowitego �yda, kt�ry zna� si� na prawie, gdy� wiele podr�owa� po �wiecie, paraj�c si� handlem zbo�em. D�ugo szpera�em w sklepach z�otnik�w, nim uda�o mi si� kupi� odpowiednio cenny prezent. Wreszcie znalaz�em kilka sznur�w wspania�ych pere�. Wraz z nimi wys�a�em do Poppei list o nast�puj�cej tre�ci: Minutus Lauzus Manilianus pozdrawia Poppe� Sabin�. Wenus narodzi�a si� z morskiej piany. Per�y s� darem Wenus, ale cudowny blask tych skromnych pere� partyjskich nie dor�wnuje ol�niewaj�cemu blaskowi Twojej cery! Nigdy tego nie zapomn�! Mam nadziej�, �e per�y przypomn� Ci o naszej przyja�ni. Wyra�ne znaki m�wi�, �e przepowiednia, o kt�rej mi kiedy� wspomina�a�, staje si� faktem! Najwidoczniej by�em pierwszym, kt�ry potrafi� prawid�owo zinterpretowa� wr�by i znaki, bo Poppea natychmiast wezwa�a mnie do siebie, podzi�kowa�a za pi�kny prezent i spyta�a, sk�d wiem, �e oczekuje dziecka, bo sama upewni�a si� o tym dopiero przed kilkoma dniami. Przywo�a�em swoje etruskie pochodzenie, kt�rego dziedzictwem s� cz�ste sny prorocze. � Po smutnej �mierci matki Neron sta� si� niezr�wnowa�ony i pr�bowa� mnie od siebie odsun�� '�� powiedzia�a w pewnym momencie Poppea. � Teraz zn�w wszystko jest po dawnemu. On bardzo potrzebuje wsparcia prawdziwych przyjaci�. Rzeczywi�cie bardzo tego potrzebowa�, bo w�a�nie oskar�y� Oktawie o bezp�odno�� i zapowiedzia�, �e we�mie z ni� rozw�d. Mieszka�cy Rzymu zareagowali zamieszkami. Neron kaza� postawi� pos�g Poppei na Forum w pobli�u atrium westalek. Rozwydrzony t�um przewr�ci� go, a pos�g Oktawii udekorowa� kwiatami, po czym wtargn�� na wzg�rze Palatynu, a� pretorianie musieli zbrojnie usuwa� nacieraj�cych. Mia�em uzasadnione podejrzenie, �e w tych rozgrywkach macza� palce Seneka. �wiadczy� o tym fakt, �e zamieszki i demonstracje odbywa�y si� planowo i w spos�b zorganizowany. Neron zaniepokoi� si� i rozkaza� zawr�ci� Oktawie, kt�r� ju� zd��y� zes�a� do Kampanii. Triumfuj�ce t�umy towarzyszy�y wracaj�cej lektyce, a w �wi�tyniach na Kapitolu sk�adano dzi�kczynne ofiary. Nast�pnego dnia po raz pierwszy do dw�ch lat otrzyma�em zaproszenie do Nerona. Okaza�o si�, �e jeden z niewolnik�w Oktawii oskar�y� j� o zdrad� ma��e�sk� z aleksandryjskim flecist� imieniem Eucer. Tygellin zorganizowa� zamkni�t� rozpraw� s�dow�. Oktawia nie by�a obecna. Poppea Sabina kaza�a poinformowa�, �e oskar�a Oktawie o czary i usi�owanie otrucia. Uczestnicz�cy w sprawie biegli orzekli, �e nale�y j� wy��czy� z procesu i nie powinna miesza� si� do spraw rodzinnych. Poniewa� zna�em Eucera, przes�uchiwano mnie w charakterze �wiadka. Nie mia�em jednak nic do powiedzenia poza stwierdzeniem, �e gra na flecie sama przez si� narzuca cz�owiekowi lekkomy�lne skojarzenia. Na w�asne oczy widzia�em, jak w czasie