Julian Sutor Wydanie VI zmienione Wydawnictwa Prawnicze PWN Warszawa 2000 Projekt okładki i stron ty I ul owych Mayyna Wi&ntgwska Redaktor Małgorzata Romer Redaktor techniczny Małgorzata Tas BIBLIOTEKA Wydziału Dziennikaistwa i Nouk Politycznych U ni wersy lelu WarszawskiojO bl- Newy SwiKt 69, 1)0-046 Warszawa Ml, 620-03-81 w. 295, 296 i Firma jest członkiem Polskiej Izby Książki Biblioteka WDiNP UW 1098001330 © Copyright by Wydawnictwa Prawnicze PWN Sp. z o.o. Warszaw* 1996 ISBN 83-87558-77-X Wydawnictwa Prawnicze PWN Sp. z o.o.. ul. gen. K. Sosnkowskiego 1,02-495 Warszawa Dział Handlowy tul. i fax: (22) 667-45-31, 667-75-43, fax: (22) 723-07-38, 723-07-3y htlp://www.wp-pwn.Lvojn pl e-maił:[email protected] pl Wydanie szóste zmienione Ark.wyd.:4l.5. Ark. druk.: 29,5. Skład i łamanie; EGRAF, Warszawa Druk ukończono w październiku 1999 r. Druk i oprawa: Zakłady Graficzne im. KEN, Bydgoszcz SPIS TREŚCI OBJAŚNIENIA. SKRÓTÓW .................... 13 UWAGI WSTĘPNE ....................... 15 Rowlział I. NAZWA I RYS HISTORYCZNY. POJĘCIE DYPLOMACJI ORAZ POJĘCIE, ŹRÓDŁA I KODYFUCACJA PRAWA DYPLOMATYCZNEGO ... 21 1. Nazwa i rys historyczny.................... 21 2. Dyplomacja polska...................... 26 3. Pojecie dyplomacji...................... 29 4. Pojęcie prawa dyplomatycznego ................. 30 5. Źródła prawa dyplomatycznego ................. 30 6. Kodyfikacja prawa dyplomatycznego................ 33 Rozdział IL ORGANY WEWNĘTRZNE I ZEWNĘTRZNE PAŃSTW DO SPRAW STOSUNKÓW MIĘDZYNARODOWYCH .............. 40 1. Pojecie i podział ...................... 40 2. Organy wewnętrzne o kompetencjach w zakresie stosunków międzynarodowych . 42 a. Parlament — 42; b. Głowa państwa — 43; c. Premier i rząd — 45; d. Minister spraw zagranicznych — 46 3. Ministerstwo spraw zagranicznych................. 48 a. Uwagi ogólne — 48: b. Departament Sianu USA — 50 4. Minister i Ministerstwo Spraw Zagranicznych RP............ 52 5. Inne centralne organy..................... 56 6. Organy państwa działające za granicą................ 57 a. Charakter i rodzaje organów działających za granicą— 57; b. Stałe misje dyplomatyczne — 58; c. Szef misji dyplomatycznej — 60; d. Kurierzy dyplomatyczni — 62; e. Specjalne organy gwusi-dyplornatyczne (guas j-dyplomacj a) i guasi-konsularne — 63; f. Urzędy konsularne — zawodowe i honorowe — 65; g. Biura radcy (attache) handlowego oraz stanowiska radcy, sekretarza ekonomicznego, finansowego itp. — 66; h. Instytuty kultury, ośrodki informacyjne itp. — 69; i. Stałe przedstawicielstwa państw przy organizacjach międzynarodowych i delegacje na konferencje — 70; j. Misje specjalne ad hoc — 71 ;k. Oddziały wojskowe — 72; 1. Misje wojskowe — 74; m. Okręty wojenne i inne Spis treści rządowe jednostki pływające używane do celów niehandlowych — 74; n. Przedstawiciele państw w komisjach międzynarodowych i misjach obserwatorów — 75; o. Doraźne siły ONZ — 76 Rozdział III. USTANAWIANIE STOSUNKÓW DYPLOMATYCZNYCH .... 79 1. Określenie stosunków dyplomatycznych i służby dyplomatycznej ...... 79 2. Prawo legacji {ius legationis) .................. 81 3. Nawiązanie stosunków dyplomatycznych .............. 83 4. Prawo legacji w świetle prawa wewnętrznego............. 84 5. Sprawa uznania a stosunki dyplomatyczne.............. 85 a. Uznanie państwa — 85; b. Uznanie rządu — 87; c. Pojawienie się dwóch rządów, okupacja terytorium i zmiany systemowe oraz zmiany na stanowisku szefa państwa lub rządu — m 6. Podmioty prawa legacji .................... 91 a. Konfederacja — 91; b. Federacja — 92; c. Rządy emigracyjne, narody walczące o wyzwolenie spod obcej okupacji — 94 7. Prawo legacji Stolicy Apostolskiej................. 97 8. Prawo legacji krajów zależnych, niektórych małych państewek, w tym utrzymujących specjalne stosunki z jednym z państw, oraz Zakonu Maltańskiego...... 98 a. Państwa zależne — 98; b. Małe państewka mające specjalne stosunki z innymi państwami — 99; c. Zakon Maltański — 100 Rozdział IV. FUNKCJE DYPLOMATYCZNE .............. 101 1. Ewolucja funkcji dyplomatycznych ................ 101 2. Znaczenie odpowiedniego doboru, wykształcenia i przygotowania zawodowego kadr służby dyplomatyczno-konsularnej oraz rota zaplecza naukowego...... 104 3. Najważniejsze funkcje dyplomatyczne ............... 107 a. Pojęcie „funkcji dyplomatycznych" — 107; b. Funkcja reprezentacyjna — 108; c. Opieka dyplomatyczna —¦ 110; d. Funkcja negocjacyjna — 111; e. Funkcja informacyjna — 114; f. Funkcja promocyjna w dziedzinie stosunków politycznych, gospodarczych, kulturalnych i naukowych — 115; g. Funkcja konsularna — 119 4. Reprezentowanie interesów państwa trzeciego i jego obywateli.......120 5. Wspólne przedstawicielstwa (ambasady, misje, konsulaty).........122 Rozdział V. RODZAJE, KLASY, RANGI, TYTUŁY SZEFÓW I CZŁONKÓW MISJI DYPLOMATYCZNYCH. ZASADY PRECEDENCJI ORAZ KORPUS DYPLOMATYCZNY ........................ 124 1. Rodzaje ......................... 124 2. Klasy .......................... 124 a. Pierwsza klasa — 126; b. Druga klasa — 126; c. Trzecia klasa — 127 3. Stolica Apostolska ...................... 129 4. Zasady pierwszeństwa (precedencji| między szefami misji dyplomatycznych ... 131 5. Zasada równości między szefami misji ............... 133 6. Rangi i zasady pierwszeństwa członków personelu misji dyplomatycznej .... 134 7. Atlachćs wojskowi...................... 137 8. Korpus dyplomatyczny .................... 140 Rozdział VI. POCZĄTEK I KONIEC FUNKCJI DYPLOMATYCZNYCH ... 143 1. Mianowanie i objęcie funkcji przez szefa misji dyplomatycznej....... 143 a. Tryb mianowania ambasadora (posła) — 143; b. Agrćment — 143; c. Listy uwierzytelniające — 148; d. Akredytacja stałego i tymczasowego charge d'affaires — 152; e. Mianowanie członków personelu misji dyplomatycznej oraz kwestia jej liczebności — 153; f. Obowiązek notyfikowania — 155; g. Siedziba misji dyplomatycznej — 156 2. Zakończenie funkcji szefa i członków misji dyplomatycznej........ 