Strona 1 _ H I STORIA (( WOJ Y W IATOWEJ SYT AC/A POLITYCZNA WE WLOSZECH W 1943 R. KA PITULA JA WLOCH PRZYGOTOWAN IA 00 08 RONY DZ IALA lA ALIANTÓW _ MILI TA RI A T RA NS PO RTE RY OPANCERZONE 1939- 1945 _ KALE DARIUM NAJWAŻN I EJ SZE WYOARZE lA VlI - VIII 1943 R. 65- 66 KAPITULACJA WŁOCH WALKI NA PÓŁWYSPIE APENIŃSKIM Strona 2 WE WŁOSZECH W 1943 R. bchody 20. rocznicy objęcia O władzy przez Benita Mussoliniego rozpoczęły się 28 X 1942 r. w Rzy- siał skorzystać powodowało z pomocy iemiec, a to dalsze, ścisłe związanie się Mus oliniego hrabia Galeazzo Cia - no - minister spraw zagranicznych, z III Rzeszą. oraz hrabia Dino Grandi, który do mie. Podczas nich dało się zauważyć Zdominowanie sceny politycznej 1932 r. prawował urząd ministra spraw pierwsze oznaki kryzysu przywództwa przez partię faszystowską nie oznaczało zagranicznych, a następnie był amba - Mussoliniego w partii. Część zaplano- braku opozycji politycznej, jak było sadorem w Londynie. Obaj byli zwo- wanych uroczystości została odwołana, w III Rzeszy. Silną pozycję polityczną lennikami zbliżenia z Wielką Brytanią w tym przemówienie, które duce miał mieli król Wiktor Emanuel III oraz mo- i w 1942 r. stali się orędownikami odsu - wygłosić do działaczy partyjnych. narchiści (kadra oficerska oraz żołnierze nięcia Mussoliniego od władzy. Oficjalnie jako powód podano zły stan w większości byli monarchi - Kryzys polityczny zaczął się gdy zdrowia dyktatora. W rzeczywistości stami, dlatego obok armii do wojny ~ Grecją włączyła się choroba wrzodowa żołądka, na którą królewskiej - Regio Eser- III Rzesza. Mussolini i armia cierpiał, była już częściowo zaleczona; cito - istniały formacje włoska zostali upokorzeni większy problem stanowiła silna depre - Milicji Faszystowskiej - nie przez serię porażek, sja, w której był pogrążony. Mussolini walczące na froncie). jakie Włosi ponieśli doskonale zdawał sobie sprawę z tego, W parlamencie dzia - w Grecji i Albanii, lecz że Włochy były nieprzygotowane do łały partie liberalna koniecznością wystoso- prowadzenia wojny zarówno pod oraz demokratyczna. wania "prośby" o pomoc względem militarnym, jak i ekono - Istniała także silna micznym. Tylko błyskawiczne sukcesy opozycja w samej par- Wehrmachtu podczas walk we Fran - Wiktor EmanueIU/, król tii faszystowskiej, która cji zmusiły go do natychmiastowego Wioch, najpierw oddał od samego początku w ładzę Mu ssoliniemu, by przyłączenia się do działań wojennych. wojny była przeciwna w obLiczu jego kompro - Kolejne nieudane kampanie w Grecji sojuszowi z Niemcami. mitacji doprowadz ić do i Cyrenajce sprawiły, że Mussolini mu - Na czele opozycji stali zięć dymisji przywódcy Włoch . 577 Strona 3 ENCYKLOPEDIA II WOJNY SWIATOWEJ do Niemiec. Następnym krokiem było Nowym premierem Wioch skierowanie Afrika Korps do Libii. Rom- zostal marsz. Pietro Badoglio, mel, mimo że formalnie podlegał dowódz- przyjaciel króla. twu włoskiemu, nie liczył się z Comando Supremo i prowadził swoje operacje bez projektów. Powstawały autostra- uzgodnienia z Włochami. Jego kolejne dy, osiedla mieszkaniowe itp. To .sukcesy pokazywały, jak fatalnie dowo- wszystko pochłaniało ogromne pie- dzona była armja włoska, co potęgowało niądze, które wypłacano ze skarbu nastroje niezadowolenia zarówno w woj - państwa. Nic więc dziwnego, że sku, jak i w rządzie z powodu włączenia gdy w 1940 r. gospodarka musiała się do wojny. Przystąpienie do działań się przestawić na produkcję wojen- wojennych sprawiło, że gospodarka wło ­ ną, nastąpił kryzys, który objawił się ska musiała sprostać wielkim wyzwaniom. drastycznym spadkiem stopy życio ­ Wprowadzony przez Mussoliniego system wej obywateli, głównie robotników. ekonomiczny miał charakter korpora- W październiku 1942 r. oficerowie cyjny. Głównym elementem regulacji z otoczenia króla Wiktora Emanuela produkcji było państwo. Powołano Radę rozpoczęli rozmowy, których celem było Korporacji, która zajmowała się organi- zapoznanie się z nastrojami panującymi zacją produkcji przemysłowej i rolniczej . warmii. Zdecydowanymi przeciwnikami Wprowadzono wiele zmian socjalnych pozostawienia Mussoliniego przy władzy z myślą o robotnikach przemysłowych byli dowódca Korpusu Karabinierów (m.in. płatne urlopy, stołówki fabryczne). gen. Azolino Hazon oraz szef wywiadu nowany został minister sprawiedliwości Gospodarka włoska zanotowała np. wzrost wojskowego gen. Cesare Ame. W rozmo- Grandi. Do rządu Mussolini powołał produkcji maszynowej aż o 30% w okresie wie z adiutantem króla, płk. Puntonim, natomiast m.in. Renato Ricciego, który 1929- 1939. Problemem rządu były jednak gen. Arne stwierdził: "Korpus oficerski reprezentował frakcję proniemiecką. olbrzymie wydatki budżetowe . Mussolini oczekuje ingerencji króla w bieżące Dymisjonując ze stanowiska szefa nakazał budowę wielu tzw. modelowych sprawy i nie ma nic przeciwko wyko- Comando Supremo marsz. Ugo Caval - rzystanju armii do tych celów': Postawa lero, który był wysoko oceniany przez Regio Esercito była zatem jednoznacz- Niemców, i powierzając tę funkcję na. Problem stanowiły jednak nastroje gen . Vittorio Ambrosio, Mussolini panujące wśród ludności cywilnej, partia dawał do zrozumienia, że ogranicza faszystowska zbudowała bowiem własną, wpływy niemieckie. W marcu wybuchły równoległą do administracji cywilnej strajki w zakładach Fiata w Turynie oraz sieć urzędników partyjnych. Działacze w kilku fabrykach w Mediolanie. Policja faszystowscy wielokrotnie interweniowali włoska nie była w stanie zapobiec w sprawach tzw. obywatelskich. Pierwsza zamieszkom. Prefekci policji poprosili fala robotniczych niepokojów w Medio- o pomoc wojsko i karabinierów, jednak lanie i Turynie została opanowana i także dowódcy odmówili skierowania żołnie­ w tych dużych ośrodkach przemysłowych rzy do tłumienia rozruchów. Musso- partia faszystowska cieszyła się ponownie lini wykazał się dużymi zdolnościami dużym zaufaniem. W obawie przed ma- i doprowadził do szybkiego wygaszenia sowym poparciem, jakie mógł otrzymać strajków - odpowiedzialnością za złą Mussolinj w razie odwołania go, król nie sytuację obarczył kilku urzędników zdecydował się na podjęcie kroków w celu państwowych (w tym prefekta policji zmiany rządu . Na początku 1943 r. sy- w Mediolanie), których natychmiast tuacja diametralnie się zmieniła, głównie aresztowano, oraz "skorumpowanych" z powodu klęski jednostek włoskich na lokalnych działaczy faszystowskich . froncie wschodnim oraz zbliżającej się Dzięki temu posunięciu chciał wywołać przegranej w Afryce Północnej . wrażenie, że partia faszystowska czyś ci własne szeregi i nawet faszyści nie są PRZEWRÓT LIPCOWY nietykalni. Jednakże Mussolini zdawał Sytuacja polityczna we Włoszech była W styczniu 1943 r. Mussolini postanowił sobie sprawę z tego, że społeczeństwo niezwykle napięta . Mało kto jednak ludził definitywnie rozwiązać problem opozy- włoskie jest zmęczone prowadzoną się, że Niemcy u szanują wolę rządu wło ­ cji wewnątrzpartyjnej . 5 II ze stanowiska wojną i należy jak najszybciej znaleźć skiego. I rzeczy wiście, Niemcy potraktowali ministra spraw zagranicznych zo s tał rozwiązanie tego problemu. wycofujących się z wojny byłych sojuszni- usunięty Ciano i duce osobi ście objął tę 7 IV w Salzburgu duce spotkał się ków jak wrogów. Na zdjęciu niemiecka ma- szyna niszczy linię kolejową na terenach funkcję . Ze stanowiska ministra eduka- z Adolfem Hitlerem. Mussolini nie krył, przyfrontowych. cji usunięto Giuseppe Bottai, zdymisjo- że we Włoszech panują silne nastroje 578 Strona 4 SYTUACJA POLITYCZ A WE WŁOSZECH W 1943 R. antywojenne, a część działaczy jego z Mussolinim oznajmił: "Los Sycylii zostały przedstawione Wiktorowi Ema- partii chce jak najszybszego zakończenia jest przesądzony': Odnosząc się do nuelowi, król jednak był przekonany wojny. Zaproponował nawet podjęcie możliwości dalszej obrony, powiedział: o trafności decyzji, którą podjął 16 VII, rozmów pokojowych ze Stalinem. Po "Comando Supremo zwraca uwagę na gdy zdecydował się na powołanie nowe- tych rozmowach Hitler i Ribbentrop powagę sytuacji i brak możliwości pro- go rządu z marsz. Pietro Badoglio jako doszli do wniosku, że rezygnacja Włoch wadzenia walki bez niezwłocznej i silnej premierem. z udziału w wojnie jest tylko kwestią ingerencji wielkich sił naziemnych i po- 19 VII na posiedzeniu rządu Vit- czasu. wietrznych sojusznika". Oznaczało to, torio Cini, pełniący funkcję ministra Klęska 1. Armii marsz. Giovanniego że możliwość zorganizowania dalszego komunikacji, po przedstawieniu przez Messe w Tunezji spowodowała , że poli- oporu Ambrosio widział wyłącznie przy Mussoliniego efektów narady z Hit- tycy skupieni wokół Ivanoe Bonomiego pomocy strony niemieckiej. Następnego lerem i uzyskaniu zapewnienia duce podjęli próbę naklonienia króla Wiktora dnia wiceminister spraw zagranicznych o chęci "walki do ostatniego żołnierza" Emanuela do rozpoczęcia działań zmie- Giuseppe Bastianini przekazał prośbę stwierdził, że "Włochy nie są w stanie rzających do odsunięcia Mussoliniego rządu włoskiego o skierowanie nowych kontynuować wojny, czas pomyśleć o za- od władzy. Do pierwszego spotkania sił Wehrmachtu do Włoch. Niemcy warciu pokoju, nie czekając na wybicie króla z Bonomim doszło 2 VI. Wiktor przystąpili do opracowywania planu ostatniej godziny': Mussolini zagroził Emanuel ponownie prżedstawił swoją "Alaryk': który zakladał zajęcie Włoch postawieniem defetystów przed trybu- wizję "rewolucji socjalnej", która może w wypadku kapitulacji armii tego kraju nałem wojennym, a Cini podał się do ogarnąć Włochy, jeżeli Mussolini zosta- i nie przewidywał powiadomienia rządu dymisji. Sytuacja Mussoliniego stawała nie usunięty, i w związku z tym nadal włoskiego o ich zamiarach. Oficjalna się bardzo trudna, tym bardziej że nawet nie chciał podejmować radykalnych odpowiedź na prośbę o wysłanie no- w partii doszło do buntu. kroków. Równocześnie z tą deklaro- wych sił była negatywna. 