Strona 1 WALKI O PRZEŁAMANIE LINII GUSTAWA TRZECIA BITWA O MONTE CASSINO POLACY W WALKACH O MONTE CASSINO _ MILITARIA BROŃ PANCERNA - SAMOCHODY PANCERNE 1939-1945 _ KALENDARIUM NAJWAŻNIEJSZE WYDARZENIA IX 1943 R. BITWA o MONTE CASSINO Strona 2 LINII GUSTAWA A oraz Francuski Korpus Ekspe - merykańska 34. DP z II Korpusu konać uderzenie od północy i zdobyć Natarcie Amerykanów rozpoczęło wzgórza Belvedere oraz Abate. się rankiem 24 1. Pierwszorzutowy dycyjny (FKE) 24 I 1944 r. wzno - Rejon Cassino został obsadzony 133. pp natrafił jednak na pole mino - wiły działania zaczepne przeciwko przez oddziały 44. DP "Hoch und we, które zahamowało dalsze ruchy niemieckiej 10. Armii. Amerykanie Deutschmeister" gen. Friedricha dywizji . Dopiero następnego dnia otrzymali zadanie zajęcia miasteczka Franka. Była to jednostka zahartowana Amerykanom udało się przekroczyć Cassino oraz uchwycenia kluczowych w bojach . W 1942 r. walczyła w Sta- rzekę Rapido, która na tym odcinku wzgórz: Monte Castellone, San Angelo lingradzie, skąd na osobisty rozkaz miała głęboko ś ć zaledwie kilkunastu i Monte Cassino. Francuzi mieli wy- Hitlera została ewakuowana. Jej żoł­ centymetrów. Natarcie rozwijało się nierze (byli to głównie jednak w bardzo wolnym tempie. Austriacy, a dywizja Główną przyczyną był fakt, że Amery- miała tradycje wojenne kanie zmuszeni byli do atakowania na sięgające XVI w.) zdo- obszarze poprzecinanym siecią kana - byli wówczas olbrzymie łów irygacyjnych, które zostały znisz- doświadczenie w wal- czone przez Niemców, co spowodowa- kach ulicznych. Okaza- ło zalanie obszaru do ok. 4 km w głąb. ło się ono bezcenne. W południe 26 I Amerykanom udało się dotrzeć do Cassino i częściowo rozpocząć walki o jego zdobycie. Na miasteczko nacierały 133. i 135. pp. Taktyka Amerykanów była Gen. Franek wycofał swoje główne siły niezby t skomplikowana i na północy obsadził linię obrony żoł ­ - w przypadku natrafi enia nierzami ze 132. pułku grenadierów. na silny, zdeterminowany Zatrzymali oni natarcie i dowódca opór Niemców, wzywano lotnictwo. II Korpusu gen . Geoffrey Keyes zo - 595 Strona 3 ENCYKLOPEDIA II WOJNY SWIATOWEJ stał zmuszony do zaprzestania ataku. 862, 915 i Belvedere. Wieczorem dzony przez płk. Heinricha von Behra. W tym czasie okazało się, jak trudną 26 I kpt. Muller ze swoim 1. batalio- Skierowanie posiłków w ten rejon operacją wojskową będą walki w re- nem zdołał zatrzymać Algierczyków. zostało wykonane na osobisty rozkaz jonie Cassino. Algierska 3. DP z FKE Następnego dnia 1. i 2. batalion Kesselringa, gdyż rankiem 28 I gwał­ nacierająca w rejonie Monte Belvedere przeprowadziły silny kontratak, który towne natarcie 4. pułku strzelców napotkała silny opór 22. pułku grena- zakończył się zdobyciem utraconych tunezyjskich doprowadziło do ponow- dierów z niemieckiej 71. DP. Pozycje wcześniej pozycji. Głównym czyn- nego zdobycia wzgórza 862 oraz Abate pod Lago, Belvedere i Abate bronione nikiem niemieckiego sukcesu był i zajęcia doliny Terelle. Grenadierzy były przez l. i 2. batalion, którymi do- doskonale skoncentrowany ogień von Behra nie zamierzali tanio sprze- wodzili mjr EW. Knuth i kpt. Muller. artyleryjski, który dosłownie zmiótł dać swojej skóry. Strzelcy algierscy (żołnierze dywizji Algierczyków. Za dowodzenie w tym Natarcie grenadierów barona algierskiej i tunezyjskiej wchodzących natarciu mjr Knuth został odznaczo- von Behra było częściowo wspomagane w skład korpusu gen. Alphonse'a Juina ny Krzyżem Rycerskim, natomiast przez żołnierzy z kompanii por. Ottona byli sprawcami licznych przestępstw płk