PODRĘCZNIKI PRAWNICZE Tadeusz Smyczyński • Prawo rodzinne i opiekuńcze W sprzedaży: M. Andrzejewski PRAWO RODZINNE I OPIEKUŃCZE Skrypty Becka T. Smyczyński (red.) PRAWO RODZINNE I OPIEKUŃCZE. Tom 12 System Prawa Prywatnego K. Pietrzykowski (red.) KODEKS RODZINNY I OPIEKUŃCZY. KOMENTARZ Duże Komentarze Becka J. Gajda KODEKS RODZINNY I OPIEKUŃCZY. AKTY STANU CYWILNEGO. KOMENTARZ, wyd. 3 Komentarze Becka K. Gromek KODEKS RODZINNY I OPIEKUŃCZY. KOMENTARZ Krótkie Komentarze Becka KODEKS CYWILNY, KODEKS POSTĘPOWANIA CYWILNEGO, KODEKS RODZINNY I OPIEKUŃCZY, KOSZTY SĄDOWE W SPRAWACH CYWILNYCH, wyd. 4 Edycja Sądowa KODEKS CYWILNY, KODEKS POSTĘPOWANIA CYWILNEGO, KODEKS RODZINNY I OPIEKUŃCZY, wyd. 13 Teksty Ustaw Becka KODEKS RODZINNY I OPIEKUŃCZY, wyd. 10 Twoje Prawo www.sklep.beck.pl Prawo rodzinne i opiekuńcze Tadeusz Smyczyński profesor dr hab. nauk prawnych Uniwersytet Szczeciński"^— / Instytut Nauk Prawnych PAN 4. wydanie uzupełnione i uaktualnione \y WYDAWNICTWO C. H. BECK WARSZAWA 2005 Przedmowa Redakcja: Izabela Dorf © Wydawnictwo C. H. Beck 2005 Wydawnictwo C. H. Beck Warszawa, ul. Gen. Zajączka 9 Skład i łamanie: Wydawnictwo C. H. Beck, Warszawa Druk i oprawa: P.W.P. INTERDRUK, Warszawa ISBN 83-7387-639-1 Niniejszy podręcznik napisano z myślą o studentach wydziałów prawa. Tok wykładu opiera się na systematyce Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, co powinno ułatwić poznanie poszczególnych instytucji prawnych przy jednoczesnym śledzeniu przepisów Kodeksu. Należy bowiem pamiętać o tym, że studiowanie prawa nie może opierać się tylko na podręczniku, lecz przede wszystkim na poznaniu treści aktów normatywnych regulujących daną dziedzinę stosunków społecznych. Podręcznik przedstawia kwestie jurydyczne obowiązującego prawa rodzinnego i opiekuńczego i, w minimalnym tylko zakresie, ich tło historyczne. Uwzględniono również Konstytucję RP uchwaloną w 1997 r., która wskazuje kierunek wykładni KRO i innych aktów prawnych dotyczących rodziny. Ponadto wprowadzono do podręcznika informacje o międzynarodowych standardach prawnych w odniesieniu do określonej dziedziny stosunków praw-norodzinnych. Skoro ratyfikowane przez Polskę umowy międzynarodowe są częścią krajowego porządku prawnego, zarówno studenci, jak i praktykujący prawnicy, powinni się z nimi zapoznać co najmniej w elementarnym zakresie. Zwrócono uwagę zwłaszcza na akty prawa międzynarodowego z dziedziny praw człowieka o zasięgu uniwersalnym, a ponadto wskazano akty prawne Rady Europy, której Polska jest członkiem. Idąc za wzorem powoływania literatury w innych podręcznikach z zakresu prawa cywilnego, opublikowanych przez Wydawnictwo C. H. Beck, wskazuję ją sumarycznie na początku każdego rozdziału. Ponieważ fundamentalnym dziełem omawiającym całość problematyki jest „System prawa rodzinnego i opiekuńczego" (red. J. St. Piątowski, Ossolineum 1985) zawierający szczegółowy wykaz literatury, wskazuję przede wszystkim na tę pozycję oraz na ważniejsze publikacje ogłoszone później. W niniejszym wydaniu poszerzono jednak wykaz literatury, co powinno ułatwić Czytelnikowi poszukiwanie publikacji zarówno tych wcześniejszych, jak i najnowszych. Poza tym przy omawianiu szczegółowych kwestii cytuję niektóre publikacje w przypisach. VI Przedmowa Czwarte wydanie podręcznika uwzględnia nowelizację KRO z 2004 r., która wydatnie zmieniła małżeńskie prawo majątkowe. Stan prawny, orzecznictwo i piśmiennictwo uwzględniono na dzień 31.12.2004 r. Poznań, styczeń 2005 r. Prof. dr hab. Tadeusz Smyczyński Przegląd treści Str. Nb. Przedmowa....................................................................................................... V Przegląd treści................................................................................................... VII Wykaz skrótów................................................................................................. XXIII Wykaz podręczników....................................................................................... XXVII . Wprowadzenie......................................................................................................... 1 § 1. Rodzina jako zjawisko społeczne i prawne............................................... 1 1 I. Pojęcie rodziny i jej funkcje............................................................... 1 1 II. Powstanie rodziny............................................................................... 3 3 III. Skład rodziny...................................................................................... 4 5 IV. Więzi rodzinne.................................................................................... 5 8 § 2. Prawo rodzinne............................................................................................ 12 12 I. Charakter i funkcje............................................................................. 12 12 II. Źródła prawa rodzinnego i opiekuńczego.......................................... 14 17 III. Główne zasady i kierunki wykładni................................................... 17 20 IV. Orzekanie w sprawach rodzinnych....................................................... 19 25a Część pierwsza. Małżeństwo.................................................................................. 21 Rozdział I. Zawarcie i unieważnienie małżeństwa............................................... 21 26 § 3. Pojęcie małżeństwa..................................................................................... 21 26 I. Definicja i funkcje.............................................................................. 21 26 II. Elementy modelu prawnego............................................................... 22 28 III. Standard międzynarodowy................................................................. 