Gerhard J. Bellinger Leksykon Religii Świata Przekład Tadeusz Kachlak, Tomasz Pszczułkowski WIEDZA POWSEC Kraje Liczba wyznawców Większość ludności kraju % ogółu wyznawców a. r. p. 1. Tanzania (Afryka Wschodnia) 8 050 000 - 11,8 2. Mozambik (Afryka Wschodnia) 7 500 000 - 10,9 3. Madagaskar (Afryka Wschodnia) 6 710 000 - 9,8 4. Nigeria (Afryka Zachodnia) 6 710 000 - 9,8 5. Republika Południowej Afryki 1 820 000 - 2,7 6-43. Inne kraje 37 694 000 większość 3 x 55,0 68 484 000 większość 3 x 100,0 ADONISA KULT MISTERYJNY AFRYKAŃSKIE RELIGIE PLEMIENNE AFRYKAŃSKIE RELIGIE PLEMIENNE do współczesnych „Młodzieżowych religii". Gdy się chce uzyskać informacje z zakresu systematyki religii, można je odnajdywać w artykułach w układzie geograficznym według kontynentów i krajów (np. „Europejskie religie") lub według podziału z jednej strony na religie poszczególnych ludów oraz artykuł „Plemienne religie", z drugiej zaś strony na „Światowe religie". Ponieważ we wszystkich 170 ar- tykułach zachowano w miarę możności ten sam układ materiału, możliwe jest synoptyczne porównanie prezen- towanych religii. Każdy dłuższy ar- tykuł - krótsze są odpowiednio skom- prymowane - podaje na wstępie defi- nicję omawianej religii oraz dane sta- tystyczne dotyczące liczby jej wyzna- wców i zasięgu rozpowszechnienia. W pierwszej części, historycznej, przedstawiona jest droga życiowa jej założyciela (w przypadku religii zało- żonych) lub inicjatora, a następnie różne szkoły i kierunki wraz z ich założycielami i znaczącymi postaciami. W części drugiej, systematycznej, zawarte są podstawy nauki o bogu lub bogach (w przypadku religii teis- tycznych), a w dalszej kolejności zało- żenia światopoglądowe i eschatologi- czne (w przypadku religii mających na celu zbawienie), ponadto normy i wartości etyczne. W części trzeciej, praktycznej, znajduje się opis obrzę- dowości związanej z etapami życia, świętami, rytuałami dnia powszedniego, z uwzględnieniem rytuałów inic- jacyjnych, ofiar, modlitw i medytacji. Odzwierciedlenia danej religii w sztuce i literaturze ukazane są na przy- kładzie różnych form budownictwa kultowego (także w rzucie poziomym i pionowym) oraz cytatów ze świętych ksiąg. W przypadku religii wyznawa- nych do czasów obecnych zaprezen- towano ich główne prądy współczesne (np. neoislam), w odniesieniu zaś do religii minionych wskazano na ich dzisiejsze oddziaływanie. Każdy wię- kszy artykuł kończy się chronologią najważniejszych dat i wydarzeń histo- rycznych. Wydany przez Droemersche Ver- lagsanstalt Th. Knaur Nachf. w Mo- nachium po raz pierwszy w 1986, po raz trzeci w 1992 przewodnik po religiach świata spotkał się z szerokim zainteresowaniem, także międzyna- rodowym, o czym świadczą nie tylko licencyjne wydania czterech dalszych firm niemieckich i szwajcarskich, ale i już dostępne bądź będące w przygo- towaniu przekłady na języki włoski (Mediolan 1991), polski, serbsko-- chorwacki i rosyjski. W wydaniu z 1992 dokonano na podstawie „1992, Britannica, Book of the Year" (Chicago, Encyclopaedia Britannica 1992) oraz „World Population Pro- spects 1990" (Nowy Jork, UN 1991) aktualizacji danych liczbowych doty- czących zasięgu współczesnych religii i kościołów. Dortmund, czerwiec 1992 W czasach hellenistycznych pocho- dzący z Syrii kult Adonisa (sem. adon, pan), umierającego i zmartwychwsta- jącego boga, rozprzestrzenił się na południe i na północ od Byblos i Ap- haca. W mitologii greckiej Adonis stał się synem Kinyrasa i jego córki Smyrny (Mirry), która za sprawą Afrodyty zapałała miłością do włas- nego ojca. Za ten występek została przemieniona w kadzidłowiec; z tego drzewa wyłonił się Adonis, piękny młodzieniec, którego pokochała Afrodyta. Ponieważ Adonis został jako dziecko oddany do wychowania Persefonie, nie chciała ona dobrowol- nie oddać Adonisa Afrodycie. Zeus A.r.p. to zbiorcza nazwa trady- cyjnych religii czarnoskórej ludności różnych ras, zamieszkującej konty- nent afrykański; ich powstanie sięga czasów prehistorycznych (-> prehis- toryczne religie, -> plemienne religie). W Afryce żyje obecnie ok. 68 min wyznawców religii plemiennych (ok. 73% ogółu wyznawców tych religii na świecie): 45% w Afryce Wsch., 34% w Afryce Zach., 15% w Afryce Płd. i 6% w Afryce Środkowej. Stanowią oni mniejszość (12,3%) w zestawieniu z chrześcijanami (45,4%) i muzuł- manami (41,5%). Religie plemienne istnieją w 43 krajach Afryki. Wraz ze zdobyciem Afryki Północnej i Wschodniej przez Arabów rozpoczął się trwający od 642 r. do XIX w. okres dominacji islamskiej w Afryce. Europejska kolonizacja i chrześci- jańska działalność misyjna zaczęły się w Afryce w XV w. Portugalczycy, Holendrzy i Anglicy zakładali u wy- brzeży kontynentu faktorie, od 1619 podjął decyzję, by Adonis jedną trzecią roku spędzał u swojej przybranej matki Persefony w świecie podziem- nym, a jedną trzecią roku u swojej ukochanej Afrodyty na ziemi. O miejscu pobytu przez pozostałą trzecią część roku mógł sam zdecydować i wybrał Afrodytę. Gdy Adonisa rozerwał na polowaniu dzik nasłany przez Aresa, Afrodyta kazała, by z jego krwi wyrosły miłki wiosenne (różyczki Adonisa). Mit tego boga wegetacji oparty jest na szybkim rozkwitaniu i obumieraniu roślinności wiosennej. Symbolem corocznie zamierającej i znowu ożywającej przyrody była nastawione przede wszystkim na handel niewolnikami. Po 1850 europejskie potęgi kolonialne: Francja, Anglia, Portugalia, Niemcy i Włochy, podzieliły między siebie większą część Afryki, często z pogwałceniem natu- ralnych granic między plemionami i ludami. Wzmożony napływ osad- śmierć i zmartwychwstanie Adonii przedstawiane podczas coroczny