von Grundherr, który dowodził Hollenza, którzy zostali na wzgórzu na ludności cywilnej. Dopiero po artylerią - Złotym Krzyżem Niemiec- Abate. Pomiędzy Tunezyjczykami wykonaniu kilkunastu wyroków kim. Natarcie FKE oraz 34. DP zostało i Niemcami doszło do walki wręcz. śmierci przywrócono dyscyplinę wznowione 28 I. Pozycje pod Cassi- Niemcom udało się ponownie zdobyć w FKE) zdołali opanować wzgórza no były bronione przez l . batalion wzgórze 862 oraz Abate i przejąć kon- 134. pułku grenadie- trolę nad doliną Terelle. W walkach po- rów z 44. DP, którym legło lub zostało rannych 845 Niemców. dowodził kpt. Abele, Straty francuskie wyniosły ok. 1350 po- oraz 200. pgpanc. ległych i rannych. Do niewoli dostało się z 90. DGPanc., dowo- 189 Niemców oraz ponad 500 Tune- zyjczyków. Za walki o Abate kpt. Abele i płk von Behr otrzymali Liście Dębu do Krzyża Rycerskiego. l II natarcie Niemcy dysponowali we na Cassino wznowiła amerykańska Włoszech silnymi jednostka- 34. DP wspomagana przez Shermany mi pancernymi i doświad­ z 760. batalionu czołgów. Zacięte walki czonymi oddziałami miały miejsce na północ od Cassino, grenadierów pancernych. /ch jednostki, korzystające gdzie bronił się batalion mjr. Knutha, ze sprzyjajCjcego obronie który walczył z amerykańskim 133. pp. ukształtowania terenu, Cassino zostało w dużej części zniszczo- okazały się niezwykle trudne ne. 3 II feldmarsz. Kesselring zdecy- do pokonania. dował się skierować nowe siły w rejon walk. Straty batalionu mjr. Knutha były znaczne i chcąc utrzymać ten strate- giczny rejon, Kesselring musiał rzucić do walki nowe jednostki. Decyzja ta okazała się jak najbardziej słuszna, oto bowiem rankiem 6 II 2. batalion 168. pp z 34. DP rozpoczął natarcie na Monte Calvari. Do walki skierowano l. pułk strzelców spadochronowych (psspad.) płk. Karla Schultza. Spadochroniarze z 3. batalionu 3. psspad. ruszyli do walki z Amerykanami jako pierwsi. Żołnierze tego batalionu dowodzeni byli przez kpt. Rudolfa Kratzerta - 46-letniego Niemca urodzonego w Siedmiogrodzie, Niemieccy strzelcy górscy na włoskim dziale samobieżnym L6/40. Pojazd trafił w ręce Niemców po rozbrojeniu oddziałów włoskich i - choć był przestarzały - sprawdzał się w roli wsparcia ogniowego w jednostce, która etato- wo była go pozbawiona. Strona 4 WALKI O PRZEŁAMANIE LINII GUSTAWA ALBERT KESSELRING lbert Kesselring (1885-1960) - znakomity dowódca Wehrmachtu i świetny organizator - ka- A rierę wojskową rozpoczął w 1904 r. w 2. bawarskim pułku artylerii piechoty w Metzu. W czasie I wojny światowej był m.in. oficerem sztabu 6. Armii. W 1933 r. - jako pułkownik - objął dowództwo urzędu komisariatu lotnictwa; był jednym z głównych organizatorów lotnictwa wojskowego Nie- miec. 5 VI 1936 r., już w stopniu generała majora, został szefem Sztabu Generalnego Luftwaffe, a rok później - dowódcą III Okręgu Lotniczego w Dreźnie. Od 1938 r. do stycznia 1940 r. dowodził l. Flotą Powietrzną III Rzeszy, także w czasie wojny z Polską. Potem objął zwierzchnictwo 2. Floty, na której czele brał udział w kampanii we Francji i Holandii, w ataku na Wielką Brytanię, a od rozpoczęcia operacji "Barbarossa" - w walce z ZSRR. 19 VII 1940 r. otrzymał awans do stopnia feldmarszał­ ka. W grudniu 1941 r. objął dowództwo obszaru operacyjnego " Południe", które sprawował do 10 III 1945 r., kiedy w miejsce feldmarsz. Gerda von Rundstedta został mianowany na stano- wisko naczelnego dowódcy obszaru "Zachód': Współdowodził kampanią Rommla w Afryce, choć nie zgadzali się ze sobą . Niemal udało mu się pokonać Amerykanów lądujących pod Sa- lerno 9 IX 1943 r., sukcesem Kesselringa było też zatrzymanie alianckich 5. i 8. Armii w rejonie Monte Cassino. Nie zdołał natomiast zapobiec utracie Sycylii i Tunezji. 