24 31a § 4. Zawarcie małżeństwa.................................................................................. 25 32 I. Uwagi wstępne................................................................................... 25 32 II. Zawarcie małżeństwa przed kierownikiem Urzędu Stanu Cywilnego............................................................................................. 26 33 IV. Przeszkody zawarcia małżeństwa....................................................... 36 41 V. Charakter prawny zawarcia małżeństwa............................................ 37 43 § 5. Unieważnienie małżeństwa......................................................................... 41 44 I. Pojęcie................................................................................................ 41 44 II. Przyczyny unieważnienia................................................................... 41 45 III. Unieważnienie małżeństwa po jego ustaniu....................................... 51 55 IV. Skutki unieważnienia małżeństwa...................................................... 52 56 § 6. Ustalenie nieistnienia i istnienia małżeństwa............................................ 53 57a I. Powództwo o ustalenie nieistnienia małżeństwa................................ 53 57a VIII Przegląd treści II. Powództwo o ustalenie istnienia małżeństwa..................................... 54 57b III. Unieważnienie aktu małżeństwa........................................................ 55 57c Rozdział II. Prawa i obowiązki małżonków............................................................. 56 58 § 7. Ogólna charakterystyka............................................................................... 56 58 I. Pojęcie i klasyfikacja.......................................................................... 56 58 II. Zasada równości................................................................................. 57 60 III. Rozstrzyganie o istotnych sprawach rodziny..................................... 58 61 IV. Standard międzynarodowy................................................................. 59 62a ¦>J§ 8. Prawa i obowiązki niemajątkowe............................................................... 60 63 I. Wspólne pożycie, miejsce zamieszkania............................................ 60 63 II. Obowiązek wierności......................................................................... 61 66 III. Obowiązek wzajemnej pomocy i współdziałania............................... 62 67 « IV. Nazwisko małżonków......................................................................... 62 68 § 9. Prawa i obowiązki majątkowe.................................................................... 63 69 I. Obowiązek przyczyniania się do utrzymania rodziny........................ 63 69 II. Upoważnienie do działania za współmałżonka.................................. 66 73 III. Odpowiedzialność solidarna małżonków........................................... 68 76 Rozdział III. Ustroje majątkowe małżeńskie....................................................... 69 77 ojęcie i rodzaje........................................................................................ 69 77 I. Pojęcie................................................................................................ 69 77 II. Rodzaje............................................................................................... 71 78 ^^^ KffStandard międzynarodowy................................................................. 72 78a ¦'iOn Ustrój wspólności ustawowej.................................................................... 73 79 ^^ I. Powstanie............................................................................................ 73 79 II. Wspólność ustawowa a majątki małżonków...................................... 73 80 III. Zarząd majątkiem wspólnym.............................................................. 83 94 IV. Przesunięcia praw majątkowych między różnymi majątkami ©małżonków.......................................................................................... 89 101 Umowne ustroje majątkowe małżeńskie. Ustrój przymusowy............... 92 104 I. Ustroje umowne.................................................................................. 92 104 II. Ustrój przymusowy............................................................................. 103 117 §Cl3j Ustanie ustroju wspólności ustawowej i umownej.................................. 104 118 ^-^ I. Zdarzenia powodujące ustanie wspólności........................................... 104 118 II. Sądowe ustalenie rozdzielności majątkowej........................................ 105 119 III. Oznaczenie dnia ustania wspólności.................................................. 107 123 IV. Skutki ustania wspólności majątkowej............................................... 108 124 , V. Podział majątku wspólnego.................................................................. 111 128 § 1/4. Odpowiedzialność majątkowa małżonków............................................... 115 133 i I. Podstawa i charakter odpowiedzialności z majątku wspólnego......... 115 133 II. Odpowiedzialność w czasie trwania wspólności................................ 118 135 III. Odpowiedzialność małżonków po ustaniu wspólności...................... 122 143 Rozdział IV. Ustanie małżeństwa........................................................................... 123 145 i". § 15. Śmierć i uznanie za zmarłego.................................................................. 123 145 I. Śmierć................................................................................................. 123 145 Przegląd treści 1A II. Uznanie za zmarłego.......................................................................... 