MOSTY ZAMIAST MURÓW O komunikowaniu się między ludźmi Praca zbiorowa pod redakcją Johna Stewarta John Stewart od roku 1969 wykłada w Univer-sity of Washington. Jest tam koordynatorem kursu komunikacji interpersonalnej na poziomie podstawowym, prowadzi także zajęcia na wyższych latach i na kursach magisterskich. Pochodzi z zachodniego wybrzeża. Uczył w Centralia (Junir) College. Zagadnienia komunikacji zainteresowały go podczas studiów w Pacific Lutheran University i Northwestern University, gdzie uzyskał magisterium. Doktoryzował się w 1970 roku w Univer-sity of Southern California. Pasjonuje go - jak sam pisze - przeszczepianie analiz filozoficznych na grunt teorii komunikacji, a także praktyczne aspekty związku jakości komunikacji z jakością życia. Twierdzi - zafascynowany filozofią Martina Bubera - że komunikacja nie tylko pełni funkcje ekspresyjne i instrumentalne, lecz przede wszystkim jest procesem kształtowania osoby. Opisując procesy komunikacyjne często posługuje się przykładami własnych bliskich związków - z obecną żoną Kris Chrey, prokuratorką w Seattle, dwojgiem dzieci z pierwszego małżeństwa i dwojgiem wnuków oraz synem Lincolnem, który miał dwa lata w roku 1994, kiedy Stewart przygotowywał szóste wydanie Mostów zamiast murów. WYDAWNICTWO NAUKOWE PWN Warszawa 2000 Z oryginału angielskiego Bridges Not Walls. A Book about Interpersonal Communication Copyright 1995, 1990, 1986, 1982, 1977, 1973 by McGraw-Hill, Inc. Ali right reserved Tłumaczenie: Jan DOKTOR - M. Buber Między osobą a osobą (fragm. książki „Ja i Ty") Agata KOCHAŃSKA - rozdz. 16, 17, 18 (bez tekstu M. Bubera) Piotr KOSTYŁO - rozdz. 5, 6, 7, 8, 9 Joanna KOWALCZEWSKA - rozdz. 10, 11, 12, 13 Joanna RĄCZASZEK - rozdz. 14, 15 Jacek SUCHECKI - Przedmowa, rozdz. 1, 2, 3, 4 SfeS? Redaktor naukowy Krystyna SKARŻYŃSKA Projekt graficzny okładki Wojciech Kołyszko Redaktor Maria Baltaziuk Redaktor techniczny krzypkowska Tytuł dotowany przez Ministerstwo Edukacji Narodowej Copyright for the Polish edition by Wydawnictwo Naukowe PWN SA Warszawa 2000 Ali right reserved ISBN 83-01-13298-1 Wydawnictwo Naukowe PWN SA 00-251 Warszawa, ul. Miodowa 10 tel.: (0-22) 695-43-21; faks: (0-22) 826-71-63 e-mail: [email protected], http://www.pwn.com.pl Wydawnictwo Naukowe PWN SA Wydanie I Arkuszy drukarskich 40,25 Skład:Phototext, Warszawa <; Druk ukończono w listopadzie 2000 r. Druk i oprawa: Opolskie Zakłady Graficzne SA Spis treści Przedmowa do wydania polskiego. Dlaczego osobista komunikacja jest tak cenna? (Krystyna Skarżyńska) 9 Przedmowa (John Stewart) 15 Część 1 Podstawy (przekład Jacek Suchecki) Rozdział 1. Idea książki 24 Rozdział 2. Wprowadzenie do komunikacji interpersonalnej 35 Komunikacja interpersonalna: kontakt między osobami (John Stewart) 36 Język serca (James J. Lynch) 59 Komunikacja synergiczna (Stephen R. Covey) 66 Rozdział 3. Komunikacja werbalna 76 Komunikowanie się werbalne (John Stewart i Carole Logan) 80 List do rodziny 105 Zwracanie uwagi na słowa (Virginia Satir) 106 Język dyskrecji (Amy Tan) 112 Domokrążca (Hugh i Gayle Prather) 119 Rozdział 4. Komunikacja niewerbalna 121 Niewerbalne elementy interakcji (Theodore G. Grove) 122 Powinności i tabu na całym świecie (Roger E. Axtell) 134 Polepszanie związków interpersonalnych przez dotyk (James Hardison) 141 To, co widzisz, nie jest tym, co otrzymujesz (Julius Fast) 150 Część 2 Otwartość jako „wdech" (przekład Piotr Kostyło) Rozdział 5. Samoświadomość 160 Sens życia i wartości (Gerald Corey i Mariannę Schneider-Corey) 162 Niewinność łódki (Hugh i Gayle Prathei) 171 Bariery na drodze komunikacji (Robert Bolton) 174 Rozdział 6. Świadomość obecności innych 187 Transakcyjna natura spostrzegania osoby (William W. Wilmof) 189 Poznanie społeczne: jak spostrzegamy jednostki, relacje i wydarzenia społeczne (Sarah Trenholm i Arthur Jensen) 202 Rozdział 7. Słuchanie 217 Słuchanie i proces retoryczny (Carol A. Roach i NancyJ. Wyatf) 218 Reagowanie na komunikaty (Judi Brownelf) 225 Słuchanie dialogiczne: lepienie wzajemnych znaczeń (John Stewart i Milt Thomaś) 234 Część 3 Otwartość jako „wydech" (przekład Piotr Kostyło) Rozdział 8. Ujawnianie siebie 258 Odsłaniająca siebie komunikacja: istotny pomost między dwoma światami (John Amodeo i Kris Wentworth) 259 Ujawnianie siebie i ekspresywność (Matthew McKay, Martha Davis i Patrick Fanning) 268 Magiczne lekarstwo komunikacji (A/e// Postman) 282 Rozdział 9. Męskie i kobiece style ekspresji 287 Język kobiet i język mężczyzn (Diana K. lvy i Phil Backlund) 289 Asymetrie: on swoje — ona swoje (Deborah Tannen) 306 Wychowanie zalęknionych bohaterów (Bernie Zilbergeld) 319 Część 4 Związki (przekład Joanna Kowalczewska) Rozdział 10. Negocjowanie związku 334 Negocjowanie obrazu własnej osoby (John Stewart i Carole Logan) 336 Porządkowanie rozmowy: relacje społeczne (Theodore G. Grove) 347 Wzory potwierdzenia i odmowy potwierdzenia w interakcjach (Kenneth N. Leone Cissna i Evelyn Sieburg) 365 Rozdział 11. Przyjaźń 376 Natura przyjaźni i jej rozwój (Mara B. Adelman, Malcolm R. Parks i Terrance L Albrecht) 377 Nasi przyjaciele, my sami (Steve Duck) 387 W poszukiwaniu etyki związków osobistych (John Hardwig) 402 Rozdział 12. Rodziny 414 Mapa twojej rodziny (Virginia Satir) 415 Komunikacja w rodzinie (Matthew McKay, Martha Davis i Patrick Fanning) 425 Rozdział 13. Bliscy partnerzy 437 Bliskie związki i miłość (Gerald Coreyi Mariannę Schneider-Correy) 439 Relacje małżeńskie (Dolores Curran) 455 Rozwiązać spór i zapomnieć (Hugh i Gayle Prather) 466 Mężczyźni i kobiety: tworzenie wspólnoty (Sam Keeri) 477 Część 5 Ponad podziałami (przekład Joanna Rączaszek) Rozdział 14. Konflikt 490 Konflikt i interakcja (Joseph P. Folger, Marshall Scott Poole i Randall K. Stutman) 491 Komunikacja defensywna (Jack R. Gibb) 503 Radzenie sobie z gniewem (John Amodeo i Kris Wentworth) 512 Tańcząca Strzała (Hugh i Gayle Prather) 519 Rozdział 