12 VII włoski 13 VII sekretarz generalny partii waną powściągliwością książę Pietro ambasador w Berlinie Oino Orlando faszystowskiej Carlo Scorza zwołał na- Acquarone rozpoczął tajne rozmowy Alfieri skierował do Bastianiniego tajny radę sekretarzy federacji oraz przewod- z gen. Ambrosio oraz gen. Hazonem raport, w którym stwierdził: "Niemcy niczących rady. Nakazał rozpoczęcie w celu ustalenia ewentualnych kroków nie zamierzają wysyłać znacznych sił wielkiej akcji propagandowej mającej przy odsunięciu Mussoliniego. Coman - w celu wsparcia oporu we Włoszech, na celu przekonanie społeczeństwa do do Supremo było zdania, że należy się pierwszorzędnym celem III Rzeszy jest kontynuowania wojny. Reprezentanci liczyć z możliwością desantu początko­ wojna na wschodzie': 18 VII w Feltre partii, w tym Grandi i Luigi Federzo- wo na Sycylię, a następnie na Półwysep doszło do spotkania Mussoliniego i Hit- ni, stanowczo przeciwstawili się temu Apeniński. Prezentowanie przez stronę lera, na którym duce zamierzał jeszcze pomysłowi i zażądali przedstawienia niemiecką zupełnie innego stanowiska raz poprosić o pomoc wojskową. Hitler szczegółowej sytuacji wojskowej, jaka utwierdziło włoskich sztabowców odmówił. Następnego dnia przebieg panowała we Włoszech. 16 VII Scorza w przekonaniu, że Niemcy nie są w sta- spotkania oraz stanowcza odmowa wy- ponownie zwołał naradę sekretarzy, nie przewidzieć oczywistych przed- słania niemieckich jednostek do Włoch w której miał wziąć udział sam Mus- ięwzięć aliantów. 11 VI zajęta została wyspa PanteIJeria, na której stacjonował dwunasto tysięczny garnizon włoski. Po otrzymaniu wiadomości, że nie podjął on żadnych działań obronnych, a straty aliantów wyniosły dwóch rannych, Mus- solini nabrał przekonania, że lądowanie na Sycylii jest nieuniknione. Był także pewien, że armia zachowa się podobnie jak na Pantellerii i nie będzie walczyć . Lądowanie na Sycylii Mussolini nazwał "uderzeniem w drzwi"; pomimo jego wcześniejszych pesymistycznych prognoz dotyczących obrony wyspy ar- mia włoska stawiała silny opór. Przewa- ga aliantów była jednak przytłaczająca, tak że końcowy efekt walk dało się łatwo przewidzieć. 14 VII gen. Ambrosio jako szef Comando Supremo w rozmowie Hauptsturmfiihrer Otto Skorzeny, wyzna - czony do akcji odbicia uwiFionego byłego przywódcy Włoch Benita Mussoliniego. Strona 5 ENC'RLOPEOIA II WOJNY SWIATOWEJ solini. Dochodzące pogłoski o nieza- się ona zebrać 24 VII, po raz pierwszy cji został poparty przez Ciano, Bottaiego dowoleniu bardzo zaniepokoiły duce od 1939 r. oraz Federzoniego. Ciano wprowadził i chciał on osobiście zorientować się Po podjęciu przez króla decyzji pewne poprawki i w tej ostatecznej formie w nastrojach . Wieczorem na spotka- o obaleniu Mussoliniego gen. Ambro- rezolucja została przesłana do Mussolinie- niu z sekretarzami Mussolini na ich sio oraz książę Acquarone natychmiast go oraz Wiktora Emanuela. 24 VII o godz. wyraźne żądanie postanowił zwołać przystąpili do działań. Ambrosio wydał 17:00 w Pałacu Weneckim rozpoczęło się najwyższy organ partii faszystowskiej rozkaz, aby w rejon Rzymu skierowa- posiedzenie Wielkiej Rady Faszystowskiej. - Wiełą Radę Faszystowską. Miała no trzy dywizje piechoty, które w razie Atmosfera obrad była napięta. konieczności będą stanowić ochronę Grandi przybył na posiedzenie uzbrojo- nowego rządu. 19 VII monarchiści ny w pistolet i granaty ręczne, natomiast ponieśli dotkliwą stratę - w wyniku zwolennicy Mussoliniego, skupieni amerykańskiego nalotu zginął gen. Ha- wokół Enzo Galbiariego, mieli zamiar zon, dowódca karabinierów. Mogło to jeszcze przed posiedzeniem "szybko skomplikować sytuację, opracowany załatwić sprawę". Tylko osobista inter- plan zakładał bowiem aresztowanie wencja Mussoliniego zapobiegła aresz- Mussoliniego przez karabinierów. Miało towaniu lub zamordowaniu Grandiego to nastąpić 26 VII, gdy będzie on wy- i Ciano. Przebieg posiedzenia całkowicie chodził z audiencji u Wiktora Emanuela. wszystkich zaskoczył, Mussolini bowiem Okazało się jednak, że następca Hazona, nie zamierzał zignorować rezolucji, lecz gen. Gustavo Cerica, podzielał poglądy przeciwnie - postanowił ją podda ć pod swojego tragicznie zmarłego poprzedni - d yskusję. Głównym i w zasadzie jedy- ka . Przyłączył się on do spisku. nym zarzutem Grandiego była całkowita a posiedzeniu Wielkiej Rady kontrola Mussoliniego nad sprawam i Faszystowskiej Grandi zamierzał przed- wojskowymi. Rezolucję poparło dwóch stawić opracowany przez siebie projekt marsza łków: De Bono i De Vecchi, rezolucji. Zakładała ona przekazanie którzy cieszyli s ię dużym zaufani em królowi całkowitej władzy nad "wszystki- w partii. Podważyli w swoich wypowie- mi oddziałami wojskowymi" w tym także dziach wszystkie działania Mussolinie- nad Milicją Faszystowską, która miała stać go, a na zakończenie De Bono stwier- się częścią Regio Esercito. Równocześ nie dził, że nie wierzy w możliwość obrony dotychczasową Izbę Korporacji zanlierza- Włoch przed aliantami. Dyskusja trwała no przekształcić w Izbę Reprezentantów, ponad 10 godzin, w jej wyniku 25 VII a Radę Ministrów połączyć z Wielką Radą o godz. 2:00 nad ranem przystąpiono do Faszystowską. Celem rezolucji było zatem głosowania. 19 osób było za rezolucją, całkowite zniesienie instytucji partyjnych natomiast 8 - przeciw niej. Mussolini i włączenie ich w skład administracji przegrał. ie oznaczało to, że przes tał Niemiecki motocyklista częs to wany papierosem rządowej i królewskiej . Co więcej, król być premierem i st racił władzę. Rankiem przez żołnierza włoskiego lojalnego wobec Mus- stawał się pierwszą osobą w państwie, 25 VII duce poprosił o nadzwyczajną soliniego. W trakcie zamieszania politycznego zwitJZanego ze zmianq rzqdu we Włoszech część a władza Mussoliniego ograniczała się do audiencję, która została wyznaczona na jednostek pozosta ła łojalna wobec Niemiec, inne kierowania pracami rządu, który miałby godz. 17:00. Mussolini zamierzał przed- przystqpiły do walki po stronie sprzymierzonych wypełniać polecenia króla. Projekt rezolu- stawić królowi sytuację jako szef rządu. Po przyjęciu Wiktor Emanuel powia - domił go, że odwołał go ze stanowiska premiera, a nowym szefem rządu został mianowany marsz. Pietro Badoglio. Po 20 minutach audiencja dobiegła koI1ca. Gdy Mussolini opuszczał pałac, został powiadomiony przez dowódcę karabi - nierów, że karabinierzy " mają mu towa- Zmiana sojuszu spotka ła się z aktywnym oporem zl1aczl1ej części wyższych urzędl1ików reż imu fas zystowskiego, takich jak np. szef po- licji, zl1iel1awidzol1y Pietro Caruso. Na zdjęci u momel1t jego rozstrzelal1ia po schwytaniu go w Rzymie w 1944 r. Człol1kom plutonu egze- kucyjnego powiedz iał - Mirate bene (dobrze celujcie). 580 Strona 6 SYTUACJA POLITYCZNA WE WŁOSZECH W 1943 R. obywatele włoscy pochodzenia niemiec- kiego byli namawiani do wstępowania w szeregi NSDAP. Dodatkowo miały miejsce wrogie działania wobec robotni- ków włoskich zatrudnionych w niemiec- kich zakładach zbrojeniowych - prze- niesiono ich do baraków pilnowanych przez uzbrojonych strażników. Jednak najważniejszym problemem było współ­ działanie iemców z Włochami na szczeblu sztabowym. Ambrosio przyta- czał liczne przykłady na to, jak pod pre- tekstem koordynacji wspólnych operacji Niemcy zabierają wszelkie dokumenty armii włoskiej, w tym także meldunki wywiadowcze, a sami nic nie przekazują. Narada zakończyła się zapewnieniem Ribbentropa o chęci dalszego prowadze- Zdjęcie wykonane na chwilę przed startem samolotu z uwolnionym z niewoli Benito Mussolinim. nia wojny u boku armii włoskiej, na co gen. Ambrosio odpowiedział deklaracją rzyszyć i ochraniać go w obawie przed 29 VII ustalił, że Włosi rozpoczęli tajne o kontynuowaniu zmagań aż do wspól- agresją tłumu': Wieczorem dyktator zo- rozmowy z rządami brytyjskim i ame- nego zwycięstwa. Prawdopodobnie obie stał umieszczony w koszarach karabinie- rykańskim w celu podpisania zawiesze- strony doskonale zdawały sobie sprawę rów, a radio ogłosiło komunikat o jego nia broni. Dyrektywy OKW były w tej z tego, że deklaracje te są warte tyle, ile dymisji ze stanowiska premiera. sytuacji jednoznaczne, plany "Alaryk" kosztował papier, na którym je spisano. i "Konstantin" zostały połączone i jako Najważniejsza i podstawowa kwestia, SOJUSZNIK CZY WRÓG? operacja pod kryptonimem " Achse" która była pretekstem do zorganizowa- Jeszcze wieczorem marsz. Badoglio miały być zrealizowane przez stacjo- nia tej konferencji, czyli wspólna obrona wystosował do rządu niemieckiego de- nującą we Włoszech 10. Armię (XIV Półwyspu Apenińskiego, nie została klarację, w której oznajmiał, że "armia i LXXVI KPanc.). 