Formy i normy Formy i normy, czyli poprawna polszczyzna w praktyce Praca zbiorowa pod redakcj� naukow� Katarzyny K�osi�skiej FE�BERG STA WYDAWNICTWO Warszawa 2004 � Copyright by Wydawnictwo FELBERG SJA, Warszawa 2001, 2004 Recenzenci naukowi: prof. dr hab. Andrzej Markowski prof. dr hab. Jan Miodek Redaktor prowadz�cy: Adam Wola�ski Redaktor merytoryczny: Anna Koz�owska Redaktor techniczny: Barbara Gluza Korekta: Joanna Cierko�ska (wydanie I), Teresa Kruszona (wydanie II) Projekt graficzny ok�adki: Andrzej-Ludwik W�oszczy�ski DTP: A.L.W. GRAFIK Wszystkie nazwy handlowe i towar�w wyst�puj�ce w niniejszej publikacji s� znakami towarowymi zastrze�onymi lub nazwami zastrze�onymi odpowiednich firm odno�nych w�a�cicieli. Wydawca do�o�y� wszelkich stara�, aby zapewni� najwy�sz� jako�� tej ksi��ce. Jednak�e wydawca nie jest w �adnym przypadku odpowiedzialny za jak�kolwiek szkod� b�d�c� nast�pstwem korzystania z tre�ci zawartych w niniejszej publikacji. Cytaty z wydawnictw zwartych i wydawnictw ci�g�ych zosta�y przytoczone w niniejszej ksi��ce wy��cznie w zakresie uzasadnionym wyja�nianiem, analiz� krytyczn� i nauczaniem. Wszelkie prawa zastrze�one. �adna cz�� niniejszej ksi��ki, zar�wno w ca�o�ci, jak i we fragmentach, nie mo�e by� reprodukowana ani przetwarzana w spos�b elektroniczny, mechaniczny, fotograficzny i inny oraz nie mo�e by� przechowywana w �adnej bazie danych bez pisemnej zgody wydawcy. Wydanie II poprawione i uzupe�nione Printed in Poland ISBN 83-88667-06-8 J Spis tre�ci Przedmowa do drugiego wydania 7 1. Podstawowe poj�cia kultury j�zyka El�bieta Grabska-Moyle 9 2. Poprawno�� fonetyczna Katarzyna K�osi�ska 12 3. Poprawno�� ortograficzna Katarzyna K�osi�ska 16 4. Poprawno�� interpunkcyjna Dorota Zdunkiewicz-Jedynak 18 5. Poprawno�� fleksyjna - nazwy w�asne Zesp� 20 6. Poprawno�� s�owotw�rcza - nazwy w�asne El�bieta Grabska-Moyle 30 7. Poprawno�� fleksyjna - nazwy pospolite - rzeczownik Katarzyna K�osi�ska 33 8. Poprawno�� fleksyjna - nazwy pospolite - przymiotnik i zaimek Katarzyna K�osi�ska 38 9. Poprawno�� fleksyjna - nazwy pospolite - czasownik Dorota Zdunkiewicz-Jedynak 40 10. Poprawno�� fleksyjna i sk�adniowa - liczebnik Katarzyna K�osi�ska 44 11. Poprawno�� sk�adniowa - zwi�zek zgody Magdalena Bondkowska, Iwona Burkacka 49 12. Poprawno�� sk�adniowa - zwi�zek rz�du Magdalena Bondkowska, Iwona Burkacka 52 13. Poprawno�� sk�adniowa - skr�ty Magdalena Bondkowska, Iwona Burkacka 57 14. Poprawno�� sk�adniowa - wyrazy funkcyjne Magdalena Bondkowska, Iwona Burkacka, Ewa Rudnicka 59 15. Poprawno�� sk�adniowa - szyk wyraz�w w zdaniu Magdalena Bondkowska, Iwona Burkacka 64 16. Poprawno�� sk�adniowa - imies�owowe r�wnowa�niki zda� Magdalena Bondkowska, Iwona Burkacka 66 17. Poprawno�� sk�adniowa - budowa zdania z�o�onego Magdalena Bondkowska, Iwona Burkacka, Ewa Rudnicka 69 18. Wst�p do poprawno�ci leksykalnej Katarzyna K�osi�ska 73 19. Poprawno�� s�owotw�rcza - nazwy pospolite El�bieta Grabska-Moyle 75 20. Poprawno�� leksykalna - zapo�yczenia El�bieta Grabska-Moyle, Adam Wola�ski 79 21. Poprawno�� leksykalna - ��czliwo�� Katarzyna K�osi�ska 86 22. Poprawno�� frazeologiczna Katarzyna K�osi�ska 90 23. Poprawno�� leksykalno-stylistyczna - metafory Katarzyna K�osi�ska 96 24. Poprawno�� leksykalno-stylistyczna - konstrukcje redundantne Anna Ciesielska 99 25. Redundancja a ��czliwo�� leksykalna Agata H�cia 102 26. Poprawno�� leksykalno-stylistyczna - szablon j�zykowy, wyrazy modne, poprawno�� semantyczna Anna Ciesielska 107 27. Poprawno�� stylistyczna - �rodki stylistyczne w tekstach u�ytkowych Adam Wola�ski 114 28. Poprawno�� stylistyczna - stylistyczne zr�nicowanie wsp�czesnej polszczyzny Adam Wola�ski, Dorota Zdunkiewicz-Jedynak 120 29. Redagowanie tekstu Dorota Zdunkiewicz-Jedynak 131 30. Remanenty gramatyczne Ewa Rudnicka 136 31. Pisa� ka�dy mo�e... Katarzyna K�osi�ska 143 32. Podstawy leksykologii Katarzyna K�osi�ska 148 Odpowiedzi i om�wienia wybranych zagadnie� (klucz) 153 Gor�co dzi�kujemy Panom Profesorom Andrzejowi Markowskiemu i Janowi Miodkowi za cenne uwagi, kt�re pomog�y w przygotowaniu ostatecznej wersji ksi��ki Zesp� Przedmowa do drugiego wydania Ksi��ka �Formy i normy, czyli poprawna polszczyzna w praktyce" jest przeznaczona dla wszystkich, kt�rzy pragn� rozwija� praktyczn� umiej�tno�� pos�ugiwania si� j�zykiem ojczystym i pog��bia� o nim wiedz�. Zawiera �wiczenia z kultury j�zyka polskiego wraz z ich rozwi�zaniami. S� w niej om�wione najbardziej typowe i najcz�stsze b��dy j�zykowe pope�niane przez Polak�w, dzi�ki temu - z jednej strony - jest wyk�adni� normy j�zykowej (wszystkie rozstrzygni�cia normatywne s� zgodne z przyj�tymi w �Nowym s�owniku poprawnej polszczyzny PWN" pod redakcj� A. Markowskiego, Warszawa 1999), z drugiej za� � zdaje spraw� z najwa�niejszych tendencji rozwojowych wsp�czesnej polszczyzny. Mamy nadziej�, �e korzystanie z niej nie tylko przyczyni si� do wyrobienia sprawno�ci j�zykowej, lecz tak�e pozwoli na pobudzenie refleksji nad j�zykiem, na pog��bienie �wiadomo�ci j�zykowej. Koncepcja tomu jest wynikiem przemy�le� zespo�u (opr�cz obecnych autor�w w pracach brali udzia�, w pocz�tkowym etapie, dr Anna Cegie�a i dr Tomasz Karpowicz), os�b prowadz�cych zaj�cia z kultury j�zyka polskiego w Instytucie J�zyka Polskiego Uniwersytetu Warszawskiego, w zak�adzie kiero- wanym przez profesora Andrzeja Markowskiego. Wszystkie �wiczenia, kt�re znalaz�y si� w tomie, by�y przez kilka lat stosowane na zaj�ciach ze studentami. Pozwoli�o to na takie ich zmodyfikowanie, by sta�y si� jak najbardziej funkcjonalne. Drugie wydanie jest w stosunku do pierwszego poprawione oraz uzupe�nione. Dzi�kujemy wszystkim, kt�rzy przyczynili si� do usuni�cia niedoskona�o�ci ksi��ki. �adnego zdania wykorzystanego w zbiorze (a jest ich ponad 1700) nie wymy�lili�my sami. Wszystkie s� autentyczne - pochodz� g��wnie z prasy. Starali�my si� nie ingerowa� w ich form� - s� wi�c takie, jakimi stworzyli je ich autorzy (dziennikarze, politycy, urz�dnicy). Nie nale�y si� zatem dziwi� temu, �e zawieraj� b��dy j�zykowe, nielogiczne sformu�owania czy wywo�uj� komiczny