Joan Lowell Kolebka na g��binie Prze�o�y�a J. Sujkowska Oficyna Wydawnicza �Modem� Sopot 1990 Projekt ok�adki i strony tytu�owej Jaros�aw Kosiorek weryfikacja terminologii �eglarskiej J�zef Mi�ob�dzki Copyright by Modem Sp�ka z o.o. ISBN 83-85068-16-3 Druk: Przedsi�biorstwo Poligraficzno-Wydawnicze �Modena� Akc. ? 19 ]' Rozdzia� I W kt�rym si� ucz� plu� do celu � To nie �aden szczur wodny, prosz� wielmo�nej pani! To kwiat! Wychowa�a si� pod tropikalnym niebem niby w oran�erii i zazna�a burz i szkwa��w co niemiara. Wie wszystko, co wiemy my, �eglarze � wszystko dobre � bo �aden z nas nie o�mieli� si� nigdy zgorszy� jej z�ym s�owem. Tak stary John Henry, jeden z naszych majtk�w, broni� mnie wobec �ony konsula ameryka�skiego w jakim� porcie w Australii. Sta� w�a�nie na wachcie przy trapie i ona zapyta�a go o mnie, wyra�aj�c przypuszczenie, �e jako wychowana na pok�adzie szkunera w�r�d brutalnego otoczenia za�ogi musz� by� ciekawym �szczurem wodnym". John Henry odpowiedzia� jej z ca�� poezj� morsk�, na jak� si� m�g� zdoby�, czuj�c, �e wypada mu uj�� si� za honorem c�rki kapitana i koleg�w pos�dzonych najwidoczniej o brak manier. � Ale to swoj� drog� okropne, �eby dziewczyna wychowa�a si� na statku w�r�d m�czyzn � upiera�a si� nie przekonana kobieta. Nie widzia�a mnie co prawda, ale zna�a j�zyk portowy i wiedzia�a, �e musz� by� �le wychowana, ordynarna, niemo�liwa, niekobieca... � Ordynarna, niemo�liwa! � sarkn�� John. � Nie! M�drzejsza od wszystkich innych kobiet. Stary nie dopuszcza do tego, �eby jej przychodzi�y g�upie my�li i �oi sk�r� postronkiem, jak tylko mo�e najcz�ciej. 5 Przys�uchiwa�am si� spokojnie tej rozmowie, zas�oni�ta p��tnem bezan�agla, zwini�tego na bezanbomie. Gdybym si� nie ba�a kobiet, by�abym zesz�a na d� zobaczy�, czym si� ta ciekawa kobieta ode mnie r�ni�a, nie rozumia�am bowiem, co mog�o by� dziwnego w fakcie, �e mieszka�am na statku bez �adnej opieki kobiecej. Czy� ta dama nie wyruszy�a na morze jako ma�a dziewczynka? Wyobra�a�am sobie, �e wszystkie dziewczynki wychowuj� si� na morzu, gdy� ca�e moje do�wiadczenie �yciowe ogranicza�o si� do podr�y morskich, wysp i obcych, dalekich port�w. Zapach gnij�cej kopry, schn�cych ostryg per�owych, drzewa sanda�owego, zwalonego w ma�ych wi�zkach na pok�adzie, wyziewy guana i work�w z orzechami � wszystkie te egzotyz-my, miejsca, z kt�rych pochodzi�y, i ludzie, kt�rzy ich dostarczali � wszystko to, powtarzam, stanowi�o powszedni� tre�� mego �ycia. Legendy morskie, opowiadane przez marynarzy na statku mego ojca, zast�powa�y mi bajki o wr�kach i kopciuszkach, a burze i orkany oraz otoczenie starych wilk�w morskich splot�y si� nierozerwalnie z najwcze�niejszymi wspomnieniami dzieci�stwa. Statek mego ojca, znany w portach pod nazw� �Minnie A. Caine", by� to czteromasztowy �aglowiec (szkuner), kursuj�cy mi�dzy Australi� i wyspami Pacyfiku, dla handlu drzewem sanda�owym i kopr�. Nie pami�tam czas�w, kiedy nie przebywa�am na jego pok�adzie. Urodzi�am si� w Berkeley, w Kalifornii�znanym w �wiecie morskim jako �kapita�ska sypialnia" � i by�am jedenastym dzieckiem w rodzinie. Czworo spo�r�d moich braci i si�str przenios�o si� do wieczno�ci w przeci�gu dw�ch lat. Mnie nazwano wyskrobkiem, jako �e by�am ostatnia, drobna i w�t�a. Nikt si� nie spodziewa�, �e b�d� �y�a, ale ojciec rzek�: � To moje ostatnie dziecko. Musz� je uratowa�. Zabior� je na morze i wychowam na kwiat zdrowia i si�y. Zabra� mnie tedy z sob�, kiedy nie mia�am jeszcze roku, i pozosta�am z nim na pok�adzie do uko�czenia siedemnastu lat. S�owa jego sprawdzi�y si�. Wyros�am na dziewczyn� zdrow� i siln�. Ojciec wpoi� we mnie jedn� tylko religi�, mianowicie strach i cze�� dla bog�w, kt�rzy zsy�aj� burze i cisze morskie. Co si� tyczy samego Boga, to mog� powiedzie� tylko tyle, �e 6 w mojej wczesnej m�odo�ci by�am z Nim na stopie g��bokiej za�y�o�ci. Nie ba�am Go si� w po�owie tak jak ojca. By� mi o wiele bli�szy, gdy� mog�am z Nim roztrz�sa� rzeczy, o kt�rych nie odwa�y�abym si� wspomnie� wobec ojca. B�g by� moim przyjacielem, powiernikiem i ^doradc�, i pochwala� zawsze moje uczynki. Je�eli za� zdarzy�o si� mi wyczu�, �e co� Mu si� nie podoba�o, to poty go przekonywa�am, dop�ki mi nie ust�pi�. Nasze rozmowy i spory odbywa�y si� na szczycie masztu, wysoko ponad pok�adem, gdzie nikt nas nie m�g� pods�ucha�. Wiele razy wdrapywa�am si� na saling fokmasztu i za�atwia�am z Nim swoje dziecinne porachunki. Je�eli by�am zadowolona z obrotu spraw, dzi�kowa�am Mu � na przyk�ad je�eli mi si� uda�o wykra�� troch� brunatnego cukru ze spi�arni i nie da�am si� z�apa�. Nazywa�am Go wtedy w przyst�pie wdzi�czno�ci prawdziwym przyjacielem i wyra�a�am g�o�no swoje uznanie. Ale mia� za swoje, je�eli zes�a� na nas nag�� burz�, kt�ra pozostawia�a nas bez maszt�w, albo unieruchomi� w�r�d martwej ciszy. Ojciec by� zupe�nie inny � daleko konkretniejszy i trudniejszy do podej�cia � w moim mniemaniu gro�niejszy ni� B�g. Bogu mog�am powiedzie� wszystko, mog�am Go chwali� lub gani�, gaw�dzi� z Nim lub kaza� da� sobie �wi�ty spok�j. Nie omieszka�am te� korzysta� z tej swobody w ca�ej pe�ni. Ale w ci�gu mej morskiej egzystencji rzadko kiedy s�ysza�am, �eby kto odwa�y� si� stawi� czo�o ojcu, a je�eli si� odwa�y�, to drugi raz tego nie pr�bowa�. Mi�o�� morza, zrozumienie jego wielko�ci i pot�gi i odwag� wobec p�ynnej grozy niezmierzonych ocean�w odziedziczy�am po ojcu. Zy� on tylko morzem i nigdy nie pragn�� innego �ycia. Bo jak�e! Urodzi� si� na statku �aglowym, stoj�cym na kotwicy w zatoce Geelong w dalekiej Australii i nigdy nie przysz�o mu do g�owy, �e m�g� obra� sobie jaki� inny, a nie morski zaw�d. Je�eli mia� w sobie �y�k� w�drownicz�, to z pewno�ci� otrzyma� j� jako naturalne dziedzictwo. M�j dziadek Ludwik Lazzarewicz pochodzi� z Czarnog�ry, gdzie posiada� maj�tek ziemski, babka by�a pi�kn� Turczynk� i dziadek o�eni� si� z ni� wbrew nienawi�ci Czarnog�rc�w do Turk�w. Skutek by� taki, �e nie mog�c znie�� wrogiej atmosfery otoczenia m�oda para wybra�a si� zaraz po urodzeniu pierw- 7 szego dziecka w podr� naoko�o �wiata statkiem �aglowym. Na zatoce Geelong w Australii, gdzie