157 a. Różnorakie powody — 157; b. Zawieszenie stosunków dyplomatycznych — 159; c. Zerwanie stosunków dyplomatycznych — 160; d. Tymczasowe lub definitywne wycofanie szefa misji — 162; e. Tymczasowa ewakuacja misji — 164; f. Brak stosunków dyplomatycznych — 165; g. Utrata podmiotowości prawnomiędzynarodowej przez państwo —165; h. Zmiany konstytucyjne i systemowe oraz zmiany na stanowisku głowy państwa— 166; i. Persona non grata i osoba niepożądana — 167; j. Ekspulsja— 168; k. Koniec funkcji stałego szefa misji dyplomatycznej — 169; 1. Listy odwołujące — 169; m. Koniec misji pozostałych członków misji dyplomatycznej — 170 Rozdział VII. PRZYWILEJE I IMMUNITETY DYPLOMATYCZNE...... 171 1. Terminologia ....................... 171 2. Teoretyczne aspekty instytucji przywilejów i immunitetów........ 172 a. Immunitet jurysdykcyjny państwa a immunitet dyplomatyczny — 172; b. Koncepcja reprezentacji — 174; c. Teoria eksterytorialnosci — 175; d. Teoria funkcjonalna — 176 3. Obowiązek respektowania ustawodawstwa i zwyczajów państwa przyjmującego i nie-mieszania się do jego spraw wewnętrznych............. 178 4. Zasada niedyskryminacji, wzajemności i największego uprzywilejowania .... 181 5. Odpowiedzialność za naruszenie przywilejów i immunitetów....... 185 6. Zakres osobowy, terytorialny i czasowy korzystania z przywilejów i immunitetów dyplomatycznych ...................... 192 a. Zakres osobowy — 192; b. Zakres terytorialny — 196; c. Zakres czasowy — 198 7. Nietykalność osobista .................... 199 8. Status pomieszczeń misji dyplomatycznej, rezydencji i mieszkań jej personelu oraz mienia .........................208 a. Definicja i funkcjonalny zakres uprzywilejowanego statusu pomieszczeń oraz kwestia siedziby misji dyplomatycznej — 208; b. Nietykalność pomieszczeń misji dyplomatycznych — 209; c. Majątek, fundusze (m.in. konta bankowe) misji dyplomatycznych i ich personelu — 216; d. Zwolnienie misji i jej pomieszczeń od opłat, podatków, opłat celnych, obciążeń służby publicznej i ubezpieczeń społecznych — 219; e. Archiwa i korespondencja misji dyplomatycznej — 222; f. Korespondencja i dokumenty członków personelu misji dyplomatycznej — 224; g. Azyl dylomatyczny — 224 9. Immunilet jurysdykcyjny ...................228 a. Uwagi ogólne — 228; b. Immunitet od jurysdykcji karnej — 230; c. Immunilet od jurysdykcji cywilnej i administracyjnej oraz m.in. kwestia prywatnej działalności zarobkowej — 232; d. Broń palna — 239; e. Zeznawanie w charakterze świadka, doręczanie pism procesowych i występowanie w charakterze biegłego — 240; f. Zrzeczenie się immunitetu jurysdykcyjnego — 242; g. Immunitet egzekucyjny i zrzeczenie się tegoż immunitetu — 244; h. Sposoby dochodzenia roszczeń wobec misji dyplomatycznej i jej członków — 246 10. Komunikowanie się z wtadzami państwa przyjmującego, swoboda poruszania się, porozumiewania się, korespondencja urzędowa, poczta dyplomatyczna, kurierzy dyplomatyczni i nadajnik radiowy .................250 a. Komunikowanie się z władzami i obywatelami państwa przyjmującego — 250; b. Swoboda komunikowania się z własnym rządem, misjami dyplomatycznymi, urzędami konsularnymi, własnymi obywatelami itd. — 250; c. Swoboda poruszania się — 251; d. Status kuriera i poczty dyplomatycznej — 251; e. Nadajnik radiowy — 256 Spis treii 11. Zwolnienia podatkowe i celne członków misji dyplomatycznej .......25 a. Zwolnienia podatkowe — 257; b. Zwolnienia celne — 259; c. Bagaż osobisty przedstawiciela dyplomatycznego — 261 12. Inne przywileje i immunitety, takie jak: zwolnienia od świadczeń osobistych, obciążeń wojskowych, obowiązków rejestracyjnych, zwolnienia w zakresie ubezpieczeń społecznych, prawo do wywieszania Hagi, godła i ich ochrony oraz prawo do kaplicy .........................26: 13. Paszporty dyplomatyczne, służbowe MSZ, wizy. legitymacje, laissez-passer, listy polecające, glejty bezpieczeństwa („żelazne listy")...........26: a. Paszporty dyplomatyczne i służbowe MSZ — 265; b. Wizy — 268; c. Legitymacje — 270; d. Laissez-passer — 271; e. Listy polecające — 271; f. Glejty bezpieczeństwa („żelazne listy") — 272 14. Przywileje i immunitety dyplomatyczne w okolicznościach wyjątkowych, takich jak wojna, interwencje zbrojne, zerwanie stosunków dyplomatycznych, konflikty o charakterze wewnętrznym, stan wyjątkowy i wojenny oraz sankcje międzynarodowe . . 27; Rozdział VIII. MISJE SPECJALNE..................28: 1. Pojecie i podstawy prawnomiędzynarodowe ............. 28!: 2. Podstawowe rodzaje misji specjalnych oraz ich zakres osobowy....... 28ć 3. Przywileje i immunitety .................... 288 a. Zakres rzeczowy — 288; b. Zakres czasowy i terytorialny — 291 Rozdział IX. PRAWO DYPLOMATYCZNE ORGANIZACJI MIĘDZYNARODOWYCH 293 1. Rozwój i kodyfikacja oraz źródła prawa dyplomatycznego organizacji międzynarodowych ..........................293 2. Pojecie prawa dyplomatycznego organizacji międzynarodowych ......296 3. Kwestia podmiotowości prawnomiędzynarodowej organizacji międzynarodowych oraz ich osobowości w prawie wewnętrznym państw............ 298 4. Prawo legacji organizacji międzynarodowych............. 299 5. Stafe przedstawicielstwa państw i organizacji międzynarodowych...... 300 6. Delegacje do organów i na konferencje organizacji międzynarodowych .... 303 7. Funkcjonariusze międzynarodowi ................ 304 8. Funkcje organizacji międzynarodowych .............. 307 9. Przywileje i immunitety....................307 10. Status prawny, przywileje i immunitety NATO............312 Rozdział X. AKTY DYPLOMACJI, DYPLOMACJA KONFERENCYJNA, JĘZYK DYPLOMATYCZNY, KURTUAZJA MIĘDZYNARODOWA, PROTOKÓŁ DYPLOMATYCZNY ORAZ KORESPONDENCJA DYPLOMATYCZNA .... 