efekt. Ich nieporadno�� mo�e stanowi� pewnego rodzaju ostrze�enie - mo�e uzmys�owi� Czytelnikom, jakie s� konsekwencje niesprawnego pos�ugiwania si� j�zykiem. Wierzymy, �e ta ksi��ka pomo�e wszystkim w wyrabianiu tej sprawno�ci. Katarzyna K�osi�ska 1. PODSTAWOWE POJ�CIA KULTURY J�ZYKA El�bieta Grabska-Moyle I. Prosz� okre�li�, kt�re z wymienionych �rodk�w j�zyko wych nale�� do systemu j�zykowego, kt�re do normy j� zykowej, a kt�re do uzusu. Cz�� z nich nale�y jednocze �nie do dw�ch lub trzech grup.1 przyjacieli (D. Im.), przyjaci� (D. Im.), bratowi (C. lp.), bratu (C. lp.), koniami (N. Im.), ko�mi (N. Im.), ga��ziami (N. Im.), ga��mi (N. Im.), zacz��em (1. os. r.m. lp. cz. przesz�ego), zacz��em (1. os. r.m. lp. cz. przesz�ego). II. Na podstawie w�asnego poczucia j�zykowego prosz� oce ni�, na jakim poziomie normy j�zykowej sytuuj� si� na st�puj�ce sposoby u�ycia j�zyka. 1. Dlaczego nie po�cieli�e� ��ka? 2. Gdzie�e� ty bywa�, czarny baranie? We m�ynie, we m�y nie, m�j mo�ci panie. C�e� tam robi�, czarny baranie? Me�� m�k�, me�� m�k�, m�j mo�ci panie. 3. Zjad�em ten kotlet z prawdziw� przyjemno�ci�, by� do skonale przyprawiony. 4. Codziennie podlewam wszystkie kwiaty, ale kaktusa pod lewam rzadziej. 5. Najbardziej lubi� scen�, w kt�rej Kmicic jedzie z Ole�k� sa�mi. 6. Kiedy zobaczy�am ta. dziewczyn� w telewizji, mia�am wra �enie, �e j� znam. 7. W oparciu o wcze�niejsze uzgodnienia podj�li�my decy zj� o zamkni�ciu firmy. 8. Listy wysy�aj na m�j nowy adres. 9. Prosz�, siadajcie pa�stwo. 10. Niepotrzebnie nag�o�niono t� spraw�. III. Prosz� wyja�ni�, czy mo�na uzna� za poprawne. 1. Podkre�lone formy: a. Przyszed� wujciu J�ziu, �eby ogl�dn�� kurcz�ta na polu. b. Trzas�o. b�ys�o, a ona nie wr�ci�a si�. c. W studio go�cili�my wybitnego pisarza. d. St�pni�wna. prosz� do tablicy! 2. Wymow� typu gienera�. IV. Prosz� po��czy� nazwy kryteri�w poprawno�ci j�zy kowej z odpowiednimi wyja�nieniami. (Uwaga: do nie kt�rych typ�w kryteri�w odnosi si� kilka wyja�nie�). Na st�pnie do kryterium wystarczalno�ci j�zykowej oraz kry terium ekonomiczno�ci prosz� odnie�� typy innowacji j� zykowych, przy kt�rych ocenie dane kryterium jest przy datne. 1. Kryterium wystarczalno�ci j�zykowej; 2. Kryterium ekonomiczno�ci; 3. Kryterium uzualne; 4. Kryterium autorytetu kulturalnego; 5. Kryterium narodowe; 6. Kryterium estetyczne. a. Dobre to, co kr�tsze. b. Dobre to, co nie budzi niepo��danych skojarze�. c. Dobre to, co polskie. d. Dobre to, co powszechnie u�ywane. e. Dobre to, co precyzyjne. f. Dobre to, co regularne. g. Dobre to, co u�ywane przez wielopokoleniow� inteli gencj� humanistyczn�. h. Dobre to, co wype�nia luk� w j�zyku. - innowacje precyzuj�ce; � innowacje reguluj�ce; � innowacje skracaj�ce; - innowacje uzupe�niaj�ce. V. Podkre�lone wyrazy i formy w poni�szych zdaniach s� (lub by�y do niedawna) innowacjami j�zykowymi. Prosz� okre�li� typ ka�dej innowacji (uzupe�niaj�ca, re guluj�ca, rozszerzaj�ca, alternatywna, nawi�zuj�ca, skracaj�ca, precyzuj�ca) oraz sprawdzi� w �Nowym s�owniku poprawnej polszczyzny PWN" pod red. A. Mar- kowskiego, kt�re z tych wyraz�w i form zosta�y uznane za b��dne. 1. Pani Wanda mieli�a kaw�. 2. Nie przywi�zywali uwagi do wygl�du. 3. Komisja zdecydowa�a si� uhonorowa� medalem te z ja gni�t, kt�re osi�gn�o najwy�sz� wag�. 4. Lubi� promocje, bo zawsze mo�na co� wygra�, taniej ku pi� albo spr�bowa� czego� dobrego. 5. Kupi�em dwa dobre przewodniki po Warszawie. 6. Nasi pi�karze przegrali pi�� ostatnich meczy. 7. Badany enzym odgrywa du�e znaczenie w procesie tra wienia. 8. Specjalne sygna�y b�d� nadawane przed i po reklamach. 9. Kicia urodzi�a cztery koci�ta. VI. Prosz� po��czy� ka�d� z nazw postaw wobec j�zyka z s�dem, kt�ry m�g�by by� wypowiedziany przez osob� zaj muj�c� dan� postaw�.2 1. Abnegacja; 2. Indyferentyzm; 3. Konserwatyzm; 4. Leseferyzm; 5. Logizowanie w j�zyku; 6. Naturalna (spontaniczna) postawa wobec j�zyka; 7. Perfekcjonizm; 8. Puryzm egocentryczny; 9. Puryzm elitarny; 10. Puryzm nacjonalistyczny; 11. Puryzm tradycjonalistyczny; 12. Racjonalizm; 13. Umiarkowany liberalizm. a. Dobre jest to, co ja akceptuj�. b. Dobre jest to, co rodzime, a wi�c nale�y walczy� z za po�yczeniami. Nale�y broni� j�zyka przed wp�ywami obcymi. c. Dobre jest to, czym si� pos�uguje stara inteligencja, wi�c nale�y walczy� z formami, kt�rych u�ywaj� ludzie z in nych warstw spo�ecznych. d. J�zyk jest czym� naturalnym, zwyczajnym, wi�c nie b�d� si� zastanawia�, jak go u�ywa�. e. J�zyk nic mnie nie obchodzi, nie jest dla mnie warto �ci�. f. J�zyk powinien by� precyzyjny i logiczny, wi�c nale �y usuwa� niejednoznaczno�ci i sformu�owania nie logiczne. g. J�zyk powinien by� precyzyjny i zgodny z systemem, wi�c nale�y d��y� do ograniczenia wariantywno�ci w j�zyku i odst�pstw od systemu. Nale�y walczy� z for mami nieprecyzyjnymi i wyj�tkowymi, zar�wno daw nymi, jak i innowacyjnymi. h. J�zyk si� zmienia, bo zmienia si� rzeczywisto�� i spo�ecze�stwo. Niekt�re zmiany j�zykowe s� potrzebne, inne s� zb�dne. J�zyk jest u�ywany w r�nych sytuacjach i przez r�nych ludzi, dlatego nale�y akceptowa� jego wielostylowo�� i wielopoziomowo�� jego normy. i. J�zyk si� zmienia, bo zmienia si� rzeczywisto�� i spo�ecze�stwo. Niekt�re zmiany j�zykowe s� potrzebne, inne s� zb�dne. Aby oceni� te innowacje, trzeba dobrze pozna� mechanizmy rz�dz�ce j�zykiem. Zjawisk j�zykowych nie mo�na ocenia� przez pryzmat w�asnych do�wiadcze� i emocji, lecz w wyniku ich dog��bnej analizy. j. Nie mam zdania na temat j�zyka. k. Wszystkie formy j�zykowe s�jednakowo dobre; skoro s� u�ywane, to znaczy, �e s� potrzebne. Nie nale�y ingerowa� w rozw�j j�zyka. 1. Kiedy by�em m�ody, j�zyk by� poprawny i bardziej precyzyjny ni� dzi�, wi�c nale�y broni� j�zyka przed niepotrzebnymi, u�ywanymi g��wnie przez m�ode pokolenie wyrazami i formami, poniewa� dawne wyrazy i formy w zupe�no�ci wystarczaj�. �. Dawniej j�zyk by� poprawny i elegancki, a wi�c nale�y walczy� z innowacjami. Nale�y u�wiadamia� m�odemu pokoleniu, �e m�wi �le i nieelegancko. VII. Prosz� uzupe�ni� spis podstawowych s�ownik�w i wydawnictw poprawno�ciowych. 