rzucono kotwic�, urodzi� si� m�j ojciec. Babka rozchorowa�a si� ci�ko i m�� zabra� j� na l�d, um�wiwszy si� z kapitanem, �e wst�pi po nich w podr�y powrotnej za dwa lata. Przez ten czas mieli pozosta� w Australii. W tydzie� po wyl�dowaniu dziadek utopi� si� przypadkiem w zatoce Geelong, a babka znalaz�a si� na obcym brzegu sama z dwojgiem ma�ych dzieci, moim ojcem i jego starsz� siostr�. Nie up�yn�o wiele czasu, gdy na drodze jej �ycia stan�� czaruj�cy Niemiec, handlarz pere�, kapitan Wagner. Pi�kne kobiety by�y w owych czasach w Australii prawdziw� rzadko�ci�. Sk�din�d wiadomo, �e mi�dzy pi�knymi kobietami i per�ami istnieje pewne powinowactwo, a nadto Turczynki s� z natury fatalistkami. Nic te� dziwnego, �e handlarz pere� o�eni� si� z moj� babk�, lecz zdobywszy j�, zastrzeg� sobie stanowczo, aby jego miesi�c miodowy mia� si� odbywa� przy akompaniamencie pisk�w dzieci poprzednika. Co si� tyczy babki, to nowa mi�o�� i per�y przewa�y�y star� mi�o�� i dzieci i zreszt�, jak ju� wspomnia�am, kobiety tureckie s� fatalistkami. Nowo po�lubiona para po�eglowa�a na Pacyfik, a porzuconymi dzie�mi zaopiekowali si� dobrzy ojcowie jezuici. Pierwsze dziesi�� lat �ycia ojciec sp�dzi� w�r�d surowego rygoru i moralnej samotno�ci Jezuickiego Przytu�ku dla Sierot, tj. dop�ki nie obudzi�a si� w nim �y�ka w�drownicza i ��dza przyg�d. L�kaj�c si�, �e dobrzy ojcowie mogliby go nie zrozumie�, i nie chc�c rani� ich uczu� otwartym wypowiedzeniem swego zdania o ich przytu�ku, uciek� ukradkiem pewnej nocy bez s�owa po�egnania. W kilka dni p�niej opu�ci� Australi� na szkunerze handlowym, kursuj�cym mi�dzy Melbourne i Chinami. Ta sama subtelno�� uczu� kaza�a mu si� ukrywa� na statku przed oczyma za�ogi dop�ty, dop�ki nie znale�li si� na szerokich wodach. Wtedy g��d zmusi� go do zdradzenia swej obecno�ci. Dosta� za to baty i zosta� zasadzony do roboty, ale o zawr�ceniu z drogi i wysadzeniu ch�opca na l�d nie mog�o ju� by� mowy. Tym sposobem m�j ojciec zawita� do Chin. Min�o osiem lat s�u�by na okr�tach handlowych na dalekim Wschodzie. Osiemnastoletni m�odzieniec przyby� do San Francisco na rejowym kliprze angielskim. 8 San Francisco sk�ada�o si� w owym czasie z os�oni�tej przystani i z dok�w, poza tym nie by�o tam nic. Pewnego dnia przysz�a do przystani m�oda dziewczyna przypatrze� si� �wie�o przyby�ym okr�tom i zobaczy�a pi�knego, czarnow�osego m�odzie�ca, szoruj�cego piaskiem pok�ad klipra. M�odzieniec wszcz�� z ni� rozmow�. Opowiedzia� jej o morzu, o handlu morskim, o piratach, o tym, co widzia� i co prze�y�. Nigdy w �yciu nie spotka�a takiego cz�owieka. Oczarowana jego opowie�ciami, wykrada�a si� odt�d z domu dzie� w dzie�, aby si� z nim widywa�. Dziewczyna ta nazywa�a si� Emma�ina Trask Lowell, mia�a czterna�cie lat i by�a c�rk� doktora Butlera Lowella, kt�ry pocz�tkowo mieszka� w Bostonie, lecz p�niej przeni�s� si� do bardziej liberalnego San Francisco. Lowellowie nale�eli do najpierwszych rod�w Massachusetts. M�ody doktor Butler Lowell mia� tylu krewniak�w, �e m�g� nie obawia� si� o praktyk� � (by� dalekim kuzynem Jamesa Russella Lowella) � ale kiedy zacz�� g�osi�, �e �suchoty s� zara�liwe" i �e ludzi dotkni�tych suchym kaszlem powinno si� odosobnia� od zdrowych, wszystkie siostry, ciotki i kuzynki powsta�y przeciwko niemu jak jeden m��. S�dz�, �e Massachusetts musia�o wtedy obfitowa� w suchotnik�w i �e m�cz�cy ich kaszel stanowi� dla nich jeden wi�cej przedmiot rozmowy, z kt�rego byli dumni. Kiedy otoczenie obraca si� przeciwko lekarzowi, pozostaje mu tylko jedno wyj�cie, mianowicie opu�ci� niewdzi�cznik�w i przenie�� si� gdzie indziej. Doktor Butler Lowell uczyni� to i wyl�dowa� w San Francisco. Jednak�e pomimo swego radykalizmu medycznego dr Lowell by� na innych punktach konserwatyst�, tak samo jak i jego rodzina. I pewnie to w�a�nie by�o powodem, �e Emma�ina Lowell nie powiedzia�a rodzicom o m�odym majtku, w kt�rym si� zakocha�a. Wi�cej, uciek�a z nim do Niles w Kalifornii. M�oda para utrzyma�a swoje ma��e�stwo w tajemnicy i w miesi�c p�niej m�j ojciec po�eglowa� na Samoa, sk�d powr�ci� po roku. Na miejscu zasta� syna, mego najstarszego brata. Matka nienawidzi�a morza z ca�ej duszy. Zabiera�o jej ono m�a czasami na kilka miesi�cy, czasami na dwa lub trzy lata. Nigdy nie pop�yn�a z nim w �adn� podr� � dzieci przybywa�y za pr�dko � ja by�am jedenasta z rz�du. Tymczasem ojciec wyrobi� si� na pierwszorz�dnego kapita- 9 na statku handlowego w�r�d floty po�awiaczy �ososi na Alasce. W ci�gu tych okres�w, kiedy okr�t tkwi� w lodach Alaski, pozna� gruntownie P�noc. Opracowa� dla rz�du mapy morskie dzikich region�w Nome. Poszukiwa� z�ota. Polowa� na wieloryby i na foki. Prowadzi� handel wymienny z Eskimosami, odst�puj�c im narz�dzia, drzewo i bro� paln� w zamian za rzadkie rze�bione k�y mors�w i sk�ry bia�ych nied�wiedzi. O ojcu my�la�am zawsze jako o mieczniku w�r�d kapitan�w okr�t�w. Por�wnanie to nasun�o mi si� pewnego razu, kiedy zobaczy�am �mierteln� walk� miecznika z wielorybem. Wi�kszo�� ludzi wyobra�a sobie, �e kr�lem ocean�w jest wieloryb. B��dne to wyobra�enie opieraj� oni na rozmiarach bestii i na obrazkach przedstawiaj�cych ma�e �odzie, mia�d�one jednym uderzeniem pot�nego ogona. W rzeczywisto�ci panem wodnych bezmiar�w jest miecznik. Zar�wno wieloryb jak rekin s� za powolne i za ma�o zwinne, aby si� z nim r�wna�. Miecznik nie bywa nigdy d�u�szy nad pi�tna�cie st�p, ale walczy dlatego, �e lubi walczy�, i zdarza si� nieraz, �e wbija sw�j miecz w metalowo-d�bowy bok okr�tu na g��boko�� dziesi�ciu cali. By�o gor�ce popo�udnie. Znajdowali�my si� w odleg�o�ci dziesi�ciu stopni na p�noc od r�wnika, kiedy nagle, bez �adnego ostrze�enia, niedaleko od okr�tu wyskoczy� z wody kaszalot i trzepn�� w�ciekle ogonem. Na krzyk sternika i rozg�o�ny plusk wody wszystko, co �y�o, skoczy�o do burty. � Miecznik � rzek� ojciec. � Tylko on potrafi wyrzuci� wieloryba na powierzchni�. Trzy razy wyskoczy� z wody ten wieloryb. Co si� to wtedy dzia�o, co si� dzia�o! Bitwa odbywa�a si� prawie na wprost dziobu okr�tu, ale �aden z walcz�cych nie zwr�ci� na nas najmniejszej uwagi. Miecznik wyskakiwa� co