24 IV 1945 r. rozpoczął negocjacje z aliantami. Podległe mu jednostki poddały się 6 V. W 1947 r. Kesselring stanął przed brytyjskim sądem wojskowym. Za egzekucję 335 włoskich cywilów został skazany na karę śmierci, wyrok zamieniono jednak na dożywocie. Po wyjściu z więzienia w 1952 r. wydał wspomnienia " Żołnierz do końca". Feldmarsz. Albert Kessel- musi być utrzymana za wszelką cenę ring (drugi od prawej), ze względu na polityczne znaczenie dowódca jednostek niemiec- powstrzymania ofensywy sprzymierzo- kich we Włoszech, okazał nych': Przebieg pierwszej bitwy o Monte się wyjątkowo sprawnym Cassino uzmysłowił gen. Alexandrowi, organizatorem obrony. że jego rachuby dotyczące siły niemiec- Towarzyszy m u feld- marsz. Luftwaffe Wolfram kiej GA "C" (OB "Siidwest" w grudniu von Richthofen (pierwszy 1943 r. zostało przemianowane na od prawej). GA "C") były chybione. Wyjście z tej patowej sytuacji stanowiło wzmocnienie sił znajdujących s ię w kluczowym rejonie selring postanowił także Cassino. Oczywiście jedyną możliwoś­ obsadzić rejon klaszto- cią, jaką miał Alexander, było zabranie ru na Monte Cassino. jednostek z 8. Armii, która utknęła nad Pozycje obronne wokół Adriatykiem, i kosztem osłabienia jej siły klasztoru zajęli żołnierze bojowej przerzucenie ich pod Cassino. z l. batalionu karabinów Utworzono II Korpus Nowozelandz- maszynowych strzel- ki, którego dowództwo powierzono który jako ochotnik wstąpił do armii ców spadochronowych mjr. Wernera gen. Bernardowi Freybergowi. W skład austro-węgierskiej, a następnie do Luft- Schmidta. Pomimo zajęcia - częś­ korpusu weszły nowozelandzka 2. DP waffe. Dopiero w marcu 1942 r. został ciowego - miasteczka Cassino przez oraz hinduska 4. DP. Freyberg ze swoim przeniesiony do jednostek spadochrono- 34. DP głównodowodzący amerykańską wojskiem przejął odcinek amerykańskie­ wych, gdyż w jego aktach znaleziono 5. Armią gen. Clark stwierdził: "Trzeba go II Korpusu. Gdy Nowozelandczycy wzmiankę o ukończeniu oficerskiej szczerze przyznać: Niemcy, walcząc zajęli stanowiska Amerykanów, okazało szkoły piechoty CK armii. W okresie w defensywie, odnieśli duży sukces': się, że siły, jakimi dysponuje II Korpus walk na Sycylii, a następnie pod Eboli Pierwszą bitwę o Monte Cassino wygrał Nowozelandzki, są za małe, aby podjąć i Potenzą został odznaczony Krzyżem Kesselring. się zdobycia Monte Cassino. Ulegając Żelaznym I i II klasy oraz Złotym Krzy- sugestiom Freyberga, gen. Alexander żem Niemieckim. Walki 3. batalionu DRUGA BITWA wyraził zgodę na wzmocnienie korpusu zakończyły się 10 III zdobyciem Monte O MONTE CASSINO brytyj ską 78. DP (jednostka ta, podobnie Calvari, za co jego dowódcę odznaczono Pod koniec stycznia 1944 r. broniący do- jak hinduska 4. DP, była z XIII Kor- Krzyżem Rycerskim. Sam kpt. Krat- tychczas rejonu Cassino LXXVI KPanc. pusu) oraz elementami amerykańskiej zert wspominał: "Najważniejszą rzeczą został zastąpiony przez XIV KPanc. l. DPanc. W nowozelandzkiej 2. DP w trakcie walk o Monte Calvari było Zadanie postawione korpusowi znajdowała się wprawdzie jedna bryga- to, że udało się nam zdobyć duże ilości gen. Fridolina von Senger und Etterlin da pancerna (20. Bryg. Panc.), jednak papierosów oraz kremu do golenia': Kes- brzmiało jednoznacznie: "Linia Gustawa pozostawienie Freybergowi do dyspozy- 597 Strona 5 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ cji dodatkowego