8 VIII feldmarsz. Al- w ogóle poruszona. włoska będzie walczyć przy boku sojusz- bert Kesselring rozpoczął przygotowa- Do drugiego spotkania doszło niczej armii niemieckiej". Nikt jednak nia do przejęcia kontroli nad obszarem 15 VIII w Bolonii. Na czele delegacji nie- nie miał złudzeń, że intencją rządu Włoch. Przez cały czas należało jednak mieckiej stał gen. Alfred Jodl, natomiast włoskiego jest jak naj szybsze zerwanie zachować pozory współpracy. delegacji włoskiej przewodniczył nmvy współpracy z niewygodnym sojuszni- 6 VIII w Tarvisio odbyło się pierw- szef sztabu, gen. Mario Roatta. Z wielu kiem . W komunikacie OKW z 27 VII sze spotkanie gen. Ambrosio, który przyczyn rozmowy toczyły się w bardzo znalazło się sformułowanie: "Ftihrer nadal stał na czele Comando Supremo, złej atmosferze. Włosi bowiem już 1 VIII powziął niewzruszone postanowienie, oraz ministra spraw zagranicznych Raf- powiadomili Niemców, że chcą wycofać aby w razie potrzeby niemieckie siły faele Guariglii z feldmarsz. Wilhelmem swoją 4. Armię stacjonującą w połu ­ przejęły i utrzymały włoskie stanowiska': Keitlem, ministrem Joachimem von dniowej Francji, jednak nie zgodziła się Zamierzano rozpocząć wstępną fazę Ribbentropem i gen. Walterem Warli- na to strona niemiecka. Sytuację skom- planu "Alaryk", jednak z zastrzeżeniem montern, szefem OKW Potwierdzone plikowało także ogłoszenie 12 VIII, że zachowania jak największej tajemnicy, zostały ustalenia z Feltre dotyczące rząd włoski nawiązał kontakt z rządami tak aby nie dać Włochom pretekstu do oporu armii włoskiej w wypadku zaata- brytyjskim i amerykańskim. Budynek, zerwania paktu. Zamierzano przystąpić kowania Półwyspu Apenińskiego przez w którym odbywały się rozmowy, został do organizacji obrony północnych Ape- wojska alianckie. Niemcom udało się otoczony przez żołnierzy Waffen-SS, ninów i w tym celu rozpocząć przerzu- wymóc zgodę na skierowanie jednostek a Jodl sugerował, że delegacja włoska canie stacjonujących tam jednostek na do południowych Włoch oraz utworze- w każdej chwili może zostać aresztowana. południowy skraj tego pasma górskiego. nie obszarów specjalnych w środkowych Na te sugestie Roatta stwierdził, że od- W tym celu utworzono Grupę Armii rejonach kraju. Ambrosio zaznaczył niósł wrażenie, iż północne Włochy już "B': na której czele stanął feldmarsz . Er- w czasie dyskusji, że siły niemieckie są aresztowane. Wieczorem Jodl powia- win Rommel. We Francji i na Bałkanach napływają bez jakiejkolwiek zgody rządu domił OKW, że nie osiągnięto porozu- rozpoczęła się realizacja planu "Kon- włoskiego i już odbywa się ich kon - mienia i należy przystąpić do realizacji stantin", czyli przejmowanie wszystkich centracja w rejonie Rzymu. Także inne planu "Achse': Sztab Rommla otrzymał rejonów obsadzonych przez siły włoskie. wydarzenia świadczyły o tym , że rząd rozkaz przekroczenia granicy z Wło­ Gdyby sytuacja rozwijała się niepomyśl ­ niemiecki przygotowuje się do okupacji chami. Linię rozgraniczenia pomiędzy nie, oddziały GA "B" miały wkroczyć Włoch. W kilku miasteczkach Górnego Oberbefehlshaber (OB) "Stid" (Obszar do Włoch. Niemiecki nasłuch radiowy Tyrolu w pobliżu granicy z III Rzeszą Operacyjny " Południe") feldmarsz. Kes- 581 Strona 7 ENC YKLOPEDIA II WOJ Y SWIATOW EJ selringa a GA "B" feldmarsz. Rommla prowadząc n asłuch radiowy, zarejestrowa- znaj dująca s ię w pobLiżu hotelu z pewnoś­ wyznaczono w rejonie Piza - Arez- li, że stacjonująca niedaleko Gran Sasso cią wzbudz iłaby zainteresowanie kara- zo - Ankona. 17 VIII za koń czył a s ię jednostka karabinierów dowodzona przez binierów. Aby zap ewni ć b ezpi eczeń s two ewakuacja o dd z i a ł ów niemieckich mjr. Alberta Ri fugio ma s ię zająć ochron ą drugiej grupie i ca łej operacj i, Skorzeny z Sycylii, a d z i eń p óźniej O KW wyda- "bardzo ważnej osoby': Skorzeny i Kap- spo tkał s i ę z gen. Soletim, któremu pod- ł o dla 10. Armii dyrektywę, w której pler uznali, że m oże c h o d zić o Mussoli - lega ł ten obszar. Soleti da ł si ę nam ówić do okre ·lano g łów n e zadania s ił niemieckich niego. 10 IX gen. Student podj ą ł decyzję w p ó łpracy i wydał odpowiednie rozkazy, w przypad ku kapitulacj i wojsk włoski ch . o przystąpie niu do akcj i. Do jej przepro- aby patrole karabinierów nie zatrzymy- 10. Arm ia m i a ł a zapew ni ć drogi odwrotu wadzenia wyznaczono 90 spadochronia- wały sam ochodów niemieckich. 12 IX z równoczesnym opanowaniem rejonu rzy z batalionu szkolnego, a ich d owó dcą o godz. 9:00 gen. Student wyd a ł rozkaz ś rod kowyc h W łoch . Na p o łudniu kraj u zos ta ł mjr Mors. O peracja mu si ała zostać przystąpi eni a do akcji. Pierwsze szybowce rejon Neapol - Salerno m ia ł być bro- przeprowadzona szybko i sprawnie. Mors wystartowały z lotniska Practica di Mare niony przez ko rpus pancerny, natomiast p o d z ielił spadochroniarzy na dwie grupy. o godz. 13:00. Skorzeny po stan owi ł wziąć rejon Foggii przez dywi zję spadoch ro- Pierwsza, dowodzona przez kpt. Langgu- udzi a ł w akcj i i zają ł miejsce w szybowcu niarzy. Niemcy postawili sobie jeszcze tha, miała zaa t akować hotel z powietrza, z grupą spadochroniarzy, którą dowodził jedno waż n e zadanie - u wo lni ć Benita natomiast zadaniem d rugiej, pod dowódz- por. Meyer-Wehner. Ok. godz. 14:00 gru- Mussoliniego. twem Morsa, było uderze nie na obiekt od pa mjr. Morsa bez przeszkód zaję ła stację trony drogi dojazdowej. Plan m ia ł dwa kolejki linowej. Broni ący jej karabinierzy "DUCE, JEST PAN WOLNY" zasadnicze elementy, od których zależa ł nie tawiali ża dn ego oporu . W grupie 25 VII w godzinach wieczornych przebieg ca łej operacji. Pierwszy d otyczył l ądujących szybowców pilot jednego nie gen. Kurt Stude nt odbył rozm owę grupy Langgutha, która m ia ła zaatakować zd o ła ł wyh amować i maszyna ię rozbiła. z Hitlerem , w której zostal poinformo- hotel z powietrza. Skok ze spadochronem Hotel został zdobyty bez oporu. Do wanyo aresztowaniu Mus oliniego oraz nie wch o d z ił w rac hub ę, po ni eważ skocz- pokoju, w którym przebywał Mu solini, otrzymal rozkaz odnalezienia i uwolnienia kowie musieliby go wyko nać z wysoko ' ci wkroczył korzeny i powi edzi ał: "Duce, duce. astę pnego dnia Student p rzybył ok. 60 m, a to oz n aczało p ewną ś mierć. o trzyma łem rozkaz u wolnić Pan a': a do kwatery Kesselringa. Niemcy począ t­ Wybrano zatem jedyn ą możli wo ' ć, czyli płaskowyżu wyl ąd ował samolot kurierski kowo miel i du że trudno ' ci z uzyskaniem l ądowanie grup szturmowych na szy- Fieseler Fi 156 Storch, za sterami które- jakichkolwiek in fo rmacji o losie Musso- bowcach. W rejonie hotelu rozciągał s i ę go znaj dował się mjr Gerlach, o obisty liniego. Oficjalny komunikat oznaj mia ł, bowiem płas kowyż, na którym mogły wy- pilot Studenta. Mussolini i korzeny że były dyktator przebywa w areszcie. l ą d ować szybowce DFS 230. II IX zos tały weszli do kabiny i odlecieli. Następn ego Razem ze Studentem do Rzym u przybył one przerzucone z lotniska w Grosseto na dnia włos ki dyktator p rzybył do kwatery Haupsturmfiihrer Otto Skorzeny, który nowe lotnisko w Practica d i Mare, skąd Hitlera w G i erłoży. Himmler wykorzy- otrzymał rozkaz koordynowan ia w zel - spadochroniarze miel i wyr u szyć do walki. s t a ł ob ec n ość Skorzenego, aby u czyni ć kich dzia ła r1 z mi erzających do odnale- Drugi problem dotyczył grupy mjr. Mor- go bohaterem ca ł ej akcj i. Za ten wyczyn zienia duce i meldowania o wszy tkich sa. iemcy musieli p oru szać s i ę po zosta ł on odznaczony Krzyże m Rycerskim poczynaniach Studentowi. Wywiad SS, obszarze kontrolowanym przez W łoch ów, Krzyża Żelaznego i okrzyknięty bohate- którego szefem w stolicy W łoc h był a kolumna niemieckich spadochroniarzy rem narodowym. Obersturmbannfiih re r Herbert Kappler, us talił, że Mussolin i przebywa na wy pie Ponza. Student natychmiast przystąpił do d zi a ła ni a. Wyd a ł rozkaz, aby 3. batalion z l . pułku strzelców spadoch ronowych płk. Schultza p rzeprowadz ił błyskawiczną akcję na ",ryspę. Spadochroniar ze mieli zostać przerzuceni za pom ocą szybkich kutrów torpedowych. Gdy przygotowania do akcj i zostały zakor1czone, okaza ło się, że Mussolini zo t a ł przeniesiony w nowe, nieznane miejsce. Roz p oczę to ponowne mozolne zbieranie informacj i. Ud a ło si ę u stalić, że naj prawdopodobn iej nowym miejscem pobytu włoskiego dyktatora jest hotel "Cam po Imperatore" położo ny w p aś mie Gran Sasso w Abruzj i. iemcy, Przywódca III Rzeszy Adolf Hitler gratuluje Skorzenemu udanej akcji, podczas której uwolniono Mussoliniego. 