chwila, atakuj�c za�arcie ca�y sp�d wieloryba. Ten za� wyrzuca� si� w g�r�, wal�c ze straszliw� si�� ogonem w nadziei zabicia napastnika, ale za ka�dym razem chybia�. W ci�gu kilku minut wszystko ucich�o i woda zafarbowa�a si� krwi�. Wieloryb przepad� bez �ladu. Ojciec nie odznacza� si� siln� budow� i zdarza�o si� nieraz, �e jaki� wielorybowaty majtek, wprowadzony w b��d jego skromnym wygl�dem, pr�bowa� mu si� stawi� okoniem. Wywi�zywa�a si� wtedy bitwa, z kt�rej ojciec wychodzi� zawsze jak miecznik. Po ka�dej takiej wygranej za�oga wzrasta�a w dum�, 10 a on sam stawa� si� milszy i bardziej przyst�pny ni� kiedykolwiek. W�a�nie dlatego, �e by�am jedyn� dziewczyn� na pok�adzie, nie cieszy�am si� �adnymi przywilejami, kt�re nie by�yby jednocze�nie udzia�em ca�ej za�ogi. Tak samo jak majtkowie g�odowa�am w czasie d�ugich podr�y, kiedy z zapasami zaczyna�o by� krucho. Tak samo jak oni stawa�am przy sterze, ci�gn�am liny, a w razie, gdy okr�t zacieka�, pracowa�am przy pompach, m�wi�am do ojca: �Rozkaz, kapitanie!" i s�ucha�am go tak jak ka�dy majtek. Nade wszystko za� wpojono we mnie zasady kodeksu honorowego, obowi�zuj�cego na morzu: nie robi� donos�w, przyjmowa� kar� bez mrugni�cia powiek i nie okazywa� nigdy strachu. Na pok�adzie nie by�o ani dzieci, z kt�rymi mog�abym si� bawi�, ani �adnej kobiety, tote� jedynymi moimi towarzyszami by�y ptaki morskie. Ponadto mia�am do zabawy ma�e okr�ciki i ��d� ratunkow�, przymocowan� do pok�adu i rzadko u�ywan�. Wsiada�am do niej i udawa�am, �e wios�uj�. Liczy�am ruchy. Tysi�c uderze� oznacza�o jedn� mil�. Odbywa�am w ten spos�b d�ugie, imaginacyjne podr�e do miejsc, gdzie by�o du�o dzieci, jakie cz�sto widywa�am w portach. Bawi�am si� z nimi, przy czym te imaginacyjne zabawy obejmowa�y zawsze co� do jedzenia. Ten szczeg� wyp�ywa� st�d, �e by�am stale g�odna. Na �aglowcu wyprawiaj�cym si� w trzymiesi�czn� podr� �ywno�� wydziela si� w okre�lonych ilo�ciach, tyle i tyle na osob�. Jako ma�a dziewczynka, dostawa�am tylko po�ow� porcji marynarskiej. Prawdopodobnie wychodzi�o mi to na zdrowie, ale nie by�o dnia, �ebym nie mia�a apetytu na cztery razy wi�cej. Tym sposobem moje wyobra�enie o najwy�szym szcz�ciu ogniskowa�o si� na jedzeniu i towarzyszach zabawy. Na imaginacyjnych piknikach zastawiali�my sto�y wspania�ymi smako�ykami, kt�rymi napycha�am si� bez ko�ca i miary. Jedyna znana mi strawa ogranicza�a si� do prostych zapas�w okr�towych, jak soczewica, ry�, solone mi�so, suszona ryba i suszone owoce. Marynarze opowiadali mi o �pyszno�ciach", jakie szczury l�dowe maj� na ka�dy posi�ek � o �wie�ych, soczystych jab�kach, o kurcz�tach nadziewanych rodzynkami, o cukrze i o prawdziwym mleku. Naturalnie zdawa�o mi si�, �e zmy�laj�, i w��czy�am te cuda do moich marze� jako u�ud�. 11 Bawi�am si� w wyobra�ni z nieprzeliczonymi zast�pami dzieci. Bywa�o ich zawsze tysi�c. Prowadzili�my d�ugie rozmowy o �adnych sukienkach, o mamusiach, o domach, kt�re zawsze stoj� na jednym miejscu, o spokojnym, normalnym �yciu. Rozmowy te odbywa�y si� na ca�y g�os, ale nikt nigdy nie zwraca� na nie uwagi, gdy� ojciec i za�oga byli zawsze czym� zaj�ci i nie mieli czasu interesowa� si� zbytnio moj� ma�� osob�. Po sko�czonej zabawie udawa�am, �e dzieci nie chc� mnie pu�ci�; i przyrzeka�am, �e je znowu odwiedz�. Niezale�nie od kierunku i d�ugo�ci drogi musia�am liczy� moje uderzenia bardzo starannie, bo przecie� gdybym si� omyli�a, nie trafi�abym z powrotem na okr�t. Wdrapywa�am si� ponownie na ��d� ratunkow� i zaczyna�am liczy� uderzenia powrotne. Doliczywszy si� potrzebnej liczby wysiada�am na pok�ad szkunera i powraca�am do swej powszedniej roli c�rki kapitana. Nasze zwyk�e podr�e trwa�y zazwyczaj od osiemdziesi�ciu do stu dwudziestu dni na morzu, bez ogl�dania l�du. �eglowali�my od portu do portu, zmagaj�c si� z burzami, cisz� i pragnieniem, gdy za� zabrak�o wody, szkorbutem i przeciwnymi wiatrami. Je�eli kiedy przyszed� na mnie strach, stara�am si� go nie okazywa�. Ojciec i marynarze zaszczepili we mnie wiar�, kt�rej si� nale�a�o trzyma�, cokolwiek by si� zdarzy�o. Wierzyli, �e B�g objawia si� wsz�dzie i we wszystkim, w zachodach s�o�ca, w burzach, w bia�o�ci skrzyde� albatrosa i w wiatrach, kt�re nosi�y nasz statek po wodnych obszarach. �ycie na morzu nie wydawa�o mi si� tajemnicze. Stary marynarz nauczy� mnie, �e piorun jest to przekle�stwo zmar�ego kapitana, kt�ry straci� kurs; �e b�yskawice � to oczy dziewcz�t z tawern, wabi�cych majtk�w do przystani; �e wreszcie skrzypienie i chrz�st w takielunku oraz ko�ysanie si� okr�tu, daj�ce si� odczuwa� szczeg�lniej w nocy � to nic innego jak zawodzenie naszego szkunera, skar��cego si�, �e mu ka�� d�wiga� taki wielki �adunek. Wierzy�am temu wszystkiemu, ale czasami wiedzia�am, �e te ha�asy oznacza�y, i� do kad�uba wdar�a si� woda i �e za�oga wypompowuje j� co tchu i co si�. Wiedzia�am r�wnie�, �e skrzypia�y nadpr�chnia�e drewna, kt�re mog�y w ka�dej chwili ? "zwali� si� nam na g�owy. Ka�dego wieczora, k�ad�c si� spa�, zdawa�am sobie spraw�, �e mo�e czyni� to po raz ostani. Na 12 dalekich morzach kruchy �aglowiec nara�ony jest na tyle niebezpiecze�stw, �e lada moment mo�e by� po wszystkim. Wie o tym ka�dy marynarz. Pomimo to jednak spa�am zawsze jak zabita, bez cienia trwo�nych majacze�. Widmo st�paj�ce nocami po pok�adzie nie mia�o na moj� wyobra�ni� �adnego wp�ywu. Nasi majtkowie rekrutowali sie z najdzielniejszych ludzi, jakich si� da�o znale�� � byli w�r�d nich Szwedzi, Norwegowie, Niemcy, Irlandczycy i Polacy. Braki inteligencji zast�powa�y im �elazne mi�nie. B�d�c z natury w��cz�gami, czuli si� zadowoleni, o ile tylko byli w drodze, ale przybywszy do portu rozbijali si� beznadziejnie po tawernach; na wyspach za� robili spustoszenie w�r�d tubylczych dziewcz�t, kt�re nie mog�y si� oprze� urokowi ich atletycznych wdzi�k�w i bia�ej sk�ry. Oczarowywali je biali ludzie, przybyli na okr�tach z kraj�w le��cych �poza lini� horyzontu", tym za� mi�o by�o gra� rol� bog�w wobec br�zowych pi�kno�ci, kt�re przynosi�y im w ho�dzie pieszczoty i kwiaty. Nigdy mi nie przysz�o do g�owy, �e kiedy� stan� oko w oko z