batalionu czołgów było równoczesnego natarcia na pozycje nie były przystosowane do pokonywa- znacznym wzmocnieniem. Oczywiście niemieckie od północy i południa. nia tak trudnych przeszkód terenowych amerykańska 36. DP, która zluzowała Na północy miała nacierać hinduska - pojazdy ciężarowe, w przeciwieństwie 34. DP, pozostała na swoich pozycjach 4. DP, której zadaniem było zdobycie do amerykańskich, miały napędzaną w rejonie Monte Castellone i osłaniała Monte Cassino wraz z klasztorem , jedną oś , dlatego dowóz zaopatrzenia od północy oddziały II Korpusu. a następnie opanowanie drogi nr 6, tak mógł się odbywać wyłącznie za po- Plan Freyberga (operacja "Aven- aby wkroczyć od zachodu do mia- mocą mułów. 11 II hinduska 7. Bryg.P ger") zakładał przeprowadzenie steczka Cassino. Nowozelandczycy otrzymała rozkaz przejścia przez rzekę siłami 28. batalionu Maorysów mieli Rapido i zajęcia wzgórza Belvedere. wykonać natarcie wzdłuż linii kolejo - Gurkhowie z 1./9. i 1./2. batalionu wej i zająć stację kolejową w Cassino. Gurkha Rifles rozpoczęli przygotowa- Następnie 24. i 26. batalion, wspie- nia do walki. Na szczęście któryś z ofi- rane przez mniej więcej 180 czołgów cerów w sztabie gen. Francisa Tukera z 20. Bryg. Panc. oraz czołgi amery- zorientował się, że wzgórze Belvedere kańskie, miały wtargnąć do doliny jest zajęte, ale przez Francuzów, i atak rzeki Liri i ją opanować. Freyberg został odwołany. Następnego dnia zakładał, że wejście do doliny Liri może rano 1. batalion pułku Royal Sussex być przeprowadzone w sprzyjających miał zluzować Amerykanów w rejonie warunkach - po przynajmniej częścio­ wzgórza 593 i... zagubił się. Dopiero wym załamaniu się obrony niemieckiej po 24 godzinach Amerykanom udało w wyniku natarcia Maorysów. Zdobycie się nawiązać łączność z Brytyjczykami, stacji kolejowej w Cassino traktowano którzy zajęli wzgórze 603 i już nawet jako warunek konieczny dalszych akcji. zdążyli podać własnej artylerii współ­ 4 II rozpoczęło się luzowanie jed- rzędne nieprzyjaciela znajdującego się nostek amerykańskiej 34. DP. Czołowe na wzgórzu 593. Wieczorem 13 II było pozycje miały przejąć bataliony hin- jasne, że termin natarcia, który został duskiej 7. Bryg.P, natomiast 5. Bryg.P wyznaczony przez gen. Freyberga na miała pozostać jako jednostka odwodo- noc z 13 na 14 II, nie zostanie dotrzy- wa. Brytyjczycy natrafili na olbrzymie many. Pomimo tych piętrzących się trudności. Ciężki teren oraz fatalne trudności Freyberg był dobrej myśli, warunki atmosferyczne spowodowa- nieoczekiwanie pojawił się jednak PZKpfw VI Tiger I Ausf H z 508. batalionu ły znaczne opóźnienia. Dodatkowy kolejny problem - klasztor na Monte czołgów ciężkich sfotografowany na drodze problem stanowiło to, że samochody, Cassino. do Aprilii, wiosna 1944 r. które jednostka miała w wyposażeniu, Dowódca hinduskiej 4. DP gen. Francis Tuker wraz ze swoim szta- bem doszli do wniosku, że aby można było przeprowadzić udane natarcie na Monte Cassino, "zabudowania klasz- torne muszą zostać zneutralizowane". Problem ten został przedstawiony w sztabie II Korpusu Nowozelandzkie- go jeszcze 8 II. Freyberg wraz z bry- gadierem Howardem Kippenbergiem, który był dowódcą piechoty w korpu- sie, oraz brygadierem Harrym Dimo- line'em, dowódcą artylerii korpusu, rozpoczęli konsultacje z gen. Clarkiem oraz gen. Irą C. Eakerem, głównodowo- Żołnierze włoscy lojalni wobec Mussoliniego usuwajq skały z drogi, by mógł niq przeje- chać niemiecki czołg PZKpfw III (widoczny na drugim planie). Przeszkody pozosta- wili prawdopodobnie partyzanci, których działalność zmusza ła Niemców i włoskich faszystów do s tałego patrolowania obszarów z dala od frontu. 