uroczystości kultowych ku jego cz żałobnych jesiennych związany z jego śmiercią i radosnych wiose nych upamiętniających jego powr do życia (Adonie). Za symbole staw nią się i przemijania w przyrod; służyły przy tym ogródki Adonis między wyhodowane w gliniany skorupach wcześnie kwitnące rośli: (por. Iz 17,10) stawiano małe figui Adonisa. A.k.m. stanowił często sp tykany motyw malowideł na waza< oraz zwierciadłach etruskich, a tak na rzymskich sarkofagach (śmierć z dana przez dzika). ników potęgował napięcia między l dnością czarną i białą; współcześr przejawem tych konfliktów jest pr2 zwyciężanie apartheidu w Republi Południowej Afryki. W XX w. czarni coraz silniej prot stowali przeciwko infiltracji białyi i ich dominacji, jednocząc się w rucl Budowla kultowa (abosomfie) sudańskich Murzynów Aszanti. Ghana 8 Afrykańskie religie plemienne narodowo-religijne i społeczno-reli- gijne, jak -> nkrumahizm w Ghanie, -> mau-mau w Kenii, -* amikalizm w Kongo. Nawiązywanie do staroafrykańs- kich tradycji i rytuałów doprowadziło do zderzenia z napływowym chrześ- cijaństwem i zmieniło jego oblicze. Dokonywało się to w dwojaki spo- sób: albo następowała afrykanizacja chrześcijaństwa pod wpływem daw- nych religii plemiennych, zwłaszcza w niezależnych kościołach afrykańs- kich, często kierowanych przez pro- roków, albo powstawały samodzielne, nowe ruchy mesjanistyczne, jak -> kimbangizm w Kongo, ruch -> Harrisa w Liberii czy -» Nazaretha Church w Republice Południowej Af- ryki. Należy tu także uwzględnić kulty powstałe w Ameryce wśród potomków niewolników murzyńskich, jak -> wudu na Haiti i -> umbanda w Brazylii. Obraz religii kontynentu afrykań- skiego jest współcześnie niezwykle zróżnicowany, z uwagi na różnorod- ność struktur gospodarczych i społe- cznych oraz zawiłe procesy historyczne i stosunki narodowościowe. Afryka stanowi konglomerat plemion, ludów i ras. Za ludność pierwotną uważa się Pigmejów i Buszmenów, pozostających na szczeblu myślistwa i zbieractwa. Pigmeje (gr., małyjak pięść, karzeł) są to niskorosłe ludy koczownicze zbieraczy i myśliwych, zamieszkujące puszcze podzwrotnikowe Republiki Środkowoafrykańskiej. Mężczyźni polują przy użyciu strzał i łuków, kobiety zaś zbierają żywność - owady i rośliny. Wierzą oni w boga-stwórcę Chorum, który powołał do istnienia widzialny świat i steruje zjawiskami na niebie. Jako bóg myśliwych przy- biera postać tęczy, będącej jego łu- kiem. Panu lasu i zwierząt składa się ofiarę z upolowanego zwierzęcia. Małżonkowie są sobie równi pod względem prawa i żyją ze sobą w związku monogamicznym. Buszmeni (nazwani tak przez Por- tugalczyków) są ludem myśliwych i zbieraczy zamieszkującym Botswanę, Namibię i Angolę, a niegdyś całą południową część Afryki. Bogiem myśliwych jest u nich Huwe, a zwra- cają się do niego „ojcze". Gauna natomiast jest tym, który powoduje szkody. Znany jest taniec w czasie siewów arbuzów. Nie mniej słynna jest wysoko rozwinięta sztuka Busz- menów (malarstwo jaskiniowe i ryty naskalne), o charakterze magicz-no- rytualnym, tematycznie związana z myślistwem. Bogiem przynoszącym szczęście jest Cagn, który ma cechy szelmy. Hotentoci (holend. hotentots, jąkały) to nazwa wędrownego ludu myś- liwsko-pasterskiego zamieszkującego Namibię, który sam siebie nazywa Khoi-Khoi (ludzie). Najwyższej czci doznaje bóg niebios i stworzenia Tsui-Goabi (zraniony w kolano). Jako bóg piorunów i deszczów wspomaga wzrost roślin. Według mitu w kolano zranił go starszy brat i przeciwnik - Gaunab, pan zmarłych. Największą część ludności tubyl- czej Afryki stanowią Murzyni; nosi ona nazwę Czarnego Kontynentu. Pod względem językowym Murzyni dzielą się na Bantu i sudańskich. Wśród negroidalnych Bantu środko- wych przeważa matriarchat, nato- miast w głębi Sudanu oraz na ob- szarze Afryki Wschodniej szczególnie dobrze zachowała się patriarchalna kultura starosudańska. Bantu (ludzie) zamieszkują obszary podzwrotnikowe i Afrykę Południo- wą; zajmują się zwykle rolnictwem (uprawą roślin okopowych) i hodowlą bydła. Dużą rolę odgrywają wśród nich związki mężczyzn praktykujące rytuały inicjacyjne. Wśród szczepów Bantu Afryki Wschodniej bóstwo-- stwórca nazywa się Mulungu (ten, który jest u góry, w niebie). Piorun stanowi jego głos, a błyskawica siłę. Dla plemion Bantu zamieszkujących Kongo stworzyciel świata i ludzi to Nzambi (ten, który szerzy światło). Ponieważ jest on nieosiągalny dla ludzi, nie stanowi przedmiotu kultu. U Herero w Angoli i Namibii bo- giem niebios i zarazem świata pod- ziemnego jest Ndzambi-Karunga. Jego podwójne imię wskazuje na siłę oddziaływania niebios oraz na tajem- niczość i okropieństwa głębin mors- kich i królestwa podziemi. Najwyższym bogiem Kafrów (arab. kafirun, niewierny) jest Unkulunkulu (wielki-wielki). Oprócz niego uznaje się bezimiennego „króla w niebie", uważanego za stwórcę świata, ale nie stanowi on przedmiotu kultu. Zulusi (zulu, niebo), zamieszkujący najbardziej na południowy wschód wysunięty obszar Afryki Południo- wej, również wierzą w Unkulunkulu. Uznają go za stwórcę wszystkich rze- czy, pana życia i śmierci. Zsyła na ludzi choroby, by poddać ich próbie i przygotować na objęcie jakiegoś urzędu. Wśród Dżjagów w Tanzanii u pod- nóża Kilimandżaro wielbiony jest Ruwa (niebo, słońce), niekiedy także Mungu. Murzyni sudańscy zamieszkują ob- szar pomiędzy kotliną Konga a Saharą. Wśród ludów tworzących organizmy państwowe (poczynając od Sudanu, poprzez wschód aż po Afrykę Południową) napotkać można niemal wyłącznie systemy politeistyczne. Dla plemion Aszanti w Burkina Faso (d. Górna Wolta) i Ghanie najwyższym bogiem nieba jest Nyama (błyszczą- cy) lub Jankompon (wielki przyja- ciel). W słońcu ujawnia swą męską naturę, a w świetle księżyca kobiecą. Kiedy Aszanti rozmawiają o bogu, spoglądają na niebo. Jak bowiem mówią: „Kiedy niemowlę po raz pier- wszy otwiera swe oczy, patrzy w górę na boga niebios. Kiedy kura pije wodę, patrzy w niebo. Niebo jest obliczem boga, gwiazdy stanowią je- go ozdobę, a chmury są jego osłoną". Wśród plemion Ewę w Beninie (d. Dahomej), Ghanie, Togo i Nigerii bóg nosi nazwę Mawu (ten, który przewyższa wszystko). Jego dwaj po- tomkowie reprezentują dobro i zło. So jest bogiem burzy i ma dwa wciele- nia: męskie - Sogbla bądź Mawu Sogbla i żeńskie - Sodza lub Mawu Sodza. Oba porozumiewają się za pomocą grzmotów. U Jorubów w Nigerii i Beninie na czele wszystkich bogów (boga nie- Afrykańska „blala" bogini plemienia Bapu- na, maska. Kongo, Zair bios, matki światów i bogów plemien- nych) stoi Olorun (ten, który istnieje dla samego siebie), stworzyciel ziemi, innych bóstw i pierwszych ludzi. Dla chamickich ludów pasterskich w Afryce Pómocno-Wschodniej i Wschodniej, przybyłych w zamierz- chłych czasach z Azji, pierwszym bo- giem jest bóg nieba, objawiający swe istnienie w zjawiskach atmosferycz- nych. Masajowie w Tanzanii i Kenii wierzą w trójcę bogów, którą tworzą: najwyższy bóg nieba Ngai, dobry czarny bóg deszczu i zły czerwony bóg. Bóg nieba widzi i wie wszystko. Dobry bóg słońca Kaffów w połu- dniowo-zachodniej Etiopii nazywa się Heqo (czar). Cechą charakterystyczną a.r.p. jest wiara we wszechogarniającą siłę ży- ciową, łączącą bogów z przodkami, wodzów plemiennych z kapłanami, ludzi ze światem. Ta siła życiowa przejawia się w żyzności i prokreacji, w pomnażaniu życia w świecie ludzi, zwierząt i roślin. Dobre jest to, co sprzyja płodności, złe zaś to, co ją Afrykańskie religie plemienne utrudnia. Kulty i rytuały służą p mnażaniu siły życia, a zarazem okie: naniu złych mocy, które usiłują pomniejszyć. Wszystkie wyobrażer skupiają się wokół dwóch momentć zwrotnych: narodzin życia i śmier Decydujące znaczenie dla pomnaż nią siły życiowej ma ciągłe powrac nie do początku, do mitycznego źró ła wszystkiego. Dlatego wykroczer przeciwko temu, co prastare, przeci' ko porządkowi ojców oznacza p mniejszenie siły życiowej bądź jej ui cestwienie. Religijność afrykańsl jest ukierunkowana bardziej na pr2 szłość niż na przyszłość. 10 Ajnów religia Sprawcami zbawienia, krzewicielami kultu i herosami są albo pradawni przodkowie, albo wysłańcy bogów. Nauczyli oni Afrykanów rozniecania ognia, umiejętności płodzenia, hodowli roślin użytkowych i wykonywania różnych rzemiosł. Zmarli przodkowie pozostają częścią wspólnoty żyjących, ponieważ żywi i umarli wzajemnie siebie potrzebują. Główną intencję kultu stanowi odnowa siły życiowej (zdrowie, błogosławieństwo ro- dzicielstwa, dobre zbiory, owocne po- lowania, bogate połowy). Najważ- niejszymi formami kultu są modlitwa, ofiara i taniec sakralny. Taniec kul- towy jest przede wszystkim tańcem masek. Maska przez powiązanie AKADYJSKA RELIGIA z malunkiem ciała i przebraniem, mu- zyką i rytmem staje się elementem dramaturgicznym kultu, służy ukry- ciu twarzy tancerza, a zarazem uka- zuje go jako wyróżniającą się „inną istotę". Istotą tą może być bóstwo, sprawca szczęścia lub demon, błogo- sławiący lub karzący przodek, albo duch śmierci bądź duch buszu. Użycie masek sprawia, że w obrzędzie religij- nym spotykają się kult i gra, czas mityczny i współczesność, świat nad- przyrodzony i ziemski. O formie i treści religii plemiennych decydowały klany, określające także strukturę społeczną plemion. Na jej szczycie znajdują się wodzowie lub królowie. U plemion mających formę królestwa sakralnego król zazwyczaj jest także najwyższym kapłanem. Obok kapłana ważną rolę odgrywa czarownik jako sprawca deszczu i uzdrowiciel. W wypełnianiu tej funkcji posługuje się on często fetyszem. Miejsca kultu albo nie są szczególnie wyodrębnione, albo też obrzędy spra- wowane są w świętych gajach. Istnieją także specjalne chaty, w których od- daje się cześć przodkom. Chata za- mieszkiwana przez kapłana może słu- żyć za pomieszczenie kultowe. Kamienie przodków, przynoszące deszcz za pośrednictwem zaklinacza deszczu, służą utrzymywaniu więzi pomiędzy żyjącymi i przodkami, a poprzez nich - z bogami deszczu. Akadowie stanowili najstarszą lud- ność semicką Dolnej Mezopotamii, osiadłą na pomoc od Sumerów (-> sumeryjska religia). A.r. należy do religii ->semickich i ->Azji Południc wo-Zachodniej. Twórcą państwa Akad był Sargon I z Akadu (2350- 2300 przed Chr.), uchodzący za b ga-króla, „władcę 4 państw świate zdobył Mezopotamię, część Sy i Azji Południowo-Zachodniej 01 Elam. Założył nad Eufratem pierws w dziejach wielkie królestwo sernic! ze stolicą Akad. Wnuka Sargona I i trzeciego r stępce Naramsina (2270-2230) nas wano „bogiem Akadu". W 2150 przed Chr. rozpoczęły się w państv Akad obce rządy zachodnioirański Gutejczyków (2150-2050). Min upadku państwa język akadyjski p został panującym językiem pisany] urzędowym i - obok starszego surr ryjskiego - również kultowym. Wśród bóstw akadyjskich na czc wysuwa się bogini Inanna, identy kowana z Isztar (Anunitu). Była bój nią ziemi i urodzaju, miłości i woju a także gwiazdy wieczornej. !V o zstąpieniu Isztar do świata po ziemnego, do krainy, z której nie n powrotu, został nam przekazał w wielu wariantach. A.r. jest religią państwa Akad (2350-1955 przed Chr.), nazwanego tak od położonej nad Eufratem jego stolicy. Od miasta Akad nazwano też semicki język starej Babilonii akadyj- skim, a mówiącą nim ludność Aka- dami. AJNOW RELIGIA Liczący ok. 20 tyś. wschodnioaz- jatycki