15. Komunikowanie się między kulturami 522 Komunikowanie się z obcymi: spojrzenie na komunikację międzykulturową (William B. Gudykunst i Young Yun Kim) 524 Tacy sami a różni: przekraczając bariery koloru skóry, kultur, orientacji seksualnej, niepełnosprawności i wieku (Letty Cottin Pogrebin) 542 Potrzeba istnienia: socjokulturowe znaczenie czarnego angielskiego — (ShirleyN. Weber) 563 Konfrontacja z Alim (Paul Rabinów/) 573 Część 6 Różne spojrzenia na komunikację między osobami (przekład Agata Kochańska) Rozdział 16. Spojrzenie nauczyciela 580 Każdy student uczy i każdy wykładowca zdobywa wiedzę: wzajemne obdarowywanie się w uczeniu przez dyskusję (C. Roland Christensen) 583 Rozdział 17. Spojrzenie psychoterapeuty 606 Doświadczenia w komunikowaniu się (Cars Rogers) 608 Rozdział 18. Spojrzenie filozofa 617 Między osobą a osobą (Martin Buber) 622 Indeks osób 637 Indeks rzeczowy 640 Przedmowa do wydania polskiego Dlaczego osobista komunikacja jest tak cenna? Przełom tysiącleci określany jest jako era informatyki i internetu. Porozumiewanie się za pośrednictwem sieci komputerowej zdaje się stwarzać ludziom nowe możliwości komunikacyjne, zarówno w sferze docierania do informacji, wymiany informacji, jak i zachowań, które przedtem miaty bezpośredni społeczny charakter. Nie musimy już wchodzić w bezpośredni kontakt z drugim człowiekiem, aby zawrzeć z nim znajomość, nawiązać wirtualną przyjaźń czy związek intymny. Korzystając z internetu robimy zakupy, dokonujemy przelewów bankowych, docieramy do zasobów bibliotecznych itp. Czy to oznacza, że osobiste, bezpośrednie kontakty z drugim człowiekiem nie są już nam potrzebne? Jaka jest ich rola? John Stewart, redaktor książki Mosty zamiast murów, zebrał bardzo różne prace, które z rozmaitych perspektyw: psychologicznej, socjologicznej, filozoficznej i medycznej, ukazują funkcje i dobrodziejstwa osobistej komunikacji. Osobistej -to znaczy takiej, w której nie tylko wyrażamy nasze myśli, opinie, uczucia, ale także słuchamy innych, staramy się ich zrozumieć. Tak rozumiana komunikacja interpersonalna to nie tylko słowa, ale także sposób ich wymawiania, ton głosu, przerwy, gesty, pozycja ciała, dystans, jaki zachowujemy wobec partnera - i setki innych subtelnych międzyludzkich doznań. Efektem osobistej komunikacji jest zwykle jakaś zmiana każdego z partnerów. Może to być tylko chwilowa zmiana nastroju czy sposobu patrzenia na siebie samego lub na jakiś aspekt codzienności. Autorzy Mostów... przekonują nas jednak, iż także nasza tożsamość jest zależna od rodzaju i jakości naszych kontaktów interpersonalnych i sposobu, w jaki porozumiewamy się z innymi. Oczywiście, nie każda komunikacja między ludźmi ma i powinna mieć charakter osobisty; nie zawsze jest to konieczne czy użyteczne. Ale warto zdawać sobie sprawę z tego, co tracimy, jeżeli nasze kontakty z ludźmi nie są osobiste. Teksty zawarte w tej książce pokazują różne sfery i skutki komunikacji interpersonalnej, jej trudności i pułapki, a także pewne sposoby ich przezwyciężania. Najmocniejszym argumentem na rzecz tezy o niezwykłym znaczeniu osobistej komunikacji są dane statystyczne wskazujące, iż osoby samotne (nie wchodzące w osobiste kontakty z ludźmi) są od dwóch do czterech razy bardziej narażone na ryzyko przedwczesnej śmierci na nadciśnienie, udar czy chorobę wieńcową. Badania prowadzone nad pacjentami z nadciśnieniem wykazały, że inna jest praca serca osób samotnych, a inna - osób komunikujących się z ludźmi. Wprawdzie w czasie mówienia ciśnienie krwi wzrasta, ale gdy słuchamy innych -stopniowo spada, wyrównuje się. Nasze serce potrzebuje dialogu z innym człowiekiem; monolog z ukochanym kotem czy psem nie daje takich efektów, jak bezpośrednia rozmowa z człowiekiem. Autorzy Mostów zamiast murów podkreślają, że twórcza i rozwijająca jest komunikacja z osobami, które są od nas różne, nie myślą dokładnie tak jak my, nie używają tych samych schematów czy kluczy do rozumienia rzeczywistości. Różnice między partnerami dostarczają specyficznej energii (w terminologii autorów są „synergiczne"), są rozwijające - musimy jednak nie poprzestawać na kompromisie, lecz tworzyć w czasie kontaktu z innymi nowe rozwiązania, które są lepsze niż uprzednio proponowane przez każdego z partnerów. Takie „synergiczne" porozumiewanie się nie jest łatwe: wymaga pewnego zaufania i otwarcia się na inny niż własny punkt widzenia, a nie tylko skoncentrowania się na obronie własnego stanowiska. Stephen R. Covey, autor tekstu „Komunikacja synergiczna", dowodzi, że można być synergicznym nawet w nieprzychylnym otoczeniu. Wystarczy nie odbierać ataków jako osobistych napaści, szukać tego, co dobre, w argumentacji przeciwnika czy „napastnika" i wykorzystywać to do poszerzenia i ulepszenia swojego punktu widzenia. Znajdujemy też w książce dowody popierające znaną tezę, że percepcja świata i funkcjonowanie jednostki oraz społeczny jej odbiór, a nawet tożsamość w dużym stopniu zależą od używanego przez nią języka. Język kształtuje myślenie, kieruje nami, zawarte są bowiem w nim schematy umożliwiające selektywny ogląd świata i siebie. Ponieważ jest „rybą i wędką", tym więcej możemy ze świata złowić, im więcej słów, powiedzonek, kodów językowych i języków dobrze znamy. Poprzez uczenie się nowych słów, metafor, obcych języków - a także różnorodnych sposobów wyrażania tego samego - rozwijamy się i rozumiemy więcej z otaczającego świata. Sporo miejsca poświęcono tu roli przyjaciół i związków intymnych oraz sposobów komunikacji w tych związkach. Autorzy dowodzą, że potrzebujemy przyjaciół, aby zaspokoić potrzebę bliskości, wsparcia, swobodnej, niczym nie skrępowanej wymiany opinii, a także aby czynić porównania i pomagać innym (a nie tylko uzyskiwać pomoc). Książka przedstawia również podstawowe ustalenia z zakresu percepcji interpersonalnej i tzw. ujawniania siebie - innym. 