598 Strona 6 WALKI O PRZEŁAMANIE LINII GUSTAWA dzącym lotnictwem w obszarze działań wojennych we Włoszech. Amerykanie i Brytyjczycy doszli do wniosku, że w klasztorze znajdują się jednostki niemieckie i należy je zniszczyć . W rze- czywistości Niemcy rozmieścili wokół klasztoru batalion karabinów ma- szynowych mjr. Schmidta, a 11-12 II - dodatkowo l. batalion 3. psspad. mjr. Rudolfa B6hmlera. W obrębie sa- mych zabudowań klasztornych nie było oddziałów wojskowych. Niemcy mieli dwa powody, by tak postąpić. Pierw- szy był czysto propagandowy - chcieli uchodzić za obrońców chrześcijańskiej Europy i przedstawiali się jako opie- kunowie klasztoru i zgromadzonych tam dóbr kultury, które "ewakuowano". Wraz z kolejnymi próbami przełamania obrony niemieckiej rosła aktywność partyzantów na za- Drugim była postawa gen . von Senger pleczu wroga. Do ich zwalczania skierowano część regularnych oddziałów bojowych. Na zdjęciu und Etterlin, który jako głęboko wie- wida ć żołnierzy prawdopodobnie z 16. Dywizji Grenadierów Pancernych SS podczas odpoczyn- rzący katolik przeciwstawił się pomy- ku. Oddziały tej dywizji brały udz iał w wielu akcjach przeciwko partyzantom na prze/omie słom obsadzenia klasztoru przez spa- 1944 i 1945 r. dochroniarzy gen. Richarda Heidricha. Dopiero 20 II niemieccy strzelcy spa- użycie średnich bombowców. Alianci wy Węża zostały zaatakowane przez dochronowi zajęli częściowo zburzone dysponowali samolotami B-25 oraz 134. pgpanc. z 90. DGPanc. Niemcom budynki klasztorne i zorganizowali B-26, a ich użycie całkowicie rozmija- udało się zdobyć Głowę Węża i zmu- tam swoje pozycje obronne. W czasie ło się z główną ideą, która kierowała sić Brytyjczyków do wycofania się . narady, która miała miejsce wieczorem gen. Tukerem - chodziło o precyzję Oba bataliony dostały się pod ciężki 9 II w sztabie gen. Ciarka, dowódca w zniszczeniu niemieckich stanowisk ogień niemieckiej artylerii. Po połu ­ hinduskiej 4. DP gen . Tuker zapropo - obronnych. Dodatkowym problemem dniu (ok. godz. 18:00) gen . Freyberg nował użycie samolotów myśliwsko ­ było utworzenie mniej więcej kilome- i dowodzący amerykańską 34. DP -bombowych, które miałyby przepro - trowego pasa bezpieczeństwa , za który wadzić kilka nalotów i zaatakować miały zostać wycofane jednostki hindu- pozycje niemieckie bombami o masie skie i nowozelandzkie, aby nie doszło 500 kg. Dowódca 5. Armii zaaprobował do strat spowodowanych przez własne takie rozwiązanie. Gen. Alfred Gruen - bomby. Brygadier Dimoline stwierdził, ther, odpowiedzialny za współdziałanie że wycofanie się na taką odległość z lotnictwem, przedstawił plan takiej jest niewykonalne, gdyż oznaczałoby operacji. Freyberg zakładał, że aby pozostawienie zgromadzonych już na natarcie odniosło sukces, wsparcie lot- pierwszej linii zapasów, a ich przetrans- nicze musi zostać wykonane w ścisłej portowanie na bezpieczną odległość za- koordynacji z nacierającymi jednost- brałoby dodatkowo co najmniej cztery kami. Ukształtowanie terenu oraz dni. Rankiem 12 II pozycje 1. batalionu usytuowanie stanowisk niemieckich pułku Royal Sussex oraz 4.116. Punjab całkowicie uniemożli ­ Rifles znajdujące się w rejonie tzw. Gło- wiały wykorzysta- nie samolotów my- śliwsko-bombowych, zdecydowano się zatem na Niemiecka armata przeciwpancerna PaK 40 kalibru 75 mm na stanowisku, central- ne Włochy 1944 r. Brak jakiejkolwiek osłony armaty i samotne drzewo w pobliżu stanowiska ogniowego, ułatwiające jego dostrzeżenie, poz