zagadnieniem p�ci, gdy� ca�a moja perspektywa my�lowa w tym kierunku ogranicza�a si� do �wiata marynarzy. Oficerowie mieli zazwyczaj wierne �ony, t�skni�ce za nimi w starym kraju � Szwecji. Kapitanowie, pod�ug mego mniemania, nie pili ani nie umizgali si� do kobiet, bo kochali jakie� kobiety w Stanach, tak jak ojciec matk�. Ch�opcy okr�towi przedstawiali mi si� jako piegowate �obuzy, zbieg�e ze szko�y na morze w poszukiwaniu przyg�d, lub m�odociani marzyciele, zbyt leniwi, by pracowa� na l�dzie. Kucharze � mieli�my zawsze kucharzy Japo�czyk�w � by�y to niebia�skie istoty, kt�re mi dawa�y je�� ponad norm�. Jako antidotum przeciwko tak niezdrowym wp�ywom jak zapachy kuchenne i t�sknota do l�du, ojciec kaza� mi bra� co dzie� s�on� k�piel w p��ciennym basenie na pok�adzie. Tylko w razie deszczu k�pa�am si� w wodzie s�odkiej. Ojciec i majtkowie nauczyli mnie wszelkiej morskiej m�dro�ci. Nauczy�am si� arytmetyki pos�uguj�c si� tablicami �eglarskimi w ksi��kach nawigacyjnych. Nie mia�am dwunastu lat, kiedy umia�am ��apa� s�o�ce" i oznacza� miejsce pobytu na mapie. Nauczy�am si� czyta� �m�dre" rzeczy, jak to okre�la�am, ze starego, zniszczonego kompletu encyklopedii. Komplet ten by� zdefektowany� brakowa�o tom�w od �N"do �S". 13 Win� za to barbarzy�stwo ponosi� ojciec i majtkowie. Potrzebny by� im papier, wi�c go brali. W rezultacie przestudiowa�am ca�y materia� zawarty w encyklopedii, z wyj�tkiem owych kilku tom�w. Nasza biblioteczka okr�towa, zaopatrywana przez filantropijne towarzystwa nadbrze�ne, kt�re uwa�aj�, �e marynarzom potrzebna jest wznios�a lektura, zawiera�a takie dzie�a jak Hodowla i od�ywianie ps�w rasowych, Chirurgia nowoczesna, Mechanika, ksi��ki do nabo�e�stwa, pami�tniki Cezara (po �acinie) itp. S�owem, dob�r by� wyszukany i odpowiada� celowi. Z braku czego� lepszego marynarze po�yczali te ksi��ki, czytali je od deski do deski i zwracali do biblioteki, bogaci w zdobyt� wiedz�. Ja nawet przeczyta�am to wszystko, z czego ojciec by� niezmiernie zadowolony, m�wi�c, �e przynajmniej nie nabijam sobie g�owy g�upstwami. Razu pewnego jeden z majtk�w upad� tak nisko,, �e przyni�s� na pok�ad groszow� powie�� w papierowej ok�adce pt. Szalona mi�o��. Przeczytali j� wszyscy marynarze i ja r�wnie�. Za po�yczenie tej lektury zast�powa�am w�a�ciciela u steru przez dwa dni. Pomimo �e Szalona mi�o�� nie nale�a�a do buduj�cych ksi��ek, tre�� jej zrobi�a na mnie o wiele wi�ksze wra�enie ni� Hodowla i od�ywianie ps�w rasowych. Kiedy�, gdy b�d� bogata, zaopatrz� wszystkie �aglowce na �wiecie w naprawd� ciekawe ksi��ki, aby chocia� w ten spos�b odbi� lata ja�owej lektury, narzuconej nam przez towarzystwa dobroczynne. Jedn� z g��wnych umiej�tno�ci naszej za�ogi by�o plucie. �uli tyto� i wypluwali sok. Pluj�c, celowali do szpar i nigdy nie chybiali. Pewien nadzwyczajnie uzdolniony majtek potrafi� plu� do celu ku nawietrznej. Pr�bowa�am �u� tyto�, ale za pierwsz� pr�b� ojciec kaza� mi po�kn�� sok, m�wi�c, �e tylko tym sposobem naucz� si� dobrze plu�. Po�kn�am pos�usznie gorzki p�yn. Rezultat by� taki, jak mo�na si� by�o spodziewa�. Odt�d �u�am suszone �liwki, od kt�rych wytwarza�o si� du�o �liny. Po d�ugiej praktyce nauczy�am si� celowa� i trafia� do szpar. Dosz�o do tego, �e plun�am dwa razy do celu w wietrzny dzie�, co zrobi�o mi opini� wykwalifikowanego marynarza. Przys�uchuj�c si�, jak John Henry rozmawia z konsulow�, kt�ra wyda�a na mnie wyrok pot�pienia dlatego, �e wychowa�am si� na morzu w�r�d samych m�czyzn, zada�am 14 Rozdzia� II W kt�rym tubylcy dostarczaj� mi karmicielki w zamian za budzik i troch� suszonych moreli, okr�t staje sie moj� ko�ysk� Moje �ycie na morzu zacz�o si� od chwili, gdy sko�czy�am jedena�cie miesi�cy. Ojciec przyni�s� mnie na pok�ad jako male�ki t�umoczek, zawini�ty w ko�dr�. By�am tak drobna, �e jego koja okaza�a si� dla mnie niebezpiecznie obszerna, wobec czego kaza� sporz�dzi� male�ki hamak z p��tna. T� robot� wykona� Stitches, �aglomistrz. Hamak zawis� na dw�ch klamrach. Jedn� wbito w �cian� nad koj� ojca, drug� w belk� po drugiej stronie. Chybotanie okr�tu ko�ysa�o mnie lepiej ni� najtroskliwsza matka. Od tej chwili Stitches po�wi�ci� mi ca�e swoje �ycie. Przez czterna�cie lat stawia� mnie niezmiennie na pierwszym planie, okr�t na drugim, a siebie na trzecim i w ko�cu, przy ostatecznej katastrofie naszego statku, zgin��, aby mnie uratowa�. Kocha�am go i maltretowa�am, nadu�ywaj�c jego mi�o�ci, jak to tylko potrafi dziecko, ale nie zapomn� go nigdy. Pierwsze moje wra�enie, odnosz�ce si� do Stitchesa, przedstawia go jako jedynego na �wiecie cz�owieka starszego ni� ojciec. W rzeczywisto�ci w chwili mego przybycia na okr�t musia� on mie� oko�o sze��dziesi�tki. �ycie jego stanowi�o splot romantycznych tragedyj morskich. Maj�c si� podpisa� pod przepisami obowi�zuj�cymi na okr�cie rzek�: � Panie szyper, jestem specjalist� do wszystkiego. Przeby- 16 �em ca�� morsk� drabin� w g�r� i na d�, od ch�opca okr�towego do kapitana i z powrotem od kapitana do �aglomistrza. Co si� tyczy mego nazwiska � to moja prywatna sprawa i je�eli mnie pan chce, podpisz� si� po swojemu. � Podpisujcie si�, psiakrew, jak wam si� podoba � odpowiedzia� ojciec, kt�ry poznawa� si� na dobrym materiale od pierwszego rzutu oka. Stary marynarz zapisa� si� po prostu jako �Stitches" i pod tym nazwiskiem znano go na statku przez przesz�o pi�tna�cie lat. Powierzchowno�� mia� niepodobn� do �adnego marynarza. Lata ci�g�ego schylania si� nad �aglami nada�y jego g�owie po�o�enie poziome ku przodowi. W tym samym kierunku stercza� brzuch. Id�c zatacza� si� lekko, siadywa� za� zwyczajem marynarzy ze skrzy�owanymi nogami, co nadawa�o mu wygl�d �agodnego, m�drego, starego ��wia, stoj�cego na ogonie. Ca�a za�oga uczyni�a go powiernikiem swoich strapie�. Wiedziano og�lnie, �e jego wiedza o morzu by�a nie zg��biona jak samo morze i �e tyle prze�y� i przecierpia�, i� niczemu si� nie dziwi� i wszystko rozumia�. Stitches musia� si� urodzi� bez magnesu w duszy. Magnesu, kt�ry by mu pozwoli� wytkn�� sobie kurs i potem go si� trzyma�. Tote� dawa� si� ponosi� burzom �ycia, lecz w zamian za chroniczne