124 146 lozwód...................................................................................................... 125 148 I. Pojęcie................................................................................................ 125 148 II. Przesłanki............................................................................................ 128 150 III. Wyrok rozwodowy i zakres orzekania................................................ 134 160 IV. Standard międzynarodowy................................................................. 141 172a V. Skutki wyroku..................................................................................... 143 173 VI. Postępowanie w sprawach o rozwód................................................. 145 180 -Rozdział V. Separacja małżonków.. 147 180a § 17. Geneza separacji i jej rola........................................................................ 147 180a § 18. Przesłanki orzeczenia separacji................................................................. 149 180b I. Rozkład pożycia małżeńskiego.......................................................... 149 180b II. Przesłanki negatywne ........................................................................ 149 180c III. Zgodne żądanie małżonków............................................................... 150 180d § 19. Orzekanie o separacji................................................................................ 150 180e § 20. Skutki separacji i jej ustanie.................................................................... 153 180f I. Skutki.................................................................................................. 153 180f II. Zniesienie separacji............................................................................ 155 180g Część druga. Rodzice - dzieci. 159 Rozdział VI. Pochodzenie dziecka......................................................................... 159 181 § 21. Wstępna charakterystyka........................................................................... 159 181 I. Ustalenie stanu cywilnego.................................................................. 159 181 II. Standard międzynarodowy................................................................. 160 181a III. Macierzyństwo.................................................................................... 161 182 § 22. Ustalenie ojcostwa dziecka małżeńskiego................................................ 165 188 I. Uwagi ogólne...................................................................................... 165 188 II. Postępowanie i dowody...................................................................... 166 189 III. Ojcostwo męża matki dziecka............................................................ 169 196 § 23. Ustalenie ojcostwa dziecka pozamałżeńskiego........................................ 173 203 I. Uwagi ogólne...................................................................................... 173 203 II. Uznanie dziecka.................................................................................. 174 204 III. Sądowe ustalenie ojcostwa................................................................. 184 219 Rozdział VII. Władza rodzicielska,....................................................................... 197 231 § 24. Pojęcie, podmioty i charakter prawny..................................................... 197 231 I. Pojęcie................................................................................................ 197 231 II. Podmioty.............................................................................................201 234 § 25. Treść władzy rodzicielskiej.......................................................................203 236 I. Uwagi wstępne...................................................................................203 236 II. Piecza nad osobą dziecka...................................................................204 237 III. Piecza nad majątkiem dziecka............................................................207 243 IV. Reprezentacja dziecka........................................................................210 249 § 26. Wykonywanie władzy rodzicielskiej i odpowiedzialność rodziców.......212 251 I. Dyrektywa ogólna...............................................................................212 251 Przegląd treści II. Osobiste wykonywanie władzy rodzicielskiej....................................213 III. Odpowiedzialność rodziców...............................................................214 27. Ustanie władzy rodzicielskiej i jej modyfikacje......................................215 I. Ustanie................................................................................................215 .....¦¦-¦•-u:~: .....................218 28. 252 255 259 259 II. Zmiany w zakresie władzy rodzicielskiej...........................................iiu 264 Stosunki między rodzicami a dzieckiem niezależne od władzy ......................225 274 rodzicielskiej.............................................................. I. Nazwisko dziecka...............................................................................225 II. Imię dziecka........................................................................................227 III. Płeć.....................................................................................................228 IV. Wzajemny obowiązek pomocy...........................................................229 V. Osobista styczność z dzieckiem.........................................................229 Rozdział VIII. Przysposobienie.............................................................................232 Pojęcie, funkcja społeczna i charakter prawny........................................232 I. Pojęcie................................................................................................232 II. Funkcja...............................................................................................233 .................234 29. III. Charakter prawny . IV. Standard międzynarodowy ................................................................