lud Ajnów (ludzie) należy do pierwotnych mieszkańców Japonii, wypartych na wyspę Hokkaido, ar- chipelag Wysp Kurylskich i na połu- dniowy Sachalin. Japończycy nazy- wają ich Ebisu (dzicy). Religia Ajnów - ludu rybaków, myśliwych i zbieraczy, dziś również uprawiającego rolę - zalicza się do - > arktycznych religii, -> azjatyckich religii plemiennych i -> japońskich religii. Ajnowie wierzą w najwyższego stwórcę i w bóstwa opiekuńcze. Pasę Kamui jest twórcą i żywicielem świata, arcybóstwem. Jako czcigodny starzec mieszka w otoczonym błyszczącym światłem domu najwyższego nieba. Abe Kamui (boski ogień) to bogini ognia, której pałac znajduje się pod domowym ogniskiem, podczas gdy jej małżonek, „boski pan domu", zajmuje północno-wschodni narożnik domu. Bogini ta zanosi modły ludzi do boga nieba, obdarza ludzi ciepłem i godzi ich między sobą. Uchodzi za sędziego w sądzie nad zmarłymi. Rozróżnia się Pasę Kamui, boga nieba, oraz Jaijen Kamui, zwykłe bóstwa, które w porównaniu z „główną podporą dachu" są tylko „filarami podporowymi". Wszystkim nieszczęściom i śmierci winne są demony. Główną ceremonią jest święto nie- dźwiedzia, obchodzone po udanym polowaniu. Zabija się przy tym strza- łami dwu- lub trzyletnie specjalnie utuczone zwierzę i spożywa je pod- czas wesołej uczty, a skórę i łeb roz- wiesza się. Zabicie „boskiego" nie- dźwiedzia uważa się za czynność świętą, ponieważ dusza zwierzęcia powraca do Kamui lasów i gór, do swojego właściwego boskiego świata. Modlitwa do świętego niedźwie- dzia podczas jego ofiarowania: Przygotujemy ci dobre żarcie, najlepsze, jakie kiedykolwiek u nas mialeś. Wszyscy wspólnie będziemy cię żało- wać. Ajn, który cię uśmierci, jest naszym najlepszym myśliwym. Spójrz tylko, jak on plącze i prosi cię o przebaczenie... Rozumiesz, że nie możemy cię trzymać zawsze. Zrobiliśmy dość dla ciebie, teraz na ciebie kolej, byś się dla nas poświęci!... Kochamy cię bardzo, a nasi synowie nigdy o tobie nie zapomną. 1 KrólNaramsin, „bóg Akadu", brąz, Nit wa (2250 przed Chr.). Bagdad, Muzei Irackie 2 Stela upamiętniająca zwycięstwo A ramsina, wapień, Suza (2250 przed Chr Paryż, Luwr 3 Pieczęć cylindryczna: bóg Ea z inny, bóstwami (2250 przed Chr.). Londyn, M 3 zeum Brytyjskie Przed każdym posiłkiem składane są dzięki bogu Szinda (kołyska), „na- szemu żywicielowi", temu, „który nas karmi". W kulcie przodków mężczyźni czczą przodków męskich, a kobiety - żeńskich. Szamanami są i mężczyźni, i kobiety. Niektóre osobliwości religii Ajnów przejął -> sintoizm; np. jego gohei wywodzi się z używanych przez Aj- nów jako fetysz drewnianych palików częściowo odartych z kory. Nie bój się, nie uczynimy ci nic złego: Zabijemy cię tylko, aby cię odesłać do boga lasu, który cię miłuje. 10 Ajnów religia Sprawcami zbawienia, krzewicielami kultu i herosami są albo pradawni przodkowie, albo wysłańcy bogów. Nauczyli oni Afrykanów rozniecania ognia, umiejętności płodzenia, hodowli roślin użytkowych i wykonywania różnych rzemiosł. Zmarli przodkowie pozostają częścią wspólnoty żyjących, ponieważ żywi i umarli wzajemnie siebie potrzebują. Główną intencję kultu stanowi odnowa siły życiowej (zdrowie, błogosławieństwo ro- dzicielstwa, dobre zbiory, owocne po- lowania, bogate połowy). Najważ- niejszymi formami kultu są modlitwa, ofiara i taniec sakralny. Taniec kul- towy jest przede wszystkim tańcem masek. Maska przez powiązanie AKADYJSKA RELIGIA z malunkiem ciała i przebraniem, mu- zyką i rytmem staje się elementem dramaturgicznym kultu, służy ukryciu twarzy tancerza, a zarazem ukazuje go jako wyróżniającą się „inną istotę". Istotą tą może być bóstwo, sprawca szczęścia lub demon, błogo- sławiący lub karzący przodek, albo duch śmierci bądź duch buszu. Użycie masek sprawia, że w obrzędzie religij- nym spotykają się kult i gra, czas mityczny i współczesność, świat nad- przyrodzony i ziemski. O formie i treści religii plemiennych decydowały klany, określające także strukturę społeczną plemion. Na jej szczycie znajdują się wodzowie lub królowie. U plemion mających formę królestwa sakralnego król zazwyczaj jest także najwyższym kapłanem. Obok kapłana ważną rolę odgrywa czarownik jako sprawca deszczu i uzdrowiciel. W wypełnianiu tej funkcji posługuje się on często fetyszem. Miejsca kultu albo nie są szczególnie wyodrębnione, albo też obrzędy spra- wowane są w świętych gajach. Istnieją także specjalne chaty, w których od- daje się cześć przodkom. Chata za- mieszkiwana przez kapłana może słu- żyć za pomieszczenie kultowe. Kamienie przodków, przynoszące deszcz za pośrednictwem zaklinacza deszczu, służą utrzymywaniu więzi pomiędzy żyjącymi i przodkami, a poprzez nich - z bogami deszczu. 2300 przed Chr.), uchodzący za t ga-króla, „władcę 4 państw świat; zdobył Mezopotamię, część S> i Azji Południowo-Zachodniej 01 Elam. Założył nad Eufratem pierws w dziejach wielkie królestwo semicl ze stolicą Akad. Wnuka Sargona I i trzeciego r stępce Naramsina (2270-2230) na; wano „bogiem Akadu". W 2150 przed Chr. rozpoczęły się w państv Akad obce rządy zachodnioirański Gutejczyków (2150-2050). Mir upadku państwa język akadyjski p został panującym językiem pisany urzędowym i - obok starszego suń ryjskiego - również kultowym. Wśród bóstw akadyjskich na czc wysuwa się bogini Inanna, identy kowana z Isztar (Anunitu). Była bój nią ziemi i urodzaju, miłości i wojr a także gwiazdy wieczornej. N o zstąpieniu Isztar do świata po ziemnego, do krainy, z której nie r powrotu, został nam przekażą w wielu wariantach. A.r. jest religią państwa Akad (2350-1955 przed Chr.), nazwanego tak od położonej nad Eufratem jego stolicy. Od miasta Akad