10 Zdrowie i rozwój to - najkrócej mówiąc - podstawowe korzyści płynące z osobistej komunikacji. Obie te sfery są wysoko cenione. Co w takim razie jest przeszkodą czy „murem" utrudniającym osobistą komunikację? Myślę, że takim najgrubszym murem jest brak wiedzy psychologicznej o naturze komunikacji interpersonalnej i zamykanie się na wszelkie formy odmienności: językowej, płciowej, generacyjnej, kuturowej czy politycznej. W przedstawianej tu książce czytelnik znajdzie wiele użytecznej wiedzy o tym, jakie są bariery takiej komunikacji w różnych sferach życia: w rodzinie i związkach intymnych, w procesie edukacji, w relacjach międzykulturowych i zawodowych oraz w polityce. W każdej z tych sfer jest wiele do zrobienia, warto więc dotrzeć do wiedzy, której zastosowanie może uczynić nasze życie mniej stresorodnym, a bardziej przyjemnym. Niektóre tezy prezentowane w książce wyraźnie odbiegają od potocznych sądów w danej sprawie, mogą więc wydawać się kontrowersyjne. Na przykład McKay, Davis i Fanning sądzą, że romantyczne wyobrażenie o rodzinie, w którym zawarte jest pragnienie idealnej zgodności jej członków we wszystkich sprawach, jest stresotwórcze; najlepszym zaś sposobem na zdrową rodzinę jest pozwolić każdemu z jej członków na swobodę mówienia o tym, co czuje, co widzi i czego chce. Stewart dowodzi, iż najważniejsza w nauczaniu jest atmosfera wolności, a błędem nauczyciela jest staranie, by sprawować kontrolę nad wszystkim, co dzieje się na lekcji. To nie porządek, ale nieład czyni cuda w procesie nauczania. Znajdujemy też w książce dane o tym, że komunikacja mężczyzn z kobietami często przypomina komunikację między kulturową. Mosty zamiast murów mają specyficzną konstrukcję formalną. Każda część książki poprzedzona jest wstępem odredakcyjnym, prezentującym autorów poszczególnych tekstów oraz podstawowe twierdzenia w nich zawarte. Po tekstach - wymienione są ogólne kwestie „do przemyśleń", a także zestawy prostych pytań, sprawdzających stopień rozumienia tekstu przez czytelnika. Taka konstrukcja ma walor dydaktyczny - studenci mogą utrwalić wiedzę i samodzielnie sprawdzić jej rozumienie. Dla studentów Mosty zamiast murów mogą więc stanowić rodzaj niekonwencjonalnego podręcznika komunikacji interpersonalnej. Dla każdego czytelnika - są źródłem pomysłów, jak porozumiewać się z ludźmi, żeby kontakty interpersonalne były życiową przyjemnością, a nie udręką. Mam nadzieję, że po przeczytaniu tej książki przynajmniej niektórzy pomyślą o swoich życiowych partnerach, kolegach z pracy, znajomych czy przeciwnikach politycznych: „Z zadowoleniem widzę, że się różnimy. Obyśmy razem stali się czymś więcej niż prostą sumą nas obu". Krystyna Skarżyńska Książki i ludzie Wyobraź sobie, że jesteś na Ziemi sam, zupełnie sam, i możesz wybrać jedno z dwojga, książki lub ludzi. Często spotykam osoby ceniące sobie samotność, ale jest to możliwe tylko dzięki temu, że gdzieś na Ziemi, nawet bardzo daleko, są inni ludzie. Nie miałem pojęcia o książkach, gdy wydobyłem się z łona matki, i umrę bez książek, z dłonią innej istoty ludzkiej w mojej dłoni. Owszem, zamykam czasem drzwi, by poświęcić się książce, ale ze świadomością, że zawsze mogę znów je otworzyć i spojrzeć w oczy ludzkiej istocie. Martin Buber Przedmowa To wydanie Mostów zamiast murów zachowuje podejście i podstawowy plan pięciu wydań poprzednich. Oferuje jednak także całkiem nową, czterorozdziałową część na temat związków międzyludzkich, esej na koniec części „Różne spojrzenia na komunikację między osobami" oraz dwadzieścia cztery nowe teksty, które albo zastępują, albo uzupełniają materiał publikowany poprzednio. Książka nadal przeznaczona jest przede wszystkim dla studiujących zagadnienia komunikacji interpersonalnej na średnim poziomie nauczania. Materiał dotyczy jednak także spraw poruszanych na zajęciach z pracy socjalnej, doradztwa, socjologii, nauk humanistycznych, treści książki w większości nadają się więc do wykorzystania na poza-uniwersyteckich ćwiczeniach i seminariach poświęconych komunikowaniu się. W poszczególnych rozdziałach omówiono większość tradycyjnych tematów z dziedziny komunikacji interpersonalnej. Teksty zaczerpnięto z szerszego zakresu dziedzin, obejmującego komunikację, pedagogikę, psychologię kliniczną i społeczną filozofię i naukę o organizacjach. Znalazły się tu również fragmenty z pewnych najistotniejszych pozycji z literatury samokształceniowej. Doborem tekstów kierowała relacyjna czy transakcyjna teoria komunikacji. Oznacza to, że czytelnik będzie zmuszony wyjść poza takie poglądy na komunikację, które sprowadzają się do relacji „nadawca-odbiorca" lub „źród-ło-kanał-przekaz-odbiorca". W dwóch pierwszych rozdziałach przedstawiam argumenty za tym, że najpłodniejsze jest ujęcie komunikacji jako procesu współpracy, a nie czegoś, co jedna osoba „robi" drugiej, oraz że komunikacja jest procesem, w którym tożsamości osobiste są przedmiotem negocjacji i ulegają zmianie. Większość autorów prezentowanych w tej książce uważa, że choć komunikacja ma często charakter ekspresyjny lub instrumentalny, to jest także procesem kształtowania osoby, co oznacza, że to, kim jesteśmy, zostaje wypracowane w toku naszych kontaktów werbalnych i niewerbalnych. 