1. S�owniki og�lne j�zyka polskiego: - �S�ownik j�zyka polskiego", red. W. , t. I-XI, Warszawa -1969. - �S�ownik j�zyka polskiego", red. M. Szymczak, 1.1-...., Warszawa -1981, wyd. 1. scalone, Warszawa 1998. - �Praktyczny s�ownik wsp�czesnej polszczyzny", red. .... Zg�kowa, 1.1, 1994. - � s�ownik j�zyka polskiego", red. E. So b�l, Warszawa - �S�ownik j�zyka polskiego", red. B .Warszawa - � s�ownik j�zyka polskiego", red. M. Ba�ko, Warszawa 2000. 2. S�owniki specjalne j�zyka polskiego: a. wyraz�w obcych: - W. Kopali�ski, �S�ownik wyraz�w obcych i zwrot�w obcoj�zycznych", Warszawa - �S�ownik wyraz�w obcych", red. J , Warszawa 1971. - �S�ownik wyraz�w obcych ", red. E. Sob�l, Warszawa 1995. - A. Markowski, � najnowszych wyraz�w obcych", Warszawa - R. Pawelec, � S�ownik wyraz�w obcych nie tylko dla gimnazjalisty", Warszawa 1999. - A. Markowski, R. Pawelec, � s�ownik wyraz�w obcych i ", Warszawa 2001. b. frazeologiczne: - S. Skorupka, �S�ownik frazeologiczny j�zyka polskie go", 1.1, II, Warszawa -1968. - S , G. Dziamska, J. Liberek, � s�ownik frazeologiczny j�zyka polskiego", Warszawa 1995. - K. Mosio�ek-K�osi�ska, A. Ciesielska, �W S�ownik frazeologiczny j�zyka polskiego", Warszawa 2001. c. porz�dkuj�ce s�ownictwo wed�ug relacji znaczeniowych: - S , �S�ownik wyraz�w bliskoznacznych", Warszawa - D. Buttler, �S�ownik polskich ca�kowitych", Warszawa 1988. - W. Cienkowski, �Praktyczny s�ownik wyraz�w blisko znacznych", Warszawa - A. D�br�wka, E. Geller, R. Turczyn, �S�ownik ", Warszawa - Z. Kurzowa i in., �S�ownik polskich", Warszawa - A. D�br�wka, E. Geller, �S�ownik ", Warszawa 1995. d. dotycz�ce okre�lonej sfery s�ownictwa: - M. Grochowski, �S�ownik polskich i ", Warszawa 1995. - J. Anusiewicz, J. Skawi�ski, �S�ownik polszczyzny ", Warszawa-Wroc�aw 1996. - A. D�browska, �S�ownik polskich, czyli w rzeczy mocno, w sposobie �agodnie", Warszawa 1998. e. poprawno�ciowe: - �S�ownik poprawnej polszczyzny", red. W. , H , Warszawa - I. Bartmi�ska, J. Bartmi�ski, �S�ownik i nazwisk obcych", Olsztyn 1992. - M. Ba�ko, M. Krajewska, �S�ownik wyraz�w ", Warszawa - �Praktyczny s�ownik poprawnej polszczyzny. Nie tyl ko dla m�odzie�y", red. A , Warszawa - J. Grzenia, �S�ownik : ortogra- fia, wymowa, s�owotw�rstwo i odmiana", Warszawa 1998. 10 - � s�ownik poprawnej polszczyzny PWN", red. A. Markowski, Warszawa - J. Podracki, �S�ownik skr�t�w i ", Warszawa 1999. f. ortograficzne i interpunkcyjne: - �S�ownik ortograficzny j�zyka polskiego PWN", red. M , Warszawa - � s�ownik ortograficzny PWN", red. E. Pola�ski, Warszawa - J. Podracki, �S�ownik interpunkcyjny j�zyka polskie go z zasadami przestankowania", Warszawa 3. Wydawnictwa poprawno�ciowe: - E. i F. Przy�ubscy, �Gdzie postawi� ?", Warszawa - D , H , H , �Kultura j�zyka polskiego", 1.1, Warszawa 1973, t. II, Warszawa 1982. - A. Cegie�a, A. Markowski, �Z polszczyzn� za pan brat", Warszawa - B. Klebanowska, W. Kocha�ski, A. Markowski, �O do brej i polszczy�nie", Warszawa - S. Baba, B. Walczak, �Na ko�cu j�zyka. Poradnik .... ", Warszawa-Pozna� - �Polszczyzna p�ata nam figle. Poradnik j�zykowy dla ka�dego", red. J ,Warszawa - A. Markowski, �Polszczyzna znana i ", Warszawa - J , �Rozmy�lajcie nad mow�!", Warszawa 1998. - J , �M�wi si�. Porady j�zykowe", Warszawa 2001. - �J�zyk ", miesi�cznik, Krak�w. - �Poradnik J�zykowy", miesi�cznik, - - '�2 �wicz. I i VI zosta�y opracowane przez Katarzyn� K�osi�sk�. 11 2. POPRAWNO�� FONETYCZNA Katarzyna K�osi�ska I. Prosz� g�o�no przeczyta� nast�puj�ce zdania, zazna czy� akcenty w podkre�lonych wyrazach (zgodnie z wy maganiami normy wzorcowej) oraz uzasadni� swoje de cyzje. 1. Zdaliby�cie egzaminy na uniwersytet, p�niej jeden zaj mowa�by sie jak�� epok� sprzed kilkuset lat, drugi prze prowadza�by analizy kosmetyk�w, a ty zosta�by� prezy dentem Rzeczypospolitej. 2. Ten arcymistrz (m�j eksm��) nie da� rady czterystu mate matykom. 3. Oficer i dwaj chemicy zwiedziliby Kostaryk�, a potem po jechaliby na Korsyk�, gdzie nasz prezydent pozna� tego fizyka. 4. Chocia�by� nie chcia�, pojedziesz do muzeum w Afryce. 5. PSLi SLD poprosi�y UW i AWS o wstrzymanie prywaty zacji PKP i PBK. 6. CBOS i OBOP spyta�y Polak�w, jak oceniaj� ZBoWiD. Polmos i PKS. 7. W ostatniej chwili z�apa� pekaes. II. Prosz� zaznaczy� akcenty podkre�lonych wyra�e� przy- imkowych. 1. Zr�b to dla mnie. 2. Czekaj na mnie. 3. My�l o nas. 4. Id� na msze. 5. Da� na msze. 6. Wszed� po pas. 7. Czyta� na g�os. 8. Czeka� na g�os. 9. Bra� j� pod w�os. 10. Kandydat na prezydenta liczy� tylko na wie�. Wiedzia�, �e mieszka�cy miast nie b�d� na niego g�osowa�. 11. Wybra� si� na wie�. 12. Wyjecha�narok. 13. Robi to raz na rok. 14. Opar� si� o mur. 15. Przekr�ci� si� na bok. 16. Ciotka m�wi�a, �e co� j� k�uje w lewym boku. W og�le od jakiego� czasu skar�y si� na bok. 17. Za�o�y� szelki na krzy�. 18. Patrzy� na krzy� na �cianie. 19. Spojrza� najpierw w g�r�, a potem na d�. 20. Popatrzy� na d� w ziemi. 21. Wyszed� na dw�r. 22. Posz�a zadom. 23. Wysz�azama�. III. Prosz� okre�li� liczb� sylab w ka�dym z nast�puj�cych wyraz�w, zapisa� spos�b ich wymowy oraz zaznaczy� akcenty.1 1. laurka - laur - laurowy - laureat; 2. dinozaur - dinozaury; 3. nauka - naukowy � naukowiec � nauczyciel - nauczka; 4. mozaika - mozaikowy; 5. rozmaity; 6. boisko; 7. planetoida. IV. Prosz� przeczyta� g�o�no nast�puj�ce zdania, a potem okre�li� spos�b realizacji liter � i �. 1. M�j m�� czmychn�� st�d, boj�c si� uk�szenia w�a. 2. Wzi�� co� na z�b. 3. Chlusn�� wod� na r�ce i na w�sy. 4. W g�szczu wyw�szy� �ab�dzie depcz�ce �o��dzie. 5. Odp�dza� r�k� b�ka, kt�ry wlecia� za w�giel. 6. Jej pi�ciu zi�ci�w przebra�o si� za ksi�y i chodzi�o po kol�dzie, by zbiera� pieni�dze. 7. Oni id� z matk� na msz�. V. Prosz� przeczyta� g�o�no nast�puj�ce zdania, a potem okre�li� spos�b realizacji po��cze� literowych an, en, on, yn, in, un. 1. Spontanicznie powinszowa�em inteligentnemu in�yniero wi awansu, kt�ry od dawna mu si� nale�a� za bezprece densowe i kunsztowne zsynchronizowanie obrazu z d�wi� kiem w filmie o konspiracji. 