582 Strona 8 yrektywę dotyczącą który miał poprosić rząd szwajcarski że nowy rząd włoski "patrzy całko­ D racji "Achse" OKW nr l ope- wydało o pośrednictwo w rozmowach dyplo- wicie odmiennie na charakter pro- 31 VIII. Dzień wcześniej feld- matycznych z aliantami. Szwajcarzy wadzonej wojny". Podobną rozmowę marsz. Kesselring został powiadomio- grzecznie, ale stanowczo odmówili konsul włoski Berio odbył w Tangerze ny, że z portu w Gibraltarze wyszło podjęcia się tego zadania. Niepo - z przedstawicielem rządu amerykań­ pięć brytyjskich lotniskowców, które wodzenie to zmusiło Włochów do skiego. Włosi otrzymali jednobrzmiące obrały kurs na wschód. Doszedł do nawiązania bezpośrednich kontaktów odpowiedzi (Amerykanie porowmieli przekonania, że alianci przystąpili do z Brytyjczykami. Po raz pierwszy udało się z Brytyjczykami i postanowili kolejnej fazy operacji przeciwko siłom się to radcy konsularnemu ambasady razem kontynuować rokowania), że Osi na Półwyspie Apenińskim . Sztab włoskiej w Portugalii, hrabiemu D'Aie- wszelkie rozmowy na temat zawiesze- niemiecki zakładał, że celem aliantów ta. W czasie rozmowy z ambasadorem nia broni będą prowadzone wyłącznie będą Korsyka i Sardynia, a jako drugi brytyjskim w Lizbonie przedstawił z przedstawicielami armii włoskiej. wariant rozwoju wydarzeń zakładano on sytuację powstałą po odsunięciu 12 VIII do Lizbony udał się gen . Ca- desanty w Kalabrii oraz Apulii. Mussoliniego od władzy i zaznaczył, stellano, który miał omówić z przed- Marsz. Badoglio 31 VII zwołał specjalne spotkanie, na którym obecni byli książę Acquarone, minister Gu- ariglia oraz gen . Ambrosio. Jedynym jego celem było omówienie kroków zmierzających do podjęcia rozmów pokojowych z aliantami. Z tym zada- niem do Zurychu udał się A. Pirelli, Niemieckie czołgi PzKpJw VI Tiger strzegące prze łęczy Brenner łeżącej na granicy pomiędzy Au s trią i Włochami. W momencie, w którym sprzymierzeni wylądowali we Włoszech , były one gotowe do wkroczenia do akcji. 583 Strona 9 ENCYKLOPEDIA II WOJNY SWIATOWEJ stawicielami aliantów dalsze działania przedstawić alianckie warunki poko- Carton de Wiart, zwolniony przez przeciwko oddziałom niemieckim jowe. Równocześnie marsz. Badoglio Włochów z niewoli i odesłany do Por- stacjonującym we Włoszech. 19 VIII oraz minister Guariglia poprosili tugalii. Stwierdził on, że taka sytuacja spotkał się on z gen. Walterem Bedel- przedstawicieli Watykanu o pośred­ jest całkowicie normalna dla włoskiej lem Smithem - szefem sztabu wojsk niczenie w rozmowach pokojowych. dyplomacji. Amerykanie nie zdziwili alianckich w basenie Morza Śród­ Prośba została przyjęta. Castellano się więc, gdy do Lizbony przybył kolej - ziemnego, gen. Strangiem - szefem zapoznał się ze wszystkimi warunkami, ny negocjator D'A ieta, który otrzymał wywiadu alianckiego na tym obszarze, a potem rozmowy utknęły w mar- nowe " pełnomocnictwa". 28 VIII Ca- oraz George'em Kennanem, który miał twym punkcie, okazało się bowiem, steli ano wrócił do Rzymu wyposażony że obie strony przybyły na spotkanie w amerykańską radiostację, przez któ - do Lizbony z całkowicie odmiennymi rą miał być utrzymywany bezpośredni zadaniami. Castellano jako zawodowy kontakt. 1 IX gen. Castellano udał się wojskowy otrzymał pełnomocnictwa na Sycylię, gdzie podjęto szczegółowe do zapoznania aliantów z sytuacją rozmowy z aliantami, które dotyczy- militarną we Włoszech i omówienia ły koordynacji działań wojskowych wspólnych działań mających na celu w rejonie Rzymu i w południowych rozbrojenie armii niemieckiej . Wskazał Włoszech. Zapoznał on Amerykanów słabe strony jej systemu obrony oraz z bardzo dokładnymi informacja- dokładną dyslokację wojsk i ich skład. mi o możliwościach armii włoskiej. Tymczasem alianci się spodziewali, Stwierdził, że armia królewska nie że Włoch ma pełnomocnictwa do jest w stanie skutecznie przeciwstawić przyjęcia zaproponowanych warun- się oddziałom niemieckim. Jed yną ków. Ostatecznie ustalono, że jeś li do realną s iłą była marynarka wojenna, 30 VIII strona włoska nie powiadomi która mogła bez większych przeszkód o przyjęciu przedstawionych postula- wyjść z portów i udać się w bezpieczne tów, będzie to oznaczało ich odrzuce- miejsce (jako port docelowy wyzna- nie. W razie ich przyjęcia gen. Dwight czono Maltę), a nawet w razie potrzeby Eisenhower miał sześć godzin przed skutecznie przeciwstawić się Niemcom. wyznaczonym terminem lądowania we Lotnictwo włoskie praktycznie nie ist- Włoszech ogłosić publicznie podpi- niało . Oddziały ewakuowane z Sycylii sanie zawieszenia broni. 24 VIII do zostały zdziesiątkowane. Sprzęt, jakim Lizbony przybyli gen. Zanussi oraz dysponowały, był przestarzały i na do- Grandi, którzy przedstawili swoje datek w fatalnym stanie technicznym. Mussolini gwałtownie stracii władzę, jednak upoważnienia do rozmów z aliantami. Największe zakłady lotnicze Fiat całko­ liczył na jej odzyskanie. Niemcy chcieli wy- korzys ta ć jego autorytet u części Włochów do Pojawienie się nowych pełnomocni ­ wicie kontrolowali Niemcy. Niewielka przeciqgnięcia ich na swojq s tron ę. Na zdjęc iu ków wprowadziło pewne zamieszanie, odległość od granicy z III Rzeszą spra- duce omawia organizację przyszłych włoskich Amerykanie zastanawiali się nawet wiała, że Turyn mógł zostać w każdej oddziałów wojskowych mających walczyć nad aresztowaniem Zanussiego, jednak chwili zajęty przez Wehrmacht. Co w Italii u boku żo łnierzy III Rzeszy. sytuację wyjaśnił brytyjski gen. Adrian ważniejsze, produkowane tam myś ­ liwce G.55 miały niemieckie silniki i uzbrojenie. Już podczas walk o Sy- cylię "zag inął" transport 150 silników Daimler-Benz DB 605 przeznaczonych dla tych maszyn . To nie przeszkodziło Niemcom w dochodzeniu należności, które ostatecznie zostały wypłacone. Po proklamowaniu Republiki Socjalnej silniki zostały odnalezione na bocznicy w Mediolanie i przekazane producen - towi . Armia lądowa była praktycznie na granicy rozpadu. Klęski poniesione w Tunezji oraz Rosji wywołały fatalne Gen. Montgomery, głównodowodzqcy brytyjskiej 8. Armii, przemawia do żo łnierzy kanadyjskich. Zdjęc ie wykonano na początku kampanii włoskiej. 584 Strona 10 KAPITULACJA WŁO C H Musso lini w trakcie inspekcji wiernych sobie l ą dujące w Reggio di Calabria (operacja oddzia łów wojskowych. "Baytown") n apo tkały zdecydowany ko ntratak p o d o dd z i a łów z 29. DGPanc. i 26. DPanc. Opór Niemców nie by ł czterech l ą d ow i s k w rejo ni e Guido - m oże zbyt silny, ale Brytyjczycy i Ka- nii, Litto rio, Ce rve teri i Furbary o raz nadyjczycy musieli s i ę spo ro nat r ud z i ć, dostarczenia ś r o dk ów tra nspo rtu . żeby 9 IX os i ąg n ąć rejon Ma riana 3 IX w mi as teczku Cassibile na Sycylii di Catanzaro. gen. Castellano p o dpi s ał w imieniu Oficjalny komuni kat o podpi - r zą du włos ki e go tzw. ko n we n cj ę woj - saniu zawieszenia broni naj prawdo- s kową o kapitulacji ( b y ł to pro t o k ó ł podobniej w za m yś l e Ameryka nów "Short Armistice"). W łoc h y zobo- i Brytyjczyków mi a ł d oprowa d z i ć do w i ązywa ły s i ę w niej do za przestani a ro z p oczęc i a przez a r m i ę w łos ką d z i a ła ń wszelki ch d z i a ł ań wobec ali antów przeciwko Niemco m. Ostateczn ie 8 IX 12 IX o godz. 20:00. Podpisa ne poro - o godz. 19:45 marsz. Badoglio wyg ł osi ł zumienie zos t a ło jednak zerwa ne przez przez radio specjalne o ś w i a d cze ni e . gen. Eisenhowe ra. 6 IX do Rzymu Wy r aź ni e zaznaczy ł w nim , że armi a przybyli gen . Maxwell Dave np o rt Tay- w łos k a powinna s t a wi ć opó r zbrojny lo r - z a s t ę p c a dowódcy 82. DPD, w razie " n a p aści z jakiejkolwiek stro- o raz płk Ga rdine r z dowó dztwa ny". To stwierd ze nie s t a n owi ło czytelny transpo rtu powietrznego, któ rzy syg n a ł dla Kesselringa, który wyd a ł mieli zaj ąć s i ę o rga ni zacją przygoto- odpowiedni e rozkazy. Gdy ra nkie m wa ń do desa ntu. W czasie spotka nia 9 IX a m ery kańs ki e o dd z i ały z 5. Armi i nas troje wś ró d żo łni e r zy i oficerów. z marsz. Badoglio gen. Taylo r oznaj- roz p oczęły o p e rację d esa ntową w rejo - Castellano pro p o n owa ł , aby w rejo- mił , że gen . Eisenhowe r z d ecyd owa ł s i ę nie Sa lerno, n a tr afi ły na zac i e kły opór nie Livo rn o o raz Anko ny d o ko n ać 8 IX o godz. 20:00 publicznie og łos i ć ze stro ny n iemieckiej . desa ntów co najmniej pi ęc iu dywizji wia d o mo ść o kapitulacji Wło c h . Co Nad ranem z Rzymu wyr u szyła pi echoty, a n as t ę pni e do walki skie- p o d yktowało taką zmianę stanowiska? kolumna samochodów. która skiero- ro wa ć d z i es i ęć jednostek wielki ch. W nocy z 3 na 4 IX w Pizzo wała się w stronę Pescary. Znajdowali Desa nt taki s p owo d owa łby ca łkowit e w Kalabrii nastąpiło oddzia- niej król Wiktor Emanuel _ _.. ~. zni szczenie s ił niemieckich z n ajdują ­ łów brytyjskiej 8. Armii oraz gen. Ambr cych s i ę w p o łudni owyc h Wło szec h mery'ego. Oddziały portu wszyscy zo i p ozwo lił na szybkie i skuteczne oraz kaJl1a(łyjl>ki4ej. ~~~)aiV yciel "Baio- zo rga nizowa nie opo ru jednostek wło ­ skich. Na tym etapie rozmów Wło s i po raz pierwszy rozcza rowali s ię po s t awą alia