nazwano też semicki język starej Babilonii akadyj- skim, a mówiącą nim ludność Aka- dami. Akadowie stanowili najstarszą lud- ność semicką Dolnej Mezopotamii, osiadłą na północ od Sumerów (-> sumeryjska religia). A.r. należy do religii -> semickich i -> Azji Połu- dniowo-Zachodniej. Twórcą państwa Akad był Sargon I z Akadu (2350- AJNOW RELIGIA Liczący ok. 20 tyś. wschodnioaz- jatycki lud Ajnów (ludzie) należy do pierwotnych mieszkańców Japonii, wypartych na wyspę Hokkaido, ar- chipelag Wysp Kurylskich i na połu- dniowy Sachalin. Japończycy nazy- wają ich Ebisu (dzicy). Religia Ajnów - ludu rybaków, myśliwych i zbieraczy, dziś również uprawiającego rolę - zalicza się do - > arktycznych religii, -» azjatyckich religii plemiennych i -> japońskich religii. Ajnowie wierzą w najwyższego stwórcę i w bóstwa opiekuńcze. Pasę Kamui jest twórcą i żywicielem świata, arcybóstwem. Jako czcigodny starzec mieszka w otoczonym błyszczącym światłem domu najwyższego nieba. Abe Kamui (boski ogień) to bogini ognia, której pałac znajduje się pod domowym ogniskiem, podczas gdy jej małżonek, „boski pan domu", zajmuje północno-wschodni narożnik domu. Bogini ta zanosi modły ludzi do boga nieba, obdarza ludzi ciepłem i godzi ich między sobą. Uchodzi za sędziego w sądzie nad zmarłymi. Rozróżnia się Pasę Kamui, boga nieba, oraz Jaijen Kamui, zwykłe bóstwa, które w porównaniu z „główną podporą dachu" są tylko „filarami podporowymi". Wszystkim nieszczęściom i śmierci winne są demony. Główną ceremonią jest święto nie- dźwiedzia, obchodzone po udanym polowaniu. Zabija się przy tym strza- łami dwu- lub trzyletnie specjalnie utuczone zwierzę i spożywa je pod- czas wesołej uczty, a skórę i łeb roz- wiesza się. Zabicie „boskiego" nie- dźwiedzia uważa się za czynność świętą, ponieważ dusza zwierzęcia powraca do Kamui lasów i gór, do swojego właściwego boskiego świata. Modlitwa do świętego niedźwie- dzia podczas jego ofiarowania: Przygotujemy ci dobre żarcie, najlepsze, jakie kiedykolwiek u nas miałeś. Wszyscy wspólnie będziemy cię żało- wać. Ajn, który cię uśmierci, jest naszym najlepszym myśliwym. Spójrz tylko, jak on plącze i prosi cię o przebaczenie... Rozumiesz, że nie możemy cię trzymać zawsze. Zrobiliśmy dość dla ciebie, teraz na ciebie kolej, byś się dla nas poświęci!... Kochamy cię bardzo, a nasi synowie nigdy o tobie nie zapomną. l KrólNoromsin, „bógAkadu", brąz, Ni wa (2250 przed Chr.). Bagdad, Muzei Irackie 1 Stela upamiętniająca zwycięstwo A ramsina, wapień, Suza (2250 przed Chr Paryż, Luwr 3 Pieczęć cylindryczna: bóg Ea z inny bóstwami (2250 przed Chr.). Londyn, M 3 zeum Brytyjskie Przed każdym posiłkiem składane są dzięki bogu Szinda (kołyska), „na- szemu żywicielowi", temu, „który nas karmi". W kulcie przodków mężczyźni czczą przodków męskich, a kobiety - żeńskich. Szamanami są i mężczyźni, i kobiety. Niektóre osobliwości religii Ajnów przejął -> sintoizm; np. jego gohei wywodzi się z używanych przez Aj- nów jako fetysz drewnianych palików częściowo odartych z kory. Nie bój się, nie uczynimy ci nic złego: Zabijemy cię tylko, aby cię odeslać do boga lasu, który cię miłuje. AKSUMICKA RELIGIA A.r. jest religią staroetiopskiego (staroabisyńskiego) państwa, nazwaną tak od jego politycznej stolicy Aksum (I-V w.), miasta leżącego w dziś. prowincji Tigre. A.r. należy do -» starych religii Afryki. To od I w. historycznie poświadczone i najstarsze państwo Etiopii przeżywało w połowie IV w. swój rozkwit; od czasów króla Esana (Ezana) chrystianizo-wane. Najznaczniejszym pośród bóstw aksumickich był Machrem, bóg ple- mienny aksumickich królów i jedno- cześnie bóg wojny. Sam król określał się jako „syn Machrema, nie pokona- nego przez wroga". Po odniesionym zwycięstwie składano Machremowi krwawe ofiary ze 100 wołów i 50 jeńców. Innymi bogami byli Astar (niebo), bóg nieba, Medr (ziemia), bóstwo ziemi, i Becher (etiop. bachr, morze), bóg morza. Stosunki w świecie podziemnym od- powiadały całkowicie stosunkom w życiu doczesnym. Nad grobowcami wznoszono stele. Jeszcze dziś wielkie stele, wśród nich piętrowa, będąca największym monolitem świata, budo- wle nagrobne i pałac królewski przy- pominają o tym, że Aksum było kiedyś centrum aksumickiego państwa i a.r. kierując się w poszukiwaniu drogi morskiej do Indii na zachód, uznał napotkane wyspy za kraj, do którego zmierzał. Do religii powstałych w Ameryce Środkowej zaliczają się przede wszy- stkim religie -> meksykańskie, religia - »aztecka, religia -» Majów; na Haiti wśród potomków murzyńskich nie- wolników praktykowany jest kult - > wudu. Spośród religii powstałych w Ame- ryce Południowej na czoło wysuwają się religia -> Inków oraz -» umbanda w Brazylii, będąca połączeniem wy- obrażeń indiańskich i chrześcijań- skich, praktykowana również przez potomków niewolników murzyn- AMIKALIZM Ananaikjo skich sprowadzanych do Amery Południowej. Na kontynencie amerykańskim ż je dziś jeszcze 958000 wyznawco amerykańskich -» plemiennych re gii. Stanowią oni mniejszość obejm jącą 0,2% ludności amerykańsku której ok. 91% to chrześcijanie: o 87% w Ameryce Północnej i ok. 94' w Ameryce Południowej. % ogółu Kraje Liczba wyznawców wyznawców a.r. plemiennych 1. Kolumbia 256 000 26,7 2. Wenezuela 164000 17,1 3. Peru 137 000 14,3 4. Chile 78 000 8,1 5. Boliwia- : . 53 000 5,5 /. 