J�zef BAKA Prof. dr hab. Edmund Kotarski Urodzi� si� 18 marca 1707 (ewent. 1706) na Bia�orusi w rodzinie szlacheckiej. Wst�pi� do zakonu jezuit�w, kszta�ci� si� w Akademii Wile�skiej. W uczelni tej wyk�ada� p�niej retoryk�, wcze�niej uczy� w szko�ach jezuickich. Ponad dwadzie�cia lat pracowa� po�r�d ludu wiejskiego Litwy i Bia�orusi. Ufundowa� plac�wk� misyjn� zwana Missio Bakana. W 1773 roku Akademia nada�a mu tytu� doktora teologii. Pod koniec �ycia osiad� w Wilnie, w domu profesor�w przy ko�ciele �w. Kazimierza, gdzie by� kaznodziej� Bractwa Dobrej �mierci. Cieszy� si� s�aw� dobrego oratora. Zmar� 2 czerwca w Warszawie w 1780 roku. Jest autorem zbioru modlitw, medytacji i przestr�g przed �mierci� wydanego w 1766 roku w Wilnie. Zbi�r sk�ada si� z dw�ch cz�ci: z Uwag rzeczy ostatecznych i z�o�ci grzechowej oraz z Uwag �mierci niechybnej. Cz�� pierwsza, po�wi�cona tematyce grzechu, pokuty, �mierci, S�du Bo�ego, kary, ma charakter refleksyjno-modlitewny. Cz�� druga nawi�zuje do �redniowiecznej tradycji ta�c�w �mierci. Zawartym w wierszach obu cz�ci wizerunkiem okrutnej �mierci rz�dzi groteska, czarny humor, a obrazem rzeczywisto�ci - poetyka �wiata na opak, rodem z folkloru i literatury sowizdrzalskiej. Baka nie cofa si� przed skrajnie makabrycznym ukonkretnieniem wyobra�e� mortalistycznych i eschatologicznych, brutalizacj� i trywializacj� kresu �ycia, przed okropno�ci� otwartego grobu, rozk�adu cia�a i degradacj� materialnego otoczenia cz�owieka. Ekspresywne obrazy n�dzy �wiata -"�mieciska", cz�owieka - worka gnoju, zwierz�t budz�cych przestrach i obrzydzenie demaskuj� iluzj� szcz�cia ziemskiego. Intencj� poety jest wywo�anie w czytelniku wstrz�su duchowego i sk�onienie do religijnej odnowy. Baka doskonale si� orientowa� w zachowaniach ludzi swojej epoki, w ich zwyczajach, zaj�ciach, przyjemno�ciach i modzie. W Uwagach utrwali� popularne gry, zabawy, zagadki, pos�ugiwa� si� przys�owiami i zwrotami przys�owiowymi, j�zykiem rubasznym, dosadnym, szyderczym, niewolnym od kolokwializm�w i wulgaryzm�w; nie stroni� od koncept�w, dwuznaczno�ci, gier j�zykowych, kalambur�w. Nagromadzenie rzeczownik�w i czasownik�w, mnogo�� wyraz�w jednosylabowych, tok wersowy, przypominaj�cy dzieci�c� wyliczank�, unaoczniaj� niszcz�cy wszystko czas i ruch ku �mierci. Imaginacja Baki, obrazowanie i j�zyk Uwag sta�y si� �r�d�em inspiracji dla wielu tw�rc�w: Jaros�awa Marka Rymkiewicza, Mirona Bia�oszewskiego, Stanis�awa Grochowiaka, Jerzego Harasymowicza, ks. Jana Twardowskiego. W latach dziewi��dziesi�tych ustanowiono Nagrod� poetyck� im. ks. J�zefa Baki.J�zef Baka was born to a noble family in Belarus on 18 March 1707 (possibly 1706). He joined the Order of Jesuits, and studied at the Vilnius Academy. He later lectured in rhetoric at the Academy, and before that had taught in various Jesuit schools. He worked among the people from the countryside of Lithuania and Belarus for over twenty years. Baka founded a missionary institution called Missio Bakana. In 1773 he was awarded the degree of Doctor of Theology by the Academy. Towards the end of his life he settled in Vilnius, in the professors’ house by the Church of St Kazimierz, where he was a preacher of the Brotherhood of a Good Death. He was considered a good orator. He died on 2 June 1780 in Warsaw. He was the author of a collection of prayers, meditations and warnings before death, published in Vilnius in 1766. It consists of two parts: Uwagi rzeczy ostatecznych i z�o�ci grzechowej ("Comments On Final Things and Sinful Anger") and Uwagi �mierci niechybnej ("Comments On Certain Death"). The first part, devoted to the themes of sin, repentance, death, the Day of Judgement and punishment, is of a reflective and prayer-like character. The second part refers to the medieval tradition of the Dance of Death (danse macabre). In both parts, the picture of cruel death is ruled by grotesque and black humour, and the picture of reality by the poetics of the world turned upside down, originating in folklore and roguish literature. Baka does not hesitate to paint an extremely tangible picture of mortal and eschatological ideas, to brutalise and trivialise the end of life, to show the horrors of the open grave, the bodily decay and degradation of the material surroundings of man. Expressive pictures of misery: the world as a "rubbish dump", man as a "sack of manure", scary and disgusting animals, expose the illusion of earthly happiness. The poet’s intention is to shock the reader spiritually and to persuade him to experience religious restoration. Baka was aware of the behaviour of the people of his epoch, their customs, occupations, pleasures and fashion. He recorded popular games, plays and riddles in Uwagi, used proverbs, coarse, crude and sneering language full of colloquial and vulgar expressions. He never avoided concepts, double-entendres, linguistic games or puns. The accumulation of nouns and verbs, the multitude of one-syllable words and the verse similar to childhood counting-out rhymes all point to the destructiveness of time and the movement towards death. Baka’s imagination and the illustrative language of Uwagi became the source of inspiration for numerous writers: Jaros�aw Marek Rymkiewicz, Miron Bia�oszewski, Stanis�aw Grochowiak, Jerzy Harasymowicz, Father Jan Twardowski. In the 1990s a Father J�zef Baka Poetry Prize was established. BIBLIOGRAFIA - BIBLIOGRAPHY - Baka J., Uwagi, oprac., komentarz i pos�owie A. Czy� i A. Nawarecki, Lublin 2000. - Nawarecki A., Czarny karnawa�. "Uwagi �mierci niechybnej" ksi�dza Baki - poetyka tekstu i paradoksy recepcji, Wroc�aw 1991. - Prejs M., Poezja p�nego baroku. G��wne kierunki przemian, Warszawa 1989. UWAGI �MIERCI NIECHYBNEJ I INNE WIERSZE BIOGRAMY WIRTUALNA BIBLIOTEKA LITERATURY POLSKIEJ VIRTUAL LIBRARY OF POLISH LITERATURE OPRACOWANIE: MAREK ADAMIEC