niepowodzenie �yciowe dane mu by�o stworzy� sobie swoj� w�asn� filozofi� wewn�trznej pogody, kt�ra zjedna�a mu mi�o�� ca�ej za�ogi. Dlaczego Stitches nie porzuci� morza? Nie m�g�. Mia� morze we krwi i wola� pozosta� na okr�cie w jakimkolwiek charakterze ni� �y� na l�dzie w wygodzie i spokoju. � Rzuc� po raz ostatni moj� kotwic�, maj�c w uszach szum wiatru i plusk wody wdzieraj�cej si� do kad�uba � oznajmi� razu pewnego. � I umr� zadowolony z losu. I kiedy przyszed� czas, jestem pewna, �e odszed� zadowolony. Odziedziczy�am po ojcu silne p�uca i moje niemowl�ce zawodzenia nie zjednywa�y mi uznania w�r�d ludzi pr�buj�cych spa� na dole w czasie wolnym od wachty. Ch�opiec okr�towy musia� grza� wod� morsk� w rondelku na lampce olejnej na k�piel dla mnie. K�pa�am si� dzie� w dzie�. Wann� zast�powa�a beczu�ka od sztokfisz�w. Na jej widok wybucha-�an?ljjtdft42%?ym lamentem. Oficer zjawia� si� u nas zwykle [f x ? s) 17 o dziesi�tej rano, w�a�nie w chwili najgorszego koncertu. Zrobi� on pewn� uwag�, kt�ra dosz�a do ojca. Nieborak przyp�aci� j� utrat� stanowiska. � Psiakrew, ani mi si� �ni�o, �e b�d� kiedy� s�u�y� na szkunerze zamienionym na przytu�ek dla wrzeszcz�cych bachor�w. Przyjaciele mego ojca, zamieszkali wzd�u� wybrze�a Frisco, uznali jego czyn za zwyczajne szale�stwo. Zabiera� niemowl� na morze! Mieli�my p�yn�� do Chile, a stamt�d do Australii. Przyjaciele ojca zwr�cili mu uwag�, �e b�dzie to ci�ka podr� z powodu nag�ych burz i niepewnej pogody na zachodnich wybrze�ach Ameryki Po�udniowej. � Je�eli potrafi� da� rad� zuchwa�ej za�odze i tajfunowi, to niemowl� dla mnie furda � odpowiedzia� na te ostrze�enia ojciec. Wiedzia�, jak zawsze, co robi, i postanowi� uj�� mocn� r�k� ster mego �ycia. Ta podr�, pierwsza moja podr�, urzeczywistni�a wszystkie przewidywane komplikacje. �ywno�� w puszkach, przygotowana dla mnie przez ojca, nie sz�a mi na zdrowie. Uby�o mi na wadze i sta�am si� tak male�ka, �e ojciec straci� prawie nadziej� utrzymania mnie przy �yciu. My�la�, �e mnie nie dowiezie do � Sydney. Nie pozostawa�o nic innego, jak stara� si� o jedzenie, kt�re by odpowiada�o memu organizmowi. Od Australii dzieli�o nas jeszcze pi��dziesi�t, sze��dziesi�t dni drogi, wobec czego ojciec zawr�ci� do wysp Norfolk, spodziewaj�c si�, �e tam mo�e uda si� co� dla mnie kupi�. � Chcia�em zabra� z sob� krajow� kobiet� z ma�ym dzieckiem, �eby si� karmi�a � powiedzia� mi w wiele lat p�niej. � Ale ba�a si� wsi��� na okr�t z bia�ymi skrzyd�ami i opu�ci� swoich. Nie zra�ony niepowodzeniem, pos�a� Stitchesa w jedn� stron� wyspy, a sam uda� si� w drug�, w poszukiwaniu sposobu rozwi�zania trudnego problemu. Wielu ludzi szuka skarb�w na wyspach. To, czego szuka� ojciec, by�o daleko trudniej znale�� na wyspie Pacyfiku ni� skarby. Chodzi�o o po�ywienie dla chorego niemowl�cia. Dzieci tubylc�w �ywi� si� korzeniami manioku, surow� ryb� i mlekiem kokosowym, ale ta dieta jes^dia bia�ych dzieci nie do pomy�lenia. ,'*lfi '' 18 / "4 9 Po ca�odziennej w�dr�wce ojciec powr�ci� z pr�nymi r�koma. L�d przedstawi� mu si� w tej chwili daleko pochlebniej ni� wtedy, kiedy zabiera� mnie z domu na morze. Oko�o p�nocy powr�ci� z kolei Stitches. Z wyrazem triumfu na twarzy pocz�apa� na ruf� i stawi� si� przed ojcem. � Kapitanie, znalaz�em co� dla ma�ej. Ojciec spojrza� na jego puste r�ce. � I gdzie� to jest, do stu piorun�w? Stitches pokaza� w u�miechu pr�chniej�ce z�by. � Zostawi�em j� na baku. Niech pan kapitan idzie za mn�. Trzeba, �eby si� podpisa�a. Z tymi s�owy wytoczy� si� z kajuty. Ojciec poszed� za nim, przekonany, �e staremu uda�o si� zwerbowa� jak�� tubylcz� kobiet�. Stitches zaprowadzi� go pod bak i wskaza� sw�j �up. � Kapitanie, napoci�em si� niema�o, zanim mi j� uda�o si� zdoby�, ale zdoby�bym j�, cho�by mi przysz�o wymordowa� ca�e plemi� go�ymi pi�ciami. W mroku nadbud�wki ojciec ujrza� wystraszon� koz�. Zwierz� ko�ysa�o si� niepewnie na nogach w�r�d �a�cuch�w kotwicy. � Jake�cie j� dostali? � zapyta�. � Tak jak powiedzia�em, kapitanie. Tubylcy nie chcieli mi da� kozy i ju� by�em przygotowany na wszystko, kiedy w ko�cu zgodzili si� przehandlowa� t� oto mleczarni� za stary budzik i gar�� suszonych moreli. By�o to najlepsze kupno w �yciu Stitchesa. Ojciec przez wdzi�czno�� mianowa� go moj� piastunk� ze specjalnym przywilejem odcinania mu si� z�b za z�b w sprawach zwi�zanych z moj� osob� bez �adnej odpowiedzialno�ci karnej. Opr�cz tego dosta�a mu si� druga nagroda w postaci gratisowego tytoniu przez ca�y czas pobytu na okr�cie. Przez czterna�cie lat, do dnia kiedy odda� za mnie �ycie, Stitches korzysta� ze swoich specjalnych praw i przywilej�w w ca�ej pe�ni. Pokocha�am go jak drugiego ojca. Wiedzia�am, �e jestem jego oczkiem w g�owie, i wiedz�c o tym, oszukiwa�am go i maltretowa�am, jak mog�am. Majtkowie przezwali koz� �Mamk�". �?????" ? jej szczodrym zasobom p�ynnym zawdzi�czam dzi� �ycie. W zamian za mleko �Mamka" dostawa�a owsiank� i orzechy kokosowe. Znalaz�szy si� na morzu dosta�a morskiej choroby. Ojciec 19 wiedzia�, �e zar�wno morska choroba jak strach przechodz� same przez si�. Nie trzeba tylko zwraca� na nie uwagi. Czeka� wi�c cierpliwie i doczeka� si�, �e koza zaaklimatyzowa�a si� na morzu i zacz�a dawa� mleko ch�tnie i obficie. Stitches mawia� o mnie, �e mam kozi apetyt, bo wszystko by�o dla mnie strawne. Mo�liwe, �e odziedziczy�am m�j �elazny �o��dek po �Mamce". Przez wiele tygodni rozkoszowa�am si� jej mlekiem, ale nie mia�o to trwa� d�ugo. �Mamka" by�a z natury nieporz�dna i nie stosowa�a si� do przepis�w. Potrzeba jej by�o lokaja, kt�ry by chodzi� za ni� z miot�� i �mietniczk�. Za�oga sprz�ta�a po niej na zmiany, bo gdzie si� ruszy�a, pozostawia�a za sob� �lady. Skutek by� taki, �e nie cieszy�a si� zbytni� popularno�ci�. W dodatku zacz�a j� dr�czy� samotno�� i t�sknota za wysp� i ma��onkiem. Jak na z�o�� becza�a najwi�cej wtedy, kiedy majtkowie udawali si� na spoczynek. Zawodzenia kozy wzywaj�cej koz�a nie nale�� do specjalnie mi�ych d�wi�k�w, tote� trzeba by�o ca�ej si�y Stitchesa, aby uchroni� niebog� przed �mierci� w nurtach oceanu. Za�oga roz�ar�a si� na dobre. Ojciec