6. Brazylia 46 000 4,8 7. USA 45 000 4,8 8. Meksyk 40000 4,2 9-21. Inne kraje 139 000 14,5 958 000 100,0 AMERYKAŃSKIE RELIGIE AMERYKAŃSKIE RELIGIE PLEMIENNE A.r. to zbiorcze określenie religii powstałych na kontynencie amery- kańskim. Ten podwójny kontynent - nazwany przez niemieckiego geo- grafa Martina Waldseemullera w 1507 od imienia jego domniemanego odkrywcy, Florentyńczyka Ameri-ga Yespucci (1451-1512) - obejmuje Amerykę Północną i Południową, po- łączone wąskim pomostem lądo-wo- wyspowym, jaki tworzy Ameryka Środkowa. Ameryka Południowa i Środkowa łącznie nazywane są Ameryką Łacińską albo Iberoamery- ką, ponieważ zostały skolonizowane przez narody romańskie (Hiszpanów i Portugalczyków) Półwyspu Iberyj- skiego. Pierwotnymi mieszkańcami Ameryki są należący do rasy mon- goloidalnej Indianie (religie -»in- diańskie) i Eskimosi w Ameryce Pół- nocnej (religia -> eskimoska). Po odkryciu Ameryki (1492) przez Genueńczyka Krzysztofa Kolumba (1451-1506) do Ameryki Północnej napłynęli Francuzi, Anglicy i Nider- landczycy. W XVII w. w następstwie imigracji chrześcijan uciekających przed prześladowaniami z Europy powstają w Ameryce Północnej pań- stwa Nowej Anglii. W 1620 na statku „Mayflower" przybyli do Massachu- setts angielscy purytanie - ojcowie pielgrzymi. W 1632 katolicy założyli Maryland, a w 1683 William Penn Filadelfię i kolonię kwakrów - Pen- sylwanię. W Ameryce, dziś w ok. 90% chrześcijańskiej, zrodziły się liczne -» nowe religie; zwłaszcza USA sta- nowią szczególnie podatny grunt dla tych religii. Należy tu wymienić -> mormonów, —» spirytyzm, -> To- warzystwo Teozoficzne, -> Christian Science, -> Peace Mission, -> Black Muslims, -» Church of God i -> Way International. W USA rozwinęły się również trzy religie -» młodzieżowe: -> Eckankar, -> Scientology Church i -» Dzieci Boże. W sporze z -> chrześcijaństwem i w ramach wskrzeszania staroindiań- skiej religijności i niezależności (dziś Indianie w Kanadzie i w USA są zepchnięci do nieznacznych obsza- rów) zrodziły się -> peyotyzm i religia -> Ghost Dance. Do Ameryki Środkowej należy środkowoamerykański ląd stały oraz wyspy Morza Karaibskiego (Indie Zachodnie). Antyle otrzymały nazwę Indii Zachodnich, ponieważ Kolumb, A. jest ruchem społeczno-religij- nym zapoczątkowanym przez Kon- gijczyka Andre Matswę (1899-1942); nazwa a. pochodzi od franc. Societe amicale des originaires de 1'Afriąue Eąuatoriale (Stowarzyszenie solidar- ności rdzennych mieszkańców Afryki Równikowej). A. zaliczany do -> nowych religii powstał w Afryce Równikowej w kon- frontacji z katol. chrześcijaństwem. Andre Matswa urodził się w 1899 w pobliżu Brazzaville w dawnym Kongo Franc. (dziś. Ludowa Repub- lika Konga). Otrzymał katol. wycho- wanie i został wykształcony na kate- chetę. Był żołnierzem walczącym A. jest religią założoną przez Na- kano Yonosuke w Japonii w 1934, choć jej współczesna struktura or- ganizacyjna istnieje dopiero od 1949. Ruch ten, wywodzący się z -» omoto- kjo, należy do -> nowych religii Japo- nii. Jej twórca uznaje się za następcę Wanisaburo Deguchi i jako zwolen- nik spirytyzmu otrzymuje posłania ze świata duchów. podczas I wojny światowej po stronie Francji. Następnie jako prosty robotnik udał się do Paryża, gdzie założył Societe amicale, organizację pomocy popadłym w nędzę robotnikom af- rykańskim. W jego ojczyźnie Kongu (od 1910 r. Francuska Afryka Rów- nikowa) stowarzyszenie szybko zys- kało popularność i rozwinęło się w ruch polityczny, którego celem było pełne zrównanie praw czarnych z bia- łymi. Doprowadziło to do wielokrot- nego aresztowania Matswy ze wzglę- dów politycznych, do wyroków, a wreszcie do deportacji. W 1942 zmarł w stacji rządowej Mayama na północ od Brazzaville. Na terytorium ANANAIKJO Nazwa ananai (jap. trzy, pięć, lina konopna) wskazuje na reprezentowany przez twórcę a. uniwersalizm i uje- dnolicenie wszystkich religii, przy czym wyraz z liczbą „trzy" oznacza trzy religie: -> omotokjo, huang-wan- -tsu-hui i -* bahaizm, natomiast wyraz z liczbą „pięć" - religie światowe: -> buddyzm, -» chrześcijaństwo, -> islam, -> konfucjanizm i -> tao- dawnej Franc. Afryki Równików powstały w 1958 autonomiczne rep bliki w ramach Wspólnoty Francu kiej, które w 1960 uzyskały peh niepodległość. Po śmierci Andre Matswy w rucł Societe amicale obok motywów sp< łecznych i politycznych coraz więks; rolę odgrywały aspekty religijn a twórca a. znalazł się w centrum cz kultowej. Wyznawcy a. nazywają | Jezus Matswa, a miejsce jego śmier jest dla nich Golgotą Matswy. Wznoszą do niego modły i ócz kują jego powrotu, by jako mesjan czny król zbudował królestwo cza nych. izm. Za pomocą „liny konopnej która zwisa z gongu przed sanktu; rium sinto, wyznawca a. ma być zwi; zany z rzeczywistością świata póz; ziemskiego. We wznoszeniu obserwatorió\ rozmieszczonych po całym kraj wyznawcy tej religii upatrują mo liwości komunikowania się z kosm< sem. ANANDA MARGA Ruch A.M. (sanskr. droga ku uszczęśliwieniu) został powołany do życia w 1955 przez Hindusa Prabhata Randżana Sarkara (ur. 1921) w stanie Bihar w Indiach i odtąd był pod jego kierownictwem. Pełna nazwa ruchu: Ananda Marga Pracharaka Samgha, AMPS (sanskr. towarzystwo posze- rzania drogi ku uszczęśliwieniu). Grupa kobieca w obrębie A.M. nazywa się Women's Welfare Department, WWD (ang. oddział szczęścia kobiet). Dla ok. 2 min margiów, jak nazy- wani są wyznawcy tego ruchu, gł. kwatera światowa mieści się w Kal- kucie (Indie), natomiast centrala eu- rop, znajduje się w Berlinie; ok. 3000 wyznawców w RFN ma od 1974 swoje centrum w Moguncji. Ruch A.M. zaliczany jest do wywodzących się z -> hinduizmu religii -> młodzie- żowych. Twórca A.M. Sarkar, który swoich wyznawców nazywa Śri Śri Anan- damurti (sanskr. godny czci wizeru- nek szczęścia), urodził się 13 IV 1921 w Jamalpur w stanie Bihar. Gdy miał cztery lata, bóg Siwa uczył go już całych partii tekstów z Wed (-> hin- duizm), by mu zasugerować później- szy wybór. Potwierdza