317 1. Akty dyplomacji ......................317 2. Dyplomacja konferencyjna (parlamentarna)..............318 a. Pojęcie dyplomacji konferencyjnej — 318; b. Konferencje międzynarodowe — 319; c. Delegacje na rokowania wielostronne i konferencje — 325; d. Pełnomocnictwa — 326; e. Instrukcje negocjacyjne — 328 3. Język dyplomatyczny .....................328 4. Kurtuazja międzynarodowa oraz protokół dyplomatyczny .........330 5. Korespondencja dyplomatyczna .................333 a. Ogólne zasady odnoszące się do korespondencji dyplomatycznej — 333; b. Korespondencja na szczeblu państwa, szefa i członków rządu — 334 f3uzaLiBuiO[dXp ifsiiu E!iuo)Z3 zazjd qjLiue]tisiKq ifaifunj sraai o mo^uiisojs smizpsrzp a\ i qoXzarepodso8 Mgjpinsois ifoouiojd scmzpsizp m Z(,L ¦ ¦ • ¦ ¦ fauzjpiMod i fankom iStijSaz aiuizpaizp m aoreinsuo^ afo^unj ¦ 16^ — o3siuB]nsuo^ npSziti ni^zodap op araB^ouittzij ¦} '.}(,L — ijsiejro); pjsido 3[S3j^ez /a 3uiB]nsuo!( sfb^ung a '.()(,L — q3^Mo^pBds q3EMEjds iv\ 3iLiB|nsuo)( sb^ung p ¦68L — BzsniiBlou ifDipinj 08311111 [nsuo^ E^cupszm zszjd Eqo o Efo^utit ¦ ¦ o§3XUBinsuo)] npSzin niiizodsp op i !]3iBjro) 1 pjsido 'q3XMO!(pBds q»EMEjds m zbjo o33U]irt\i(D nuEis E)|iUp3ZJIl 'U!i(u|BlJBJOU 'uii^MOpBS ¦lUi(ufX3BJ]S[UIlllpE 3ZJ3]!lEJBqD O 3UJE[nSUO!( Sf3i|unj L 9ŁE................ 9LL................3MMViaSNOS 3f3MNni AIX M LlL..................... touBinsuon sndjo^ *[[ ZLi...................... f3iuB[nsucq 1 fau 01 zbjo oSsuiPinsuo^ npSz. QiL............qcii(ujB|nsuon MopSzin 69L................ oSaujEMiid npuosjad siMoipiofz^ 9 ....... IUIB|nSUO)| ^OlUp&ZJfl L ftg^iuMojapj ^sb[^ z 1 auoSsiBU xjoi zbjo sujbiiisuoh f.piai[\ \ I9L......................... H3AM ifavznvaa awbjs oa anyoho nix t»r : E ¦ ¦ ¦ o83UJB(llSUO^ (3A\ojouoq aiusiMOUBisfi 9 gcL......o33iuB(nsuo!| npSzin Eqizp3is | BujB|nsuo)j pais '^lUBynsuo^ 3&J))O L ^CL ¦ O83UIE]11SUO)( ll85j)(O [ Xq[Zp3[S '^SE[^ O33f ¦O§3UXE|nSU0^ npSzjn 3IU31MOUBJSfJ 'p \CL...............EIUEUZI1 BMBjds E 31LIB|nSU0^ IJjUnSOJg L \CL.................. ^n[B|nSUO^ EMBld $fL ¦ ¦ - ¦ (in]EItlSUO)( B^Bjd" BpSSM^ ZKJO 3IUBMXZBIMBU q31 [ 3UJB(nSUO^ I 6frL.......H3AMBVTaSNC CfL................. o83UJE|nSUO3( EMEjd tyL................o83UIB|HSUO)( EMEjd BjpOJZ I 31331 QpL .................. XuZ3^IOlSiq SltlBZ I BMZEfJ ' V l<M)aŁ ai^taHid ,V.N/.),\n( MMI I SAaTA TMiTN IX f! 6~ Stdg 10 Spis treści 10. Dokonywanie aktów dyplomatycznych przez urzędników konsularnych .... 402 11. Powierzenie konsulowi reprezentacji państwa wysyłającego przy organizacji międzynarodowej ....................... 403 12. Wykonywanie funkcji konsularnych w państwie Irzecim......... 404 13. Wykonywanie funkcji konsularnych na rzecz państwa trzeciego....... 404 14. Mianowanie tej samej osoby urzędnikiem konsularnym przez dwa lub więcej państw 406 15. Funkcje konsulów honorowych ................. 406 Rozdział XV. POCZĄTEK I KONIEC FUNKCJI KONSULARNYCH......409 1. Mianowanie i dopuszczanie do wykonywania funkcji kierownika urzędu konsularnego ..........................409 a. Listy komisyjne — 411; b. Exequatur — 412; c. Tymczasowe dopuszczenie do wykonywania funkcji kierownika urzędu konsularnego — 415; d. Tymczasowe wykonywanie funkcji kierownika urzędu konsularnego — 416 2. Zakończenie funkcji konsularnych.................418 3. Początek i koniec funkcji konsula honorowego ............419 4. Obowiązek notyfikowania państwu przyjmującemu o nominacjach, przybyciu i wyjazdach oraz wszelkich zmianach w składzie osobowym urzędów konsularnych.....420 Rozdział XVI. PRZYWILEJE I IMMUNITETY KONSULARNE........421 1. Teoria funkcji w odniesieniu do przywilejów i immunitetów konsularnych . . . 421 2. Nieslosowanie dyskryminacji, zasada wzajemności i największego uprzywilejowania ..........................422 3. Obowiązek poszanowania ustawodawstwa państwa przyjmującego i niemieszania się do jego spraw wewnętrznych..................422 4. Zakres osobowy i rzeczowy przywilejów i immunitetów konsularnych, prywatna działalność członków personelu urzędu konsularnego oraz kwestie związane z ich obywatelstwem ......................422 5. Zakres czasowy przywilejów i immunitetów konsularnych ........426 6. Zrzeczenie się przywilejów i immunitetów konsularnych.........428 7. Swoboda poruszania się, zakres terytorialny przywilejów i immunitetów konsularnych oraz przejazd przez państwa trzecie (tranzytowe)...........429 8. Nietykalność osobista ....................431 9. Immunitet jurysdykcyjny ...................433 a. Uwagi ogólne — 433; b. Immunitet od jurysdykcji karnej — 435; c. Immunitet od jurysdykcji cywilnej — 437; d. Immunitet od jurysdykcji administracyjnej — 438 10. Składanie zeznań w charakterze świadka, występowanie w charakterze biegłego lub tłumacza, przedstawianie korespondencji i dokumentów oraz doręczanie pism sądowych ........................438 11. Swoboda komunikowania się, kurier i poczta konsularna, kontaktowanie się z władzami i obywatelami państwa przyjmującego, własnymi władzami i obywatelami, obowiązek powiadamiania o zatrzymaniu i aresztowaniu, zgonach, rozbiciach statków oraz kwestia języka urzędowego korespondencji ................440 12. Zwolnienie od opłat i podatków członków urzędu konsularnego.......444 13. Zwolnienie od opłat celnych i rewizji celnej.............446 14. Zwolnienie od świadczeń osobistych i rzeczowych, od rejestracji cudzoziemców, od zezwoleń na pracę, od ubezpieczeń społecznych oraz obciążeń wojskowych . . , 448 15. Przywileje i immunitety dotyczące pomieszczeń konsularnych.......449 a. Pojęcie urzędu konsularnego i pomieszczeń konsularnych — 449; b. Kwestia nietykalności