ntów. Sprzymierze ni nie dyspo- nowa li o dp ow i e dni ą ilo ś cią ś rodków desantowych, aby p rze prowad z ić taką o p eracj ę , co w i ęcej - nie m ieli nawet taki ch pl a nów. Jak s i ę p óź niej okazało, za równo ge n. Ma rk Wayne Clark, jak i gen . Harold Alexa nder zupełnie nie rozum ieli specyfiki d z i a ła ń wojennych na Pó ł wysp i e Ape niń s kim . Castellano . z d o ła ł pr ze ko n ać Amerykanów do zo rga nizowa nia specjalnej operacji. któ rej celem b y ło opanowanie Rzymu. Do tego zadania wyz naczono amerx- k a ń s ką 82. DPD, któ ra miała zostać zrzuco na na p ó łn oc od Rzymu. Wło . zo b ow i ąza li s i ę do zo rganizowania Niemieckie samob ieżn e dzia ło 5turmgeschiitz /li w czasie ostrzału atakujqcych oddzia łów soj uszniczych we Włoszech . Strona 11 ENCYKLOPEDIA II WOJNY SWlATOWEJ Gotowy do akcji niemiecki karabin maszynowy dowództwo gen. Giacomo Carboniemu, (zarówno armii królewskiej, jak i ka- MG 42 wraz z obsługą, południowe Włochy, który dowodził korpusem zmotoryzo- rabinierów, straży leśnej oraz policji) koniec lata 1943 r. MG 42, który żołnierze wanym (DPanc. "Ariete" i "Centauro" zostały rozbrojone. Po negocjacjach, wojsk sprzymierzonych nazywali "spandau", oraz DZmot. "Piave"). Kilka godzin które prowadził gen. Calvi di Bergolo, charakteryzował sięspecyficznym odgłosem później dowództwo nad jednostka- dowódca DPanc. "Centauro", uzgodnio- strzałów, wynikającym z olbrzymiej szybko- mi włoskimi w rejonie Rzymu objął no, że w mieście pozostanie uzbrojona strzelności. marsz. Enrico Caviglia, który natych- dywizja "Piave", która będzie utrzymy- miast poprosił Kesselringa o zawiesze- wała porządek, oraz nie zostaną rozbro- nie broni. Walki w samym mieście oraz jone formacje policyjne. Rzym otrzymał netta", który skierował się do Brindisi. w okolicy były bardzo zacięte. Kessel- status miasta otwartego. Rozejm podpi- W Rzymie pozostał szef Comando ring zażądał, aby w promieniu 50 km sano w południe l O IX i marsz. Caviglia Supremo gen. Roatta, który starał się od Rzymu wszystkie oddziały włoskie wydał rozkaz zaprzestania oporu od opanować sytuację. Dowódcy włoskich dywizji i poszczególnych garnizonów prosili o rozkazy. Roatta odpowia- dał, że powinni postępować zgodnie z oświadczeniem marsz. Badoglio oraz aktualną oceną sytuacji. Jako najwyższy rangą oficer włoski sprawował także dowództwo nad jednostkami rozlo- kowanymi w rejonie Rzymu. Kwestią czasu był wybuch starć zbrojnych z oddziałami niemieckimi z 2. Dywizji Strzelców Spadochronowych. Roatta postanowił opuścić Rzym i przekazał Żołnierz włoskiej piechoty górskiej - alpini - celuje z pistoletu Beretta model/o 1934. Po uwolnieniu Mussoliniego wśród wiernych mu oddziałów znalazła się włoska 4. Dywizja Alpini "Monte Rosa". 586 Strona 12 KAPITULACJA WŁOCH godz. 16:00. Niemcy po wkroczeniu z dowódcą dywizji; część Włochów także to, iż wielu Włochów nadal po- do miasta przystąpili do rozbrajania zdołała przedostać się na inne wysepki pierało Mussoliniego. Po raz pierwszy wszystkich oddziałów włoskich i aresz- i została ukryta przez Greków. Na Bał­ duce wystąpił publicznie 18 IX przez towali gen. Calvi di Bergolo. Kesselring kanach jednostki włoskie znajdowały radio w Monachium. Ogłosił prokla- ogłosił, że w mieście oraz na terytorium się w Grecji i Jugosławii. 10 IX dowo- macj ę Włoskiej Republiki Socjalnej, Włoch zaczyna obowiązywać niemiec- dzący oddziałami włoskimi w Grecji która miała być urzeczywistnieniem kie prawo wojenne. gen. Vecchiarelli podpisał porozumie- ideałów faszystowskich. W Mediolanie gen. Ruggero po nie, na mocy którego Niemcy gwaran- W wyniku operacji "Achse" Wehr- zapoznaniu się z żądaniami zgodził towali Włochom zachowanie pełnego macht zdobył l mln 200 tys. karabinów, się przekazać całkowitą kontrolę nad uzbrojenia w zamian za niepodej - 40 tys. lekkich i ciężkich karabinów miastem Niemcom. Podobnie postąpił mowanie kroków antyniemieckich. maszynowych , 10 tys. dział i armat, gen. Enrico Adami Rossi w Turynie. Podobnie jak w Rzymie, gdy jednost- 15 tys. samochodów, 950 czołgów i sa- Generałowie ci doskonale zdawali so- ki niemieckie przejęły kontrolę nad mochodów pancernych, 4 tys. samo- bie sprawę z olbrzymiej przewagi, jaką wszystkimi strategicznymi rejonami, lotów oraz 58 okrętów. Do niemieckiej Niemcy dysponowali w północnych Włochów aresztowano. W Jugosławii niewoli dostało się 650 tys. żołnierzy Włoszech, i wiedzieli, że jakikolwiek dywizje "Venezia" i "Taurinense" jako i oficerów. Dla Niemców i aliantów opór będzie daremny. 'J ednak w kilku jedyne odmówiły rozbrojenia i przy- rozpoczynała się ciężka i długotrwała przypadkach Niemcy spotkali się ze stąpiły do walki. Włosi zawarli porozu- kampania apenińska . zdecydowanym oporem jednostek mienie z partyzantami Tity. Na mocy włoskich. Wyspa Kefalinia wraz z przy- tego układu partyzanci nie atakowali ległymi wysepkami była obsadzona Włochów, ci zaś przekazali im część Hitler wydał rozkaz rozbrojenia od- przez oddziały DP "Acqui", którą uzbrojenia z magazynów armii. Wielu działów włoskich, gdy tylko dowiedział dowodził gen. Gandin . 13 IX Niem- żołnierzy włoskich wstąpiło do od- się o kapitulacji Włoch. Oddziały nie- cy zwrócili się z żą daniem poddania działów partyzanckich. W większości mieckie niezwykle sprawnie go wykona- wyspy. Zostało ono odrzucone, Włosi przypadków operacja "Achse" prze- ły. Zdjęcie zrobione na początku zimy postanowili się bronić. Opór trwał do biegła jednak bez przeszkód ze strony 1943-1944 r., kolumna włosk i ch jeńców 22 IX. Po zdobyciu wyspy Niemcy roz- włoskich oddziałów. Należy zaznaczyć, przygl ąda s i ę oddz i ałowi niemieckiemu strzelali 8500 żołnierzy włoskich wraz że na taki jej przebieg miało wpływ wypakowującemu ekwipun ek. 587 Strona 13 DO OBRONY KW wysoko oceniło wykonanie zapewne będzie dążył do realizacji O planu "Achse". Do końca wrześ­ nia Kesselring doprowadził do rozbro- swoich planów ataku od tej strony na iemcy w nadchodzącym 1944 r. Przy- jenia jednostek włoskich stacjonują­ jęto, że należy się przygotować do cych na Półwyspie Apenińskim oraz obrony półwyspu i siły niemieckie rozmieszczenia jednostek niemieckich muszą być zdolne do wykonania w newralgicznych rejonach przewi - silnego zwrotu zaczepnego. Koncepcje dzianych do obrony. Fatalne decyzje obrony Półwyspu Apenińskiego były aliantów w okresie pertraktacji z rzą­ efektem bałaganu organizacyjnego, jaki dem Badoglio doprowadziły do zaprze- panował we Włoszech , oraz rywalizacji paszczenia realnej szansy na szybkie dwóch silnych osobowo ś ci - Rommla zakończenie działań wojennych we i Kesselringa . Włoszech. Przed Niemcami rysowały We Włoszech OKW utworzyło Żołnierze niemieccy prowadzq ogień ze sta- się dwie możliwości przyszłych działań dwa zgrupowania operacyjne: OB nowiska obronnego z karabinu maszynowego sprzymierzonych: wykorzystanie przez "SUd" oraz GA "B". Koncepcja feld- MG 42 wyposa żon ego w magazynek bębnowy nich obszaru południowych Włoch marsz. Rommla dowodzącego GA "B" zamiast stosowanego najczęściej zasilania jako bazy wypadowej do desantu na zakładała wycofanie się z obszaru z taśmy. Warunki terenowe we Włoszech sprzy- Bałkany lub rozpoczęcie operacji południowych Włoch i utworzenie jały obronie. Liczne wzgórza i pasma górskie wojskowych w kierunku na północ. linii obrony Piza - Arezzo - Ankona. utrudniały ataki - teren widoczny na zdjęciu Po wnikliwej analizie OKW doszło Rommel obawiał się , że alianci mogą sugeruje, że wykonano je w pobliż u wybrzeża . do wniosku, że alianci nie są w stanie wykonać kilka desantów taktycznych przeprowadzić dużej operacji desanto- za obecnymi liniami obronnymi w rejonie Neapolu (trzy wspólne akcje: wej. Zastrzeżenia dotyczyły wyłącznie i w ten sposób zamknąć wojska nie- "Barracuda", "Gangway" i "Mustang"). roku 1943, gdyż doskonale zdawano mieckie w okrążeniu. W istocie alianci Rommel zakładał, że idealnym rejo- sobie sprawę z tego, że Bałkany są planowali początkowo lądowanie pod nem do przeprowadzenia tego typu swoistym konikiem Churchilla, który Salerno (operacja "Avalanche") oraz operacji jest rejon Zatoki Genueńskiej, 588 Strona 14 PRZYGOTOWANIA DO OBRONY a równocześnie nastąpi desant od stro- budową umocnień polowych. Utrzymy- w południowo - zachodniej - góry ny Adriatyku. Według koncepcji Kes- wanie dwóch zgrupowań operacyjnych Aurunci . Oba te pasma zajmują prawie selringa, dowódcy OB "Siid", należało we Włoszech wprowadzało niepotrzebne całą szerokoś ć półwyspu, zostawiając utrzymać obszar środkowych Włoch zamieszanie. 