2. Ten blondyn Antek mia� do nas pretensj� o to, �e na plan szy doczepionej do tramwaju nie zamie�cili�my reklamy d�ins�w. 3. Arogancki elegancik stawia� pasjansa i czyta� anonse o za ginionych kundlach. VI. Prosz� oceni� poprawno�� ka�dej realizacji wyg�oso- wych � i � w zdaniu: Chc� si� przej�� t� ulic�. 1. [chc� si� przej�� t� ulic�] => bardzo silna realizacja noso- wo�ci; 2. [chc� si� przej�� t� ulic�] => s�absza realizacja nosowo�ci; 3. [chce sie przej�� t� ulic�] => � wymawiane ustnie, � - nosowo; 4. [chce sie przej�� to ulico] => � i � wymawiane ustnie; 5. [chcetn siem przej�� tom ulicom] => �, � wymawiane jako em, om; 6. [chce� sie� przej�� tot ulicot] =*�,� wymawiane jako e�, ol. VII. Prosz� przeczyta� g�o�no poni�sze zdania, a nast�p nie okre�li� spos�b realizacji litery n przed k i g. 1. W banku przy parkingu siedzia�a w okienku panienka, kt� ra marzy�a, �e ta�czy tango w Kongu. 2. W bunkrze cinkciarz z �ysink�, pij�c drinka, wszed� na drabink�, by naprawi� kinkiet tej babinki. 3. Adiunkt z Bangkoku dosta� cynk od blondynki, �e altan ka nie oferuje ju� wyszynku. VIII. Prosz� przeczyta� g�o�no poni�sze zdania, a nast�p nie okre�li� spos�b realizacji litery �. 12 1. Za�o�yciel klubu Pogo� Szczecin pami�ta� z dzieci�stwa pewne afryka�skie pa�stwo, w kt�rym panowa� b�aze�- ski, a zarazem barbarzy�ski obyczaj. 2. W ko�cu jedna z pa� zawo�a�a: �Na ko�!". IX. Prosz� przeczyta� g�o�no poni�sze zdania, a nast�pnie zapisa� spos�b realizacji mi�kkich sp�g�osek w podkre �lonych wyrazach. 1. Ten okropny ch�opiec kopie kopie tych dzie�. 2. Dania to kraj, w kt�rym jad�em wspania�e dania. 3. On si� utopi w oparach tej utopii. Oni si� za� nie utopi� ze swoj� utopi�. 4. Znam Mani�, co cierpi na manie prze�ladowcz�. 5. Dziewczynka chodzi�a po linie, a ch�opiec rysowa� dwie linie. 6. Przedstawiciel Wielkiej Brytanii wykaza� si� znajomo�ci� ortografii. 7. Powiedzia� w euforii, �e Czeczenia nie jest cz�onkiem Unii. X. Prosz� przeczyta� g�o�no poni�sze zdania, a nast�pnie zapisa� spos�b realizacji po��cze� ge, gie, bio w podkre �lonych wyrazach. 1. Inteligentny ewangelik Genio by� naj genialniejszym dy rektorem PGR-u. 2. Przeczyta�em biografie tego biologa. XI. Prosz� przeczyta� g�o�no poni�sze wyrazy oraz spraw dzi� ich pochodzenie. Czy wszystkie wyst�puj�ce w nich g�oski nale�� do polskiego systemu fonologicznego? 1. d�in, jesziwa, �igolo, lod�ia, d�ins, re�im; 2. sinus, maksimum, circa, cissus, Zanzibar. XII. Prosz� przeczyta� poni�sze wyrazy oraz zaznaczy� miejsca, w kt�rych w og�lnopolskiej normie wzorcowej do chodzi do ud�wi�cznienia g�osek. 1. bransoletka 6. konsul 2. chromosom 7. liczba 3. defensywa 8. liposomy 4. glista 9. pro�ba 5. hu�tawka 10. transakcja XIII. Prosz� starannie przeczyta� poni�sze zdania oraz za pisa� spos�b wymowy, akceptowany przez og�lnopolsk� nor m� wzorcow�, wskazanych po��cze� �wyg�o� � nag�os". 1. Raz_by�em nad morzem. 2. Ju� stawia�em kilka dom�w_z_p_iasku. 3. Ja� wieczorem powiedzia�, �e pi��_gwiazd_�wieci. 4. Ju�_wiedzia�, �e obraz_zgin��. 5. Bratm�wi�, �e to jest samoch�d_ojca. XIV. Prosz� wyra�nie przeczyta� poni�sze zdania oraz za znaczy� miejsca, w kt�rych dochodzi do uproszcze� i upodobnie� artykulacyjnych. Prosz� oceni� poprawno�� ka�dego z tych uproszcze� i upodobnie�. 1. Wzi�� dwadzie�cia cienkich banknot�w, a po chwili po kaza� ich sze��set. 2. Krakowska wyprzeda� tych trzydziestu garnk�w to by� strza� w dziesi�tk�. 3. Wed�ug Andrzeja wszystkiemu winni s� wsp�tw�rcy pierwszego z trzech bud�et�w. 4. Wreszcie si� okaza�o, �e on jest spoza koalicji. 5. Przynajmniej on by� porz�dny. 6. Zjad� jab�ko przed �niadaniem. 7. Mistrz spod Tczewa naprawia� oryginalne drzwi. XV. Prosz� przeczyta� poprawnie poni�sze zdania oraz okre�li� spos�b realizacji podw�jnych liter w �r�dg�osie. 1. �Jaka mi�kka i lekka wanna!" - krzykn�a zaaferowana tym happeningiem bystrooka Wioletta. 2. Dla przeciwwagi Hanna w legginsach s�ucha�a jazzu i uprawia�a jogging dooko�a surrealistycznych peerelow- skich fontann (chcia�a zwalczy� cellulitis). 3. Bezz�bny buddysta w nieefektownej mrozoodpornej w�o- siennicy trzyma� errat� do bestsellera, kt�rego motto brzmia�o: �Pr�dzej yuppie pope�ni seppuku, ni� wwiezie arrasy do willi mu��y". 4. W idyllicznym nastroju radiooficer zeppelina s�ucha� reg gae i przygotowywa� collage na biennale. 5. Jego hobby by�o graffiti i wojenne druki offsetowe. 6. Nieelegancka hostessa nie uleg�a terrorowi bossa. 7. �W�o�� dessous, bo robi�am mammografi�" - powiedzia �a panna staccatem. 8. Ani hippis, ani ten lobbysta nie prze�yliby bessy. 9. Narrator wla� mokk� do brytfanny i tak zacz�� si� poran ny horror. XVI. Prosz� przeczyta� nast�puj�ce wyrazy oraz zapisa� ich wymow� i zaznaczy� akcenty. 1. a propos 29. crescendo 2. a rebours 30. deja vu 3. a tergo 31. disc jockey 4. AIDS 32. dubbing 5. anchois 33. dumping 6. aperitif 34. ecru 7. art deco 35. e-mail 8. atelier 36. emploi 9. attache 37. en bloc 10. aucourant 38. enfant terrible 11. autodafe 39. erzac 12. baby sitter 40. expose 13. barach�o 41. fair play 14. biedermeier 42. fauxpas 15. big-band 43. femme fatale 16. bon mot 44. fin de siecle 17. bon ton 45. fondue 18. boom 46. frotte 19. breakdance 47. garnie 20. businesswoman 48. gieroj 21. callanetics 49. grand prix 22. cappuccino 50. gros ('wi�kszo��') 23. casting 51. handicap 24. casus 52. happening 25. charge d'affaires 53. heavy metal 26. circa 54. high life 27. clou 55. hobby 28. concerto grosso 56. IQ 10. 13 57. igloo 86. pointer (rasa psa) 58. image 87. poncho 59. intermezzo 88. porte-parole 60. interview 89. public relations 61. jogging 90. publicity 62. joint-venture 91. punk 63. jojoba 92. quasi 64. joystick 93. quiz 65. junta 94. remake 66. jury 95. rendez-vous 67. kaput 96. richelieu 68. khaki 97. risotto 69. know-how 98. rugby 70. laburzysta 99. savoir-vivre 71. leasing 100. scherzo 72. legginsy 101. show 73. lobby 102. sic! 74. lunch 103. steward 75. macho 104. superman 76. maksimum 105. surfing 77. menu 106. tableau 78. mezzosopran 107. team 79. minimum 108. tete-a-tete 80. motokros 109. thriller 81. papier mache 110. twist 82. par excellence 111. vacatio legis 83. patchwork 112. vis a vis 84. pizza 113. yuppie 85. playback XVII. Prosz� wstawi� odpowiedni przyimek.2 1. ko� stadniny (sk�d?) 2. klacz �rebi�ciem (z czym?) 3. woda sokiem (jaka?) 4 �rod� (kiedy?) 