walają przypuszcza ć, że konieczne było pospieszne przygotowanie obrony. Strona 7 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ Dwaj niemieccy żołnie rze sfotografowani we czterech batalionów amerykańskich lecz tylko jeden batalion. Sztab 5. Armii, Włoszech na poczqtku 1944 r. Ich mundury ze 141. i 168. pp (każdy z nich liczył który odpowiadał za koordynację działań noszq ślady polowych modyfikacji. Świadczy ok. 100 żołnierzy) . Amerykanie zamie- lotniczych wraz ze sztabem 12. Grupy to o ty m, że obaj sq weteranami. Żołnierz z le- rzali nacierać na wzgórza 450 i 455, by Lotnictwa Taktycznego, powiadomił wej uzbrojony jest we włoski pistolet maszy- odciążyć główne natarcie na wzgórze gen. Rydera o ustanowieniu kilometro- nowy Beretta M38A, znany w Wehrmachcie 593 . Następnie 1. i 2. batalion 142. pp wego pasa bezpieczeństwa. Oznaczało jako Maschin enpistole 739(i). miały uderzyć na wzgórze 468 i dalej to, że Ryder musi wycofać się ze swoich na Massa Albaneta. Szanse na powo- stanowisk i z pewnością nie będzie mógł dzenie tego planu były duże, nastąpiła wykonać natarcia .w określonym czasie. gen. Charles Ryder przedyskutowali jednak seria fatalnych nieporozum i eń, 13 n gen. Freyberg po raz kolejny spotkał sprawę i doszli do wniosku, że nie- która doprowadziła do drugiej porażki. się z przedstawicielami amerykańskiego miecki ogień artyleryjski jest korygo- Jednostkami brytyjskimi w czasie na- lotnictwa i ustalił, że samoloty zrzucą wany przez posterunki obserwacyjne tarcia miał dowodzić brygadier Dimoline, ok. 700 bomb o wagomiarze od 500 do rozmieszczone w klasztorze, co było który powiadomił Freyberga, że będzie 1000 kg. Miało to pozwolić na zrezygno- zgodne z prawdą . Wieczorem w rozmo- gotowy do walki nie wcześniej niż w nocy wanie ze strefy bezpieczeństwa i pozosta- wie z gen. Alexandrem gen. Freyberg z 15 na 16 n. Freyberg zaakceptował nie na pozycjach. Jak się okazało, Ame- stwierdził: "Brak rozwiązania tego pro- ten termin. Wkrótce Dimoline poprosił rykanie wydalj dowódcy 34. DP rozkaz, blemu [klasztoru] doprowadzi do tego, o przełożenie natarcia na noc z 16 na aby się wycofał ze względu na bombar- że w natarciu nasze jednostki posuną 17 II. Freyberg się nie zgodził, ponieważ dowanie, natomiast hinduska 4. DP nie się do przodu o jakiś metr". Freyberg nalot, który miał zniszczyć niemieckie otrzymała takiego polecenia. Nalot rozpo- rozpoczął przygotowania do natarcia. stanowiska, został zaplanowany na 15 n czął się o godz. 9:30 15 II. 135 ciężkich Plan zakładał uderzenie 1. batalionu i należało jak najszybciej wykorzystać bombowców B-17 zrzuciło 562 t bomb. Royal Sussex na Głowę Węża oraz 4./ jego skutki. Dimoline nie otrzymał jednak Następnie o godz. 13:30 do kolejnego 16. Punjab Ritles na wzgórze 593 . Na- tej wiadomości i w nocy z 15 na 16 n do ataku przystąpiły 43 średnie bombowce tarcie miało być wsparte przez atak natarcia nie ruszyły główne siły 7. Bryg.P, B-25 i B-26, które zrzuciły swój ładunek 600 Strona 8 WALKI O PRZEŁAMANIE LINII GUSTAWA na klasztor (w 7. Bryg.P poległo w wyniku Baileya, przez który przeprawiła się resz- Klasztor Benedyktynów został bombardowania 24 żołnierzy, a 54 było ta batalionu oraz nowozelandzkie Sher- całkowicie zniszczony. Gen. Clark rannych). Główny atak na wzgórze 593, many. Maorysi zdobyli w zaciętej walce przyznał: "Bombardowanie nic nie który miała wykonać hinduska 7. Bryg.P, zabudowania stacji kolejowej i uderzyli dało, co więcej - Niemcy wykorzystali nie został przygotowany na czas i do na miasteczko. Cassino bronione było to