4 X OKW powierzyło jedynie dwie wąskie doliny, przez które i zorganizować główną linię obrony feldmarsz. Kesselringowi dowodzenie wiodą drogi do Rzymu. Pierwsza, w najwęższym miejscu półwyspu, co wszystkimi działaniami wojennymi na tzw. Via Casilina, biegnie doliną rzeki ze względu na dogodne ukształtowanie tym terenie. Utworzono OB "Siidwesf: Liri (droga nr 6), a następnie rozgałę ­ terenu wymagało stosunkowo niewiel- które przejęło zadania zlikwidowanego zia się w rejonie Subiaco, omijając góry kich zabiegów oraz zajmowało mało dowództwa GA "B': Skład i organizacja Simbruini, i po ponownym połączeniu czasu. Na wypadek lądowania w Za- OB "Siidwest" były następujące: 14. Ar- biegnie dalej na północ do Rzymu. toce Genueńskiej Kesselring postulo- mia gen. Eberharda von Mackensena Drugi szlak, Via Appia (droga nr 7), wał zorganizowanie silnego odwodu (LXXXVII Korpus, Dowództwo Obrony rozpoczyna się wzdłuż Morza Tyr- składającego się z 6-7 dywizji grena- Wybrzeża Adriatyku, Korpus "Witthoff") reńskiego , aby poprzez Błota Pontyj- dierów pancernych, które mogłyby łącznie w pierwszej linii dysponowała skie dojść do stolicy. Dodatkowo na w razie desantu szybko włączyć się do pięcioma dywizjami. W odwodzie były walki. Wybór koncepcji prowadzenia 1. DGÓr., dywizja pancerna oraz LI KG. dalszych działań we Włoszech nastąpił 10. Armia gen. Heinricha von Vie- 30 IX w trakcie konferencji zorgani- tinghoffa dysponowała XIV KPanc. zowanej w kwaterze głównej Hitlera. i LXXVI KPanc. W korpusach było łącz­ Zwyciężyła koncepcja Kesselringa. nie dziesięć dywizji, w tym jedna pancer- Feldmarsz. Albert Kesselring był na. Jednostką odwodową była Dywizja znakomitym organizatorem i oficerem Pancernospadochronowa "Hermann sztabowym. Podczas I wojny świato- Goring': Jednostki odwodowe stanowiły wej służył jako oficer artylerii zarówno 3. DGPanc. i 4. Dywizja Strzelców Spa- w jednostkach liniowych, jak i w szta- dochronowych. bach. W latach 30. został skierowany do Luftwaffe, gdzie ponownie dał się ORGANIZACJA OBRONY poznać jako znakomity organizator. Po Obszar środkowych Włoch ograni- objęciu naczelnego dowództwa OB "Siid" czony jest dwoma pasmami górskimi. podjął się trudnego zadania, jakim było W części północno-wschodniej znaj- zorganizowanie oporu w Tunezji. Bardzo dują się Apeniny Środkowe, natomiast sprawnie nawiązał kontakty z dowód- cami włoskimi. W zasadzie jedynym dowódcą, z którym miał " kłopoty': był Przygotowania do obrony w środkowych Włoszech - porucznik Wehrmachtu wydaje Rommel. Obecnie jego zadaniem było polecenia sierżantowi, lato 1943 r. zorganizowanie silnego frontu prze- ciwko aliantom we Włoszech. Zgodnie z poleceniem OKW OB "Siid" miało w rejonie Gaeta - Ortona utworzyć główną linię obrony, która musiała być utrzymana za wszelką cenę. W związku z przygotowaniem stałej obrony Kes- selring miał otrzymać dwie dodatkowe dywizje (305. DP i 90. DGPanc.) oraz batalion forteczny dotychczas stacjo- nujący na Sardynii. Celem GA "B" było zorganizowanie silnej obrony w rejonie Istrii i Słowenii oraz osłona szlaków ko- munikacyjnych w północnych Włoszech. W październiku przy sztabie 10. Armii powstało dowództwo wojsk inżynieryj­ no-saperskich, które miało zająć się roz- Jedny m z elem entów przygotowań do obrony było minowanie dróg i mostów, czym zajmo- wali się saperzy. Żołnierz po prawej nosi na kieszeni munduru Żela zny Krzyż pierwszej klasy i srebrną odznakę za rany. Strona 15 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ południu obszar śro dkowych Włoch osłaniane było przez drugą pozycję stawa, a następnie Linię Gotów, wiele przecinają cztery duże rzeki: Rapido, pośrednią - "Orange" - która znaj- niemieckich załóg miało zniszczonych Gari, Garigliano i Sangro. Tak więc już dowała się w rejonie Spigno i Monte 20 i więcej alianckich czołgów. Drugim na samym początku, chcąc wkroczyć Feuci. W budowie była tyłowa pozycja rodzajem stanowisk polowych był Pan - na szlaki do Rzymu , alianci musieli "Cezar". Linia ta biegła od Pescary nad zernet-MG, czyli betonowa kopuła ze uporać się z tymi rzekami. Dalsze dzia- Adriatykiem przez Avezzano i Velletri stanowiskiem na karabin maszynowy łania na kierunku rzymskim nie byłyby do wybrzeża Morza Tyrreńskiego. Obie wkopywana w ziemię. Tak jak w przy- możliwe bez uprzedniego opanowania pozycje obronne - Gustawa i Hitlera padku Pantherturmu jej główny atut górujących na tymi dolinami masy- - zostały utworzone głównie z roz- stanowiły niewielkie rozmiary. Żoł­ wów Monte Cassino - Monte Cairo budowanych pozycji artyleryjskich nierz dysponował pokaźnym zapasem oraz Monte Maio, a także doliny rzeki oraz elementów fortyfikacji stałych. amunicji i bez większych problemów Ausente. Wykorzystano dwa typy fortyfikacji: mógł samodzielnie walczyć przez wiele Niemcy wybudowali kilka pasów Pantherturm i Panzernet-MG. W kon- godzin. Kopuły rozmieszczano zgodnie obronnych. Pierwszym była Linia strukcji stanowiska Pantherturm użyto z dobrze opracowanym schematem, Gustawa, zaczynająca się w rejonie wieże czołgu Panther ze znakomitą dzięki któremu sąsiednie stanowiska miejscowości Ortona, biegnąca przez armatą kalibru 75 mm . Wieżę usta- broniły się wzajemnie. Linia Gustawa Castel di Sangro i Cassino aż do Gaety. wiano na specjalnym betonowym miała głębokość 5-7 km, Linia Hitlera Druga, zwana Linią Hitlera, znajdo- schronie, w którym znajdowało się po- - 3-5 km. Największą zaletą obu wała się w odległości 15 km za Linią mieszczenie dla załogi. Pantherturmy pozycji był jednak doskonale zorgani- Gustawa i przebiegała przez Monte były niezwykle groźne dla alianckich zowany system ognia artyleryjskiego. Cairo, Piedim6nte, Pontecorvo, San czołgów. Dzięki niewielkim gabarytom Składał się on głównie z artylerii rakie- Oliva do Terraciny. Łączyły się one trudno je było wykryć, dodatkowo towej oraz moździerzy. w rejonie Passo Corno. Na obszarze Niemcy umiejętnie wkomponowali pomiędzy obiema liniami wybudo- je w teren i rozmieścili w kluczowych Obsługa działa przeciwpancernego wano pozycję pośrednią "Dora", która rejonach tak, że nawet jedna załoga Panzerabwehrkanone Pak 40 buduje zaczynała się w rejonie Formii, dalej Pantherturmu mogła przez wiele go- zamaskowan e stanowisko obok domu. biegła przez Esperię do Belmonte dzin walczyć z przeważającymi siłami Po ukończeniu pracy będz ie ono wyglądać i Monte Bianco la Meta. Lewe skrzydło aliantów. W czasie walk o Linię Gu- jak drewniana szopa. 590 Strona 16 ChWili przystąpienia do kolejnej wolne. Montgomery z żelazną konsek- sytuacji. Największym problemem był W fazy działań we Włoszech wojska alianckie stanowiła 15. GA dowodzona wencją wcielał w życie swoją doktrynę prowadzenia wszelkich działań zaczep- brak styczności z lądującym w rejo- nie Salerno brytyjskim X Korpusem przez gen. Alexandra, w której skład nych, która opierała się na uzyskaniu gen. Richarda McCreery'ego. Walcząca wchodziły brytyjska 8. Armia (XIII przewagi liczebnej nad przeciwnikiem. na prawym skrzydle brytyjska 56. DP i V Korpus) gen. Montgomery'ego oraz Zdobycie niezniszczonych portów nie zdołała się połączyć z amerykal'lską amerykańska 5. Armia (brytyjski X Kor- sprawiło, że "Monty" skupił uwagę na 45. DP, która znajdowała się nad rzeką pus i amerykański VI Korpus) gen. Ciar- organizowaniu bazy zaopatrzeniowej Sele. Dopiero następnego dnia udało ka. 3 IX oddziały Montgomery'ego dla swojej armii. 9 IX amerykańska się zdobyć miejscowości Eboli i Battipa- wylądowały w rejonie Reggio di Ca- 5. Armia rozpoczęła lądowanie w re- glia, co oznaczało utworzenie jednolitej labria i rozpoczęły marsz na północ. jonie Salerno i napotkała silny i zde- strefy obronnej. W dniach 12-14 IX Pomimo sporadycznego oporu ze strony cydowany opór niemiecki. W rejonie Niemcy przeprowadzili silny kontratak Niemców tempo natarcia 8. Armii było tym znajdowały się Dywizja Pancer- w celu odzyskania Eboli. Do szcze- nospadochronowa "Hermann G6ring", gólnie ciężkich walk doszło w rejonie 16. DPanc. oraz 15. DGPanc. Lądowanie Altavilli i o fabrykę tytoniu. Sytuacja przebiegło bez przeszkód, jednak już była tak zła, że gen. Alexander wydał o godz. 7:00 silne uderzenie niemieckich gen. Montgomery'e mu rozkaz przyspie- czołgów z 2. ppanc. nieomal doprowa- szenia natarcia 8. Armii w kierunku dziło do zlikwidowania 2. i 3. batalionu na Salerno. "Monty" jednak, jak miał 142. pp z 36. DP. Amerykanom udało się w zwyczaju, powiadomił Alexandra, że powstrzymać nacierające czołgi głównie "prowadzi działania zaczepne" i nie jest dzięki skutecznemu ogniowi prowadzo- w stanie przyspieszyć marszu. Wysłanie nemu z bazook. Zniszczono 7 z 15 ata- do Montgomery'ego gen. Richardsona kujących czołgów PzKpfw IV. Na szczęś­ z osobistym listem od Alexandra nic cie dla Amerykanów piechota niemiecka nie dało. Rankiem 15 IX czołowa 5. DP została powstrzymana silnym ogniem z 8. Armii znajdowała się w odległości Samolot myśliwski Lockheed P-38 Lightning. artyleryjskim z samobieżnych haubic, co 70 km od rejonu walk 5. Armii. Posta- Ma szyny tego typu, działajqce w ramach 12. dywizjonu rozpoznania fotograficznego, sprawiło, że niemieckie czołgi nie miały wa "Monty'ego" była zaskoczeniem dla stacjonujące w bazie La Marsa w Tunezji, ochrony. Aby nie stracić wszystkich Amerykanów, choć nie powinna. W cza- rozpoznały ponad 80% terenu Włoch przed pojazdów, Niemcy musieli się wycofać. sie rozmowy z gen. Clarkiem Montgo- rozpoczęciem działań bojowych. Kolejne godziny nie przyniosły poprawy mery zapytał Amerykanina, czy dobrze 591 Strona 17 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ Lockheed