— . § 30. Przesłanki przysposobienia.......................................................................236 I. Przesłanki po stronie przysposobionego.............................................236 II. Przesłanki po stronie przysposabiającego..........................................237 III. Inne przesłanki....................................................................................239 § 31. Rodzaje przysposobienia i ich skutki.......................................................242 I. Przysposobienie pełne, rozwiązywalne..............................................242 II. Przysposobienie całkowite.................................................................245 III. Przysposobienie niepełne...................................................................247 § 32. Ustanie stosunku przysposobienia............................................................248 I. Przyczyny ustania (wygaśnięcia) stosunku przysposobienia.............248 II. Przesłanki rozwiązania przysposobienia............................................249 III. Skutki rozwiązania przysposobienia..................................................252 275 280 281 282 283 285 285 285 286 287 234 287a 288 288 289 293 295 295 300 306 307 307 309 312 rrzegląd treści Al Rozdział IX. Obowiązek alimentacyjny. 255 317 255 317 317 329 § 33. Pojęcie i funkcja obowiązku alimentacyjnego.........................................^-< I. Pojęcie................................................................................................255 II. Funkcja...............................................................................................259 III. Standard międzynarodowy.................................................................259 329a § 34. Zakres podmiotowy i kolejność obowiązków alimentacyjnych..............260 330 I. Krąg osób uprawnionych i zobowiązanych........................................260 330 II. Kolejność............................................................................................262 335 § 35. Przesłanki i treść obowiązku alimentacyjnego........................................264 339 I. Przesłanki powstania roszczenia........................................................264 339 II. Treść i zakres obowiązku alimentacyjnego........................................270 350 § 36. Wykonanie obowiązku alimentacyjnego i ochrona roszczeń.......................272 354 I. Wykonanie obowiązku alimentacyjnego............................................272 354 II. Ochrona roszczeń alimentacyjnych....................................................276 360 § 37. Wygaśnięcie obowiązku i przedawnienie roszczenia..............................280 370 I. Wygaśnięcie........................................................................................280 370 II. Przedawnienie.....................................................................................281 371 Część trzecia. Prawo opiekuńcze................................................................... 283 Rozdział X. Opieka.................................................................................................283 373 § 38. Wprowadzenie...........................................................................................283 373 I. Zagadnienia terminologiczne.............................................................283 373 II. Cel i charakter prawny opieki.............................................................284 374 III. Cechy prawa opiekuńczego................................................................285 375 IV. Organy opieki.....................................................................................286 376 § 39. Opieka nad małoletnim.............................................................................287 377 I. Ustanowienie opieki...........................................................................287 377 II. Ustanowienie opiekuna.......................................................................288 378 III. Sprawowanie opieki - piecza opiekuńcza..........................................290 383 IV. Nadzór nad sprawowaniem opieki.....................................................295 391 V. Zwolnienie opiekuna..........................................................................296 392 VI. Ustanie opieki....................................................................................297 395 § 40. Opieka nad całkowicie ubezwłasnowolnionym.......................................299 400 I. Cel i ustanowienie opieki...................................................................299 400 II. Swoiste unormowania opieki nad ubezwłasnowolnionym.................300 401 III. Ustanie opieki.....................................................................................301 402 Rozdział XI. Kuratela............................................................................................. 302 403 § 41. Pojęcie i funkcje kurateli.......................................................................... 302 403 I. Pojęcie................................................................................................302 403 II. Funkcje...............................................................................................303 406 § 42. Typy i rodzaje kurateli.............................................................................. 