traktowa� �Mamk�" jak pasa�erk� pierwszej klasy i biada by�aby cz�owiekowi, kt�ry o�mieli�by si� zrobi� jej krzywd�. Pewnego dnia, gdy mia�am ju� prawie dwa lata, okr�t dosta� si� w wir bia�ego szkwa�u niedaleko wyspy Lord Howe. Bia�y szkwa� jest to nag�y sztorm, kt�ry wybucha bez ostrze�enia barometru. Szybko�� wiatru jest tak wielka, �e w przeci�gu dziesi�ciu minut morze pokrywa si� olbrzymimi falami. �Mamka" sta�a w�a�nie ko�o drzwi kambuza patrz�c �a�o�nie na kucharza w nadziei, �e jej co ofiaruje, kiedy okr�t zatrz�s� si� od mocarnego uderzenia i zacz�� si� bal. Statek ch�ostany wichrem przechyli� si� daleko ku podwiet-rznej, a na pok�ad wdar�a si� fala. Le�a�am zwi�zana w moim hamaku na dole, bo ojciec wywo�a� wszystkich na pok�ad. Za�oga opuszcza�a topsle i mocowa�a luki. Ojciec sta� u steru, staraj�c si� umkn�� przed wichur� i uratowa� nas od utopienia. O �Mamce" zapomniano. Nagle olbrzymia zielona fala przeskoczy�a przez bak, zala�a kambuz, rozwali�a piec i przypar�a �Mamk�" do burty. Okr�t przechyli� si� z dr�eniem ku nawietrznej. Nast�pna fala spad�a na pok�ad z tak� si��, �e wyrwa�a przedni luk ze zr�bnicy i cisn�a go z rozmachem na nadburcie z podwietrznej, grzebi�c �Mamk�" pod od�amkami. Le�a�a pokaleczona, wystraszona i niemal zatopiona, nie 20 ' mog�c si� ruszy�, dop�ki nie ucich�o. Oficer i Stitches znale�li j� wtedy i wydobywszy spod luku z takimi ostro�no�ciami, jakby to by� cz�owiek, zanie�li do ojca na ruf�. Mia�a z�amane dwie nogi i kilka �eber, kt�re wbi�y si� w g��b. Ojciec umia� obchodzi� si� ze zwierz�tami, w�o�y� jej nogi w �upki, a �ebra obanda�owa� paskami p��tna. Nast�pnie u�o�y� biedn� �Mamk�" w swojej koi pod moim hamakiem. Jednak�e pomimo tych stara� koza jeszcze tej nocy przesta�a nale�e� do �wiata �yj�cych. Sprawiono jej prawdziwy pogrzeb morski niby marynarzowi. Okr�t postawiono w dryf na pi�� minut i czworonogie cia�o, zaszyte w p��tno �aglowe i obci��one kawa�kami �a�cucha, pogr��y�o si� w g��binie. Na drugi dzie� przesz�am na zwyczajn� straw� za�ogi. Rozdzia� III ��aglowiec jest jak kobieta, bo takielunek kosztuje wi�cej ni� kad�ub" � Stitches Ojciec wynalaz� i zastosowa� w praktyce spos�b karmienia niemowl�cia na morzu, ale ta trudno�� by�a niczym w por�wnaniu z drugim problemem, kt�ry si� nasun�� w zwi�zku z moj� kobiec� garderob�. Maj�c dwa lata umia�am chodzi� i przeklina� przeciwne wiatry. Przekle�stwo to by�o pierwszym zdaniem, jakiego si� nauczy�am. Przej�am je od oficera. W tym czasie wyros�am z moich niemowl�cych szatek i trzeba by�o temu zaradzi�. Na okr�tach dalekobie�nych zar�wno za�oga jak i oficerowie i kapitanowie nosz� zwyk�e szorstkie drelichy, a gdy jest zimno, ci�kie ubrania z we�ny. Pod zwrotnikami ubieraj� si� w bia�e bawe�niane koszule i kr�tkie bawe�niane majtki. But�w u�ywaj� tylko w portach, gdy� dla marynarza sk�rzane obuwie jest i drogie, i niebezpieczne ze wzgl�du na �liskie, cz�sto mokre pok�ady. Kiedy zacz�am stawia� pierwsze kroki, trzymaj�c si� por�czy rufy, znajdowali�my si� w�a�nie u Wyspy Wielkanocnej, sk�d zabierali�my �adunek guana, znanego ptasiego nawozu. Od kontynentu dzieli�y nas ca�e miesi�ce drogi, a musia�am przecie� mie� si� w co ubra�. Ojciec raz jeszcze poszed� po rozum do g�owy i kubryk zosta� zamieniony w szwalni�. Roli szwaczek podj�li si�: Lars Erickson � Du�czyk, Scotty � stary 22 marynarz, Szkot, kt�ry mia� tylko jeden z�b, a i to brunatny od �ucia tytoniu, i m�j wierny Stitches. Powierzono im sporz�dzenie dla mnie garderoby. Wy-krajali tedy par� ma�ych spodenek ze starych drelich�w Stit-chesa i zaopatrzyli je w ma�e szeleczki. Dziurki do guzik�w, wyhaftowane z wielkim nak�adem pracy przez Stitchesa, by�y prawdziwymi arcydzie�ami sztuki. W czasie gdy pilna tr�jka operowa�a ig�ami i no�ycami, jeden z majtk�w, W�gier, nazwaniem �Geooney" Bu�gar, wychyli� si� ze swojej koi i rzek� �artobliwie: � A teraz szanowne panie modystki udadz� si� �askawie na herbat� do salonu kapitana. Z tymi s�owy wykona� r�k� zapraszaj�cy, wytworny gest, podobny nieco do podsuni�cia zaci�ni�tego ku�aka pod czyj� nos. Nigdy si� nie wyja�ni�o, kt�ra ze szwaczek rzuci�a si� na niego pierwsza. Bu�gar utrzymywa�, �e Stitches uk�u� go ig��. �aden po�wiadczy� nie chcia�, �e Scotty i Erickson nie wzi�li na niego stalowego szpikulca do splatania lin. Rezultat b�jki by� taki, �e podobnego do surowego ham-burskiego befsztyka, prawie martwego dowcipnisia zaniesiono przed oblicze ojca, aby go wskrzesi�. Marynarze s� ogromnie wra�liwi na punkcie swej m�sko�ci i tego rodzaju �arty uwa�aj� za �mierteln� obraz�, kt�r� zmywa si� krwi� i �elazem. Jakikolwiek by� rzeczywisty przebieg awantury, w dzienniku okr�towym zosta�a ona przedstawiona, jak nast�puje: �Tego dnia, 27 wrze�nia, marynarz Gustaw Bu�gar spad� w trakcie pe�nienia s�u�by z baku na g��wny pok�ad i dozna� powa�nych obra�e�. Leczony przez kapitana. Zaaplikowano mu porcj� soli, a rany opatrzono balsamem. Kapitan uzna� za wskazane skaza� go na pi�� dolar�w kary za nieuwag�". Za�atwiwszy si� w ten spos�b z gburem, szwaczki powr�ci�y do przerwanej roboty i sporz�dzi�y dla mnie ca�kowity morski ekwipunek. Scotty mia� par� starych gumowych, morskich but�w o zupe�nie schodzonych podeszwach. Od but�w tych odci�� czubki, z kt�rych zrobi� dla mnie malutkie, wygodne trzewiczki. Z pozosta�ych kawa�k�w sfabrykowa� zydwestk�. Mia� k�opot, z czego zrobi� dla niej podszewk�, gdy� jedyne rozporz�dzalne materia�y na okr�cie ogranicza�y si� do znoszonych �achman�w. Marynarz nigdy nie robi niczego po�owicznie 23 i Scotty uwa�a�, �e zydwestka powinna by� koniecznie podbita podszewk�, bo inaczej b�dzie do niczego. Kiedy tak medytowa�, co by tu �ci�gn��, do kubryku wszed� ch�opiec okr�towy, �Pryszcz". Pryszcz uciek� na morze, aby zebra� materia� obserwacyjny i zosta� autorem opowie�ci morskich jak Jack London. By�a to jego pierwsza podr� okr�tem. Jako jeszcze bardzo niedo�wiadczony nowicjusz, nosi� buty i skarpetki. Przydomek sw�j zyska� dzi�ki brzydkiej cerze, pe�nej wyrzut�w, daj�cych �wiadectwo jego m�odzie�czym latom i z�ej strawie, gdy� �ywi� si� odpadkami po kapitanie i