5. zagrody wsi (gdzie?) 6. we� mnie sob� (z kim?) 7. kamienice Lwowie (gdzie?) 8. kamienice Wroc�awiu (gdzie?) 9. kamienice Wiedniu (gdzie?) 10 czwartek (kiedy?) XVIII. Prosz� przeczyta� poni�sze zdania, zwracaj�c uwa g� na wymow� podkre�lonych wyraz�w i po��cze�. Prosz� tak�e zaznaczy� akcenty wyraz�w wyr�nionych pismem pochy�ym. 1. W lec�cym nad Ukrain� aeroplanie pi�kna stewardesa wy j�a krem z liposomami. 2. W jakiej� chi�skiej instytucji detektyw rozmawia� zpraw- nikiem cierpi�cym na ischias. 3. W Pa�acu Staszica obok drzwi drzema� poczmistrz. kt�re mu si� �ni�o, �e zwiedza Watykan. 4. W kontrofensywie rzuci� petard� przed siebie, co spowo dowa�o feerie barw. 5. Nonszalancka blondynka z oryginalna egipsk� bransoleta na r�ku przeprowadza�a w bibliotece sonda�, w kt�rym respondenci wyra�ali swe opinie dotycz�ce transakcji za wartej pi�tna�cie lat temu mi�dzy naszym sponsorem a fa bryk� obuwia mi�kkiego. 14 6. W chwilach stres�w grali�cie w badmintona i uprawiali �cie rugby. dlatego nie zadowala was branie lek�w uspo kajaj�cych ani w��czanie telewizora. 7. W okolicach skansenu na Westerplatte hydraulik namalo wa� portrety Narbutta i Traugutta. 8. Glista chodzi�a po �liskim chodniku. 9. Przeczytali�my w ��wiecie naukf', �e centaur mia� g�ow� w kszta�cie litery ipsylon. XIX. Prosz� starannie przeczyta� poni�sze wiersze S. Ba- ra�czaka.3 1. Chrz�st szcz�k pstrych kr�w wprz�d� w s�uch Szept: �Trwasz w�r�d warstw �garstw? Tch�rz! Stw�rz wpierw z przerw werw, z chwil skruch Strz�p chwalb - nerw �cierw czym� strw�!" 2. O, Aido! Woalami I aloesami wonna, Nie dbaj�ca, co salami Neon, Cohen i Madonna, Ego neo-elit, Mao... -Oddalona o eony -O, idolu, piej� ja o Tobie pean nieuczony! O, oazo, o opoko Oka, ucha, ust i uda! O, omijaj j�, epoko, Bo kto ufa, �e si� uda Naukowy opis - sto sond Dow�d jemu jeno da, �e o sobie mylny os�d -A i o Aidzie ma. XX. Obok poni�szych zda� zosta�a zapisana wymowa nie kt�rych s��w i po��cze� wyrazowych. Jest ona charakte rystyczna dla niekt�rych region�w Polski. Prosz� po��czy� ka�de zdanie z nazw� typu wymowy. 1. Przyjecha� brat matki, [brad matki] 2. Kobieta wysz�a z pieskiem na miasto. [kobzieta,psieskiem, mniasto] 3. Kiedy sprzedasz na gie�dzie keks, cukier i g�si? [k�dy, gel- dzie, kieks, cuker, gj�si] 4. G�upi ch�op si� k��ci�, \gupi, chop, kucif] 5. W�o�y� czapk� i szalik, [w�ozyl capke i salik] 6. Zobaczy� ptaka, [zuobouczyiptouka] 7. Drzema� trzy godziny pod drzewem, [d�emal, czy, d�ewem] 8. Oni id� t� drog�, [idom tom drogom] 9. Nie chcia� siedzie� bez ciebie, [sedzec, cebie] 10. Oni id� t� drog�, [ido to drogo] 11. Siedzia� pod lip� i pisa� list. [siedzia� pod lyp� i pisa� lyst] 12. Stali�my w kolejce, ale bilet�w nie dostali�my, [stali�my, dostali�my] 13. Kupi� owies i koz�. [k�upi� �owies, kloz�] 14. Szybko ci�gn�� ciotk�, [szipko cziongnol cziotk�] � asynchroniczna wymowa sp�g�osek wargowych mi�k kich (dialekt mazowiecki - gwara kurpiowska); � dyftongiczna wymowa samog�osek (gwary wielkopol skie, niekt�re �l�skie, cz�ciowo - ma�opolskie); dyftongiczna wymowa wyg�osowych samog�osek nosowych (gwary Polski po�udniowo-zachodniej i �rodkowej); fonetyka mi�dzywyrazowa ud�wi�czniaj�ca (dialekty: wielkopolski, ma�opolski, �l�skie, gwary kujawskie, che�mi�sko-dobrzy�skie); jab�onkowanie - sziakanie (gwara cieszy�ska, gwary ostr�dzko-lubawskie, gwary warmi�skie); kaszubienie (gwary kaszubskie); labializacja (niekt�re gwary wielkopolskie, ma�opolskie, �l�skie); mazurzenie (gwary mazowieckie, ma�opolskie i p�noc-no�l�skie); mieszanie grup ke, kie, ge, gie (gwary mazowieckie); twarda wymowa / przed i (gwary mazowieckie); ud�wi�cznianie wewn�trzwyrazowe (Polska po�udniowa, szczeg�lnie Ma�opolska); uproszczenia grup �u, �o (gwary ma�opolskie i �l�skie); - uproszczenia grup sp�g�oskowych tsz, di (gwary ma �opolskie, wielkopolskie); - ustna wymowa wyg�osowych samog�osek nosowych (gwary mazowieckie). XXI. Prosz� przeczyta� poni�sze zdania zgodnie z norm� og�lnopolsk�, a nast�pnie okre�li�, jak bywaj� wymawiane podkre�lone wyrazy i po��czenia wyraz�w we wskazanych regionach. 1. ..Strze�my si� z�a, zr�bmy co� dobrego" - powiedzia� ksi�dz Jan, wi�c napisali�my listy do SLD i PSL-u. po czym zostawili�my je w okienku, (po�udnie Polski) 2. Poszli�my z ch�opakami nad rzek� ko�o cegielni, jedli�my maliny i kie�bas�, a� zemdli�o tego chytrego Genka. (Ma zowsze) 3. G�uchy jeste�?! S�uchaj! Ja wcale nie k�ami�, �e ju� nie chrapi�. (Ma�opolska) 1. 1. '�2 �wicz. IV i XVII zosta�y opracowane przez Iwon� Burkack�. 3 Wiersze z cyklu �Mankam�ty" [w:] S. Bara�czak,,,Pegaz zd�bia�. Poezja nonsensu a �ycie codzienne: Wprowadzenie w prywatn� teori� gatunk�w", Londyn 1995, s. 75, 76. 15 3. POPRAWNO�� ORTOGRAFICZNA Katarzyna K�osi�ska I. Z podanych form prosz� wybra� poprawne. Ka�d� decyzj� prosz� uzasadni� odpowiedni� regu�� ortograficzn� zawart� w �Nowym s�owniku ortograficznym PWN" pod red. E. Pola�skiego. [Nowo wybrana/ Nowowybrana] [Przewodnicz�ca/ przewodnicz�ca] [Komisji Skrutacyjnej/ komisji skrutacyjnej/ Komisji Skr�tacyjnej/ komisji skr�tacyjnej] w [antycelluli-tisowych/ anticellulitisowych/ anty cellulitisowych/ anti cel-lulitisowych/ anty celulitisowych/ anti celulitisowych] [le-ginsach/ legginsach], ze [szczero z�ot�/ szczeroz�ot�] [pse�-dorococow�/ pseudorococow�/ pseudo rococow�/ pseudo-rococow�/ pseudo rokokow�/ pseudorokokow�/ pseudo-ro-kokow�] [koli�/kolj�] na [szyji/szyi] [niejawnie/nie-jaw-nie/niejawnie], [p�schylaj�c si�/p� schylaj�c si�/p�-schy-laj�c si�], [wyj�a/ wyj�a] [z pomi�dzy/ zpomi�dzy/ spomi�dzy] kartek jakie� [extraspiczaste/ekstraspiczaste/extra spiczaste/ extra-spiczaste/ ekstra spiczaste/ ekstra-spiczaste] [�elawstwo/ �elastwo]. - [Popatrzcie no/ Popatrzcieno] na ten [arcypi�kny/ acy- pi�kny/ arcy pi�kny] [Dortmundzki/ Dortmuncki/ dortmundz- ki/ dortmunckij [sworze�/ sforze�/ swo�e�/ sfo�e�] znaleziony nad [Jeziorem/jeziorem] Leman przez [Genia/ Gienia], moje go [cho�ego/ ho�ego/ chorzego/ horzego] [eks-m�a/ eksm�a/ eks m�a/ ex-m�a/ exm�a/ ex m�a] i [wice dyrektora/ wice dyrektora/ wicedyrektora/ vice dyrektora/ vice-dyrektora/ vi- cedyrektora] [zarazem/za razem], [adiunkta/adjunkta/adi�nk- ta/ adj�nkta/ Adiunkta/ Adjunkta/ Adi�nkta/ Adj�nkta] w [In stytucie/ insytucie] [Planetologi/ Planetologii/ planetologii/ pla- netologi] i [Planetojd/Planetoid/planetojd/planetoid]. - [Gdzie�/ Gdzierz/ Gdziesz] Dortmund, a [gdzie�/ gdzierz/ gdziesz] [Jezioro/jezioro] [Genewskie/ genewskie]! - [krzyk n��/krzykno�] w [furji/furii] [Przedstawiciel/przedstawiciel] [Zwi�zku/ zwi�zku] [my�listwa/ my�liwstwa/ My�listwa/ My�liwstwa] [Suwalskiego/ suwalskiego] i [w okamgnieniu/ wokamgnieniu/ w oka mgnieniu] [zkonsumowa�/ zk�sumo- wa�/ skonsumowa�/ sk�sumowa�] [kogiel-mogiel/ kogiel mo- giel/ kogielmogiel/ kogel-mogel/ kogel mogel/ kogelmogel] z zawarto�ci� [skrobii/ skrobi] oraz [sza�wii/ sza�wi] [prze- ciwgrypowej/ przeciw grypowej]. - [Alerz/ Alesz/ Ale�] [niekrzycz�e/ niekrzycz �e/ nie krzycz�e/ nie krzycz �e] tak pan! [Przecie�bym/ Przecie� bym] nie m�wi�a, [gdybym/ gdy bym] nie wiedzia�a. To [kilkucen tymetrowe/ kilku centymetrowe] cudo [wysun�o si�/ wysu n�o si�] [z pod/ zpod/ spod] [g�sienicy/ g�siennicy] [p�no zimno wojennego/ p�nozimnowojennego/ p�no zimnowo- jennego/ p�no-zimno-wojennego/ p�no zimno-wojennego] [austryjackoniemieckiego/ austryjacko-niemieckiego/ austry- jacko niemieckiego/ austriackoniemieckiego/ austriacko-nie- mieckiego/austriackoniemieckiego] czo�gu marki [Ford/ford]. - [Klitu�-bajdu�/ Klitu� bajdu�/ Klitu�bajdu�]! [Gdybym/ gdy bym] nie by� [zwyci�zc�/ zwyci�sc�/ zwyci�zc�! [kon kursu/ k�kursu] na temat [XX-wiecznych/ dwudziesto wiecz nych/ dwudziestowiecznych] [armii/ armi], [tobym/ to bym] [mo�e/ morze] [uwierzy�/ uwie�y�]. [�mie/�miem] [wontpi�/ w�tpi�] w [znastwo/ znawstwo] tego [supermena/ superma-na/ super mena/ super mana/ super-mena/ super-mana]. Ten [niby sworze�/ niby sforze�/ niby swo�e�/ niby sfo�e�/ niby-sworze�/ niby-sforze�/ niby-swo�e�/ niby-sfo�e�/ nibyswo-rze�/ nibysforze�/ nibyswo�e�/ nibysfo�e�] to kawa�ek sierpa, kt�rym [rz�to/ rzento/ ��to/ �ento] [zborze/ zbo�e], zwyk�e [dziadowstwo/ dziadostwo], a nie [cz��/ cze��] [Forda/ forda]. [Napewno/ Na pewno] chce go pani [schandlowa�/ zchandlowa�/ zhandlowa�/ shandlowa�] za [pareset/ par�set/ par� set/ par� set] [rupji/ rupii/ rupi] i szuka pani naiwnego [klijenta/ klienta]. [Do prawdy/ Doprawdy], [na podstawie/ napodstawie] [ustawy Prawo o nieoszukiwaniu/ ustawy prawo o nieoszukiwaniu/ ustawy Prawo o Nieoszukiwaniu/ ustawy Prawo o nie oszukiwaniu/ ustawy prawo o nie oszukiwaniu/ ustawy Prawo o Nie oszukiwaniu/ Ustawy Prawo o nieoszukiwaniu/ Ustawy prawo o nieoszukiwaniu/ Ustawy Prawo o Nieoszukiwaniu/ Ustawy Prawo o nie oszukiwaniu/ Ustawy prawo o nie oszukiwaniu/ Ustawy Prawo o Nie oszukiwaniu] [nale�a�o by/ nale�a�oby] pani� zamkn�� za tak� [tran-zakcj�/ transakcj�j. � A panu za [nic nie robienie/ nic nierobienie/ nicnierobie- nie] [trzebaby/ trzeba by], zgodnie z [ustaw� o przeprowa dzaniu g�osowa�/ Ustaw� o przeprowadzaniu g�osowa�/ Usta w� o Przeprowadzaniu G�osowa�], zawiesi� [cz�onkostwo/ cz�onkowstwo] w komisji! - O [kurde balans/ kurde-balans/ kurdebalans]! Nie �cier- pi� ju� tej [�miji/ �mii]! - [wrzasn��/ wrzasno�] [hy�y/ chy�y/ chyrzy/ hyrzy] [�wier�u�yczanin/ �wier�urzyczanin/ �wier�- �u�yczanin/ �wier�-�urzyczanin/ �wier� �u�yczanin/ �wier� �urzyczanin], [czmyhn��/ czmychn��] za [przepierzenie/ przepie�enie/ pszepierzenie/ pszepie�enie] i [jo�/ j��] kre�li� [w szerz/ wszerz/ w sze�/ wsze�] i [w zd�u�/ wzd�u�/ w zd��/ wzd��] kartek do g�osowania [esy floresy/ esy-floresy/ esy- floresy]. - [Che, che/ he, he]! [Chi, chi/ Hi, hi]! [marz�/ ma��] kartki! [Nie za d�ugo/ Niezad�ugo] nie b�dzie �ladu po tym [idijotycznym/ idiotycznym] g�osowaniu. [Nie chybnie/ Nie- hybnie/ Nie hybnie/ Niechybnie] czeka ci� [ponadtrzyip�- roczna/ ponad trzy i p� roczna/ ponad trzyip� roczna/ ponad trzyip�roczna/ ponad 3,5-roczna] odsiadka w najwi�kszym wi�zieniu [kielecczyzny/ Kielecczyzny/ kieleczczyzy/ Kielecz- czyzny]. Aby uratowa� sw�j [chonor/honor], musisz [zerzre�/ ze�re�] [cjanek/ cyjanek] lub pope�ni� Jsepuku/ sepucu/ sep�- ku/ seppuku/ seppucu/ sepp�ku]. II. W nast�puj�cych tekstach prosz� podkre�li� i poprawi� wszystkie zauwa�one b��dy ortograficzne. 1. Zanim by ten sha�biony nie-buddysta spostrzeg� s�u��ce do spinania li�ci konopi agrawki, kt�rych super uk�ucie sprzed ponad godziny wywo�a�o w nim �ywe wspomnienie o tureczczy�nie, dosz�oby do chryji, o kt�rej nie mo�-naby m�wi� nawet Eustachemu � p� husycie specjalizuj�cemu si� w wyrobie warz�chwii. 16 J 2. Je�eli by�my mieli da� wiar� s�owom tej p�protestantki, nale�a�oby czym pr�dzej czmyhn�� st�d na P�wysep Helski i zapomnie� o tym ca�ym paskuctwie, kt�re zosta wi�a po sobie sfora niby bulterier�w i superhart�w nale ��cych do shajduczonego prapraprzodka austryjackich baronostwa, kt�rzy z powodu ci�g�ego nie odpisywania na listy krewnych nie zostali opisani w ponad trzystulet nim herba�u. 3. Odda�bym p� darmo Volvo i ponad stuletni zamek nad Lo- ar�, gdyby tylko kto� zechcia� mnie uwolni� od tej kobiety- wampa, kt�r� pozna�em nad cie�nin� Meksyka�sk�. Wy obra�cie sobie, �e ta Bia�ostoczanka (mieszka od urodzenia w Bia�ymstoku) uwiod�a mnie w czasie zawieji �nie�nej, a nast�pnie o�wiadczy�a, �e zostanie ze mn� do ko�ca �y cia, gdy� nienawidzi swojego m�a - w�a�ciciela fabryki krem�w z lipozomami i innymi ohyctwami, dzi�ki kt�rym nie najm�odsze ju� kobiety czuj� si� ekstra �wie�o. 4. Nie wyci�gaj dalekoid�cych wniosk�w z p� �artobliwych opowie�ci tego ponad osiemdziesi�cioletniego kaszuba. Wi dzia� on, co prawda, w okolicy Wyspy Uznam zaprojekto wany przez pewnego niein�yniera statek-cystern�, kt�ry znikn��, dop�yn�wszy do kei. Widzia� te�, �e jego kapitan odjecha� p�niej rozklekotanym Oplem, kt�rego kupi� po ekstra okazyjnej cenie od pewnego maminsynka, autora , JCsi�gi Odkry�". Nie �wiadczy to jednak o tym, �e kapitan uciek� od �ony, gdy� nie m�g� znie�� jej hipochondri. 