304 407 I. Typ kurateli trwałej, o znacznym zakresie pieczy..............................304 408 II. Typ kurateli z ograniczonym zakresem pieczy................................... 306 410 § 43. Ustanie kurateli........................................................................................ 307 411 Indeks rzeczowy............................................................................................. 309 Spis treści - Str. Nb. Przedmowa....................................................................................................... V Przegląd treści................................................................................................... VII Wykaz skrótów................................................................................................. XXIII Wykaz podręczników....................................................................................... XXVII Wprowadzenie......................................................................................................... 1 § 1. Rodzina jako zjawisko społeczne i prawne............................................... 1 1 I. Pojęcie rodziny i jej funkcje............................................................... 1 1 1. Pojęcie............................................................................................ 1 1 : 2. Funkcje rodziny............................................................................. 2 2 II. Powstanie rodziny............................................................................... 3 3 III. Skład rodziny...................................................................................... 4 5 IV. Więzi rodzinne.................................................................................... 5 8 1. Pokrewieństwo............................................................................... 6 8 2. Powinowactwo............................................................................... 8 9 3. Osoby bliskie................................................................................. 8 10 4. Stan cywilny................................................................................... 9 11 5. Zagadnienie transseksualizmu....................................................... 10 1 la § 2. Prawo rodzinne............................................................................................ 12 12 I. Charakter i funkcje............................................................................. 12 12 1. Geneza prawa rodzinnego.............................................................. 12 12 2. Budowa Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego............................... 13 14 II. Źródła prawa rodzinnego i opiekuńczego.......................................... 14 17 1. Konstytucja.................................................................................... 14 17 : 2. Kodeks rodzinny i opiekuńczy i inne ustawy................................ 15 18 III. Główne zasady i kierunki wykładni................................................... 17 20 IV. Orzekanie w sprawach rodzinnych..................................................... 19 25a Część pierwsza. Małżeństwo.................................................................................. 21 Rozdział I. Zawarcie i unieważnienie małżeństwa............................................... 21 26 § 3. Pojęcie małżeństwa..................................................................................... 21 26 I. Definicja i funkcje.............................................................................. 21 26 II. Elementy modelu prawnego............................................................... 22 28 1. Małżeństwo monogamiczne........................................................... 22 28 2. Świeckość małżeństwa................................................................... 23 29 3. Trwałość małżeństwa..................................................................... 23 30 XIV Spis treści bpis treści XV 41 41 44 44 4. Równouprawnienie małżonków..................................................... 24 31 III. Standard międzynarodowy................................................................. 24 31a § 4. Zawarcie małżeństwa.................................................................................. 25 32 I. Uwagi wstępne................................................................................... 25 32 II. Zawarcie małżeństwa przed kierownikiem Urzędu Stanu Cywilnego............................................................................................. 26 33 1. Przesłanki konieczne...................................................................... 26 33 2. Przesłanki formalno-porządkowe.................................................. 28 37 III. Zawarcie małżeństwa przed duchownym........................................... 31 39 IV. Przeszkody zawarcia małżeństwa....................................................... 37 1. Uwagi ogólne................................................................................. 37 2. Katalog........................................................................................... 37 42 V. Charakter prawny zawarcia małżeństwa............................................ 38 43 § 5. Unieważnienie małżeństwa......................................................................... 41 I. Pojęcie................................................................................................ 41 II. Przyczyny unieważnienia................................................................... 41 45 1. Przeszkoda wieku........................................................................... 41 45 2. Przeszkoda ubezwłasnowolnienia.................................................. 42 46 3. Przeszkoda choroby psychicznej................................................... 