P-38 Lightning na początku kampanii włoskiej służył głównie jako osłonabombowców, stopniowo jego rola została zmieniona na samolot wsparcia. zna gen. Alexandra. Gdy otrzymał Dopiero 20 IX Brytyjczykom udało się danych wywiadu ustalono, że we wło­ odpowiedź przeczącą, tak scharakte- osiągnąć rejon Brienza - Polla - Auletta, skim rejonie działań wojennych Niemcy ryzował dowódcę 15. GA: "Zapewne co ostatecznie doprowadziło do połącze­ dysponują aż 28 dywizjami. W rzeczy- w trakcie naszych wspólnych działań nia się 8. Armii z oddziałami 5. Armii. wistości Kesselring zdołał zgromadzić otrzyma Pan od Alexandra jakieś roz- 21 dywizji, z których 6 znajdowało się kazy, których sensu Pan nie zrozumie. KIERUNEK WIECZNE MIASTO na północy, a 2 w Słowenii. Niemniej Wtedy proszę je spokojnie zignoro- Po opanowaniu rejonu Neapol - Tre- jednak Niemcy mieli przewagę, a to wać, a jego posłać do diabła". Zapewne moli kolejnym celem dla 15. GA było oznaczało, że kolejne tygodnie przynio- właśnie 12 IX zastosował się do swojej uchwycenie strategicznej drogi nr 5, są ciężkie walki. Kolejnym problemem rady i nic nie zrobił, aby pomóc Ame- która łączyła Rzym i Pescarę. Brytyjska generała były niestety ambicje premiera rykanom. Do południa 16 IX gen. Clark 8. Armia rozpoczęła marsz na Pescarę, Churchilla, który stwierdził, że "Rzym opanował sytuację na przyczółku, natomiast amerykańska 5. Armia - na to klucz do sukcesu we Włoszech" i żą­ a Niemcy, nie chcąc ponosić kolejnych Rzym . 20 X Brytyjczycy dotarli nad rze- dał zdobycia miasta - jak najszybszego strat (zwłaszcza w broni pancernej), kę Sangro, natomiast Amerykanie nad i za wszelką cenę - choć nie miało ono postanowili się wycofać i zająć pozycje rzekę Volturno. Alianci wkroczyli na ob- żadnego znaczenia militarnego. na wyznaczonej głównej linii obronnej. szar, na którym bardzo trudno było pro- 25 X w Tunisie odbyła się narada, Kesselring wcześniej ustalił z OKW, że wadzić jakiekolwiek działania militarne. w której wzięli udział gen. Eisenhower jednostki będą mogły się wycofywać tak, Południowo-zachodnie Włochy charak- oraz wszyscy głównodowodzący na aby zachować ich główne siły bojowe, teryzowały się bardzo słabo rozwiniętą froncie włoskim. Eisenhowera za- i obrona będzie przebiegać na Linii siecią dróg bitych. Z wyjątkiem kilku skoczyło stanowisko gen. Alexandra, Gustawa. Niemiecka 10. Armia uniknęła głównych autostrad biegnących z połu­ który stwierdził, że "w każdej chwili okrążenia, lecz poniosła ciężkie straty. dnia na północ drogi miały nawierzch- nieprzyjaciel może przejąć inicjatywę". nię szutrową . Gdy nadszedł październik Aby do tego nie dopuścić, należy jak i wystąpiły silne opady, większość dróg najszybciej podjąć kroki mające na celu nie nadawała się do użytku. Zamieniały zdobycie Rzymu. Alexander stwier- się w błotniste, śliskie szlaki, po których dził także, że trzeba zastanowić się mogły się poruszać jedynie karawany nad wzmocnieniem własnych sił do ... mułów. Nawet znakomite amerykańskie 30 dywizji. Amerykanie byli zdania, że Dodge'e czy GMC nie nadawały się do takie wzmocnieąie może się odbyć ze transportu amunicji i wyposażenia. szkodą dla planowanej operacji lądowa­ Pogoda okazała się sprzymierzeńcem nia we Francji. Ostatecznie do Włoch strony niemieckiej. Alianci zdołali już skierowano amerykańską 1. DPanc., przerzucić do Włoch 11 dywizji, które polski II Korpus oraz Francuski Korpus ugrzęzły w błocie . Jednostki alianckie Ekspedycyjny (FKE). Eisenhower wydał zaczęły nękać braki w zaopatrzeniu, co także rozkaz, aby pozostawić znaczne dotyczyło zarówno sprzętu wojskowe- środki desantowe, które miały zostać go, jak i ciepłej odzieży. Doprowadziło przetransportowane do Wielkiej Bryta- to do kilku humorystycznych zdarzeń. nii. Aby zwiększyć mobilność 15. GA, Amerykańska 36. DP przez osiem dni Połączony Komitet Szefów Sztabów Kampania we Włoszech charakteryzowała nie otrzymywała obowiązkowych przy- zgodził się przydzielić 15 tys. pojazdów się koniecznością przekraczania licznych rzek działów papierosów, co - jak stwierdził mechanicznych wojskom we Włoszech. i strumieni, które biegły w poprzek kieru n- jej dowódca - "wywa rło fatalny wpływ Oczywiście odbyło się to kosztem jed- ku natarcia sprzymierzonych. Na zdjęciu wykonanym w październiku 1943 r. oddział na morale i ducha bojowego żołnierzy': nostek stacjonujących w Wielkiej Bry- brytyjski pokonuje rzekę Volturno po moście Gen. Alexander miał jednak większe tanii. 8 XI gen. Alexander przedstawił wybudowanym przez amerykańskich saperów. powody do zmartwienia. Na podstawie plan działań we Włoszech. Pierwsza faza 592 Strona 18 DZIAŁANIA ALIANTÓW zakładała natarcie brytyjskiej 8. Armii - wzdłuż Monte Marrone, następ- II Korpusem. II Korpus po sforso- na rejon Pescara - Popoli i po przeła­ nie do Monte Sammucro i nad rzeką waniu rzeki Rapido w dniu 20 I miał maniu obrony nad rzeką Sangro atak Garigliano łączyła się z Linią Gustawa. uderzyć na San Angelo na południe na Rzym wzdłuż drogi nr 5. W drugiej Natarcie 8. Armii rozpoczęło się w nocy od miasteczka Cassino i przedrzeć się fazie amerykańska 5. Armia miała pod- 19 XI w rejonie miejscowości Casoli. do doliny rzeki Liri. Celem FKE było jąć działania wzdłuż rzek Liri i Sacco Początkowo Brytyjczykom nie udało wykonanie oskrzydlającego natarcia w kierunku Frosinone. W trzeciej fazie się uchwycić przyczółka i dopiero po w rejonie Atiny, natomiast amerykań­ oddziały 5. Armii (później wyznaczono całodniowych walkach w rejonie Ortony ski VI Korpus otrzymał zadanie po do tej operacji amerykański VI Kor- zdołano zająć niewielki pas ziemi. Przy- lądowaniu w rejonie Anzio w dniu pus) miały dokonać desantu morskiego czółek został powiększony w wyniku 22 I utworzyć silny przyczółek. Jako w rejonie Anzio i utworzyć przyczółek. walk prowadzonych 20 i 21 Xl, nie pierwsze do walki przystąpiły oddziały To ostatnie zadanie nie zostało po- zdołano jednak zająć drogi nr 5, co było 5. DP z X Korpusu, które wieczorem myślane jako wspólna akcja 5. Armii celem natarcia. Gen. Alexander nakazał 17 I rozpoczęły forsowanie Garigliano. i natarcie prowadzone przez X Korpus przejście do obrony. Natarcie 5. Armii Brytyjczycy otrzymali silne wsparcie miało charakter wyłącznie pomocniczy. nad rzeką Volturno rozpoczęło się l XII artylerii okrętowej, dzięki czemu nie- Lądujące pod Anzio od~ziały VI Kor- i trwało do 15 1. Amerykanie zdołali miecka 94. DP musiała się wycofać ze pusu gen. Johna Lucasa miały - jak się sforsować rzekę, przełamać Linię Rein- swoich stanowisk. 5. DP zajęła Mintur- później okazało - bardzo nieprecyzyjnie harda i dojść do Linii Gustawa. Straty no i Tremensuoli oraz częściowo weszła określone rejony działań. Alexander były jednak tak duże (25 500 żołnierzy do doliny rzeki Ausente. Następnego i Clark zakładali, że Kesselring natych- zabitych i rannych) , że musiano zaprze- dnia obrona 94. DP została całkowicie miast po utworzeniu silnego przyczółka stać dalszych działań. przełamana . Nacierająca 56. DP także wycofa XIV i LXXVI KPanc. w obawie zdołała przełamać pas niemieckiej przed okrążeniem. Tak oczywiście się PIERWSZA BITWA O RZYM obrony i opanować Monte Castelluc- nie stało. Gen. Lucas, dowódca VI Kor- W styczniu 1944 r. oddziały 5. Armii cio. Natomiast atak 46. DP na San pusu, został obarczony winą za utratę gen. Ciarka miały przystąpić do pierw- Ambrosio się nie powiódł. Dowodzący szansy zdobycia Rzymu, choć jedynym szego silnego natarcia na Rzym , nato- 10. Armią gen. Vietinghoff natychmiast człowiekiem, który wierzył w taką moż­ miast zadaniem brytyjskiego X Korpusu skierował w zagrożony rejon odwodowe liwość, był Winston Churchill. było sforsowanie 17 I rzeki Garigliano, 29. i 90. DGPanc. Niemieckie kontr- W połowie listopada oddziały a następnie uderzenie na San Giorgio natarcie zostało przeprowadzone na 15. GA dotarły do Linii Reinharda, i nawiązanie kontaktu z amerykańskim kierunku Ausonia - Coreno. W czasie o której istnieniu alianci nie mieli dwudniowych walk Brytyjczycy zostali pojęcia. Na obszarze działań 8. Armii zmuszeni do wycofania się z rejonu pozycja niemiecka biegła od wy- Castelforte, jednak zdołano utrzymać brzeża Adriatyku do Castel przyczółek nad Garigliano. Natarcie di San gro, natomiast na X Korpusu zostało ostatecznie odcinku 5. Armii zahamowane. J XII 1943 r. kanadyjska dywi- zja piechoty zaatakowała Or- tonę położonq na wybrz żu adriatyckim. Niemcy wycofali się z miasta po tygodniu z. - ciętych walk. Czołgi wykorz}i- stywano w nich do przebijani przejść przez śc iany budynkó i z walczania snajperó • 593 Strona 19 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ Eksperymentalna i chorwackich ochotników. Kesselring haubica 95 mm zakładał możliwość desantu taktycz- w trakcie testów bo- nego i z tego powodu w rejonie Rzymu jowych we Włoszech. znajdowały się oddziały spadochronowe Broń, skonstruowana z I Korpusu Strzelców Spadochronowych przy wykorzystaniu części istniejących oraz część Dywizji Pancernospadochro- wcześniej armat. nie nowej "Hermann Goring': Dodatkowo zna