15 Jest to książka dla osób poszukujących praktycznych pojęć i umiejętności, które mogą być pomocne w bardziej efektywnym komunikowaniu się z przyjaciółmi, partnerami, małżonkami, rodziną, współpracownikami. Jednakże - odmiennie niż większość poradników - opiera się powszechnej tendencji do pomijania istniejących problemów pojęciowych i sprowadzania skuteczności interpersonalnej do technik i formuł. Autorzy tu reprezentowani zdają sobie sprawę, że efektywna komunikacja to o wiele więcej niż po prostu bycie „otwartym i szczerym". Na przykład w rozdziałach 1, 2, 5, 6, 7, 8, 9, 14 i 15 znajdują się prowokujące intelektualnie dyskusje dotyczące natury kontaktu interpersonalnego, samoświadomości, postrzegania osób, słuchania, odsłaniania się, stylów właściwych obu płciom, konfliktu i komunikacji międzykul-turowej, a w rozdziałach 16-18 przedstawiono trzy rozbudowane koncepcje filozofii komunikacji. Książka zawiera również systematyczne omówienie komunikacji werbalnej i niewerbalnej, negocjowania związków, przyjaźni, komunikacji w rodzinie i kontaktów między bliskimi partnerami, nie rości sobie jednak pretensji do zaproponowania „sześciu definitywnych kroków" ani „dwunastu łatwych technik", które miałyby zagwarantować sukces. Autorzy podkreślają, że wyjątkowość każdej sytuacji, nieustanna zmienność, a zwłaszcza element wyboru, czynią niemożliwym zaprojektowanie i realizację czysto technicznego podejścia do stosunków międzyludzkich. Takie stanowisko odzwierciedla definicja tematu książki zawarta w tytule Mosty zamiast murów. W myśl tej definicji komunikacja interpersonalna występuje nie tylko w kontaktach twarzą w twarz, w czasie omawiania poważnych spraw lub w długoterminowym związku intymnym. Termin „interpersonalna" określa jakość, typ lub rodzaj komunikacji pojawiającej się między ludźmi, gdy tylko są oni w stanie, mówiąc i słuchając, ujawnić to, co czyni ich istotami ludzkimi. Tę definicję wyjaśnia moje wprowadzenie do pierwszego rozdziału, a późniejsze lektury pogłębiają je. Przez całą książkę przewija się teza, że dla różnych sytuacji właściwe są różne jakości czy typy kontaktu interpersonalnego. „Więcej" komunikacji interpersonalnej nie zawsze oznacza lepiej. Sądzę jednak, że w większości przypadków dla osobistego, szkolnego i zawodowego życia człowieka intensywny kontakt interpersonalny jest korzystny. W tekstach zawartych w rozdziałach 1, 2, 3, 5, 6, 9, 10, 15 i 18 także kładzie się nacisk na to, że komunikacja jest czymś więcej niż sposobem „załatwiania spraw", ponieważ wpływa na to, kim jesteśmy. Przedstawiam ten pogląd w dwóch pierwszych rozdziałach; James Lynch, William Wilmot, Ken Cissna i Evelyn Sieburg oraz Carole Logan i ja rozwinęliśmy i poszerzyliśmy dyskusje wcześniejsze. Wymiar komunikacji polegający na budowaniu osoby został omówiony szczegółowo przez Martina Bubera w rozdziale 18. Moje zaangażowanie w relacyjną czy transakcyjną teorię komunikacji jest dopełnione pragnieniem, by ta książka była czytelna. Tak jak we wcześniejszych wydaniach, starałem się dobierać materiał, który przedstawia tę teorię zwracając się wprost do czytelnika. Zawsze szukam przede wszystkim autorów mających „słuch pisarski", potrafiących rozmawiać z czytelnikami. Fragmenty z poprzednich wydań, autorstwa Virginii Satir, Carla Rogersa, Hugha Prathera, Neila Postmana, Deborah Tannen oraz Johna Amodeo i Krisa Wentwortha, pozostawiam w tym wydaniu po części dlatego, że właśnie tak dobrze to założenie realizują. Odnalazłem podobną przystępność również u kilku nowych autorów, jak Stephen R. Covey, Gerald i Marianne Corey, Sam Keen i C. Ronald Christensen. Nowy materiał Jak wspomniałem, najbardziej istotnym uzupełnieniem tego wydania jest Część 4, dotycząca stosunków międzyludzkich. Teksty rozdziału 10 ukazują ogólny proces negocjacji związków. W pierwszym z nich Carole Logan i ja opisujemy, w jaki sposób jawne i ukryte wybory komunikujących się, co do tego, w jakim zakresie odkryć siebie i na co zwracać uwagę, składają się na definicję jakości kontaktu między nimi. Następnie Ted Grove wyjaśnia, w jaki sposób w rozmowie zostaje wypracowany osobisty i społeczny wymiar związku dwu osób oraz jak ludzie używają zarówno specyficznej taktyki, jak i ogólnego poczucia taktu, kierując swoimi interakcjami. Ten tekst kończy wyjaśnienie wymiaru władzy w związku oraz reguł kontroli. Rozdział 10 zamyka znajdujące się już we wcześniejszych wydaniach wyjaśnienie przez Kena Cissne i Evelyn Sieburg wzorów akceptacji i odmowy akceptacji. Inne trzy rozdziały wchodzące w skład Części 4 poświęcone są przyjaźni (rozdział 11), rodzinie (rozdział 12) oraz bliskim partnerom (rozdział 13). Rozdział 11 rozpoczyna się sporządzonym przez Adelman, Parksa i Albrechta opisem przyjaźni, który znalazł się już w piątym wydaniu Mostów. Następnie Steve Duck przedstawia swoje pojęcie tworzenia związków (relatioshipping) w celu omówienia ogólnych cech, jakich ludzie oczekują u partnerów, pewnych ogólnych reguł przyjaźni i tego, co nazywa zasobami przyjaźni, to znaczy tego, co nam przyjaźń daje i jak na nas działa. Końcowy tekst tego rozdziału jest prowokującą intelektualnie dyskusją nad etyką związków osobistych. Rozdział 12 składa się z dwu omówień komunikacji rodzinnej: zawiera prosty, lecz przekonujący opis map rodzinnych oraz bardziej szczegółowy zarys pewnych powszechnych problemów w komunikacji rodzinnej i stosownych sposobów ich rozwiązywania. Kończy się dwoma ćwiczeniami, których zadaniem jest pomóc członkom rodziny w tworzeniu i podtrzymywaniu zdrowego klimatu komunikacyjnego. Końcowy rozdział Części 4 poświęcony jest bliskim związkom. Rozpoczyna się fragmentami piątego wydania książki autorstwa zespołu małżeńskiego obdarzonego wyjątkową zdolnością mówienia mądrze i wprost do czytelników w wieku studenckim. Po zanegowaniu reguły quid pro quo w bliskich związkach Gerald i Mariafłrtjj* przedstawiają dziewiętnaście cech wartościowego związku tego rodzaju - kilka z nich współbrzmi z tezami postawionymi w tekstach wcześniejszych. Następnie instruują nas, jak radzić sobie z barierami skutecznej komunikacji w bliskim związku. Kończą pożytecznymi rozważaniami o miłości autentycznej i nieautentycznej. Kolejne dwa teksty stanowiły część piątego wydania Mostów, raport Dolores Curran z jej sondażu, w którym poszukiwała cech charakterystycznych par pozostających w zdrowym związku, oraz porady Hugha i Gayle Pratherów, jak rozwiązywać konflikty, starając się przy tym nie być pamiętliwym. Rozdział zamyka fragment z bestselera Sama Keena Firn in the Belly: On Being a Man. Jak można się spodziewać po