43 47 4. Przeszkoda bigamii........................................................................ 44 48 5. Przeszkoda pokrewieństwa i powinowactwa................................. 44 49 6. Przeszkoda przysposobienia.......................................................... 45 50 7. Stan wyłączający świadome wyrażenie woli................................. 45 51 8. Błąd................................................................................................ 47 52 9. Groźba............................................................................................ 49 53 10. Przeszkoda dotycząca pełnomocnictwa....................................... 50 54 III. Unieważnienie małżeństwa po jego ustaniu....................................... 51 55 IV. Skutki unieważnienia małżeństwa...................................................... 52 56 1. Charakter prawny........................................................................... 52 56 2. Zła wiara przy zawarciu małżeństwa............................................. 53 57 § 6. Ustalenie nieistnienia i istnienia małżeństwa............................................ 53 57a I. Powództwo o ustalenie nieistnienia małżeństwa................................ 53 57a II. Powództwo o ustalenie istnienia małżeństwa..................................... 54 57b III. Unieważnienie aktu małżeństwa........................................................ 55 57c Rozdział II. Prawa i obowiązki małżonków......................................................... 56 58 § 7. Ogólna charakterystyka............................................................................... 56 58 ;.;¦ I. Pojęcie i klasyfikacja.......................................................................... 56 58 II. Zasada równości................................................................................. 57 60 III. Rozstrzyganie o istotnych sprawach rodziny..................................... 58 61 IV. Standard międzynarodowy................................................................. 59 62a § 8. Prawa i obowiązki niemajątkowe............................................................... 60 63 I. Wspólne pożycie, miejsce zamieszkania............................................ 60 63 II. Obowiązek wierności......................................................................... 61 66 III. Obowiązek wzajemnej pomocy i współdziałania............................... 62 67 IV. Nazwisko małżonków......................................................................... 62 68 § 9. Prawa i obowiązki majątkowe.................................................................... 63 69 I. Obowiązek przyczyniania się do utrzymania rodziny........................ 63 69 1. Ogólna charakterystyka................................................................. 63 69 2. Przesłanki....................................................................................... 64 70 3. Adresat obowiązku......................................................................... 65 71 4. Wykonanie obowiązku................................................................... 66 72 5. Korzystanie z mieszkania.............................................................. 66 72 II. Upoważnienie do działania za współmałżonka.................................. 66 73 1. Pojęcie............................................................................................ 66 73 2. Zakres............................................................................................. 67 74 3. Przesłanki....................................................................................... 67 75 III. Odpowiedzialność solidarna małżonków........................................... 68 76 Rozdział III. Ustroje majątkowe małżeńskie....................................................... 69 77 § 10. Pojęcie i rodzaje........................................................................................ 69 77 I. Pojęcie................................................................................................ 69 77 II. Rodzaje............................................................................................... 71 78 III. Standard międzynarodowy................................................................. 72 78a § 11. Ustrój wspólności ustawowej.................................................................... 73 79 I. Powstanie............................................................................................ 73 79 II. Wspólność ustawowa a majątki małżonków...................................... 73 80 1. Wspólność a majątek wspólny....................................................... 73 80 2. Majątek wspólny............................................................................ 74 81 3. Majątek osobisty............................................................................ 79 84 III. Zarząd majątkiem wspólnym.............................................................. 83 94 1. Pojęcie zarządu.............................................................................. 83 94 2. Wykonywanie zarządu................................................................... 85 95 3. Skuteczność czynności prawnych.................................................. 87 100 IV. Przesunięcia praw majątkowych między różnymi majątkami małżonków.......................................................................................... 89 101 § 12. Umowne ustroje majątkowe małżeńskie. Ustrój przymusowy............... 92 104 I. Ustroje umowne.................................................................................. 92 104 1. Pojęcie............................................................................................ 