pomieszczeń konsularnych — 450; c. Kwestia rekwizycji, wywłaszczania i rewizji — 453; d. Archiwa konsularne i korespondencja urzędowa — 454; e. Status rezydencji kierownika urzędu konsularnego i pozostałych członków urzędu konsularnego — 455 16. Kweslia udzielania azylu w pomieszczeniach konsularnych........456 17. Zwolnienia urzędu konsularnego od podatków, opłat celnych i rewizji celnej oraz ułatwienia przy nabywaniu pomieszczeń urzędu konsularnego.......457 18. Prawo urzędu konsularnego do używania flagi i godła państwowego.....459 19. Sytuacja członków urzędu konsularnego, ochrona pomieszczeń i archiwów konsularnych oraz interesów państwa wysyłającego w okolicznościach wyjątkowych, a szczególnie zerwania stosunków konsularnych i konfliktu zbrojnego.........460 20. Przywileje i immunitety honorowych urzędników konsularnych i członków ich rodzin oraz personelu honorowego urzędu konsularnego ...........462 WYBRANA LITERATURA.....................467 OBJAŚNIENIA SKRÓTÓW AJIL - American Journal of International Law ACDI - Annuaire de la Commission du Droit International BYIL - British Yearbook of Iniernational Law KPM - Komisja Prawa Międzynarodowego NP - Nowe Prawo PiP - Państwo i Prawo PYIL - The Polish Yearbook of International Law RCADI - Recueil des Cours de 1'Academie de Droit Internalional UNSL - Unitet Nations Legislative Series, VII, Law and Regulations regarding Diplomatic and consular Privileges and Immunities UN Doc. St./Leg./Ser. B/7/158 and St./Leg./Ser. B/13/Supp„ 1963 SM - Sprawy Międzynarodowe YILC - Yearbook of the International Law Commission Regulamin Wiedeński z 1815 r. -Regulamin o rangach agentów dyplomatycznych z 19 marca 1815 r. Protokół Akwizgrański z 1818 r. - Protokół Kongresu Akwizgranskiego z 21 listopada 1818 r. Konwencja Hawańska z 1928 r. - Konwencja dotycząca urzędników dyplomatycznych przyjęta na VI Konferencji Interamerykańskiej w Hawanie 20 lutego 1928 r. Konwencja Hawańska z 1928 r. - Konwencja dolyczaca urzędników konsularnych, przyjęta na VI Konferencji Interamerykańskiej w Hawanie 20 lutego 1928 r. Konwencja Wiedeńska z 1961 r. - Konwencja Wiedeńska o stosunkach dyplomatycznych z 18 kwietnia 1961 r. Konwencja Wiedeńska z 1963 r. - Konwencja Wiedeńska o stosunkach konsularnych z 24 kwietnia 1963 r. Konwencja o misjach specjalnych - Konwencja o misjach specjalnych z 8 grudnia 1969 r. Konwencja ONZ z 14 grudnia 1973 r. - Konwencja o zapobieganiu i karaniu przestępstw przeciwko osobom korzystającym z ochrony międzynarodowej, włączając w to przedstawicieli dyplomatycznych, z 14 grudnia 1973 r. Konwencja Wiedeńska z 14 marca 1975 r. - Konwencja Wiedeńska o reprezentacji państw w ich stosunkach z organizacjami międzynarodowymi o charakterze uniwersalnym z 14 marca 1974 r. Protokół w sprawie przywilejów i immunitetów WE - Protokół w sprawie przywilejów i immunitetów Wspólnot Europejskich, załączony do traktatu ustanawiającego jedną Rade i jedną Komisję Wspólnot Europejskich, sporządzonego w Brukseli 8 kwietnia 1965 r. 14 Objaśnieniu skro Konwencja o bezpieczeństwie personelu ONZ- Konwencja o bezpieczeństwie personelu ONZ i persor współdziałającego z 6 grudnia 1994 r. Porozumienie NATO-SOFA - Porozumienie pomiędzy stronami Traktatu Pólnocnoatlanlyckii dolyczące sialusu ich sił zbrojnych, podpisane w Londynie 19 czerwca 1951 r. UWAGI WSTĘPNE Prawo dyplomatyczne i konsularne to jedna z najstarszych dziedzin prawa, sięgająca swymi korzeniami do początków cywilizacji ludzkiej. Zrodziła je konieczność obrony interesów i praw, a także pokojowego współżycia najpierw między wspólnotami plemiennymi, a później między państwami. Prawo dyplomatyczne i konsularne zachowuje, z jednej strony, uświęcone wiekową tradycją i praktyką instytucje, z drugiej zaś, podobnie jak inne zasady i normy prawa międzynarodowego, podlega przeobrażeniom i demokratycznej ewolucji. Prawo dyplomatyczne, jak i dyplomacja w ogóle, powstawało wraz z rozwojem państwa, służąc pośrednio realizacji celów jego polityki zagranicznej. W zależności od epoki zmieniały się formy, metody działania i charakter dyplomacji, przechodząc poważną ewolucję: od brutalnego stosowania siły i łamania podstawowych norm prawa międzynarodowego, podboju obcych terytoriów, nierównoprawnych stosunków miedzy państwami itp. — do zasad pokojowej i partnerskiej współpracy, do zdecydowanego poszanowania suwerenności i suwerennej równości państw, nieagresji, rezygnacji ze stosowania siły, do załatwiania sporów międzynarodowych wyłącznie pokojowymi środkami, w tym zwłaszcza za pomocą tzw. metod dyplomatycznych. W obecnych czasach, charakteryzujących się wielkimi przemianami na politycznej mapie jakże złożonego, pełnego przeciwności i wzajemnych powiązań współczesnego świata, szczególnego znaczenia nabiera rola prawa międzynarodowego, w tym — prawa dyplomatycznego i konsularnego. Podstawową funkcją współczesnego prawa międzynarodowego jest zapewnienie pokojowego, demokratycznego, normalnego rozwoju stosunków i współpracy między podmiotami tego prawa. Urzeczywistnieniu tej funkcji służy także współczesne prawo dyplomatyczne i konsularne oparte na zasadach poszanowania suwerennej równości państw, niemieszania się do spraw wewnętrznych i wzajemnego szacunku. Należy przy tym 16 Uwagi wslępn przypomnieć, iż prawo międzynarodowe wykształciło mnóstwo zasad, norn i instytucji regulujących i zapewniających funkcjonowanie stosunków między narodowych. W tym celu powoływane są różne organizacje, organy i instytucje wśród których centralne miejsce zajmuje dyplomacja dysponująca własnymi ukształtowanymi w procesie długiego okresu historycznego, organami i instytucjam oraz posługująca się właściwymi dla niej formami i metodami działania. W naszych czasach, gdy ma miejsce