autorze z harwardzkim magisterium z teologii i doktoratem z Princeton, Keen uważa, że jeśli chcemy pojąć tajemnicę miłości seksualnej, musimy przyjąć do wiadomości, że języki seksualności i duchowości są dokładnie przemieszane. W miłości uczymy się, według niego, istotnej zasady całego życia duchowego: szacunku i podziwu dla tego, „co niewyjaśnione, nieuchwytne, niezrozumiałe". Przedstawia on solidne argumenty na rzecz integralnej rodziny nuklearnej, wskazując jednocześnie szansę osób niezmężnych, bezdzietnych i gejów na uczestnictwo w tej sferze dynamiki społecznej. Jest to tekst kontrowersyjny i powinien sprowokować ważną dyskusję. Te cztery rozdziały razem wzięte dostarczają nieocenionych informacji o najważniejszych w naszym życiu relacjach. Kilka rozdziałów tego wydania zostało w sposób istotny uaktualnionych. Nowe teksty umieszczono w rozdziale wstępnym i w rozdziale poświęconym komunikacji werbalnej, a także znacznie więcej materiału w rozdziale o komunikacji niewerbalnej. Aby uczulić czytelników na niebezpieczeństwa występujących w psychologii popularnej uproszczeń na temat komunikacji niewerbalnej, zamieszczamy na koniec rozdziału 4 krótkie wyjątki z nowej książki Juliusa Fasta, uzupełnione wątpliwościami podnoszonymi w recenzjach oraz testami, które mają pomóc studentom w ćwiczeniu myślenia krytycznego. Mamy również w rozdziale 6 nowy opis postrzegania osób, autorstwa Sarah Trenholm i Arthura Jensena, nowy tekst Judi Brownell o budowaniu umiejętności komunikacyjnych w rozdziale „Słuchanie", nowe omówienie problematyki ujawniania siebie w rozdziale 8 oraz dwa nowe opisy kobiecego i męskiego stylu ekspresji w rozdziale 9. Osią rozdziału „Konflikt" jest nadal Jacka Gibba opis komunikacji defensywnej, ale ożywia go nowa lektura wstępna do kolejnego rozdziału, pióra Josepha Folgera, Scotta Poole'a i Randalla Stutmana. W rozdziale międzykulturowym również zachowano dwa tematy i dodano dwa nowe, przegląd Williama Gudykunsta i Young Yun Kima oraz omówienie języka czarnych Amerykanów (tzw. black language) przez Shirley N. Weber. Dzięki uprzejmości Ronalda Christensena, wykładowcy z Harvardu, w części zamykającej to wydanie Mostów mogłem przedstawić jego poglądy na temat komunikacji interpersonalnej. Esej Christensena pochodzi z książki Education for Judgment: The Artistry of Discussion Leadership i zawiera przekonujący opis kooperacyjnego, transakcyjnego charakteru komunikacji podczas zajęć uniwersyteckich prowadzonych przez autora. W czasie swej długiej i zróżnicowanej kariery Christensen odkrył, że wzajemne uczenie się opiera się na trzech podstawowych czynnościach komunikacyjnych: pytaniu, słuchaniu i reagowaniu. W głównej części swego eseju opisuje sześć podstawowych praw dotyczących nauczania, między innymi: (1) Otwartość i troska nauczyciela stymuluje uczniów do nauki, (3) Najbardziej stymulujące są oczekiwania umiarkowane oraz (5) Najistotniejszym składnikiem dobrego nauczania jest zaufanie. Ta lektura harmonijnie uzupełnia poglądy Carla Rogersa i Martina Bubera. Plan książki Niniejsze wydanie zachowuje w zasadzie strukturę poprzedniego. Rozpoczyna się „od podstaw". Następnie traktując z osobna wymiar „wdechu" (inhaling) i „wydechu" (exhaling) w komunikacji - mimo że metafora ta podkreśla nieodłączność obu wymiarów - omawia ich wzajemne związki i ukazuje głęboką jedność tego, co pozornie wydaje się odmienne. Potem omówione są relacje międzyludzkie i kwestia pokonywania różnic. Całość kończą trzy odmienne całościowe koncepcje. Taka struktura książki ułatwi prowadzącemu zajęcia dostosowanie materiału do własnych potrzeb. Choć logiczne wydaje się zadawanie lektur zgodnie z porządkiem, w jakim je zamieszczono, to jednak zarówno części książki, jak i ich poszczególne rozdziały są na tyle niezależne, że ich kolejność może być zmieniana zależnie od potrzeb. W moim „Wprowadzeniu" staram się wykazać, że Mosty zamiast murów różnią się nieco od standardowego, neutralnego, „obiektywnego" tekstu. Pragnę zwrócić uwagę czytelników zarówno na bogactwo możliwości komunikacji między autorem tekstu a jego odbiorcą, jak i na jej ewentualne ograniczenia. Proszę także pamiętać, że każda książka lub esej przedstawia czyjś osobisty punkt widzenia. Chciałbym, aby czytelnicy nie traktowali tekstu jako „prawdziwego, ponieważ jest napisany czarno na białym", lecz raczej jako przemyślany komunikat konkretnej osoby, która chce im coś przekazać. We „Wprowadzeniu" wyjaśniam istotną dla mnie różnicę między komunikacją bezosobową (impersonal) i międzyosobową (interpersonal) i staram się opisać związek między jakością komunikacji a jakością życia. Streszczam również całą książkę. W rozdziale 2 części „Podstawy" przedstawiono podstawowe dla pracy podejście - teorię transakcyjną, a następne dwa rozdziały poświęcono komunikacji werbalnej i niewerbalnej. Wprowadzenie do tych dwóch rozdziałów podkreśla po raz kolejny nierozłączność części złożonej całości zwanej komunikacją interpersonalną. 19 W Części 2: „Otwartość jako wdech", zarysowano wymiary kontaktu interpersonalnego. Sens użycia terminów „otwartość", „wdech" i „wydech" wyjaśniam we „Wprowadzeniu". W książce można wprawdzie zajmować się tylko jednym tematem na raz, jednak takie terminy jak „nadawanie", „mowa", „odbiór" i „słuchanie", brzmią jak przeżytki linearnego podejścia do komunikacji, sprzecznego z podejściem relacyjnym czy transakcyjnym. Kompromisowo uciekłem się więc do pożytecznej dwuznaczności terminu „otwartość", aby przedstawić znaczenie owej otwartości jako „wdechu" w Części 2 i jako „wydechu" w Części 3. Jak już zaznaczyłem, aluzja do czynności oddychania podkreśla nierozłączność obu składowych tej całości. Rozdział 5 pt. „Samoświadomość" rozpoczyna się wspomnianą wcześniej dyskusją autorstwa Geralda i Marianne Coreyów, potem następuje krótki, lecz intelektualnie prowokujący komentarz Hugha Prathera, a na koniec omówienie