jakiego� posi�ku, gdy Eucer gra� na flecie, Oktawia wzdycha�a, spogl�daj�c na niego z roztargnieniem. Gwoli sprawiedliwo�ci doda�em, �e Oktawia cz�sto wzdycha�a i by�a z natury roztargniona, o czym wszyscy doskonale wiedzieli. Niewolnik�w Oktawii przes�uchiwano na torturach. Kilku z nich gotowych by�o zeznawa�, ale nie potrafili powiedzie� kiedy, gdzie i jakiej zdrady dopu�ci�a si� Oktawia. Tygellin wtr�ci� si� do przes�ucha�, kt�re nie przebiega�y wedle jego za�o�e�, i zniecierpliwiony zapyta� pewn� �liczn� niewolnic�: � Czy w�r�d s�u�by cz�sto m�wiono o zdradzie ma��e�skiej? � Je�li wierzy� wszystkiemu co ludzie m�wi�, to srom Oktawii jest bardziej cnotliwy ni� twoje usta, Tygellin�e! � zawo�a�a dziewczyna. Rozpraw� odroczono do nast�pnego dnia. Jako �wiadek wyst�pi� m�j stary znajomy, dow�dca floty z Misenum, Anicet. Udaj�c za�enowanie podawa� dok�adnie czas i miejsce w k�pielisku Baje, gdzie �ywo interesuj�ca si� flot� Oktawia mia�a usi�owa� osobi�cie pozna� kapitana i centurion�w. Anicet opacznie poj�� jej zamierzenia i spr�bowa� zbli�enia z ni�. Oktawia go odtr�ci�a. Wtedy za�lepiony po��daniem podsun�� jej �rodek nasenny i u�pion� wykorzysta�. Po fakcie zacz�� �a�owa� swego czynu, a poniewa� dr�czy�o go sumienie, nie m�g� post�pi� inaczej, jak tylko przyzna� si� do winy i b�aga� cesarza o �ask�. Nikt dotychczas nie wiedzia�, �e Anicet posiada� sumienie. Przypuszczam, �e on sam te� o tym nie wiedzia�. Przyzna� trzeba, �e ca�� opowie�� przedstawi� w s�owach ogl�dnych i �e brzmia�a ca�kiem wiarygodnie. S�dziowie doskonale znali wszak chamstwo Aniceta. W trakcie sk�adania zezna� nie pope�ni� �adnych b��d�w. Powiedzia� te�, �e Oktawia na spojeniu biodra ma brunatne znami� w kszta�cie serduszka. Oczywi�cie m�g� si� o tym dowiedzie� od Nerona albo od kt�rej� niewolnicy. Skoro jednak z�o�y� uroczyst� przysi�g�: zas�oniwszy g�ow� ukry� r�ce pod bia�ym lnianym p��tnem i dodatkowo odwo�ywa� si� do duch�w opieku�czych cesarza, tedy nawet najbardziej podejrzliwy s�dzia nie m�g� odrzuci� jego zezna�. Mnie r�wnie� dopuszczono do g�osu, cho� w�a�ciwie nie wiem, po co. Zaproponowa�em, aby zbada�, czy Oktawia jest nadal dziewic�, czy te� nie? Przecie� Neron wielokrotnie w gronie przyjaci� zapewnia�, �e nie mo�e nawet my�le� o stosunku cielesnym z Oktawia, bo czuje do niej fizyczny wstr�t. Je�li badanie wyka�e, �e Oktawia straci�a dziewictwo, w�wczas sprawa od razu si� wyja�ni, a orzeczenie rozwodu stanie si� konieczne. Wszak s�dziowie musz� wierzy� s�owom cesarza. Neron poczerwienia�, lecz bez zaj�kni�cia wyzna�, powo�uj�c si� przy tym na sw�j honor, �e wielokrotnie po pijanemu spa� z Oktawia. Nie przyznawa� si� do tego przez kompanami ani przyjaci�mi, poniewa� w m�odo�ci zarzeka� si�, �e nigdy tego nie