się to sym- bolicznie: Sarkar jako pięciolatek po- trafił ujarzmić dziką krowę, która całą wieś wprawiła w panikę, samym tylko dotknięciem palcem wskazują- cym jej głowy; krowa padła wówczas na kolana bełkocząc baba (ukochany ojcze); wyznawcy jeszcze dziś nazy- wają tak swojego założyciela. Przejś- ciowo Sarkar przebywał w Kalkucie u swojego wuja, hinduskiego bojow- nika o wolność i polityka Subhasa Czandry Bose (1897-1945), który za- poznał go z medytacją tantra-jogi. Pod koniec lat czterdziestych Sarkar powrócił do rodzinnej miejscowości Jamalpur, gdzie pracował jako po- mocnik księgowego. Tu w 1955 zało- żył ruch, którego gł. centrum (ze wspólnotami mieszkaniowymi, szkołą, kliniką, drukarnią itp.) pod nazwą Ananda Nagar (sanskr. miasto szczę- ścia) znajduje się w miejscowości Bag- lata w dystrykcie Perulia w Bengalu Zachodnim. Po latach aktywności (również politycznej) doszło do sytuacji krytycznych, np. w 1967 gł. centrum zostało zaatakowane przez tłum. Konflikty były coraz częstsze, toteż rząd hinduski zabronił w 1969 urzęd- nikom państwowym należenia do ruchu A.M. W grudniu 1971 aresztowano Sarkara w Palnie (Bihar) pod zarzutem mordu. Jego proces (1972- 76) zakończył się wyrokiem dożywotniego więzienia dla Sarkara i czterech współoskarżonych za za- mordowanie sześciu „wiarołomnych" członków sekty. Nastąpiły represje i dalsze aresztowania wyznawców, przeprowadzono rewizje w szkołach A.M. i in. instytucjach, po czym je zamknięto. Gdy w 1975 konflikty osiągnęły punkt szczytowy, a Indira Gandhi rządziła za pomocą ustaw doraźnych, ruch A.M. został - obok innych organizacji - zakazany jako „prawicowo-radykalna organizacja religijna". Rozprawa rewizyjna przed sądem najwyższym w Patnie skoń- czyła się w 1978 dla Sarkara zwol- nieniem warunkowym za kaucją. Gdy Sarkar 2 VIII 1978 opuścił więzienie, entuzjastycznie witały go tysiące wyznawców. A.M. jest ruchem społeczno-spiry- tualnym, dążącym do dwóch gł. ce- lów: do odnowienia jednostki przez praktyki spirytualne (sadhana) i do uwolnienia społeczeństwa przez reformy społeczne (PROUT). Prak- tyki sadhana (sanskr. starać się sku- tecznie) obejmują różne fizyczne, du- chowe i spirytualne ćwiczenia zmie- rzające do poznania w sobie „nie- skończonego ja" i osiągnięcia „świa- domości kosmicznej". Ten, kto ćwi- czy sadhana, jest sadhaka, a kto wykonuje sadhana dwa razy dzien- nie, temu w godzinie śmierci zapew- nione jest wyobrażenie parama pa- rusa (najwyższej świadomości) oraz zbawienie. Jednak sadhana nie jest możliwa bez jama, nijama i 16 punk- tów. Na wartościach spirytualnych za- sadza się Progressive Utilization The- ory (ang. postępowa teoria użytko- wania), PROUT, opracowany w 1967 przez Sarkara system społeczny i gos- podarczy z pięcioma zasadami nowego ludzkiego społeczeństwa. Sarkar jest przekonany, że dotychczasowe siły społeczne reprezentowane są przez cztery klasy (szudra, ksatrija, wipra, waeszja), następujące po sobie w trakcie obiegu historycznego. Chce więc być pionierem nowego społe- czeństwa, w którym zapanują sad- wiprasi, tj. prawdziwi intelektualiści albo moraliści, stojący poza tym obie- giem, a zatem bezklasowi. Sadwiprasi przestrzegają zasady jama i nijama, i wykonują sadhana. Najważniejsze punkty ukierunko- wania spirytualnego i zewnętrznego kształtowania życia zawiera skrót C.S.D.K. Litera C oznacza conduct rules (ang. sposoby zachowania). Za- licza się do nich m.in. przestrzeganie 15 sziila i 16 punktów. 15 sziila (sanskr. przyzwyczajenia) stanowią pomoc w ukierunkowywaniu zacho- wania, myślenia i czucia. Zalicza się do nich jako punkt 10. „surowe prze- strzeganie jama i nijama". Pięć zasad jama (sanskr. samodyscyplina), sta- nowiących jednocześnie pierwszy z 8 stopni klasycznej jogi, to: 1 ahimsa (niegwaltowność) 2 satja (prawda) 3 asteja (niekradzenie) 4 aparigraha (niepożądliwość) 5 brahmakarja (bycie uczniem Brahmy) Pięć zasad nijama (sanskr. opano- wanie), tworzące drugi z ośmiu stopni klasycznej jogi, to: 1 szaoka (czystość) 2 santosa (zadowolenie) 3 tapeh (gorliwość, surowość) 4 swadhaja (zbadanie, zrozumienie) 5 iszwara pranidhana (oddanie guru, bóstwu) Również 16 punktów wywodzi się z praktyki jogi. Obejmują one reguły życia i przepisy zachowania się, dla których przestrzegania co miesiąc wypełnia się i kontroluje „kartoteki 16 punktów". Litera S skrótu C.S.D.K. oznacza seminarium, obowiązujące dwa razy w roku wszystkich margiów, a litera D - duties (ang. obowiązki), obejmujące opiekę nad dziećmi, nad ludźmi starymi, poradnictwo dla narkoma- nów oraz opiekę nad więźniami. Cha- rakterystyczna dla wyznawców A.M. jest z religijnego punktu widzenia „alternatywna" praca z grupami spo- łecznie nieprzystosowanymi. Ponieważ wierzą w możliwość zbudowania idealnego społeczeństwa, gotowi są walczyć o to wszelkimi środkami, nawet poświęcając własne życie; w 1978 młodsi członkowie próbowali to udowodnić samospaleniem: np. w lutym dwóch Niemców w Berlinie, w czerwcu Szwajcarka w Manili, a w październiku Australijka w Genewie. Ostatnia litera K skrótu C.S.D.K. oznacza kiirtan. Margiowie przestrzegają szczegól- nych przepisów odżywiania się, roz- różniając trzy rodzaje środków spo- żywczych: 1. sattwijskie (odczuwają- ce), stosowne dla medytujących, po- nieważ uzdatniają system nerwowy do przyjmowania fal spirytualnych, np. owoce, produkty mleczne, jarzyny, zboże i herbaty ziołowe, 2. radża- sijskie (zmieniające), nie sprzyjające rozwojowi duchowemu, np. kawa, herbata albo kakao, i 3. tamasyjskie (statyczne), prowadzące do otępienia, np. mięso, ryby, jajka, tytoń, alkohol i narkotyki. Dwa dni w miesiącu, 11 dnia