i w ruinach zbudowali doskonałe natarcia ruszył wyłącznie 1./6. Gurkha przez grenadierów z 211. pgpanc. pozycje obronne". Niemcy straci li na Rifles. Freyberg ze zdziwieniem skon- mjr. Knutha oraz spadochroniarzy skutek bombardowania przydzielo- statował, że Gurkhowie sami ruszają do z 3. psspad. płk. Ludwiga Heilmanna. ne do obrony klasztoru dwa działa walki, a Amerykanie ze 142. pp w ogóle W walkach spadochroniarze zniszczy- samobieżne Stu G III ze Sturmgeschiit- nie opuścili swoich stanowisk. Wkrót- li wszystkie czołgi i sytuacja została ze-Kompanie z 29. DGPanc. oraz ce opuszczone pozycje amerykańskie opanowana, a następnie uderzyli na trzy wyrzutnie z 71. pułku artylerii na wzgórzach 450 i 455 zajęli Niemcy stację kolejową i po zaciętej walce wręcz rakietowej. i w ten sposób Freyberg dowiedział się, ponownie ją zdobyli. Druga że Amerykanie otrzymali rozkaz, żeby się bitwa o Monte Cassino została wycofać. W nocy z 16 na 17 II natarcie zakończona. 1. batalionu Royal Sussex zakończyło 20 II do bezpośredniej się zdobyciem Głowy Węża, ale grena- obrony Monte Cassino skie- dierzy wsparci przez strzelców spado- rowano 1. Dywizję Strzelców chronowych po ciężkich walkach zdołali Spadochronowych. 3. psspad. ponownie zająć ten strategiczny punkt. został rozmieszczony w rejo- W walkach na Głowie Węża batalion nie miasteczka Cassino (bez stracił 12 z 15 oficerów oraz 162 szerego- 1. batalionu). 28 II dodatkowo wych z 313, którzy wyruszyli. Następnego skierowano tam 2. batalion dnia do natarcia przystąpiły 4./16. Punjab z 8. psspad. Na północny za- Rifles oraz 1./2. Gurkha Rifles. Atak miał chód od Cassino rozlokowano być wspierany przez lotnictwo. Posiłki 1. psspad. płk. Schultza. 1. ba- owe tak wspominał dowódca 7. Bryg.P talion 4. psspad. mjr. Franza płk John Bedford Glennie: "Powiadomili Grassmehla zajął pozycje w re- o tym wszystkich mnichów, Włochów, jonie wzgórza 593, natomiast a nawet Niemców [przed atakiem na klasztor został obsadzony przez klasztor z samolotów zrzucano ulotki, 1. batalion z 3. psspad. pod w których ostrzegano o nalocie], zapo- dowództwem mjr. B6hmlera. mnieli jednak zawiadomić o tym nas': Na atakujących Hindusów spadł grad Chwila odpoczynku niemieckie- bomb. Poległo 47 żołnierzy, a samo natar- go oddziału podczas marszu na cie zostało wstrzymane. W walkach bry- stanowiska bojowe, centralne gada płk. Glenniego straciła 577 poległych Włochy, wiosna 1944 r. Motocy- i rannych. 19 II hinduska 7. Bryg.P klista i rowerzysta to prawdopo- znalazła się na swoich wyjściowych pozy- dobnie kurierzy. cjach. Nie zdołano zdobyć nawet owego "metra" ziemi, a co więcej utracono pozy- cje, które zajmowali Amerykanie. Freyberg zdecydował się skierować do walki o Cassino 28. batalion Maory- sów. Przez rzekę Rapido udało się prze- dostać dwóm kompaniom maoryskim, które zdobyły przyczółek. Następnie kompania saperów zdołała ułożyć most Wbrew pozorom uzbrojenie częśc i oddziałów Waffen-SS we Włoszech - zwłaszcza na po- czątku walk z aliantami - pozostawiało wiele do życzenia. Spora część uzbrojenia tych jed- nostek zosta ła w ZSRR, wykorzystywano więc praktycznie wszystko, co było pod ręką. Na zdjęciu przestarzała armata przeciwpancerna kalibru 37 mm Pak 35/36 z obsługą żo łnierzy Waffen-SS w jednym z włoskich miast. Strona 9 RZE ~ BITWA O MONTE CASSINO rejon walk pod Monte Cassino natarcie, by połączyć się z VI Korpusem, znacznego wzmocnienia GA "C', dzięki W 19 II przybył gen. Alexander, aby zapoznać się z sytuacją. Za główną przy- zmagania pod Monte Cassino byłyby zbędne. Prawdopodobnie