uczyni. S�dziowie stwierdzili, �e ma��e�stwo zawarte wedle pe�nego ceremonia�u jest prawnie wa�ne z chwil�, gdy pochodnie zostaj� odwr�cone, a para ma��e�ska zostaje sam na sam. Ewenutalne p�niejsze stwierdzanie dziewictwa ma��onki nie ma �adnego znaczenia. Tak wi�c moja propozycja okaza�a si� nie tylko g�upia, ale w dodatku obra�liwa dla Nerona. Orzeczono rozw�d. Oktawie wygnano na ma�� wysp� Pandatari�, a wierny Anicet otrzyma� stanowisko dow�dcy floty Sardynii. Neron nie potrzebowa� ju� pomocy Seneki w przygotowaniu pi�knego przem�wienia do senatu i narodu rzymskiego. Poda� w nim nast�puj�cy przebieg wydarze�: Oktawia zaufa�a Burrusowi i s�dzi�a, �e posiada poparcie pretorian�w. Stara�a si� te� o poparcie floty, w tym celu uwiod�a jej dow�dc�, Aniceta; zasz�a z nim w ci��� i �wiadoma swej ha�by dokona�a zakazanej skrobanki. Wszystko to brzmia�o wiarygodnie tylko dla tych, kt�rzy nie znali Oktawii. Ja czyta�em to przem�wienie z wielkim zdumieniem � przecie� by�em obecny na rozprawie zamkni�tej! Zrozumia�em jednak, i� przesada jest konieczna ze wzgl�d�w politycznych � wszak Oktawia cieszy�a si� wielk� sympati� narodu. Dla zapobie�enia demonstracjom Neron rozkaza� bezzw�ocznie zniszczy� wszystkie pos�gi Oktawii. Znale�li si� wszak�e ludzie, kt�rzy na znak �a�oby zabrali je do swoich dom�w. O�wiadczenia Nerona senat nie omawia�. �ci�le m�wi�c � posiedzenia senatu jakby nie by�o, bo nie zebra�a si� odpowiednia liczba senator�w. Dwana�cie dni po rozwodzie Neron zawar� zwi�zek ma��e�ski z Poppe� Sabin�. Uroczysto�ci weselne nie by�y wcale huczne, ale podarunk�w �lubnych nap�yn�o tyle, �e zape�niono nimi ca�� sal� na Palatynie. Neron kaza� � jak to zawsze robi� � sporz�dzi� dok�adn� list� darczy�c�w, aby ka�demu z�o�y� oficjalne podzi�kowanie. Kr��y�y pog�oski, �e r�wnocze�nie przygotowano wykaz tych senator�w i ekwit�w, kt�rzy dar�w nie przys�ali b�d� z powodu deklarowanej choroby nie uczestniczyli w uroczysto�ciach �lubnych. Dlatego wraz z darami z prowincji nap�yn�a do Palatynu ca�a lawina sp�nionych dar�w weselnych z Rzymu wraz z wyja�nieniami i przeprosinami. Rzymska rada �ydowska ofiarowa�a Poppei szczeroz�ot� toalet�, dekorowan� motywem winnej latoro�li, warto�ci p� miliona sestercji. W miejsce pos�g�w Oktawii wznoszono pos�gi Poppei. Zgodnie z rozkazem Tygellina pretorianie dzie� i noc trzymali przy nich wart�. Kilka dobrodusznych os�b, kt�re chcia�y ozdobi� pos�g girlandami, przez pomy�k� oberwa�o kamieniami lub r�koje�ci� miecza po g�owie. Pewnej nocy g�ow� pos�gu Nerona na Kapitelu nakryto workiem. Wiadomo�� o tym lotem b�yskawicy rozesz�a si� po Rzymie. Wszyscy �wietnie zrozumieli aluzj�, jaka kry�a si� pod tym czynem. Stare prawo stanowi�o, �e ojco- lub matkob�jc� nale�a�o wpakowa� do