bezprecedensowy rozwój różnorakich stosunków miedzy państwami, gdy stopień współzależności między nimi, a tyrr samym między wewnętrzną i zewnętrzną sytuacją państwa, poważnie wzrósł, gdy oc 1945 r. ponad trzykrotnie wzrosła liczba państw, podobnie zresztą jak liczba organizacji międzynarodowych — znacznej ewolucji i poszerzeniu uległy także funkcje współczesnej dyplomacji i służby konsularnej. Nie mogło to nie wywrzeć wpływu na metody i środki ich działania. W związku z poważnym wzrostem znaczenia tzw. dyplomacji bezpośredniej, prowadzonej współcześnie „bez pośredników" przez głowy państw, szefów rządów i ministrów spraw zagranicznych, poważnej ewolucji uległa rola szefa misji dyplomatycznej. Jego możliwości podejmowania samodzielnych decyzji w bardziej istotnych sprawach zostały znacznie ograniczone. Stało się to głównie na skutek niebywałego postępu w rozwoju nowoczesnych środków łączności i transportu, umożliwiających, jak trzeba, natychmiastowe przekazywanie decyzji i instrukcji władz państwa wysyłającego (MSZ — Centrali). Współcześnie coraz większa rolę w stosunkach międzynarodowych odgrywa dyplomacja wielostronna, konferencyjna, a więc dyplomacja na forum wzrastającej liczby organizacji międzynarodowych. Dotyczy to także nowych form organizacyjnych współczesnej dyplomacji, jakimi są między innymi stałe przedstawicielstwa państw przy organizacjach międzynarodowych. Wzrosła tez rola dyplomacji ad hoc, misji specjalnych, w tym tzw. osobistej dyplomacji, oraz czynników spoza kręgu zawodowej dyplomacji. Także służba konsularna podlega przemianom. Liczba urzędów konsularnych, wzbogacona o instytucję konsula honorowego, znacznie wzrosła, coraz gęściej pokrywając terytoria poszczególnych państw. Na przykład, na skutek zasadniczego wzrostu roli stosunków handlowo-gospodarczych, a także naukowo-technicznych we współczesnym świecie, znacznie więcej uwagi niż dawniej dyplomaci i konsulowie muszą poświęcać właśnie tym sprawom. Wywarło to zresztą wpływ nie tylko na zmianę profilu zainteresowań dyplomatów i konsulów oraz działalność misji dyplomatycznych i urzędów konsularnych w ogóle, lecz również spowodowało określone zmiany w ich wewnętrznych strukturach organizacyjnych, co znalazło wyraz między innymi w powoływaniu stanowisk do spraw współpracy gospodarczej i naukowo-technicznej, turystyki, komunikacji, emigracji itd. Mimo pozornej zachowawczości pewnych form dyplomatycznych, na metody działania dyplomacji oraz jej struktury organizacyjne wywierają wpływ zarówno głębokie przeobrażenia w stosunkach międzynarodowych, jak i postępująca koor- Uwagi wstępne dynacja akcji dyplomatycznych, m.in. w ramach organizacji międzynarodowych1, a także coraz większy wgląd opinii publicznej w kwestie polityki zagranicznej, głównie ze strony parlamentu, partii i organizacji politycznych oraz mass mediów. Powyższe zjawiska musiały i muszą znajdować odbicie także w rozwoju norm prawnych omawianej dziedziny, czego wyrazem jest m.in. rozwój nowej gałęzi prawa dyplomatycznego, to jest prawa dyplomatycznego organizacji międzynarodowych oraz dokonanie na nie notowaną dotychczas skalę kodyfikacji zasad i norm prawa dyplomatycznego i konsularnego. Szczególna rola norm prawa dyplomatycznego i konsularnego wynika stąd, że regulują one status prawny oraz działalność państwowych organów powoływanych do realizacji polityki zagranicznej państw i ich stosunków międzynarodowych w ogóle, a w przypadku dyplomacji wielostronnej także do urzeczywistniania zadań leżących w interesie społeczności międzynarodowej. Stąd też szczególnego znaczenia nabiera sprawa stałego doskonalenia tych norm, a w związku z tym rozwoju nauki służącej tym celom oraz kształcenie i specjalizacja kadr służby dyplomatyczno-konsularnej. Na marginesie powyższego należy stwierdzić, że w miarę rozwoju w ciągu wieków instytucji i norm prawa dyplomatycznego i konsularnego rozwijała się i rozwija nauka tego prawa. Do jej rozwoju przyczyniła się także nauka polska, czego jednym ze znaczących przykładów było wydane w Krakowie w 1595 r. dzieło Krzysztofa Warszewickiego O pośle i poselstwach, tłumaczone na kilka obcych języków. Na podstawie tragicznych doświadczeń rozbiorowych wielu wybitnych polskich mężów stanu, szczególnie okresu Sejmu Czteroletniego, zdawało sobie sprawę z wielkiej wagi dobrze zorganizowanej i wszechstronnie wykształconej służby dyplomatycznej dla niepodległego bytu i podstawowych interesów Polski. Pojawiły się projekty założenia odpowiednich szkół dla przyszłych dyplomatów. Hugo Kołłątaj wskazywał, że: .jeden rozumny, a kochający swą ojczyznę minister więcej może uczynić dla Rzeczypospolitej, niż kilkadziesiąt tysięcy wojska w pole wyprowadzonych"2. Dlatego też, szczególnie w państwach, w których istnieje świadomość roli i znaczenia dobrze przygotowanej i skutecznie działającej służby dyplomatyczno-konsulamej dla ochrony podstawowych interesów państwa i jego obywateli, wielką wagę przywiązuje się do odpowiedniego doboru i kształcenia kadry do tej służby. W wielu państwach istnieją od lat specjalne uczelnie kształcące przyszłych dyplomatów i konsulów, organizowane są różnego rodzaju kursy doskonalenia zawodowego, tak by mogli oni skutecznie spełniać coraz rozleglejsze i bardziej skomplikowane zadania. 