za�odze. �le si� sta�o dla Pryszcza, �e wszed� w tej chwili do kubryku. Chciwy wzrok Scotty'ego zatrzyma� si� na jego butach i skarpetkach. � Chod� no tu, skorupiaku! � rzek� s�odko do ch�opca. � Zbli� si�! Chc� zobaczy�, czy ci ju� musku�y stwardnia�y. Pryszcz podszed� skwapliwie, rad z zainteresowania starego marynarza, kt�ry widocznie uzna� go w ko�cu za r�wnego sobie. Scotty na to tylko czeka�. Podstawi� ch�opcu nog�, przewr�ci� go i usiad� powalonemu na brzuchu. Pryszcz na pr�no skr�ca� si� jak w��. Scotty zdj�� mu przemoc� buty i we�niane, brunatne skarpetki i podni�s�szy jedn� do g�ry dla pokazania kolegom, wykrzykn�� triumfalnie: � Oto podszewka do zydwestki! Nast�pnie jednym kopni�ciem wyrzuci� niefortunnego poszukiwacza przyg�d z kubryku. Kiedy ma�e ubranko by�o gotowe i zydwestka podszyta skarpetk�, szwaczki zawezwa�y japo�skiego kucharza Yamas-it�, aby obejrza� dzie�o ich pracowitych r�k. Japo�czyk popatrzy� na koleg�w i wyda� odg�os podobny do chrz�kni�cia a oznaczaj�cy wschodnie niezadowolenie. � A gdzie nocna koszula dla panieneczki? Nie macie, psiakrew, za grosz oleju w g�owie. M�wi�c to odszed� do kambuza i ukaza� si� po chwili z powrotem, nios�c w r�ku dwie butelki i trzy worki od m�ki. W butelkach znajdowa� si� p�yn do zabarwiania ciast, w jednym czerwony, w drugiej zielony. Wzi�wszy troch� cienkiej nici, ufarbowa� cz�� na zielono cz�� na czerwono i u�y� do wyhaftowania skomplikowanych krzy�ykowych wzor�w na karczku i r�kawach koszulki i sukienki z workowego materia�u. Pomimo �e pra� te worki wiele razy, aby usun�� z nich 24 drukowane napisy, niewyra�nie znacz�ce si� s�owa: �Czysta jak nawiany �nieg" � pozosta�y na nich na zawsze. W ci�gu ca�ej mojej morskiej egzystencji nosi�am kombinezony. Ojciec ubiera� mnie jak ch�opca ze wzgl�du na wra�liw� za�og� i dla ochrony mojej osoby. Robi� wszystko, co tylko by�o w jego mocy, aby�my wszyscy, ja i oni, nie u�wiadamiali sobie zanadto r�nicy p�ci. Kiedy wyros�am, ojciec kupi� mi prawdziwy, du�y m�ski kombinezon. Zapina� si� on od przodu i by�am bardzo dumna, �e nawet ubraniem przypominam marynarza. Przy tej okazji mia�am niefortunn� przygod�, gdy� chcia�am na�ladowa� m�czyzn pos�uguj�c si� przedni�, doln� cz�ci� stroju. By�am bardzo upokorzona, �e mi si� to nie uda�o. Ojciec za kar� kaza� Stitchesowi zaszy� w tym miejscu oba moje kombinezony � jeden na codzie�, drugi na niedziel�. Stary u�y� do tego celu bardzo grubych nici i podw�jnego szwu. Kiedy po raz pierwszy po opuszczeniu statku w�o�y�am sp�dnic�, nie wiedzia�am, jak si� w niej porusza�. Obfite fa�dy owija�y mi si� ko�o n�g i nie pozwala�y dawa� d�ugich, marynarskich krok�w. Musia�am r�wnie� w�o�y� bielizn�, kt�ra zrobi�a na mnie wra�enie dusz�cego pokrowca. Nie przywyk�am do czego� podobnego. Zawsze nosi�am przesi�kni�te s�on� wod� kombinezony bezpo�rednio na ciele. By� to tragiczny dzie� dla mnie, gdy ojciec powiedzia� mi, �e opr�cz sukien i bielizny b�d� musia�a nosi� obuwie i po�czochy. Buciki rani�y mi stopy, a bawe�niane po�czochy po prostu �wierzbi�y. Szkopu�y cywilizacji na tym si� nie sko�czy�y, ale b�dzie o nich mowa p�niej. Wracam do mego wczesnego dzieci�stwa. Kiedy m�oda dama jest ju� taka du�a, �e umie chodzi�, kl�� przeciwne wiatry i absorbowa� swoj� osob� uwag� trzech krawc�w, czas jest zacz�� my�le� o jej edukacji. Ojciec i Stitches odbyli powa�n� narad�. � Przede wszystkim, kapitanie � argumentowa� stary � trzeba j� nauczy�, �eby nie wypada�a przez burt�. � Doskonale � zgodzi� si� kapitan. � Za ka�dym razem, gdy j� przy�apiecie ko�o burty, sprawicie jej lanie. Stitches skin�� g�ow� niezupe�nie twierdz�co. � Ma kapitan racj�, ale dzieci s� z natury wytrzyma�e i pr�dko si� hartuj� na bicie. Potem nic ju� sobie z tego nie robi�. 25 Ojciec poj�� nasuwaj�c� si� trudno��. � Uwi��emy j� � rzek�. Uwi�zali mnie przeto do linki d�ugo�ci pi�tnastu st�p, umocowanej drugim ko�cem do budki sterowej na ruf�wce. Przez kilka dni by�o jak najlepiej, dop�ki pewnego razu nie oplata�am liny naoko�o n�g sternika. Run�li�my oboje na pok�ad, to jest ja wyr�n�am o deski g�ow�, a on czym innym. Okr�t za� zboczy� z kursu. Stitches i ojciec odbyli ponown� konferencj�. � W ci�gu tego jednego tygodnia dwa razy wy�lizn�a si� z cumy i przewr�ci�a sternika. Musimy obmy�li� co innego, kapitanie � nalega� z przej�ciem Stitches. Ojciec zamy�li� si� g��boko. � Z pewno�ci� pr�dzej czy p�niej wypadnie przez burt�. Na to nie ma rady. Najlepiej b�dzie nauczy� j� p�ywa�. � Dobra my�l, kapitanie � odpowiedzia� stary � tylko �e ja sam nie umiem p�ywa�. Dziwna to rzecz, ale faktem jest, �e po�owa marynarzy nie ma poj�cia o p�ywaniu. � Przygotujcie basen, to j� naucz� � oznajmi� ojciec. Stitches wykona� rozkaz piorunem. Tu� przed bezanmasz- tem umocowa� p��cienny basen, maj�cy oko�o czterech st�p d�ugo�ci i r�wnie g��boki. Basen ten mo�na by�o sk�ada� i chowa� w kabinie. Jeden z marynarzy mia� obowi�zek nape�nia� go co rano wod� morsk�. Czyni� to przerzucaj�c przez burt� p��cienny kube�, kt�rym nabiera� sto galon�w wody. Wywi�zawszy si� z tej czynno�ci, szed� z raportem do ojca. Ojciec wyjmowa� mnie wtedy z hamaka i ni�s� do basenu. Wi�am mu si� w r�kach, piszcza�am, krzycza�am, protestowa�am, silna i muskularna niby ma�a foka. Nie podoba�o mi si� to, �e mnie wyci�gano przemoc� z wygodnego, ciep�ego hamaka i zanurzano nago w zupe�nie zimn� wod�. Ceremonia� by� zawsze ten sam. Przed zanurzeniem w basen ojciec turla� mnie po pok�adzie. Nast�pnie kaza� mi wywraca� kozio�ki. Na zako�czenie by� boks. Jego rola polega�a na tym, �e atakowa�, a moja, �e przewraca�am si� i podnosi�am, podnosi�am i przewraca�am. Ledwie zd��y�am zerwa� si� na nogi, silna r�ka przygniata�a mnie z powrotem do ziemi. Trwa�o to zawsze dobre dziesi�� minut. Je�eli p�aka�am lub protestowa�am przeciwko brutalnemu traktowaniu, dostawa�am g�o- 26 �nego klapsa jako antidotum na kaprysy. Nast�powa� wa�ny moment, kiedy zgrzan� i czerwon� zanurzano mnie w zimn� wod�, w kt�rej rzuca�am si� i szamota�am jak szalona. Trzymaj�c jedn� r�k� pod mymi plecami, ojciec kaza� mi podnosi� si� brzuszkiem do g�ry, a g�ow� dla