pewnych istotnych przeszkód w efektywnej autopercepcji, autorstwa Roberta Boltona. W rozdziale 6 uwaga przenosi się na spostrzeganie osób - William Wilmot przedstawia transakcyjną naturę tego procesu, a Sarah Trenholm i Arthur Jensen omawiają poznanie społeczne. Część 2 zamyka rozdział 7 zawierający trzy omówienia słuchania, z których jedno przedstawia jego związki z procesem retorycznym, drugie koncentuje się na aktywnym rozwijaniu umiejętności słuchania, ostatnie zaś zachęca czytelnika do przejścia od słuchania aktywnego i empatycznego do nastawienia dialogicznego, bardziej zgodnego z perspektywą relacyjną właściwą całej książce. Część 3 składa się z dwóch rozdziałów. Rozdział 8 zawiera trzy teksty na temat ujawniania siebie (self-disclosure). Pierwsze dwa ukazują na czym zjawisko to polega, trzeci zaś uświadamia czytelnikowi, że nie jest ono remedium na wszelkie problemy komunikacyjne. Następnie rozdział 9 odwołuje się do fragmentów nowej książki Diany lvy i Phila Backlunda, bestselera Deborah Tannen oraz New Małe Sexuality Ber-niego Zilbergelda, by dokonać rozróżnienia między stylem ekspresji kobiet i mężczyzn. Część 4 - „Związki" - została opisana wyżej w punkcie „Nowy materiał". Część 5 - „Ponad podziałami" - rozpoczyna się rozdziałem o konflikcie, a kończy rozdziałem o komunikacji międzykulturowej. Rozdział 14 otwiera użyteczna, nowoczesna analiza konfliktu interpersonalnego autorstwa Folgera, Poole'a i Stutmana. Później znajdujemy klasyczny tekst Jacka Gibba „Komunikacja defensywna", a następnie szereg pożytecznych porad Johna Amodeo i Krisa Wentwortha w kwestii sposobów radzenia sobie z gniewen. Rozdział zamyka kolejny celny tekst pióra Hugha Prathera. Rozdział 15 rozpoczyna się przeglądem, tym razem autorstwa Gudykun-sta i Kima. Następnie Letty Cottin Pogrebin omawia sposoby przekraczania barier w postaci koloru skóry, odmiennych kultur, preferencji seksualnych, niepełnosprawności i wieku. Shirley Weber analizuje znaczenie społeczno-kulturowe języka czarnych, a zamyka rozdział sprawozdanie Paula Rabinowa z jego spotkania z kulturą arabską w osobie przyjaciela - Alego. Tak jak w poprzednich wydaniach, Część 6 zawiera przedstawienie trzech podejść do komunikacji interpersonalnej - wypowiedzi trzech renomowanych autorów podsumowujące ich poglądy na podstawowe sposoby funkcjonowania w kontakcie z innymi. Rozdział 16 to podejście nauczyciela, rozdział 17 - psychoterapeuty, a rozdział 18 podejście filozofa. Przedstawiłem już nauczyciela, Rolanda Christensena. Psychoterapeuta to Carl Rogers, a filozof to Martin Buber. Wspomnę tu nie po raz pierwszy, iż dochodziły mnie skargi na „niejasność", „trudność w czytaniu" i „zagmatwanie" końcowego tekstu autorstwa Bubera. Na szczęście wiem również, co się dzieje, gdy studenci moi i moich asystentów wchodzą w rzeczywisty kontakt z tą osobą i jej ideami. Studentowi pilnemu i cierpliwemu pisma Bubera stwarzają okazję do docenienia głębi i wagi komunikacji interpersonalnej. Często skłania się do zastosowania idei Bubera w praktyce, zwłaszcza „w biedzie", i dlatego prace tego filozofa stały się tak cenne dla mnie i moich współpracowników. Zgadzam się, że nie są łatwe dla studentów pierwszych lat, ale wierzę w sens stawiania wysokich wymagań, a stopień zrozumienia jego poglądów przez większość moich studentów nieustannie mnie zaskakuje i cieszy. Pozostałe treści Podobnie jak w piątym wydaniu, po każdym tekście następują dwa zestawy pytań. Pierwszy zestaw, „Pytania przeglądowe", ma za zadanie przypomnieć czytelnikowi kluczowe idee. Jeśli student jest w stanie na nie odpowiedzieć, wszystko wskazuje na to, że rozumie przeczytany tekst. Zamieszczone następnie „Kwestie do omówienia" wymagają od czytelników podjęcia dodatkowego trudu rozwinięcia, krytyki lub zastosowania w praktyce przemyśleń autora. Niektóre z nich ukazują powiązania między różnymi rozdziałami. Wiele tekstów zawiera także obszerną bibliografię. Są tam długie listy prac omawiających na przykład komunikację werbalną i niewerbalną, spostrzeganie osób i poznanie społeczne, posługiwanie się językiem przez kobiety i mężczyzn, rozwój związków, przyjaźń i komunikację międzykulturową. Tak jak w poprzednich wydaniach pragnę przypomnieć czytelnikom, że lektura tej książki na temat komunikacji interpersonalnej nie jest w stanie zastąpić bezpośredniego kontaktu osobistego w życiu codziennym. Właśnie dlatego rozpocząłem książkę wypowiedzią Bubera o „książkach i ludziach", a zakończyłem refleksjami Hugha Prathera na temat świata idei i królestwa „mrocznej śmierci". 21 Podziękowania Pragnę złożyć wyrazy serdecznego podziękowania autorom i wydawcom przedrukowanych tu materiałów. Bez ich współpracy powstanie tej książki byłoby niemożliwe. Jestem także niezmiernie wdzięczny recenzentom poprzednich wydań. W poprawkach do nowego wydania istotne były wnikliwe i płodne komentarze następujących osób: Richarda Bryntesona z Concordia College; Dud-leya Cahna z The Stale University of New York w New Paltz; Stephena Coffmana z Eastern Montana College; Donalda Darnella z University of Colorado w Boulder; Jackiego Ganschowa z Del Mar College; Dennisa Garną ze Spring Arbor College; Davida Valleya z Southern Illinois University w Edwardsville; Melissy Wood z University of Iowa oraz Marka Woolseya z Fresno City College. Na ostateczny kształt książki wpłynęło także bezpośrednio lub pośrednio wiele osób, z którymi miałem szczęście systematycznie się kontaktować. Wysoko cenię obecnych i byłych wykładowców naszego kursu komunikacji interpersonalnej: Milta Thomasa, Karen Zediker, Jeffa Kers-sena, Lisę Coutu, Roberta Graya, Kathy Hendrix, Ruth Huwe, Kenta Nelsona, Laurę Manning i Beckie McCann. Szczególnie ważny zaś był wkład Karen Zediker. Udało jej się w pracy dydaktycznej zintegrować podejścia transakcyjne z różnych czasów, dzięki czemu otrzymała nagrodę University of Washington - jedną