1 Współcześnie nie ma chyba już lakiej dziedziny życia człowieka, która nie byłaby przedni i olem zainteresowania dyplomacji wielostronnej. ! H. KoHątąj, Do Stanisława Małachowskiego o przyszłym Sejmie Anonima listów kilka, s. 106-107. Termin „minister", a rac/ej „minister publiczny" używany był do XIX w. jako określenie przedstawiciela dyplomatycznego w ogóle. BIBLIOTEKA Wjrcfeiafu Dziennikarstwa i Nauk Politycznych UniwersyŁetu Warszawskiego u]. Nowy Świat 69, 00-046 Warszawa tel.' 620-03-81 w. 295, 2'J6 lo Uwagi wslępi Z wielu względów, szczególnie współcześnie, kiedy znacznie poszerzył s zakres funkcji służby dyplomatyczno-konsularnej i mimo umocnienia się jej podsta prawnomiędzynarodowych, poważnie wzrosła liczba różnych zagrożeń w zawodź, dyplomaty, istnieje potrzeba szerszego, a wiec wychodzącego poza resort spra zagranicznych, zapoznawania sie z rolą, znaczeniem i statusem prawnomiędzynan dowym dyplomatów i konsulów. Potrzeba taka wynika zwłaszcza z faktu pojawień! się w ostatnich dziesięcioleciach nowych ,,plag" godzących w prestiż i bezpieczer stwo osobiste dyplomatów i konsulów. Stają się oni nierzadko bezpośrednin ofiarami nie tylko ślepego terroryzmu, lecz również innych działań, podyktowanyc nierzadko względami określonej praktyki politycznej. Należą do nich m.in. stosowi ne niekiedy na znaczną skalę wzajemne wydalenia dyplomatów i konsuló1 (expulsion reciproąue) w atmosferze oskarżeń w środkach masowego przekaz 0 prowadzenie działalności niezgodnej z ich statusem, zwłaszcza szpiegowskie rozmyślnego naruszania statusu dyplomatów i konsulów, brania ich jako zakłat ników, instalowania urządzeń podsłuchowych w pomieszczeniach dyplomatycznyc 1 konsularnych, tzw. wojen ambasad, w rodzaju takim, jak między Francją a Iranei w lecie 1987 r., a także coraz częściej organizowanych różnych manifestacji prze pomieszczeniami dyplomatycznymi i konsularnymi obcych państw, nierzadko z wiedzą i poduszczeniem ich władz itp. Wszystko to z pewnością nie służy tworzeni się przychylnej i budzącej zaufanie atmosfery społecznej do wypełniania, w norma nych warunkach, funkcji dyplomatycznych i konsularnych. Zgodnie ze współczesnymi tendencjami do integracji służby zagranicznej, prac niniejsza zmierza do możliwie kompleksowego ujęcia problematyki współczesneg prawa dyplomatycznego i konsularnego, nie ograniczając się do naświetlenia tylk statusu tzw. dyplomacji bilateralnej, a więc materii objętej głównie Konwencj Wiedeńską o stosunkach dyplomatycnych z 1961 r., lecz również należną uwag poświęca tzw. dyplomacji wielostronnej i dyplomacji ad hor w ogóle oraz organor wewnętrznym i zewnętrznym państw do spraw stosunków międzynarodowych. Prac ta obejmuje także podstawy prawa konsularnego, wychodząc przy tym poza ram Konwencji Wiedeńskiej o stosunkach konsularnych z 1963 r. i uwzględniając rów nież bardzo zróżnicowaną i bogatą praktykę, w tym Polski, znajdującą swe odbici głównie w dwustronnych konwencjach konsularnych, dostosowujących zasady i noi my współczesnego prawa konsularnego do specyficznych wymogów w stosunkac między poszczególnymi państwami. W części tej należną uwagę poświęca się takż statusowi prawnemu przywracanej do polskiej praktyki konsularnej, zwłaszcza p zmianach systemowych w 1989r., bardzo użytecznej instytucji konsula honorowegc Oczywiście, należna uwaga musiała być poświęcona także przepisom wewnętrznyr państw, w których znajduje odbicie ich często specyficzne podejście m.in. do zakres funkcji konsularnych, przyznawanych różnych prerogatyw itp. Obecnie, mimo praktycznie całkowitej integracji służby konsularnej ze służb par excełlence dyplomatyczną i traktowania obu, w sensie pragmatyki służbowe; jako jednolitej służby dyplomatycznej, autor zdecydował się na utrzymanie w tytuł niniejszej pracy tradycyjnej nazwy „prawo dyplomatyczne i konsularne", mając prz; Uwagi wstępne tym na uwadze nie tylko tradycję, lecz także chęć podkreślenia specyfiki i znaczenia tego wielkiego i ważnego działu służby dyplomatycznej, jaki stanowi służba konsularna. W praktyce występują tu bowiem wciąż odrębne międzynarodowe i wewnętrzne regulacje prawne dotyczące funkcji i organizacji służby konsularnej. Ponadto, wiele funkcji i obowiązków konsularnych ma charakter czysto techniczno-administracyjny, a nie „dyplomatyczny" (polityczny). Czyni to zresztą także praktyka polska, która dla podkreślenia wagi i specyfiki służby konsularnej stosuje urzędowy termin — ,,służba dyplomatyczno-konsularna". Autor koncentruje się na aktualnie obowiązującym prawie dyplomatycznym i konsularnym oraz na praktyce, starając się maksymalnie uwzględnić najnowsze trendy i wymogi oraz terminologię zarówno polskiej, jak i międzynarodowej praktyki. Nie rezygnuje także z naświetlenia niektórych aspektów organizacji i techniki działania służby zagranicznej, poświęcając znaczną uwagę również stanowisku doktryny przedmiotu. Przy korzystaniu z niniejszego podręcznika należy uwzględnić fakt, iż pewne zasady ogólne obowiązują zarówno w prawie konsularnym, jak i w prawie dyplomatycznym sensu largo, czyli obejmującym oprócz postanowień Konwencji Wiedeńskiej z 1961 r. także zasady i normy zawarte w konwencji o stosunkach konsularnych z 1963 r., Konwencji o misjach specjalnych z 1969 r., Konwencji 0 reprezentacji państw w ich stosunkach z organizacjami o charakterze uniwersalnym z 1975 r., oraz innych aktach, zwłaszcza regulujących zagadnienie przywilejów 1 immunitetów. Chodzi przy tym m.in. o zasadę współczesnego prawa dyplomatycznego i konsularnego wiążącą zakres przyznawanych przywilejów i immunitetów z zakresem pełnionych funkcji, zasadę wzajemności i niedyskryminacji, obowiązek niemieszania się do spraw wewnętrznych państwa przyjmującego, zasady dotyczące kuriera i poczty dyplomatycznej, instalowania nadajnika radiowego, posiadania broni palnej, odpowiedzialności państwa przyjmującego z tytułu naruszenia przywilejów i immunitetów itd. Celem uniknięcia powtórzeń, zasady te zostały szerzej omówione jedynie w części dotyczącej służby dyplomatycznej, a więc zgodnie z postanowieniami Konwencji Wiedeńskiej z 1961 r., na której w wielu przypadkach wzorują się późniejsze akty prawnomiedzynarodowe z dziedziny prawa dyplomatycznego i konsularnego, w tym Konwencja Wiedeńska