worka razem ze �mij�, kotem i kogutem i zabi�. O ile wiem, by� to pierwszy oficjalny sygna� uznania przez opini� publiczn�, �e Neron jest matkob�jc�. M�j te��, Flawiusz Sabin, bardzo ubolewa� nad szerz�cymi si� w mie�cie nastrojami. Pewnego dnia na marmurowej posadzce Palatynu znaleziono �yw� �mij�; rozkaza� stra�y miejskiej baczne �ledzenie ka�dego potencjalnego wywrotowca. W nast�pstwie tego rozkazu zatrzymano �on� bogatego ekwity, kt�ra wysz�a wieczorem na spacer, trzymaj�c za pazuch� ulubion� kotk�, a tak�e pobito jakiego� niewolnika, kt�ry ni�s� do �wi�tyni Eskulapa koguta na ofiar� w intencji powrotu do zdrowia swego ojca. Te poczynania stra�y wzbudzi�y og�ln� weso�o��. I chocia� z ca�� pewno�ci� Sabin mia� najlepsze zamiary, to Neron do tego stopnia si� rozgniewa�, �e na jaki� czas pozbawi� go stanowiska prefekta miasta. Ka�dy, kto tylko umia� rozs�dnie my�le�, wyra�nie widzia�, �e usuni�cie Oktawii wykorzystano jako pretekst do znies�awienia Nerona. Poppea Sabina by�a kobiet� pi�kniejsz� i m�drzejsz� od wiecznie nad�sanej Oktawii, ale faktycznie by�o to ju� trzecie jej ma��e�stwo. Opozycja posz�a na ca�ego. Pami�tam, �e wielokrotnie w tamtych dniach chwyta�em si� za szyj� i zastanawia�em nad tym, co odczuwa cz�owiek, kiedy �cinaj� mu g�ow�. Niebezpiecze�stwo przewrotu wojskowego by�o bliskie. Pretorianie nie lubili Tygellina, bo mia� niskie pochodzenie i swego czasu handlowa� ko�mi, a ponadto utrzymywa� �elazn� dyscyplin� w�r�d podw�adnych. Natomiast ze swoim nowym najbli�szym wsp�pracownikiem, Rufusem Feniuszem, popad� w taki konflikt, �e nie mogli przebywa� w jednym pomieszczeniu. Jeden z nich natychmiast wychodzi�. Zazwyczaj tym kim� by� Rufus. My, przyjaciele Nerona, kt�rzy szczerze �yczyli�my mu jak najlepiej, zebrali�my si� na Palatynie na narad�. Tygellin by� z nas najstarszy i mia� najsilniejszy charakter. Chocia� nikt z nas go nie lubi�, w�a�nie jemu pierwszemu pozwolili�my zabra� g�os. � W samym Rzymie mog� zapewni� �ad, a tobie, cesarzu, bezpiecze�stwo. Lecz w Massylii przebywa banita Sulla i ma poparcie Antonii. Bardzo zbiednia� i ju� przed laty osiwia� od doznanych upokorze�. Z pewnych �r�de� wiadomo mi, �e nawi�za� kontakty z arystokracj� galijsk�, kt�ra czci Antoni� jako c�rk� Klaudiusza i spadkobierczyni� s�awnego imienia. Legiony germa�skie rozlokowane s� tak blisko Massylii, �e ju� sam fakt pobytu tam Sulli stanowi zagro�enie dla pa�stwa i dobra og�u. Neron przyzna� mu racj� i doda� ze smutkiem: � Nie rozumiem dlaczego nikt nie kocha Sabiny Poppei jak ja? Jest obecnie bardzo dra�liwa i nie mo�na jej denerwowa�! � Jeszcze wi�ksze zagro�enie stanowi Plaucjusz � ci�gn�� Tygellin. � Wielkim b��dem by�o zes�anie go do Azji, gdzie i tak stale wybuchaj� niepokoje. Jest