5. Niechby ten ponadosiemdziesi�cioip�letni �wier� �l�zak, kt�ry je�dzi do cerkwii nienajnowszym, ale jednak ultra nowoczesnym Mercedesem, uwierzy�, �e to dobiegaj�ce spod maski rz�enie, kt�rego niespos�b nie us�ysze�, jest skutkiem nienaprawiania tuleji ��cz�cej sworze� z wa�em rozrz�du, a mo�e by wreszcie zdecydowa� si� zawie�� auto do reperacji. 6. Mieszka�cy wy�yny Ma�opolskiej, kt�rzy za�o�yli Sto warzyszenie W�a�cicieli Ps�w-Przewodnik�w wybieraj� si� popojutrze do Krakowa, aby przeprowadzi� super ma nifestacj� przeciwko rozporz�dzeniu wojewody o nie re jestrowaniu nowopowsta�ych stowarzysze�. Tymczasem przewodnicz�cy organizacji (Ma�opolanin chwilowo mieszkaj�cy w Opolu) p� kiwaj�c si�, otworzy� butelk� rakiji i krzykn�wszy �Na pohybel!", nala� kolegom. 7. Znany �l�zak, artysta-malarz, autor serii obraz�w po�wi� conych Unii Lubelskiej, trzyma� w z�bach agrawk� i p� le��c szkicowa� na l�ni�cobia�ym papierze super-Azjat� jedz�cego potraw� z soji i czytaj�cego ksi��k� o budowie Kana�u Panamskiego. Przypomina�y mu si� wtedy lata sp�dzone na wychod�ctwie. 8. Do sp�ki z pochodz�cym z Opolszczyzny in�ynierem-g�r- nikiem kupi�em cicho pisz�c� maszyn�, aby spisa� wra �enia z podr�y wszechczas�w � wyprawy na Pustyni� Gobi. Ksi��ka przeznaczona b�dzie dla niegeograf�w. Ka�dy, kto j� przeczyta i odpowie na p�artobliwe pyta nie dotycz�ce okoliczno�ci za�ywania przez nas hininy, otrzyma super nagrod� - mo�liwo�� spaceru do mierzei w towarzystwie cz�owieka, kt�ry pami�ta czasy Ho�du Pru skiego. 9. Dop�ki by temu w�dkarzowi wszechczas�w starczy�o si�, dop�tyby si� zajmowa� rybo��stwem. Od przedwczoraj jednak p� pracowa�, gdy� wzd�u�, wg��b i wszerz jeziora niepodobna by�o znale�� cho� jednej ryby wygl�daj�cej na niechor�. Chc�c nie chc�c, musia� �owi� nie ryby - raki i niby �limaki �jednak w por�wnaniu z cztero i p�kilo- gramowymi szczupakami to by�a �redniowietczyzna. Po zosta�o mu te� my�listwo w kniej i i strzelanie do ptak�w. III. Prosz� znale�� w tek�cie b��dy ortograficzne, poprawi� je i uzasadni� w�a�ciw� pisowni� wyraz�w.1 Ambro�y nie by� zgo�a maminsynkiem, przeciwnie - by� nie-dowa�onym swawolnikiem, utalentowanym artyst�-rysowni-kiem, wra�liwym na pi�kno przyrody. Niejednokrotnie czmycha� rankiem z domu i myk-myk bieg� do jednego ze swych ulubionych (cho� nie najulubie�szego) miejsc, gdzie r�s� ponad dziesi�cioip�metrowy mi�orz�b japo�ski, a nieopodal w wolno p�yn�cej, srebrzy sto-b��kitnej stru�ce zakwita� co rok d�ugoogonkowy, wonny �abi�ciek p�ywaj�cy. W tej swojej niby arkadii m�g� niemal�e codziennie sp�dza� wiele godzin, nie my�l�c o niczym. Wtenczas p� le��c na trawie, podziwia� �w p� realistyczny, p� fantastyczny pejza�. �wicz. III zosta�o opracowane przez Ew� Rudnick�. 17 4. POPRAWNO�� INTERPUNKCYJNA Dorota Zdunkiewicz-Jedynak I. Prosz� okre�li�, kt�re zdanie jest prawdziwe, a kt�re fa� szywe. 1. Kropki nie stawiamy po nazwisku autora i po tytule ca�e go dzie�a na ok�adce oraz stronie tytu�owej. 2. Przed przytoczeniem s��w lub my�li cudzych albo w�a snych u�ywamy tylko my�lnika. 3. Dwukropek wydziela cz�� zdania zawieraj�c� wynik, sku tek, uzasadnienie, wyja�nienie, sprostowanie lub u�ci�le nie tego, o czym jest mowa w cz�ci zdania przed tym znakiem interpunkcyjnym. 4. Zdanie wplecione w inne zdanie wydziela si� przecinka mi z dw�ch stron i tu po przecinku zamykaj�cym mo�e sta� sp�jnik z grupy i lub ani. 5. Por�wna� nigdy nie oddzielamy przecinkami. 6. Je�li wskutek wplecenia zdania znajd� si� obok siebie dwa wska�niki zespolenia (dwa sp�jniki, np.: albo gdy; sp�j nik i zaimek, np.: �e gdy) nie usuwa si� przecinka, kt�ry otwiera zdanie wplecione. 7. My�lnik umieszczamy w d�u�szych zdaniach po cz�onach przedstawiaj�cych sk�adniki jakiego� obrazu lub wyli czaj�cych szereg czynno�ci, a przed cz�onem ogarniaj� cym, syntetyzuj�cym to wyliczenie, nawi�zuj�cym cz� sto towarzyszy takiemu my�lnikowi wyraz uog�lniaj�cy: s�owem. 8. Wielokropek w nawiasie kwadratowym lub okr�g�ym oznacza opuszczenie cz�ci cytatu. 9. Przed wyliczeniem wprowadzanym s��wkiemya&nie sta wia si� przecinka. 10. Przed imies�owowym r�wnowa�nikiem zdania, nawet nie-rozbudowanym, i po nim stawia si� przecinek. I1. Po zwrotach inicjuj�cych wyliczenie (popierwsze,po dru gie) mo�na postawi� wy��cznie przecinek. 12. W polskich skr�tach wielowyrazowych, w kt�rych drugi lub kolejny cz�on zaczyna si� od sp�g�oski (np. cdri), sto suje si� kropki mi�dzy poszczeg�lnymi literami skr�tu. 13. Po ka�dej literze polskiego skr�tu wielowyrazowego, kt� rego drugi lub kolejny cz�on zaczyna si� od samog�oski (np.: pne), stawia si� kropk�. 14. W skr�tach obcych po��cze� wyrazowych (typu eo ipso) zawsze stawiamy kropki po ka�dej literze. 15. Postawienie kropki po skr�cie mo�e w niekt�rych wypad kach rozstrzyga� o znaczeniu skr�tu lub sensie zdania. 16. Na ko�cu zdania oznajmuj�cego nale�y unika� skr�tu, kt� ry pisany jest bez kropki. 17. Je�eli zdanie ko�czy si� skr�tem z kropk�, to niezale�nie od niej na ko�cu zdania stawiamy kropk� lub inny sto sowny znak interpunkcyjny: wykrzyknik, pytajnik itp. 18. Nie nale�y stawia� kropek po liczebnikach porz�dkowych oznaczonych cyframi rzymskimi. 19. Po liczebnikach porz�dkowych oznaczonych cyframi arab skimi nale�y zawsze stawia� kropk� i nie ma od tej zasa dy �adnych odst�pstw. II. Prosz� dokona� korekty interpunkcyjnej zda�. 1. W 1 klasie by�o 20 dzieci. (W pierwszej klasie...). 2. W 2 grupie znalaz�o si� 5 ch�opc�w. (W drugiej grupie...). 3. Dziadek nale�a� do 2 pu�ku piechoty. 4. Po ulicy snu�y si� t�umy ludzi: ch�opc�w, dziewcz�t, do ros�ych obywateli miasteczka, samochody z trudem toro wa�y sobie drog� mi�dzy nimi. 5. Problem dlaczego dziecko zacz�o si� w nocy moczy� nie zosta� rozwi�zany. 6. Na biurku le�� pi�ro, linijka, o��wek. 7. Na stole stoi: wazon z kwiatami, �wiecznik i porcelanowy anio�ek. 8. Ka�dego dnia czu� si� coraz gorzej - choroba czyni�a spu stoszenie w jego ciele i umy�le. 9. Jej g��wny cel zdobycie I miejsca w konkursie chopinow skim nie m�g� by� osi�gni�ty. 10. Pierwszy tom powie�ci wydawa� mi si� pasjonuj�cy, dru gi piekielnie nudny. 11. Stare okna, zniszczona elewacja, butwiej�ce pod�ogi wszystko czeka�o na remont. 