92 104 1' 2. Rodzaje ustrojów umownych......................................................... 94 105 1 3. Forma i zakres umowy................................................................... 95 106 4. Skuteczność umów wobec osób trzecich....................................... 99 112 5. Zmiana lub rozwiązanie małżeńskiej umowy majątkowej............ 102 115 II. Ustrój przymusowy............................................................................. 103 117 § 13. Ustanie ustroju wspólności ustawowej i umownej.................................. 104 118 I. Zdarzenia powodujące ustanie wspólności......................................... 104 118 II. Sądowe ustanowienie rozdzielności majątkowej............................... 105 119 1. Uprawnienie osobiste..................................................................... 105 119 2. Ważne powody............................................................................... 105 120 3. Uchylenie odpowiedzialności za długi.......................................... 106 121 III. Oznaczenie dnia ustania wspólności.................................................. 107 123 IV. Skutki ustania wspólności majątkowej............................................... 108 124 1. Zmiana ustroju............................................................................... 108 124 2. Majątek małżonków....................................................................... 109 125 V. Podział majątku wspólnego................................................................ 111 128 1. Sposoby podziału majątku............................................................. 111 128 2. Rozliczenia między małżonkami................................................... 114 132 XVI Spis treści 133 § 14. Odpowiedzialność majątkowa małżonków............................................... 115 I. Podstawa i charakter odpowiedzialności z majątku wspólnego......... 115 133 1. Podstawa odpowiedzialności......................................................... 115 133 2. Charakter odpowiedzialności......................................................... 117 134 II. Odpowiedzialność w czasie trwania wspólności................................ 118 135 1. Zakres odpowiedzialności majątkiem wspólnym.......................... 118 135 2. Tryb orzekania............................................................................... 120 138 3. Zaspokojenie z majątku wspólnego należności publicznoprawnych........................................................................ 121 142 III. Odpowiedzialność małżonków po ustaniu wspólności...................... 122 143 Rozdział IV. Ustanie małżeństwa........................................................................... 123 145 § 15. Śmierć i uznanie za zmarłego.................................................................. 123 145 I. Śmierć................................................................................................. 123 145 II. Uznanie za zmarłego.......................................................................... 124 146 § 16. Rozwód...................................................................................................... 125 148 I. Pojęcie................................................................................................ 125 148 II. Przesłanki............................................................................................ 128 150 1. Przesłanka rozkładu pożycia.......................................................... 128 151 2. Przesłanki wyłączające dopuszczalność rozwodu (tzw. negatywne)............................................................................ 129 152 III. Wyrok rozwodowy i zakres orzekania................................................ 134 160 1. Wyrok............................................................................................. 134 160 2. Zakres orzekania............................................................................ 135 161 IV. Standard międzynarodowy................................................................. 141 172a , V Skutki wyroku..................................................................................... 143 173 1. Orzeczenie rozwiązujące małżeństwo........................................... 143 173 2. Orzeczenie oddalające powództwo................................................ 144 179 VI. Postępowanie w sprawach o rozwód................................................. 145 180 1. Właściwość sądu............................................................................ 145 180 2. Posiedzenie pojednawcze............................................................... 145 180 3. Wyłączność postępowania rozwodowego...................................... 145 180 4. Integralność wyroku....................................................................... 145 180 Rozdział V. Separacja małżonków........................................................................ 147 180a § 17. Geneza separacji i jej rola........................................................................ 147 180a § 18. Przesłanki orzeczenia separacji................................................................. 149 180b I. Rozkład pożycia małżeńskiego.......................................................... 149 180b II. Przesłanki negatywne ........................................................................ 149 180c III. Zgodne żądanie małżonków............................................................... 150 180d § 19. Orzekanie o separacji. 150 180e 20. Skutki separacji i jej ustanie.................................................................... 153 180f I. Skutki.................................................................................................. 