z dwu przyznanych asystentom w roku 1994. Praca Karen jest dla mnie jeszcze jednym dowodem słuszności poglądu Rolanda Christensena na temat wzajemnej korzyści z dyskusji na zajęciach - nauczyłem się od niej nie mniej niż ona ode mnie. Nieoceniona była pomoc kolegów - zarówno tych, którzy wspierali moje poglądy, jak i tych, którzy z nimi polemizowali: Roberta Arundale'a, Isabelle Bauman, Gerry'ego Philipsena, Jody Nyquist i Carole Logan, oraz przyjaciół takich jak Ann Lukens, Fr. Ralph Carskadden, Walt Fisher i John Agnus Campbell. Głównym zaś źródłem i ostatecznym sprawdzianem poglądów zawartych w tej książce są nadal moje najważniejsze związki życiowe - z Kris, Lincolnem, Lisa, Marcią, Markiem, Jamiem, Joshuą, Heleną, Mamą, Bobem, Barbarą, Michaelem i innymi członkami naszej rodziny. Wszystkim wydaniom Mostów zamiast murów towarzyszyły niezmiennie: moja świadomość zarazem trudności i niezbędności komunikacji interpersonalnej oraz fascynacja wyzwaniem, jakim jest praca nad jej realizacją. Mam nadzieję, że przynajmniej część tej fascynacji zdołam przekazać czytelnikom. John Stewart Część 1 Podstawy $Rozdział 1 Idea książki "Pisanie o komunikacji interpersonalnej, pisanie w celach dydaktycznych, jest doprawdy trudne, przede wszystkim dlatego, że prawie niemożliwe jest zastosowanie w praktyce tego, w co się wierzy". To zdanie, którym w 1972 roku rozpocząłem wprowadzenie pierwszego wydania Mostów zamiast murów, nadal - w roku 1994 - wydaje mi się równie prawdziwe. Teraz, podobnie jak wtedy, mógłbym myśleć o was po prostu jak o „czytelnikach" czy „studentach", o sobie zaś jak o „autorze" lub „redaktorze" i przejść do „powiedzenia tego, co chciałbym, abyście wiedzieli". Gdybym jednak tak uczynił, otrzymalibyśmy w rezultacie coś znacznie bliższego komunikacji bezosobowej niż międzyosobowej (interpersonalnej). Takie podejście byłoby w tej książce nieskuteczne, ponieważ ani ja nie jestem po prostu „autorem", „redaktorem" czy „wykładowcą", ani Wy nie jesteście po prostu „czytelnikami" czy „studentami". Każdy z nas jest złożony i wyjątkowy. Ja nazywam się John Stewart, uczę studentów od ponad dwudziestu pięciu lat i uwielbiam prawie wszystko w mojej pracy, obecnie zaś przeżywam jedno z najbardziej podniecających i radosnych doświadczeń w moim życiu - w wieku pięćdziesięciu trzech lat jestem ojcem dwudziestomiesięcznego syna. Miałem długą przerwę w byciu ojcem. Moje starsze córki mają 32 i 31 lat, a wnuki lat 8 i 6. Syn Kris i mój jest więc nie tylko cudem sam w sobie, jest także wujkiem siostrzenicy i siostrzeńca, którzy są od niego starsi i nowym wnukiem mojej mamy, która ma już prawnuki. Lincoln, tak jak przystało w jego wieku, dokonuje nieustannych badań rzeczywistości, uczy się sam zasypiać i (niekiedy) samodzielnie jeść, bez przerwy porozumiewa się niewerbalnie, rozumie większość z tego, co się do niego mówi, i uczy się mnóstwa nowych słów. Każdego dnia Kris i ja uczymy się czegoś nowego jako rodzice. Pochodzę z północno-zachodniego zakątka Stanów Zjednoczonych i miałem szczęście spędzić większość swojego życia w pobliżu miejsc, 24 gdzie się urodziłem i dorastałem. Uwielbiam zapach słonej wody i poszum, z jakim przecina ją żaglówka lub łódź wiosłowa, wilgotną rześkość tutejszych zim, radość pędu w dół rowerem lub na nartach, pogawędki licznej rodziny podczas świątecznego spotkania i różnokolorowe twarze w kościele naszej kongregacji. Nie lubię sztucznych uśmiechów, zanieczyszczenia powietrza, pretensjonalnych uczonych, reguł określonych niejasno, a sztywno wprowadzanych w życie, ani psujących się urządzeń. Często też niecierpliwią mnie ludzie, którzy nie potrafią lub nie chcą powiedzieć tego, co myślą. Młodość spędziłem w małym miasteczku, a teraz mieszkam w Seattle, blisko Jeziora Waszyngtona. Pasjonuje mnie nauczanie studentów - zarówno nowych idei, jak i tych starych - oraz przeszczepianie analiz filozoficznych na grunt teorii komunikacji. Jestem nadzwyczaj szczęśliwy dzięki mojej pracy i wspólnemu życiu ze zdrową rodziną właśnie w tym, a nie innym miejscu na Ziemi. Im dłużej badam komunikację interpersonalną i nauczam jej zasad, tym bardziej zadziwia mnie, jak bardzo to, jaki jestem obecnie, jest funkcją związków, których doświadczyłem. Niektóre z najważniejszych osób w moim życiu już nie żyją: na przykład mój ojciec, mój teść, mój pierwszy prawdziwy „szef", Marc Burdick, wykładowcy Peter Ristuben i Ted Karl oraz Allen Clark, przyjaciel, dzięki któremu poznałem prace Martina Bubera. Z innymi, a są to nauczyciele ze szkoły średniej i z uniwersytetu: Frank Richardson, Loris Crampton i Robert Harris, prawie zupełnie straciłem kontakt. Jednak dzięki innym związkom - z Kris i Lincolnem, z mamą i ojczymem, z matką Kris, moją siostrą Barbarą oraz z przyjaciółmi: Johnem Campbellem, Dałem Reigerem, Walterem Fisherem, Jody Nyquist i Karen Zediker - wciąż od nowa się uczę i kształtuję. Wpływ na mnie wywarł także kontakt z kilkoma ludźmi nawiązany za pośrednictwem tego, co napisali, zwłaszcza z Martinem Buberem, Carlem Rogersem, Hansem Georgiem Gadamerem oraz Michaiłem Bachtinem. Kontakty z tym wszystkimi osobami pomogły mi się ukształtować. Jednocześnie czuję pewien trwały, choć nie niezmienny rdzeń, na który składają się wartości, przekonania, wady i zalety decydujące o tym, kim jestem. Gdybym był tylko „autorem" lub „wykładowcą", mógłbym także przemilczeć fakt, że przygotowywanie szóstego wydania Mostów zamiast murów jest dla mnie prawie równie podniecające jak przygotowywanie wydania pierwszego, oraz swoje zadziwienie tym, że książka nadal przemawia do tak wielu tak różnych osób. Każda wzmianka o niej ze strony studenta, który ją czytał, lub wykładowcy, który z niej korzysta, sprawia mi radość. Jestem szczególnie usatysfakcjonowany, kiedy dowiaduję się od młodych specjalistów z zakresu komunikacji, że książka była dla nich impulsem do zajęcia się tą dziedziną. Możliwość doświadczenia takiej wspólnoty myśli i uczuć skoncentrowanych wokół komunikacji interpersonalnej to prawdziwa łaska. Jestem wdzięczny czytelnikom, że nadal pozwalają mi mówić do siebie wprost i osobiście, nie skazując mnie na bezpieczny, sterylny i bezosobowy styl niektórych „materiałów edukacyjnych". 