12. Andrzej ten najstarszy by� najzdolniejszy. 13. Wr�c� do Wroc�awia do rodzinnego miasta. 14. Idziemy, chocia� jeste�my bardzo zm�czeni i na pewno dojdziemy. 15. Lekarz przystojny bardzo zaprosi� nas do gabinetu. 16. Przyjedzie jutro, rano. 17. By� mi�dzy m�otem a kowad�em. 18. Jest ma�y ale m�dry. 19. By�a bardzo pracowita wi�c poniewa� roboty mia�a du�o powodzi�o si� jej ca�kiem dobrze. 20. Pracowa� jak si� patrzy. 21. Mimo choroby, by�a bardzo samodzielna. III. Prosz� wybra� wersj� zdania poprawn� pod wzgl�dem interpunkcyj nym. 1. a. Nie by� zarozumia�y, mimo �e mia� du�o pieni�dzy, b. Nie by� zarozumia�y mimo, �e mia� du�o pieni�dzy. 2. a. Id�c ulic� ogl�da� si� za wszystkimi dziewczynami, b. Id�c ulic�, ogl�da� si� za wszystkimi dziewczynami 3. a. Wiem, �e Adam przyjdzie jutro i to, �e nie b�dzie mia� pieni�dzy i to, �e b�dzie prosi� o po�yczk�. b. Wiem, �e Adam przyjdzie jutro, i to, �e nie b�dzie mia� pieni�dzy, i to, �e b�dzie prosi� o po�yczk�. c. Wiem, �e Adam przyjdzie jutro i to, �e nie b�dzie mia� pieni�dzy, i to �e b�dzie prosi� o po�yczk�. 4. a. �eby� nie wiem jak si� stara� nikt ci� nie doceni, b. �eby� nie wiem jak si� stara�, nikt ci� nie doceni. IV. Prosz� zweryfikowa� pisowni� podanych skr�t�w pod wzgl�dem poprawno�ci interpunkcyjnej. Mo�e s� w�r�d nich takie, kt�re w zale�no�ci od kontekstu nale�y zapisa� w r�ny spos�b? Prosz� uzasadni� wprowadzon� korekt�, odwo�uj�c si� do odpowiednich zasad interpunkcyjnych. 18 l.lp 2. z� 3. s (sekunda) 4. itd 5. itp 6. dol 7. mgr 8. kg 9. str 10. dr 11. ha 12. ds (do spraw) 13. wg 14. pne 15. ei (eo ips�) 16. cm 17. opra� 18. p�k 19. in� 20. przyp (przypis) 21. pm (post meridem) 22. cdn 23. cos 24. m in V. Prosz� wstawi�, je�li to konieczne, przecinki. 1. Kiedy wia� wiatr od wschodu do przystani dolatywa�y zapachy z przetw�rni ale dzi� ledwie sieje czu�o bo wiatr przesun�� si� na p�noc wi�c na pla�y by�o przyjemnie. 2.1 wtedy okaza�o si� �e okulary kt�rych szuka� od godziny mia�... na nosie. 3. Wr�ci� do domu i cho� by� zm�czony zaraz usiad� do pi sania artyku�u. 4. Film sk�ada si� z szeregu statycznych obraz�w tzw. klatek. 5. Nie spodziewa� si�, �e gdy przyjdzie drzwi b�d� zamkni�te. 6. Spotkamy si� pojutrze czyli we wtorek. 7. Pasa�erowie przechadzali si� grupkami �ywo rozprawia j�c o ostatnich wydarzeniach albo oparci o balustrad� wpa trywali si� w przestrze�. 8. Pawe� kt�ry jak mu si� to cz�sto zdarza�o przyszed� ostat ni sta� na progu. 9. Znam j� z liceum tj. prawie 10 lat. 10. W ca�ym domu jest ciemno czyli nie ma nikogo. 11. Orzeczenie zaprzeczone wymaga rzeczownika w dope� niaczu jak np. w ostatnim zdaniu. 12. Nauczyciel poczeka� chwil� �eby uczniowie umilkli i roz pocz�� lekcj�. VI. Prosz� wstawi� w odpowiednim miejscu my�lnik lub dwukropek. 1. W ogrodzie botanicznym ros�o wiele rzadkich ro�lin pal my, drzewa pomara�czowe, eukaliptusy i oliwki. 2. Odleg�e gwiazdy i mg�awice, g�ry i oceany, cz�owiek i bakterie wszystko zbudowane jest z atom�w. 3. Prze�y�em wielk� niespodziank� przeczyta�em ksi��k�, kt�ra mia�a by� nudna, a okaza�a si� niezwyk�a. 4. W X konkursie wzi�li udzia� studenci z r�nych kraj�w Austrii, Szwecji, W�gier i Litwy. 5. Kupi� samoch�d, dom, jacht s�owem spe�ni� swoje marzenia. 6. Wieczorem zmierzy�em gor�czk� mia�em 37,8. VII. Prosz� zdecydowa�, czy podane ni�ej zdania nale�y uzupe�ni� dodatkow� kropk�, czy te� kropk� trzeba z nich usun��. A mo�e s� w�r�d poni�szych przyk�ad�w zdania poprawne pod wzgl�dem interpunkcyjnym? Prosz� uza sadni� swoj� decyzj�, odwo�uj�c si� do odpowiedniej za sady interpunkcyjnej. 1. Pokoje na 3 pi�trze by�y dro�sze, ale �adniejsze. 2. Nagrod� przyznano dr. Antonowiczowi. 3. Za 5 z� nic dzisiaj nie kupisz. 4. Na koncie mam jeszcze 2000 dol i jakie� z�ot�wki. 5. Urodzi�em si� 15 09 1957 roku. 6.1 wojna �wiatowa wybuch�a 1. IX. 1939 r. VIII. Prosz� przypisa� wymienione poni�ej znaki inter punkcyjne do odpowiednich punkt�w, w kt�rych sprecy zowano ich charakter i funkcj�. Nale�y pami�ta�, �e dany znak mo�e pe�ni� kilka funkcji, a zatem mo�e zosta� wpi sany w kilka miejsc.1 cudzys��w, dwukropek, dwa przecinki, dwa my�lniki, kropka, my�lnik, nawias, pytajnik, przecinek, �rednik, wielokropek, wykrzyknik; 1. Znaki oddzielaj�ce => zamykanie zda� lub r�wnowa�ni k�w zdania: ; 2. Znaki oddzielaj�ce => oddzielanie od siebie mniejszych ca �o�ci w obr�bie wypowiedzenia, np. zda� pojedynczych lub grup wyraz�w: ; 3. Znaki prozodyczne => zwracanie uwagi odbiorcy na pew ne fragmenty wypowiedzi, oznaczanie szczeg�lnej intona cji, zawieszenia g�osu lub przerwania wypowiedzi: y 4. Znaki emocji => oddanie emocjonalnych w�a�ciwo�ci mowy, oznaczanie stan�w uczuciowych: > 5. Znaki opuszczenia => oznaczanie pomini�cia fragmentu wypowiedzi, oznaczanie miejsca wyst�pienia domy�lnego cz�onu zdania (np. pomini�tego czasownika): 5 6. Znaki wyodr�bniaj�ce => wprowadzenie jakiej� wyodr�b nionej partii wypowiedzi, np. cytatu, wyliczenia, uzasad nienia, wyniku, wyja�nienia itp.: ; 7. Znaki wyodr�bniaj�ce => wydzielanie z ca�o�ci tekstu pew nych fragment�w o charakterze pobocznym, uzupe�niaj� cym, drugoplanowym, cytat�w: �wicz. VIII zosta�o opracowane przez Ew� Rudnick�. 19 5. POPRAWNO�� FLEKSYJNA - NAZWY W�ASNE Zesp�l I. Prosz� uzupe�ni� podane zdania, wpisuj�c w odpowiednich formach wyrazy podane w nawiasach, a nast�pnie uporz�dkowa� je wed�ug typ�w deklinacyjnych. Detektyw Harry Little szed� budapeszte�sk� ulic� (Imre Nagy) i rozmy�la� 0 skomplikowanej sprawie (Eustachy D�b) zdradzanego przez �on�, Rosjank� z pochodzenia, (A��a) .... z (Otwinow - Im.) z W�grem mieszkaj�cym na placu (Henri Matisse) Kt� m�g�by zawr�ci� w g�owie (A��a) ? Detektywowi (Harry Little) chodzi�a po g�owie my�l o (Gabor Kossuth) jako sprawcy nieszcz�cia rodziny (D�b) Mieszka� on pod numerem siedemnastym, tu� obok (Jarema i Anna Dowgia��o) , kt�rzy przybyli na W�gry w poszukiwaniu pami�tek po (Ja mes Joyce) , (Beckett) , (Wart), , (Gide) , (Proust) , (Rabelais) , (Linde), , (Merimee) 1 (VictorHugo) Niewierna A��a pozna�a (Kossuth) w Bratys�awie, gdzie na Uniwer sytecie (Komen