153 180f II. Zniesienie separacji............................................................................ 155 180g Część druga. Rodzice - dzieci. 159 spis treści XVII Rozdział VI. Pochodzenie dziecka......................................................................... 159 181 § 21. Wstępna charakterystyka........................................................................... 159 181 I. Ustalenie stanu cywilnego.................................................................. 159 181 II. Standard międzynarodowy................................................................. 160 181a III. Macierzyństwo.................................................................................... 161 182 1. Rola aktu urodzenia....................................................................... 161 182 2. Sądowe dochodzenie macierzyństwa............................................. 163 183 3. Charakter prawny wyroku.............................................................. 165 187 § 22. Ustalenie ojcostwa dziecka małżeńskiego................................................ 165 188 I. Uwagi ogólne...................................................................................... 165 188 II. Postępowanie i dowody...................................................................... 166 189 III. Ojcostwo męża matki dziecka............................................................ 169 196 1. Domniemanie................................................................................. 169 196 2. Zaprzeczenie ojcostwa................................................................... 169 197 3. Skutki wyroku................................................................................ 172 202 § 23. Ustalenie ojcostwa dziecka pozamałżeńskiego........................................ 173 203 I. Uwagi ogólne...................................................................................... 173 203 II. Uznanie dziecka.................................................................................. 174 204 1. Pojęcie............................................................................................ 174 204 2. Przesłanki uznania......................................................................... 175 205 3. Skutki prawne uznania dziecka...................................................... 179 210 4. Unieważnienie uznania.................................................................. 179 211 5. Zagadnienie bezwzględnej nieważności uznania dziecka............. 183 217 6. Wyrok............................................................................................. 183 218 III. Sądowe ustalenie ojcostwa................................................................. 184 219 ; . 1. Pojęcie............................................................................................ 184 219 ; 2. Przesłanki....................................................................................... 185 220 3. Legitymacja procesowa i tryb postępowania................................. 188 223 4. Charakter wyroku i jego skutki...................................................... 190 225 5. Roszczenia majątkowe związane z ustaleniem ojcostwa............... 191 227 6. Pochodzenie dziecka poczętego w wyniku zabiegu medycznie wspomaganej prokreacji................................................................ 193 230a Rozdział VII. Władza rodzicielska........................................................................ 197 231 § 24. Pojęcie, podmioty i charakter prawny..................................................... 197 231 I. Pojęcie................................................................................................ 197 231 1. Stosunek prawny............................................................................ 197 231 2. Kwestia terminologiczna............................................................... 198 233 3. Standard międzynarodowy............................................................. 199 233a II. Podmioty.............................................................................................201 234 1. Rodzice..........................................................................................201 234 2. Dziecko..........................................................................................202 235 § 25. Treść władzy rodzicielskiej.......................................................................203 236 I. Uwagi wstępne...................................................................................203 236 II. Piecza nad osobą dziecka...................................................................204 237 ¦ 1. Wychowanie i kierowanie dzieckiem............................................204 238 2. Działania kształtujące sytuację prawną dziecka............................205 239 XVIII Spis treści ; ; III. Piecza nad majątkiem dziecka............................................................207 243 1. Pojęcie............................................................................................207 243 " • 2. Sposób sprawowania zarządu........................................................207 244 ¦"'¦' 3. Wyłączenia z zarządu.....................................................................209 248 IV. Reprezentacja dziecka........................................................................210 249 1. Pojęcie i zakres..............................................................................210 249 2. Wyłączenia.....................................................................................211 250 § 26. Wykonywanie władzy rodzicielskiej i odpowiedzialność rodziców.......212 251 I. Dyrektywa ogólna...............................................................................212 251 II. Osobiste wykonywanie w