wnukiem Druzusa! Kto zagwarantuje wierno�� Korbulona i jego legionu? Jego te��, senator Lucjusz Antystus, wys�a� wyzwole�ca, aby zach�ci� Plaucjusza do wykorzystania sytuacji. Wiem o tym z pewnych �r�de�. Poza tym jest on bardzo bogaty. W przypadku cz�owieka ��dnego s�awy bogactwo jest r�wnie niebezpiecznie jak n�dza! � W pewnym stopniu znam problemy Azji � wtr�ci�em si� do rozmowy. � Podobno Plaucjusz otacza si� jedynie filozofami. Etrusk Musoniusz, znany jako dobry przyjaciel najs�ynniejszego na �wiecie Apolloniusza z Tiany, dobrowolnie towarzyszy� mu na wygnanie. � A widzisz, Neronie? � Tygellin triumfalnie klasn�� w r�ce. � Filozofowie s� najbardziej niebezpieczni, gdy do m�odych uszu s�cz� zuchwa�e opinie o tyranii i wolno�ci! � A kt� m�g�by mnie nazwa� tyranem!? � zawo�a� g��boko ura�ony Neron. � Da�em narodowi wi�cej wolno�ci, ni� kt�rykolwiek w�adca przede mn�! Ka�d� moj� propozycj� pokornie przedk�adam senatowi do rozwa�enia! Wszyscy pospieszyli�my zapewni�, �e jest najulubie�szym i najszlachetniejszym w�adc�, jakiego mo�na sobie wyobrazi�. Ale teraz idzie o dobro pa�stwa, a nie ma niczego straszniejszego ni� wojna domowa. W tej chwili wtargn�a do sali sk�po odziana Poppea Sabina z rozpuszczonymi lokami. Zanosz�c si� p�aczem rzuci�a si� na posadzk�, wspar�a piersiami o kolana Nerona i b�aga�a: � Nie dbam o siebie, ani o w�asn� pozycj�, ani nawet o nasze nie narodzone dziecko, lecz twoje �ycie, m�j ukochany, jest w niebezpiecze�stwie! Zawierz Tygellinowi! On wie, co m�wi! � Poppea Sabina niew�tpliwie poroni, je�li nie zapewnimy jej spokoju � wo�a� przera�ony przyboczny lekarz Poppei, kt�ry przybieg� za ni� i delikatnie usi�owa� oderwa� od st�p Nerona. � Nie odzyskam spokoju, jak d�ugo ta ohydna baba b�dzie knu�a intrygi na Pandatarii � zawodzi�a Popeea. � Unika�a twego ma��e�skiego �o�a, uprawia�a z�o�liwe czary i wielokrotnie pr�bowa�a mnie otru�! Dzisiaj z samego strachu wielokrotnie wymiotowa�am. � Kto wkroczy� na okre�lon� drog�, nie powinien si� ogl�da� � o�wiadczy� Tygellin. � Jako przyjaciel odwo�uj� si� do twej szlachetno�ci, cesarzu, skoro nie chcesz my�le� o w�asnym bezpiecze�stwie. Nara�asz nas wszystkich brakiem decyzji! Zamachowcy przede wszystkim zmiot� ze swej drogi tych, kt�rzy ci sprzyjaj�, nie ogl�daj�c si� na w�asne korzy�ci, jak na przyk�ad Seneka. Przed konieczno�ci� i bogowie si� uginaj�! � Wszyscy b�d�cie mi �wiadkami, �e jest to najci�sza chwila mego �ycia! � prosi� Neron, wylewaj�c �zy rozpaczy. � Moje osobiste uczucia musz� ust�pi� przed konieczno�ci� polityczn�! Twarda twarz Tygellina poja�nia�a i wyci�gn�� r�k� w ge�cie pozdrowienia: � Teraz jeste� prawdziwym w�adc�, Neronie! Zaufani pretorianie s� ju� w drodze do Massylii. Na wypadek zbrojnego sprzeciwu