eka- daszi (sanskr. jedenasty) - po pełni i po nowiu - obowiązuje całodobowy post; tylko wieczorem wolno wypić szklankę rozcieńczonego soku cytry- nowego. Męskim margiom zaleca się noszenie langota, swego rodzaju podwiązy- wanych kalesonów, mających utrzy- mywać członek w pozycji uniesionej do góry i jądra przyciśnięte do ciała, by zmniejszyć zbędne podniety sek- sualne i osiągnąć kontrolę energii seksualnej. Kto chce zostać margiem, aktyw- nym członkiem A.M., musi opano- wać specjalną technikę medytacyjną i otrzymuje dwusylabową mantrę, którą winien zachowywać w tajem- nicy i nad którą ma przynajmniej dwa razy dziennie medytować po 20 mi- nut. Członek, który uznaje się za mnicha, nazywany jest dadadżi lub dada, mniszka nazywa się dididżi albo didi. W regularnych odstępach czasu odbywają się specjalne spot- kania (retreats) wyznawców, które od ustalonych części programu nazywane są U.K.K. Litera U oznacza utili- zation (ang. użytkowanie), K oznacza katha (historie pana [Sarkara]), drugie K kiirtan. Podstawą wszelkiego działania jest medytacja jako „stale przeżywana realność boskiego bytu w nas samych". Wspólna medytacja grupy liczącej co najmniej 5 człon- ków, podczas której mężczyźni i ko- biety siedzą oddzielnie, nazywa się dharma kakra. Jeżeli Sarkar osobiście w niej uczestniczy, nazywa się ona dharma maha kakra. Medytację gru- pową rozpoczyna się zawsze od kiirtan i śpiewu z Wed (-> hinduizm). Kiirtan jest tańcem odznaczającym się rytmicznymi krokami i uginaniem kolan; poprzedza medytację, ponie- waż stawia tamę wszelkim złym myś- lom, usuwa wątpliwości i zagmatwa- Ananda Marga nią i stwarza sprzyjający medyta stan ducha. Przy kiirtan oraz pi wszystkich medytacjach używana j> baba-nam- kewalam (ukochany ojc - imię - jedyny) jako szczególna mL trą, którą sam Sarkar obdarzył c chowa siłą, „ponieważ wszędzie, c kąd margiowie sięgają wzrokiem, wszystkim, co czują, słyszą, smaki i wąchają, odczuwają kosmicz świadomość przenikającą wszystl rzeczy: swojego «ukochanego ojca> W każdej rzeczy i w każdym działai widzą tylko jedno: jego imię. Zakc czenie medytacji grupowej stano wspólne recytowanie „najwyższe przykazania". Specjalnie dla żeńskich członki Sarkar stworzył taniec kaoszikii n tja (sanskr. nritya), który nosi pr; domek bogini Durga (-> hinduizr Tańczy się wszystkie 18 ruchów, sk nów i obrotów podczas jednego f wtarzania mantry baba-nam-kev lam. Taniec mężczyzn, wykonywa dwa razy dziennie, nazywa się ii dawa. Margiowie żyją w „spirytualny wspólnotach mieszkaniowych", t2 jagriti. Pod kierownictwem misti jogi prowadzą swoje medytacje mai i ćwiczenia jogi. Wprowadzanie nowicjuszy do chnik medytacyjnych A.M. jest zac niem akarji, starszego wyznawi Członkowie, którzy cały swój c; poświęcają wspólnocie religijnej, i zywani są local fuli timer (LF' Awadhuta (oddaleni od świata) najwyższymi rangą funkcjonarius; mi, odpowiedzialnymi za organiza i zarządzanie A.M. na całym świec Jako nieżonaci członkowie noszą f marańczowy strój urzędowy, skłac jacy się z turbanu i szaty wierzchn z pasem. Niem. centrala w Moguncji pi likuje we własnym wydawnict\ Dharma-Verlag pisma ruchu A.' oraz magazyn dla niem. obszaru je: kowego „Sadvipra". ARAMEJSKA RELIGIA ARABSKIE RELIGIE ARKTYCZNE RELIGIE ASYRYJSKA RELIGIA swego rodzaju trwakj.instylucjiriaro- manassar V zginął podczas walk o S Wydziału Daeni*a«Ma i Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego ił. Nowy Świat 69, 00-046 Warszawa A.r. to zbiorcze określenie staro- arabskiej (przedislamskiej) religii mieszkańców dawnej Arabii (arab. Dshesiret el-Arab, wyspa Arabów) i islamskiej religii światowej (-> is- lam), która powstała na Półwyspie Arabskim. Obie te religie zaliczają się do religii - > Azji Południowo-Zachodniej, sta- roarabska należy do religii -> semic- kich. Religia staroarabska Dla życia dawnych plemion i lu- dów płd. Arabii staroarabska religia miała zasadnicze znaczenie. W cza- sach starożytnych mieszkańcy środk. i płn. Arabii wiedli jeszcze żywot wędrownych pasterzy, a w płd. części powstawały już samodzielne państ- wa. Najznaczniejsze z nich to Saba, Main, Hadramaut i Qataban. Pań- stwo Saba było najstarsze i istniało od X w. przed Chr. Państwa południo- woarabskie były zrazu teokracjami z przewodzącym im mukarribem (książę ofiarny), ale od połowy V w. przed Chr. przekształciły się w króle- stwa. Słynna jest królowa Saby, która udała się do Jerozolimy, aby spraw- dzić mądrość izraelskiego króla Salo- mona (l Krl 10). W 525 przed Chr. państwa te dostały się pod władzę Etiopii, a w 568 płd. Arabia stała się satrapią perską. Gdy w VII w. na obszary te wkroczył islam, Arabia została zjednoczona. Na czele staroarabskich bóstw stoi Athtar bądź Athar, bóg księżyca, obrońca ludzi i dawca wody deszczo- wej. W państwach-miastach płd. Arabii nosił on jako bóg państwowy różne imiona. W Sabie, gdzie jego głównym sanktuarium w Marib była świątynia Awwan ze słynną wyrocz- nią, nazywa się Almagah, w Had- ramaut - Sin (księżyc), w Qataban - Amm (ojcowy wuj), a w Main - Wadd (miłość, przyjaźń). Innymi bóstwami płd. Arabii są bogini słońca Szamasza (słońce) i bóg II (nazwa pospolita boga w ogóle), który od- powiada ogólnosemickiemu bóstwu El. Do najważniejszych bóstw płn. Arabii należy Hobal czy Hubal, któ- remu poświęcone było sanktuarium Kaaba w Mekce, gdzie znajdował się jego posąg. Spośród licznych bóstw zaczyna się już w stuleciu Muham- mada wysuwać na czoło bóg świata Allah (bóg). Jako córki Allaha jeszcze w Koranie (53,19) wymienione są czczone wysoko w przedislamskim okresie boginie: równa Wenerze al- Uzza (potężna), bogini losu Ma-nat, kt