r�wnowagi odchyla� w ty�. Nie mog�am zrozumie�, jakim sposobem taka pozycja mog�a mi pom�c do utrzymania si� na powierzchni wody, gdy� za ka�dym razem, gdy odchyli�am g�ow� w ty�, moje oczy, usta i uszy nape�nia�y si� s�onym p�ynem. W ko�cu ojciec wyt�umaczy� mi to w s�owach dost�pnych dla mojej niemowl�cej inteligencji. � Odrzu� g��wk� w ty� i nadymaj brzuszek, dop�ki nie zobaczysz p�pka. To sprawi�o, �e ca�a rzecz przedstawi�a mi si� jako zabawa. Ciekawa, czy uda mi si� wygi�� �rodkow� cz�� tu�owia o tyle, aby zobaczy� wy�ej wzmiankowan� cz�� mojej anatomii, dokaza�am sztuki utrzymywania si� na wznak na wodzie. Widz�c, �e jestem ca�kowicie poch�oni�ta swoj� sztuczk�, ojciec wysun�� r�k� spod moich plec�w i pozostawi� mnie w�asnemu sprytowi. Nauczywszy si� raz utrzymywa� na wodzie i nie ton��, opanowa�am bez �adnego trudu w�a�ciwy kunszt p�ywania i niebawem p��cienny basen sta� si� dla mnie za ciasny. Mnie si� tak co prawda nie zdawa�o, ale ojciec by� innego zdania. Niebawem zawin�li�my do portu Newcastle w Australii i ojciec postanowi� da� mi mo�liwo�� wytrenowania si� w p�ywaniu na spokojnych wodach zatoki. Znalaz� mnie zabawiaj�c� si� na pok�adzie w towarzystwie oswojonej mewy, zadowolon� i weso��. Nie by�a to mewa bia�a, lecz szara, z gatunku nieco wi�kszego od zwyczajnych mew morskich. Ojciec z�apa� j� na przyn�t� z kawa�ka solonej wieprzowiny i przyci�� skrzyd�a, aby nie mog�a uciec. Pocz�tkowo by�a dzika i pr�bowa�a rani� dziobem, ale wpr�dce oswoi�a si� na dobrym jedzeniu i sta�a si� moj� ulubion� zabawk�. Nazwali�my j� ��wink�" na pami�tk� owej przyn�ty. Bawili�my si� w�a�nie w gr� ��arcie", wymy�lon� dla nas przez Stitchesa. ��arcie" by�o dla mnie niezmiernie korzystne pod tym wzgl�dem, �e okaza�o si� pierwsz� praktyczn� lekcj� filozofii �yciowej dawania sobie rady na w�asn� r�k� i rozwin�o we mnie inicjatyw�. Regu�y tej gry by�y bardzo proste. Przez pok�ad rufy znaczono kred� lini�, za kt�r� ustawia�y�my si� ja 27 i �winka. Met� stanowi� kawa�ek chleba umieszczony na nadburciu w przedniej cz�ci okr�tu, obok ko�a. Stitches dawa� sygna� i puszcza� �wink�. Obie p�dzi�y�my co si� w nogach do n�c�cego nadburcia, ja, wiecznie g�odne dziecko, i �winka, drapie�ny ptak morski. To jest w�a�ciwie ja pe�z�am na czworakach, a mewa goni�a niezgrabnie na p�etwowatych �apkach. Je�eli mi si� uda�o j� prze�cign��, po�yka�am chleb tak pr�dko, jak tylko mog�am, gdy� inaczej �winka wydziera�a mi go z r�ki. Je�eli ona by�a pierwsza, nie mog�o by� mowy o tym, abym ja go jej odebra�a, gdy� �ar�oczne ptaszysko poch�ania�o cenny k�sek w ca�o�ci. � Hej, Stitches! � zawo�a� ze swego mostka ojciec. � Damy Joannie lekcj� p�ywania. Musi si� nauczy� trzyma� buzi� na k��dk�. Rozebra� mnie i zani�s� na dzi�b okr�tu. Dwaj ludzie z za�ogi p�ywali dla och�ody w cieniu bukszprytu. Krzykn�� na nich, aby mieli na mnie oko, i bez �adnego ostrze�enia rzuci� mnie w wod� z wysoko�ci pi�tnastu st�p. My�la�am, �e run�am na dno �wiata i �e nigdy ju� nie wyp�yn� na powierzchni�. Kiedy w ko�cu wynurzy�am si�, by�am tak wystraszona, �e zacz�am krzycze�. Naturalnie s�ona woda zala�a mi usta. Nie by�o si� czego uczepi� i chc�c nie chc�c musia�am p�ywa�. Ojciec i Stitches, stoj�c w g�rze na bukszprycie, zrywali boki ze �miechu na widok moich rozpaczliwych wysi�k�w. Naturalnie, nie grozi�o mi �adne niebezpiecze�stwo, gdy� dwaj majtkowie p�ywali w pobli�u, gotowi w ka�dej chwili po�pieszy� mi z ratunkiem. Nie potrzeba chyba dodawa�, �e bardzo szybko nauczy�am si� p�ywa� na g��bokiej wodzie. Ojciec, najwidoczniej bardzo zadowolony, �e pierwsza lekcja praktycznej wiedzy morskiej posz�a tak dobrze, rzek� do Stitchesa: � Widzieli�cie, jak pr�dko zamkn�a buzi� i przesta�a wrzeszcze�? Gdyby wszystkie kobiety nauczy�y si� milcze� w wieku lat dw�ch, by�oby lepiej na �wiecie. Od tej chwili dzie� w dzie� wyrzucano mnie za burt�. Trwa�o to przez ca�y czas kilkotygodniowego postoju w Newcastle. Polubi�am te �wiczenia i wyrobi�am si� na siln� p�ywaczk�, opanowan�, sprawn� i pe�n� inicjatywy. 28 Rozdzia� IV W kt�rym dowiaduj� si�, �e damy nie powinny k�pa� si� w wodzie przeznaczonej do picia dla d�entelmen�w Od lat dw�ch do sze�ciu mojego �ycia nie zdarzy�o si� nic szczeg�lnie godnego pami�ci. �eglowali�my jak zwykle po dalekich morzach, prowadz�c handel wymienny: od Seattle do Sydney z drzewem i od Sydney do wysp na Pacyfiku po kopr�, z �adunkiem czerwonego perkalu, tanich no�y, myd�a, cynfolii i w og�le b�yszcz�cego �miecia na przyn�t� dla oczu i serc tubylc�w. �eglowali�my od wyspy do wyspy, zabieraj�c st�d p� tony kopry, stamt�d �wier� tony, dop�ki nie nape�nili�my �adowni. �adunek pok�adowy sk�ada� si� zazwyczaj z pi�ciuset wi�zek drzewa sanda�owego. Naturalnie zabierali�my mn�stwo innych egzotycznych towar�w, ale kopr� i drzewo sanda�owe stanowi�y dla nas g��wny przedmiot handlu z wyspami. Kopr� � wyraz ten znany kupcom morskim, w uszach szczur�w l�dowych ma dziwne brzmienie i przywodzi na my�l opowie�ci o Morzach Po�udniowych. Kopr� jest to mi��sz orzech�w kokosowych, wysuszony na s�o�cu. Krajowcy wy�uskuj� je i uk�adaj� na matach, aby przy gni�y. Proces gnicia w upale podzwrotnikowym objawia si� najprz�d puszczaniem oleju i kwasu. Ca�kowity proces wysuszenia kopry i nadania jej warto�ci handlowej trwa oko�o trzech miesi�cy. Krajowcy pakuj� j� w�wczas w wielkie bele ob�o�one 29 trzcin� i dostarczaj� na cz�nach oczekuj�cym na kotwicy okr�tom. Kopr� ma wygl�d w��knisty a kolor ciemnobrunatny. Wyborowo�� gatunku mierzy si� stopniem rozk�adu. Im bardziej zgni�a i robaczywa, tym lepsza. Od�r jej jest wprost nie do zniesienia. W stanie zupe�nej dojrza�o�ci kopr� staje si� materia�em wysoce wybuchowym. W czasie wojny u�ywano jej do wielu cel�w: odpadk�w na amunicj�, olej�w do konserwowania �ywno�ci; kwasy znajdowa�y zastosowanie w chirurgii. Kopr� przydaje si� najwi�cej przy produkcji linoleum i niekt�rych gatunk�w papieru. Zastanawiam si� cz�sto, czy ludzie st�paj�cy w swych domach po chodnikach i dywanikach z linoleum zdaj� sobie spraw�, �e surowiec do wyrobu tych rzeczy zosta� sprowadzony z dzikich wysp P