wys�a�em ca�y manipu�. Nie mog�em znie�� my�li, �e ci banici wykorzystaliby sytuacj� i wyrwali ci w�adz�, zadaj�c ojczy�nie straszliwe szkody! Zamiast rozgniewa� si� na Tygellina za nadu�ycie w�adzy, Neron odetchn�� z ulg� i zacz�� go chwali� jako swego najlepszego druha. Potem z roztargnieniem zapyta�, ile dni trwa szybki przejazd na Pandatari�... Zaledwie kilka dni p�niej Poppea Sabina spyta�a mnie w tajemnicy: � Chcesz ujrze� najlepszy prezent �lubny, jaki otrzyma�am od Nerona? Zaprowadzi�a mnie do swych pokoi, zdj�a z wiklinowego kosza pobrudzon� serwet� i pokaza�a bezkrwist� g�ow� Oktawii. Krzywi�c uroczy nosek powiedzia�a: � Fuj, zaczyna cuchn�� i muchy po niej �a��! Lekarz kaza� mi j� wyrzuci�, ale lubi� od czasu do czasu spogl�da� na ten prezent, bo on mnie upewnia, �e jestem ma��onk� cesarza! A wiesz, �e gdy przyszli pretorianie, �eby j� zanie�� do gor�cej �a�ni, gdzie otworzono jej �y�y, krzycza�a jak ma�a dziewczynka, kt�ra st�uk�a lalk�: �Nic z�ego nie zrobi�am!" A przecie� mia�a ju� dwadzie�cia lat! Chyba jednak w jakim� stopniu by�a niespe�na rozumu. Czy to wiadomo, kto by� jej ojcem? Nie tylko cesarz Klaudiusz, ale i Kaligula by� wariatem! Neron ��da�, aby senat nakaza� ofiary dzi�kczynne w �wi�tyniach Kapitelu na cze�� odsuni�cia zagro�enia politycznego. Po dwunastu dniach przywieziono z Massylii przedwcze�nie posiwia�� g�ow� Korneliusza Sulli; tym razem senat zarz�dzi� ofiary ju� z w�asnej inicjatywy. W mie�cie kr��y�y natarczywe pog�oski, �e Plaucjusz wznieci� w Azji powstanie. Utrata Wschodu i wojna domowa sta�y si� tak prawdopodobne, �e wzros�y ceny z�ota i srebra, a kilku co bardziej nerwowych obywateli zacz�o za marne grosze wyprzedawa� ziemi� na wsi i domy w mie�cie. Wykorzysta�em t� sytuacj� do dokonania kilku korzystnych transakcji. Pobie�nie licz�c wzbogaci�em si� o pi�� milion�w sestercji. Kiedy w ko�cu przyby�y z Azji op�nione przez wichry morskie statki i przywioz�y g�ow� Plaucjusza, nast�pi�o og�lne odpr�enie. Nie tylko senat, ale nawet poszczeg�lni obywatele sk�adali ofiary dzi�kczynne. Neron wykorzysta� popraw� nastroj�w spo�ecznych, aby przywr�ci� Rufusowi stanowisko nadzorcy handlu zbo�em; jednocze�nie podni�s� go do rangi prokuratora pa�stwowych magazyn�w zbo�owych. Tygellin przeprowadzi� lustracj� oddzia��w pretoria�skich i spor� grup� �o�nierzy odes�a� do kolonii weteran�w w Puteoli na wcze�niejsz� emerytur�. W uroczystych pochodach i ofiarach dzi�kczynnych oczywi�cie bra� udzia� Seneka. Wiele os�b zwr�ci�o uwag� na jego chwiejny ch�d i trz�s�ce si� r�ce. C�, przecie� sko�czy� ju� sze��dziesi�t pi�� lat. Znacznie uty�, twarz mu nabrzmia�a, a wystaj�ce ko�ci policzkowe zsinia�y. Neron w miar� mo�liwo�ci stroni� od niego i nigdy nie chcia� zostawa� z