25 Bezosobowe podejście utrudniłoby nasz kontakt również z tego powodu, że ty także nie jesteś po prostu „czytelnikiem" czy „studentem". Gdzie się urodziłeś i wychowałeś? Jak to na ciebie wpłynęło? Czy czytasz tę książkę z własnej woli, czy też ktoś tego od ciebie wymaga? Jeśli czytasz ją w ramach zajęć, jakie, twoim zdaniem, będą te zajęcia? Pasjonujące? Nudne? Zagrażające? Pożyteczne? Bezpłodne? Jaki jest twój ogólny stosunek do zadawanych lektur? Do nauki? Do jakich grup należałeś i należysz? Do bandy dzielnicowej? Do grupy samopomocy? Do zespołu rockowego? Do korporacji uczniowskiej lub studenckiej? Do klubu turystycznego? Do duszpasterstwa akademickiego? Jakich ostatnio dokonałeś ważnych wyborów życiowych? Zerwanie związku? Przeprowadzka? Zmiana profilu studiów? Porzucenie pracy? Nowy związek? Nie sugeruję, że do komunikacji z drugą osobą konieczne jest „wchodzenie z butami" w szczegóły jej życia osobistego, chcę tylko powiedzieć, że komunikacja interpersonalna zachodzi między osobami, a nie między rolami, maskami czy stereotypami. Komunikacja interpersonalna między tobą a mną może nastąpić tylko wtedy, gdy każdy z nas da coś z siebie, a jednocześnie będzie otwarty na taki sam komunikat z drugiej strony. Jednym ze sposobów konceptualizacji mojej koncepcji jest coś, co nazywam ilorazem kontaktu (contact quotienf), czyli IK. Twój IK mierzy, jak dobre połączenie uzyskujesz z drugą osobą. Jest to proporcja jakości doświadczanego kontaktu do możliwej jakości tego kontaktu: IK = osiągane bogactwo i jakość kontaktu / możliwe bogactwo i jakość kontaktu Mąż i żona będący małżeństwem od czterdziestu lat mają ogromny mianownik IK - powiedzmy 10000. Jeśli jedno nie odzywa się do drugiego, licznik jest drastycznie niski - może 15, a więc IK w tym przypadku wyniesie 15/10000 - będzie bardzo niski. Jeśli jednak spędzą ze sobą popołudnie i wieczór na rozmowie i wspólnych rozrywkach i będą się kochać, licznik będzie bardzo wysoki - rzędu 9500 - i ich IK zbliży się do 10000/10000. Ty i ja mamy całkiem mały mianownik, co oznacza, że jakość absolutna, którą możemy uzyskać za pośrednictwem tej książki jest względnie niska. Możemy jednak dążyć do IK bliskiego jedności - powiedzmy 100/100 - i taki jest podstawowy cel tego wprowadzenia i innych moich tekstów zawartych w tej książce. Jednakże maksymalizacja ilorazu kontaktu zachodzącego między tobą a mną może być trudna. Mogę nadal opowiadać ci o tym, kim jestem, ale nie wiem, czy aby mnie poznać, potrzebujesz właśnie tych informacji. W dodatku ja nie wiem prawie nic o tym, co czyni osobę z ciebie - nie wiem nic o twoich wyborach, uczuciach, nadziejach, obawach, mądrości i zaślepieniach - nic o twojej osobowości. To właśnie dlatego pisanie o komunikacji interpersonalnej bywa frustrujące. Omawianie komunikacji interpersonalnej w druku nie oznacza, że w ten sposób dokonuje się wiele z zakresu samej komunikacji. 26 Może jednak dokonać się więcej niż w zwykłym „podręczniku". Nasz związek może być bliższy interpersonalnemu, niż to się często w takich sytuacjach zdarza. Będę się starał zrealizować ten cel, dzieląc się z tobą tym, co rzeczywiście myślę i czuję, w moich wprowadzeniach do lektur, pytaniach przeglądowych i kwestiach do omówienia na końcu każdej z części oraz w czterech esejach, których jestem autorem lub współautorem. Ty zaś - mam nadzieję - otworzysz się, angażując się w tę lekturę w takim stopniu, by jasno ocenić, które z przedstawionych idei i umiejętności mogą być dla ciebie istotne, a które nie. Mam również nadzieję, że będziesz otwarty na inne osoby czytające tę książkę, tak byście mogli korzystać nawzajem ze swoich przemyśleń. Co uzasadnia takie podejście do komunikacji interpersonalnej? Zanim zaczniemy dzielić komunikację ludzką na poręczne części, chciałbym przedstawić parę poglądów, którymi kierowałem się przy doborze i organizacji materiału zawartego w tej książce. Uważam, że znajomość jej ogólnego zamysłu ułatwi wam zrozumienie informacji na poszczególne tematy oraz wydobycie z całości tego, co dla was pożyteczne. Jakość komunikacji a jakość życia Jedno z moich podstawowych założeń brzmi: istnieje bezpośredni związek między jakością komunikacji a jakością życia. Najlepiej to wyjaśnić odwołując się do przykładu z własnego życia. Po maturze przez dwa lata byłem w uczelni lokalnej, a potem przeniosłem się, aby zdobyć dyplom magistra. W obu szkołach chodziłem na „kursy wymowy" i zauważyłem, że w każdym z nich czegoś brakowało. Wykładowcy kładli nacisk na umiejętność przekazywania informacji innym i przekonywania ich do tego, na czym nam zależy. Pokazywali studentom, jak poszukiwać idei i przedstawiać je, jak skutecznie gestykulować, jakiej używać intonacji głosu, by przykuć uwagę słuchacza. Studenci pisali referaty i wygłaszali mowy, demonstrując opanowanie tych umiejętności. Brakowało mi jednak w zajęciach czegoś istotnego, i w podręcznikach, i w wykładach nie było w ogóle mowy o związku między jakością komunikacji a jakością życia. Te informacje można było znaleźć na innych zajęciach i w innych lekturach. Na zajęciach z literatury i antropologii dowiadywałem się, że „żaden człowiek nie jest wyspą" oraz że „człowiek jest zwierzęciem społecznym". Podręczniki psychologii przedstawiały badania nad dziećmi, które cierpiały głęboko, ponieważ były pozbawione dotyku, rozmowy i wszelkiego kontaktu. Lektura z filozofii mówiła to samo tymi słowy: „[...] komunikacja oznacza dla osoby śmierć lub życie. [...] Zarówno jednostka, jak społeczeństwo 27 czerpie podstawowe znaczenie ze związków międzyludzkich. To dzięki