lazła uznania Kesselring nakazał skierowanie w rejon w oczach żo łnierzy. walk 3. DGPanc., a jednostki z 10. Armii nigdy nie wprowa- (głównie 90. DGPanc.) miały zaatako- dzono jej w większej wać Amerykanów od południa. Broniący liczbie. się VI Korpus zdołał odeprzeć wszystkie niemieckie natarcia i w połowie lutego doszło do stabilizacji frontu w rejonie Anzio - Nettuno. Pomimo znacznej Na odcinku amerykańskiego rany 1680 Amerykanów. Natarcie FKE przewagi w rejonie przyczółka Niemcom II Korpusu główny atak miała wykonać zostało wstrzymane z powodu burzy nie udało się zepchnąć Amerykanów 36. DP, której celem było zaatakowanie śnieżnej. Gdy Francuzi ruszyli do ataku, do morza. Plany dowódcy 15. GA nie pozycji niemieckiej 15. DGPanc. Natar- Niemcy zdołali ich powstrzymać i po zakładały, że amerykański VI Korpus ma cie rozpoczęto o godz. 21 :00. Atakujące kilku godzinach z powodu ogólnie złej zająć Rzym; obarczanie gen. Lucasa winą 14l. i 143. pp dostały się pod silny sytuacji na froncie 5. Armii gen. Clark za niewykorzystanie "idealnej" sytuacji ogień artylerii niemieckiej. Sukcesem odwołał kolejne operacje FKE. do zdobycia Rzymu jest nieuzasadnione. okazało się jedynie natarcie l. bata- Do przeprowadzenia desantu pod Nie dysponował on wystarczającymi lionu 14l. pp, którego żołnierze zdo- Anzio wyznaczono VI Korpus. Gen. Lu- siłami, aby wkroczyć do Wiecznego łali sforsować Rapido. Pozos tałe dwa cas dysponował amerykańską l. DPanc., Miasta oraz utrzymać przyczółek. Walki bataliony nie zdołały nawet dotrzeć amerykańską 3. i 45. DP oraz brytyjską prowadzone w styczniu 1944 r. pokazały, do rzeki. Kolejne działania podjęto l. DP, a także trzema batalionami ran- że front włoski będzie bardzo trud- 21 logodz. 16:00. One także zakończyły gersów i dwiema samodzielnymi kompa- nym i wymagającym terenem d ziałań się katastrofą . Po południu 22 I Niemcy niami komandosów. Desant całkowicie wojennych. Najbliższe miesiące miały rozpoczęli kontrnatarcie, które zlikwido- zaskoczył Niemców. Portu w Anzio okazać się decydujące dla walk we Wło­ wało amerykański przyczółek. Podczas broniły kompania Luftwaffe oraz obsługa szech. Rozpoczynała się krwawa bitwa dwudniowych walk poległo lub odniosło artylerii nadbrzeżnej złożone z włoskich o Monte Cassino. Przeciwpancerna armata 17-juntowa brytyjskiej 8. Armii we Włoszech ustawiana na sta- nowisku bojowym. Oprócz zwalczania broni pancernej wykorzystywano ją też do niszcze- silnie umocnionych stanowisk obronnych. 594 Strona 20 TRANSPORTERY OPANCERZONE 1939- 1945 .WHITEM3AI SCOUTCAR USA W 193 7 r. firma White opracowała opancerzony pojazd rozpoznawczy z n apęde m 4 x 4 Scout car M2A l. IlA~1 II CII~ICZl'\1 Zbudowano se rię liczącą 64 pojazdy napędzane silnikiem o mocy 70 kW (95 KM). W 1939 r. powstała • Masa całkowita : 5600-5900 kg zmodyfikowana wersja M3, a w roku następnym , po kolejnych modyfikacjach - M3Al. Pojazd ten produko- • Długość : 562 cm wano masowo w ośmiu dług i ch seriach róż ni ących się typami silników, konstrukcj ą skrzyń biegów, mostów • Szerokość : 204 cm n apędowych i osprzętem . Transportery M3A I były w szerokim zakresie u żywan e przez s i ły zbrojne Stanów • Wysoko ść: 200-220 cm Zjednoczonych i państw sojuszniczych. Armia brytyjska otrzymała 66 10 tych transporterów, armia radziecka • Silni k: czterosuwowy sześciocylindrowy gaźnikowy chło- - 3034, armia francuska - 586, armia chiń ska - 368, pań stwa Ameryki Po łudniowej - 212. O prócz pojazdów dzony płynem Hercułes JXD o mocy 64 kW (87 KM) seryj nych p ows tała m.in. wersja M3A IEI z silnikiem wysokoprężnym o mocy 57 kW (78 KM) i dzi ałkiem • Prędkość na d rodze: 80-88 km/h 37 mm. Transporter M3A I był konstrukcj ą udan ą i prostą w eksploatacji. • Zasięg na drodze: 360-400 km • Załoga : 2+6 żołn ierzy albo 750 kg ładunku • Uzbrojen ie: wielko kalibrowy karabin maszynowy Konstrukcja samochodu rozpoznawczego 12,7 mm Brownin g HBM2 (750 nabojów), ka rabin White M3 wy warła wp ływ na wygl'ld maszynowy 7,62 mm Browning M 1919A4 (8000 na- późniejszych pojazdów wojsko wych bojów), pistolet maszynowy 11 ,43 mm Thompson o podobnym przeznaczeniu. wz. 1928 (540 nabojów) • Grubość pancerza: przód 12,7 mm, boki i tył 6.4 mm Transporter opancerzony M3AI. Przedzia ł bojowo-transpor- towy osłonięty CIEKAWE INFORMACJE brezentem. • W łatach 1943-1946 Polskie Siły Zbrojne używały ponad 100 tych pojazdów. • Co najmniej sześć sztuk M3Al trafiło do oddziałów LWP, z tego cztery przetrwały wojnę . • WHITE M3 HALF-TRACK USA IlAl'\1 II (II~I( Z~I ~n ! ~IMI O prócz transpo rtera ko łowego a m e ryka ńska armia była zainteresowana pojazdem pó łgąs i e ni cowym , lepiej radzącym sobie w terenie. W 1937 r. powsta ł doświ adcza l ny samochód c i ęża rowy z n apęd e m na ko ła • Masa całkowita : 9060 kg / 9287 kg z przodu i gąsi e ni ce z tyłu . Jako Half-Track Truck M2 zosta ł p rzyj ęty do wyposaże ni a arm ii. W 1938 r. jego • Długość : z bębnem 6 16 cm. z wyciągarką 634 cm podwozie połączon o z kadlubem transportera opancerzonego M2. a w roku n astępny m z kadłubem • Szerokość: całkowita 222 cm. kadłuba 196 cm transportera M3. Począ tkowo budowan o dwie wersje: d zi es i ęci ooso bową M2 przewidzi a n ą jako ci ężki • Wysokość: 23 1 cm • Silnik: czterosuwowy sześciocylindrowy gaźnikowy chlo- c i ągni k dla artyleri i i trzyn astoosob ową M3 d la oddzia łów zmechanizowanych. Wersja M3 mi ała dłuższy dzonycieczą White 160AXo mocy 108 kW (1 47 KM) kadłub. Zakł a dy IHC rozpoczęły p ro dukcj ę w końc u 1942 r. Ich wersje, oznaczone jako M5 i M9, mi a ły • Prędko ść : 72 km/h zaokrągl o n e p o łącze ni e burt z tył e m kadłuba. Produkowa no ta kże we rsję M3A I z p an cern ą po dstawą pod • Zasięg : 200 km obrotowy karabin maszynowy 12,7 mm. Identycznie • Załoga : 13 wygł ąd ały wersje M5A l i M9A l. Z tą podstawą • Uzbrojenie : karabin maszynowy 7.62 mm budowano także M2A l i montowano j ą w ramach M I9 17Al lub M1919A4 ! wielkokalibrowy karabin moderni zacj i na wc ześ ni ej wyprodukowanych pojazdach . maszynowy 12.7 mm Browning M2. karabin maszynowy 7.62 mm M 19 19A4 oraz broń osobista i granaty • Grubość pancerza: przód kabiny 12.7 mm. Ameryka/iski transporter M3 s ta ł s ię kadłub 6.4 mm symbolem armii sojuszniczych z czasów r-----~3r-------=~ II wojny świa towej. u ży wano go na wszystkich fronta ch. CIEKAWE INFORMACJE • Podczas wojny Wielka Brytania otrzymała 6912 wszystkich pojazdów Half-Track, Zwi ązek Radziecki Transporter opacnerzony MS - 2908, Francja - 1431, Kanada - 40, kraje Ameryki Południowej - 26. produkcji za kładó w [He. • Polskie Siły Zbrojne używały 320-350 pojazdów Half-Track, a LWP kiIkunastu. .LVT USA Za wzór do zbudowan ia tego pojazdu p osłu żyły gąsieni cowe am fibie Johna i Donalda Roeblinga skonstru- IJ'\~I '11 CII;o.;ICZ~I· 1\'1"- 1 owane z myśl ą o pokonywaniu rozlewisk na Florydzie. Pojazdami tymi w 1939 r. zainteresowa ł si ę Korpus • Masa całkowita: 15.1- 16.5 t Piechoty Morskiej. Na potrzeby wojska zbudowano dwa prototypy z różnymi silnikami, a po otrzymaniu • Długość: 7.95 m zamówienia - 100 pojazdów seryjnych o konstrukcji stalowej (prototypy były aluminiowe) oznaczone jako • Szerokość: 3.25 m LVT (Landing Vehicle. Tracked ). Kolejne zamówienie o pi ewało na 200 pojazdów oznaczonych symbolem • Wysokość: 2,47 m LVT- I .. Alligator': Pojazd był uzbrojony w wielkokalibrowy karabin maszynowy 12,7 mm i karabin maszy- • Silnik: siedmiocylindrowy gwiazdowy gaźnikowy chlo- nowy 7.62 mm. ale nie mia ł pancerza. W końcu 1941 r. p ows ta ła większa wersja LVT-2 ..Water Buffalo': która dzony powietrzem Continental 670-9A o mocy 184 kW także nie mia ła pancerza. Po operacjach desantowych w 1942 r. opracowano wersj ę LVT(A) -2 z częśc i ov")'m (250 KM) • Prędkość na lądzie : 25 km/h opancerzeniem chroni ącym załogę i silnik. Późn i ej takie osłony zamontowano na seryjnych LVT-2. Kolejna • Prędkość na wodz ie: II km/h wersja, LVT-4. m i ała silnik przeniesiony na przód pojazdu i rampę załadunkową z tyłu . Część pojazdów • Zasięg na lądzie : 483 km otrzyma ła opan ce rzon ą kabinę. Wersja LVT-3 mi ała kabinę na przodzie pojazdu i silniki umieszczone z tyłu • Zasięg na wodzie: 322 km po bokach kadłuba. Chociaż transportery LVT projektowano do walk na Pacyfik u. były one u żywane także • Załoga: 3 + 30 żołn ierzy desantu w Europie. B rały udzi ał w forsowaniu Skaldy. Renu i rzek na terenie Wło ch. • Uzbrojenie: dwa wielkokalibrowe karabiny maszynowe 12.7 mm M2IfB. dwa karabiny maszynowe 7.62 mm Pojazd LVT(A) - J uzbrojony był wZ.19 19A4 w a rm a tkę 37 mm zamon towa - • Grubość pancerza: część pojazdów m iała opancerzoną kabinę zalogi - były to płyty grubości 6.35 mm 11'1 w wieżyczce przeniesionej z czolgu lekkiego M3 . LVT (F). nazywany nieofi - cjalnie Wężem Morskim, był brytyjsk'l wersją LVT-4 uzbrojoną w dwa CIEKAWE INFORMACJE miotacze ognia Wasp i karabin maszynowy. • Transportery produkowano w pięciu zakładach. Łącznie zbudowano 1225 LVT-l , 2963 LVT-2, 2692 LVT-3 i 8348 LVT-4 oraz po dwa LVT-3Lt-Wt i LVT-4Lt-Wt o znacznie zmniejszonej masie.