nim sam na sam. Widocznie obawia� si� wym�wek by�ego preceptora. Ale kt�rego� razu Seneka poprosi� o oficjaln� audiencj�. Neron na wyszelki wypadek zebra� wok� siebie przyjaci�. Przypuszcza�, �e Seneka zacznie mu publicznie stawia� zarzuty. Tymczasem filozof post�pi� zupe�nie odwrotnie. Wyg�osi� pi�kne przem�wienie, s�awi�c dalekowzroczno�� i nieugi�to��, jak� Neron wykaza� ocalaj�c ojczyzn� z niebezpiecze�stwa, kt�rego starzej�ce si� oczy Seneki nie potrafi�y dostrzec. � Dojrza�e� na cesarza, jakiego potrzebuje arystokracja � wywodzi�. � Czterna�cie lat temu mia�em mo�no�� zetkni�cia si� z tob�, gdy by�e� jeszcze dzieckiem, ale dzieckiem budz�cym nadzieje, �e wyro�nie ze� w�adca godnie kontynuj�cy osiemsetletnie tradycje Rzymu. Obarczy�e� mnie takimi honorami i maj�tno�ciami, �e d�u�ej ju� nie mog� d�wiga� ich ci�aru. Czym�e mia�em odwdzi�czy� ci si� za te dobrodziejstwa? Tylko rozwijan� w samotno�ci wiedz� filozofa. Dziadek twojej babki, boski August, zezwoli� swemu wiernemu s�udze Agrypie odej�� na odpoczynek do odleg�ej Mityleny, za� Mecenasowi cieszy� si� odpoczynkiem weterana w samym mie�cie, gdzie �y� w odosobnieniu, jakby znajdowa� si� poza granicami Rzymu. Nie uwa�am, �em godny por�wnywa� si� do tych wielkich m��w, ale tak jak oni doszed�em do mety. Da�e� mi wszystko, co w�adca mo�e da� przyjacielowi, a nawet wi�cej, i to wzbudza zawi�� postronnych. O ciebie oczywi�cie si� nie obawiam, ale bogactwo sta�o mi si� najci�szym brzemieniem. Jestem ju� stary, nie potrafi� sobie z nim radzi�. Potrzebuj� pomocnej d�oni. Pozw�l, by tw�j prokurator zaopiekowa� si� moim maj�tkiem, bo nie mog� ju� nawet si� go doliczy�! Zabierz go ode mnie! Nie zbiedniej�! Kiedy blask pr�no�ci przestanie mnie o�lepia�, b�d� m�g� wr�ci� do �wicze� ducha. Jeste� w rozkwicie wieku m�skiego i wprawi�e� si� w rol� w�adcy. My, twoi starzy przyjaciele, mo�emy w spokoju ducha uda� si� na odpoczynek! Nie jestem chciwy, cho� tak si� o mnie m�wi. Jednak�e trzysta milion�w sestercji wystarczy�oby do podzia�u mi�dzy wielu. Zdaje si�, �e wszyscy poruszyli si� z zainteresowaniem, gotowi przyj�� na w�asne barki brzemi� bogactwa zm�czonego �yciem i troskami Seneki. Wszem wiadomo by�o, �e jego ogrody i posiad�o�ci wiejskie przewy�sza�y wszystko, czym sam Neron m�g� si� pochwali�. Skoro Seneka nie robi� mu �adnych wym�wek, cesarz rozpogodzi� si�, rzuci� nam porozumiewawcze spojrzenie, przybra� wyraz smutku i przem�wi� z emfaz�: � Pierwszym i najlepszym darem, jakim mnie obdarzy�e�, m�j ukochany mistrzu, jest takie przygotowanie mnie do �ycia, �e oto z miejsca mog� odpowiedzie� na twoje wyst�pienie. Nauczy�e� mnie wszak przemawia� zar�wno po starannym przygotowaniu, jak i bez niego. To prawda, �e w czasie wojny i zagro�e� nie