o stosunkach konsularnych z 1963 roku. Prawo dyplomatyczne i konsularne, podobnie jak i inne dziedziny prawa, podlega współcześnie dosyć szybkiej ewolucji i procesowi „starzenia się". Kontynuowana jest kodyfikacja poszczególnych jego dziedzin i nowelizowane są wewnętrzne akty prawne. Tak na przykład w 1994 r. Zgromadzenie Ogólne ONZ przyjęło ważną Konwencję o bezpieczeństwie personelu ONZ i personelu współdziałającego, a na ukończeniu są już prace kodyfikacyjne w ramach ONZ nad aktem określającym status prawny, przywileje i immunitety kuriera i poczty dyplomatycznej. Dlatego też konieczna jest również aktualizacja, co jakiś czas, podręczników na ten temat. Postulat ten spełnia także obecne, szóste, znacznie zmienione wydanie niniejszego podręcznika. Rozdział I NAZWA I RYS HISTORYCZNY. POJĘCIE DYPLOMACJI ORAZ POJĘCIE, ŹRÓDŁA I KODYFIKACJA PRAWA DYPLOMATYCZNEGO 1. Nazwa i rys historyczny Termin „dyplomacja" pochodzi od greckiego słowa dipłoma (gr. diplóo.i — podwójny), czyli składający się z dwóch tabliczek. Zgodnie z przeważającymi opiniami, chociaż nie do końca pewnymi, z starożytnej Grecji był to akt urzędowy, wydawany przez suwerena, zapewniający posłom określone przywileje, a w czasach rzymskich dokument stanowiący rodzaj paszportu i rekomendacji'. Termin „dyplomata" i „dyplomacja" weszły do obiegu w nowszej historii, a ściślej na przełomie XVII i XVIII wieku'. Instytucja dyplomacji należy do najstarszych w stosunkach między państwami. Zrodziła się w głębokiej starożytności. Pojawiła się wraz z rozwojem kontaktów między państwami starożytnego świata, Asyrii, Babilonu, Izraela, Egiptu, Chin, Indii, Grecji i Rzymu. Szczególnie wcześnie rozwinęła się instytucja rokowań, zwłaszcza w Egipcie, związana z wysyłaniem specjalnych poselstw, zawieraniem różnego rodzaju umów, przeważnie z ościennymi państwami. Świadczy o tym m.in. korespondencja zXV-XIII w.p.n.e. znaleziona w XIX W. w Tel-Amama w środkowym Egipcie. Potwierdzają, to najstarsze pomniki prawne świata: traktat zawarty około 3100 r. p.n.e. pomiędzy dwoma państwami-miastami Mezopotamii Lagas i Ummą oraz układ z 1296 r. p.n.e, podpisany przez faraona Ramzesa II z królem Hetytów Hattusilisem III. W Starym Testamencie, w Prawach Manu, w praktyce starożytnych Chin itd. dostrzec można już pewne elementy świadczące nie tylko o posługiwaniu się instytucją posła, lecz także związane z ochroną jego bezpieczeństwa osobistego i prestiżem władcy (państwa), którego poseł reprezentuje. W starożytnej Grecji dosyć szeroko stosowana była instytucja posłów1, zwanych „wysłańcami" {angelos), „starszymi" (presbep)4. W głównych państwach-mi as tych, jak Ateny, Sparta i Korynt, postów wybierało zgromadzenie ludowe spośród zamożnych obywateli cieszących się prestiżem i określonymi kwalifikacjami (dobrze widziany byl np. kunszt oratorski, a nawet aktorski) oraz legitymujących się wiekiem nie niższym niż 50 lat. Ranga i liczba członków poselstwa zależała od 1 Szerzej na ten temat — por. m.in. R, Genet, Traitś de Diplomatie et de Droit Diplamatiąue, Paris 1931,1.1, s. 11-12. : Por. m.in. O. Bloch, W. Wartburg, Diclionnaire itymologięue de la langue francaise, Paris 1960, wyd. DI. 1 Szerzej na len temat patrz m.in,: C. Phillipson. The International Law and Cystom of Ancient Creece and Rome. London 1911. 1 O posłach wspomina się już w Iliadzie Homera, gdy przed rozpoczęciem wojny z Troją posłowie achajscy udali się do tego miasta, by żądać zwrotu Heleny porwanej przez Parysa. — Homer, Iliada, przekład ks. F.K. Dmochowskiego, Wrocław 1950, III, w. 263-301. 22 /. Nazwa i rys historyczny... charakteru i znaczenia misji. Jeżeli poselstwo było wieloosobowe, wówczas wybierano głównego posła. Poselstwo otrzymywało odpowiednie „diety" i służbę oraz zaopatrywano je w listy polecające (symbola) skierowane do proksentów^ miasta odwiedzanego przez posłów oraz instrukcje. W warunkach starożytnej Grecji jedną z podstawowych funkcji poselskich było prowadzenie rokowań, przeważnie w sprawie rozwiązywania sporów i konfliktów, oraz zawieranie przymierzy i układów. Posłowie znajdowali się „pod ochroną" boga Hermesa, który sam byl posłem bogów i przewodnikiem dusz zmarłych do Podziemia. Miał on moc uśmierzania sporów za pomocą laski oplecionej dwoma wężami, zwanej kaduceuszem. Instytucja poselska rozwinęła sie już znacznie w okresie wojen grecko-perskich. Posłami posługiwali się wówczas także królowie perscy, dążąc do wykorzystania przy ich pomocy sprzeczności i sporów między państwami greckimi, W starożytnej Grecji zaczęła się rozwijać także dyplomacja wielostronna (konferencyjnal. Świadczy 0 tym zwłaszcza zwołanie w 432 r. p.n.e. w Sparcie kongresu delegatów Związku Peloponeskiego, a w 338 r. p.n.e. Kongresu Korynckiego. Ten ostatni zwołał król Filip II Macedoński dla rozstrzygnięcia ważnych kwestii dotyczących całego Związku Peloponeskiego. Wzięły w nim udział wszystkie państwa greckie z wyjątkiem Sparty. W starożytnym Rzymie dosyć szeroko posługiwano się instytucją poselską. Posłowie cieszyli się wyjątkowym prestiżem społecznym i musieli odznaczać się szczególnymi zaletami oraz pewnymi ..kwalifikacjami zawodowymi", jak krasomówstwo, znajomość ustaw itp. Przyjmowanie i wysyłanie poselstw należało zawsze do kompetencji najwyższych czynników państwowych, a więc początkowo królów, później senatu, a następnie cesarzy. Na przykład w okresie republiki skład delegacji wymagał każdorazowo zatwierdzenia przez senat {senatus consultum). Poselstwa z reguły nie były jednoosobowe. Stanowiły przeto prawzór współczesnych delegacji z przewodniczącym na czele iprinceps hgalionis). Udział w poselstwie uważano za wyjątkowy zaszczyt. Posłów zwano różnie: „wysłańcami" {legali), „mówcami" (oratores) lub „zwiastunami" (nuntii). Ukształtował