broni�e� mnie z mieczem w r�ku, jak Mecenas czy Agrypa, walcz�cy za spraw� mego pradziada Augusta. Za to rozwija�e� i wspiera�e� mnie w m�odo�ci najm�drzejszymi radami i naukami! Je�li wi�c w tym czasie tak�e wzbogaci�e� si�, to gromadzenie bogactwa jest wy��cznie twoj� spraw�. O ile mi wiadomo, dotychczas nikt, przynajmniej oficjalnie, nie oskar�y� ci�, �e na skutek �ci�gania odsetek od po�yczek, udzielonych w Brytanii i gdzie indziej, pa�stwo ponios�o szkody. Wielu mniej znakomitych od ciebie m��w otrzyma�o w darze wi�ksze bogactwa. Czy�bym ja by� gorszy od Klaudiusza? � Tu obr�ci� si� ku nam, wyja�niaj�c: � Mam na my�li Pallasa. Moja hojno�� nie mog�a przysporzy� ci tak wielkich bogactw, jakie nagromadzi� Woluzjusz dzi�ki systematycznemu oszcz�dzaniu. Wstydz� si� nawet wymieni� wyzwole�c�w, z kt�rych wielu ma jeszcze wi�ksze maj�tki. Stan twego zdrowia jest prawie nienaganny, zupe�nie dobrze potrafisz zajmowa� si� sprawami pa�stwowymi i wykorzysta� nale�ycie zap�at� za twoje trudy. Jak sam wiesz najlepiej, stawiam dopiero pierwsze nie�mia�e kroki jako prawdziwy w�adca. Doprawdy, czy�bym m�g� cokolwiek osi�gni�� bez ciebie?! W tych pierwszych trudnych latach wieku m�skiego, ilekro� wst�powa�em na z�� drog�, zawsze potrafi�e� mnie powstrzyma�. Ty jedyny przestrzegasz mnie przed uczestniczeniem w wy�cigach i o�mielasz si� krytykowa� m�j g�os, gdy wyst�puj� jako �piewak. Dlatego ja o�mielam si� by� w stosunku do ciebie uczciwy. Nie wolno ci my�le�, �e skoro chcesz przekaza� mi sw�j maj�tek, zaczn� wychwala� twoj� bezinteresowno��, ani �e uznam za szczer� deklarowan� ch�� odpoczynku, je�li mnie porzucisz. Przecie� wszyscy b�d� uwa�ali w�wczas, �e jestem chciwy, a ty boisz si� mojego gniewu. Mo�e i osi�gn��by� s�aw�, zrzekaj�c si� bogactwa, a�e mnie, twojemu przyjacielowi, przynios�oby to tylko wstyd. Takie post�powanie nie przystoi filozofowi! Tu Neron obj�� go i wielokrotnie uca�owa�, m�wi�c: � Gdy by�em ch�opcem, zabrania�e� mi, abym ci� ca�owa�, aby unikn�� brzydkich pos�dze� i po�miewiska. Teraz jednak, w obecno�ci tylu przyjaci�, mog� to chyba uczyni�, aby ci dowie�� czysto�ci moich my�li i szczero�ci intencji? Po tym zadziwiaj�cym wydarzeniu Seneka wycofa� si� z �ycia politycznego, zwolni� swoj� oficjaln� eskort� i przeni�s� si� na sta�e na wie�, do wspania�ej posiad�o�ci przy Via Praeneste. Skar�y� si� na kiepskie zdrowie i twierdzi�, �e pisze rozpraw� o rado�ci �ycia w samotno�ci. M�wiono, �e przestrzega surowej diety i do tego stopnia unika ludzi, �e z pewno�ci� nie ma zbyt wiele uciechy z wykorzystywania bogactwa. Przypad� mi zaskakuj�cy zaszczyt: wybrano mnie na pretora nadzwyczajnego, to znaczy na czas mi�dzy okresami urz�dowania sta�ych pretor�w. Tygellin wystarczaj�co si� zb�a�ni� w