się też swego rodzaju organ do spraw zagranicznych, a raczej było to grono kapłanów, zwane kolegium fecjałów, odpowiedzialne za sprawy wojny i pokoju oraz zawieranie układów sojuszniczych. Funkcje poselskie pełnili przeważnie kapłani tfetiales). Ciążył na nich obowiązek złożenia senatowi sprawozdań z odbytej misji. Dla zachowania przez poselstwo prestiżu i niezależności, wyposażono je w odpowiednie środki (vialicum) i ochronę. Korzystało ono w czasie podróży z pewnych przywilejów, jak z bezpłatnego zakwaterowania i wyżywienia. Poselstwu towarzyszyli także urzędnicy i iłużba, w tym tłumacze. W czasie pełnienia swej misji poseł obowiązany był postępować z „godnością i pożytkiem dla narodu rzymskiego"6. Podobnie jak w czasach współczesnych, na posłach ciążył obowiązek złożenia sprawozdania z odbytej misji (legationem referre). Wykształcił się również określony ceremoniał związany z przyjmowaniem obcych poselstw. Wielką wagę przywiązywano już w tym okresie do zapewniania nietykalności poselskiej. Osoba posła nawet z państwa nieprzyjacielskiego była „święta i nietykalna" (sancti habeniur legali). Naruszenie zaś nietykalności posłów traktowano na ogół jako naruszenie prawa narodów. W okresie średniowiecza i ówczesnego znacznego rozdrobnienia politycznego, licznych sporów 1 konfliktów rola dyplomacji znajdowała swój wyraz głównie w rokowaniach dyplomatycznych prowadzonych przez wysyłane w tym celu poselstwa. Dyplomacja rozwinęła się szczególnie w cesarstwie wschodniorzymskim (bizantyjskim), wywierając znaczny wpływ, zwłaszcza jeśli chodzi o metody i środki, na dyplomację okresu średniowiecza. Średniowiecze przyniosło także rozwój pewnych elementów zwyczajowego prawa poselskiego, początkowo w stosunkach między państwami włoskimi, Patrz wstęp historyczny w części konsularnej. Titus LWius, Ab urbe condilu libri, XXXIV, 57. jof >yy uy" PISP5 8 '„Sam/ fyfAO\QH[ ui3V[E" eubmz -E 3IUE.TCH featefnpiMazid '(^uozsojdazjd apsAzjom (E)soz jioij ied b) smbisii Bujepads (feKzid pjspiSiiE eąuiB o3sf 35Ou|EJ)^]ara bu nq3euiEz qaLuuirt\ eiurib^h oSsumosojs Sis oSsdbIbSkuiop 'bjioij bies ifoipai (anso ozpjEq !)3jn))Sy\\ ^L1 mi o(Xq siu pmraso fai oa 'Euuy t!MO[9.q e ifsog uiann izpSiui wojpjnsois EiU3zsio3od oSsuzobuz op (izpRMOjdop U3) luapfoui s Z3Zld ^J&IUpEdEU (B1SOZ BIOpGŁBąuiB ' oSaoqo eu SnSB3 'MZJ JlyyiOUBJS BA1O]!1B4 E)SOd o:[Ef cjBmniiBai aiuszsureu ez znf i i|or^sf3doiti3 *m niAX \ DAX JO}VJO---- HDpjslsdo 'Bjnzsoiq) zlu' MOS p EfElLU n/ilBJ M ¦ znf bjeiui * IAX M (6~L s w qoXzsAU3id z ui^upaf ąn\ ui^zsMiaid 3Z ' SUBM^UI^ZJJll I zszid EuozjOA\in S D3|UO3) pod ^EUpsfscS JElMEfOCl [ i|Bf ¦auzjXiBUi<nd^p sfj^ "uiajE(nfi!q pubmz 'ti|odouXiUEisuo^{ m m ]]j^ aiMOjod piSrup m sui za] 3fn3ti(sEZ SSBMn Efj [uiEZsnirerzitn)odE iuemz '[uijjsH m ' BMisired fauHDBnsiuiuipB i erap op IIAX M łfs°M M Xuz3iirei^E2 p^zjf)" (bismoj q3 §mzeu op -zoiubjSbz meidłJ ewjsjsjsiuiiu o gd qo^uzDiue ui^zsfsmzod ai '(li(op)sui3!zozpno MBids op nunis zjb13j)(3S'' if3UEj;L sm afEjSMod 'm HAX Ai '1{3^uz3IUBi8bz umife -Z3IUBjSbZ MBjds E*JSJ3JS;U;U1 di(jO]Ojd ' '3IS BIA\Bfod M EMBid IMOS3DOJJ Zllf - BUJIOJ BUMO(3 [1SEZ Op 3Otj p «1 IIAX \ AX ^2pStUI 3IS3D(O M OJSldOp 3l K BZ3ZSB(MZ E 'Ul<US3Z3(0dSM tlIU3Z3EUZ 033UZ3^1BUIO|dXp EMBid (1)331 nfBzpoj IMOfOMZOJ 3Z^E) O(E['Xzjds OD ' Xzpft]Ui f 3IS (BIS P(SU ub)| irt\o[op§o}j Pt^j z ' ezszsbimz 'wisuEd qaXj H3B)(unso]s m si 24 /. Nazwa i rys historyczn przywilej ten rozciągał się nawet na całą dzielnice miasta, zamieszkaną przez obcych posłów. Utrwala coraz bardziej zasada „eksterytorialności" pomieszczeń poselskich i w związku z tym także tzw. pra azylu dyplomatycznego. Jednocześnie rozwija sie i doskonali służba dyplomatyczna. Jednakże zasadniczy krok na drodze rozwoju prawa dyplomatycznego miał miejsce faktycz dopiero w XIX w., począwszy od słynnego Kongresu Wiedeńskiego w 1815 r., na którym dokon; pierwszej kodyfikacji norm tego prawa. W Regulaminie Kongresu Wiedeńskiego z 19 marca 1815 r. znalazła swe potwierdzenie m.in.zas; suwerennej równości państw, zrywając z obowiązującą do tego czasu praktyką, że o miejscu dyplom w porządku pierwszeństwa (precedencji) decydował yyiuł, wieży pokrewieństwa i pozycja władcy (Papi cesarz, król. książę). Na tle precedeticji do 1815 r. miało miejsce wiele sporów i konfliktów. W niektórj państwach graniczyło to z absurdem, np. w staraniach władcy państwa przyjmującego, by każdei z ambasadorów wielkich mocarstw zapewnić osobne drzwi wejściowe do królewskich pomieszcz w których byli przyjmowani. Regulamin wiedeński uregulował tę konfliktogenną kwestię precederi ustalając jednolite stopnie przedstawicieli dyplomatycznych i zasady pierwszeństwa. Do tego czasu np. rozróżniano klas i rang dyplomatycznych. Potem wytworzył się podział na tzw. postów nadzwyczajnj i posłów zwykłych, zwanych rezydentami. Nadzwyczajnym posłom dawano pierwszeństwo pn rezydentami. Dochodziło również na tym t!e do sporów „wewnętrznych". Regulamin podzielił „agent dyplomatycznych" na trzy klasy: ambasadorów, legatów lub nuncjuszów, posłów lub równorzędnych ministrów i innych uwierzytelnionych przy monarchach oraz charge d'affaires akredytowanych pi ministrach spraw zagranicznych. Charakter „reprezentacyjny" regulamin przyznał jedynie ambasadorom, legatom i nuncjuszo Regulamin pozbawił „agentów dyplomatycznych" wysyłanych w misjach nadzwyczajnych pierwszt stwa z racji pełnienia swej misji. Regulamin zasadniczo zdemokratyzował stosunki między państwami, gdyż wprowadził zasai zgodnie z klórą w każdej klasie przedstawiciele dyplomatyczni zajmują miejsce w porządku pierwszi stwa w zależności od daty urzędowej notyfikacji o ich przybyciu. Jedyny wyjątek uczyniono przedstawicieli Papieża. Regulamin więc nie uzależniał j