jednak alianci, czemu osłabiali oni swoją obronę we Francji, co zwiększało szanse na sukces czynę niepowodzenia drugiego natarcia planując kolejne działania we Włoszech, planowanej operacji "Overlord': Walki uznano niewystarczające przygotowa- kierowali się także innymi względami. na Linii Gustawa zaangażowały gros nie artyleryjskie. Gen. Alexander oraz Głównodowodzący siłami sprzymierzo- sił niemieckich znajdujących się we gen. Clark uzgodnili główny kierunek nych w rejonie Morza Śródziemnego Włoszech , które na początku 1944 r. li- dalszych działań. 15. GA miała nadal gen. Henry Maitland Wilson w swoich czyły 17 dywizji. Wilson zaproponował nacierać przez dolinę rzeki Liri, aby raportach bardzo pozytywnie oceniał nawet Połączone~u Komitetowi Szefów połączyć swoje siły z amerykańskim dotychczasowe postępy 15. GA. Alian- Sztabów, aby zrezygnować z desantu na VI Korpusem operującym na przy- tom chodziło o zmuszenie Niemców do wybrzeżu południowej Francji (operacja czółku Anzio - Nettuno. Wydaje się, że gdyby już w styczniu amerykański II Korpus został wzmocniony i prze- prowadził silne Amerykańska ciężka armata M1 kalibru 155 mm "Long Tom" przedstawiona w po- łożeniu transportowym. Obsługiwało ją 14 żołnie rzy, mogła strzelać ogniem ciągłym z częstotliwością dwóch strzałów na minutę. Była to podstawowa armata ciężka j ednostek am e rykańskich, często wykorzysty wali ją też Brytyjczy cy. 602 Strona 10 TRZECIA BITWA O MONTE CASSINO "Anvil"), co miało odciążyć oddziały 15 II 1944 r. na l ądujące w Normandii, i przerzucić benedyktyński klasztor stojący na szczycie te jednostki do Włoch, aby zwiększyć Monte Cassino spadły presję na Niemców. Gen. Alexander amerykańskie bomby. zaproponował zwiększenie sił 15. GA do Decyzja o jego zbom- 29 dywizji, co miało być osiągnięte do bardowaniu była połowy kwietnia 1944 r. Plan ten został błędem - zginęło wielu zaakceptowany i do Włoch popłynął cywilów, sam klasztor szeroki strumień uzupełnień. został doszczętnie zbu- Wieczorem 18U, gdy jeszcze trwały rzony, natomiast jego zmagania o Monte Cassino, Freyberg ruiny stały się świetną przedstawił gen. Clarkowi nowy plan kryjówką dla niemiec- kich spadochroniarzy. zdobycia klasztoru. Operacja otrzyma- ła oznaczenie kodowe "Dickens" (jak wspominał gen. Clark - dlatego że Karol Dickens zwiedzał klasztor). 20 U doszło do spotkania Freyberga'z Alexandrem i Wilsonem. Po zapoznaniu się z ogól- nym zarysem operacji Wilson zgodził się toru było zadaniem na jej przeprowadzenie, podobnego zda- hinduskiej 5. Bryg.P. nia był gen. Alexander. Następnego dnia Plan bombardowa- wszyscy dowódcy dywizji wchodzących nia został skry- w skład U Korpusu Nowozelandzkiego tykowany przez otrzymali rozkaz rozpoczęcia przygoto- gen. Eakera (dowód- wań do natarcia. Plan operacji "Dickens" ca sił taktycznych), oparty został po raz kolejny na zmaso- gdyż "nie prowadził wanym bombardowaniu, które miało do żadnego konkret- okazać się kluczem do zwycięstwa. nego celu, wyłącznie 21U w południe odbyło się spot- do zburzenia tej kanie Freyberga z dowódcami lot- biednej mieściny': nictwa taktycznego i strategicznego Freyberg miał jed- w celu uzgodnienia działań lotniczych. nak bardzo ważnego Freyberg przedstawił swój plan, który sojusznika w osobie - w skrócie - polegał na zrównaniu mia- gen. Henry'ego H. Arnolda, który był Freyberga. 23 II gen. Alexander osta- steczka Cassino z ziemią . Dzięki temu szefem sztabu lotnictwa amerykań­ tecznie wydał rozkaz rozpoczęcia opera- zamierzano uniemożliwić Niemcom skiego. Arnold stwierdził: "Na froncie cji "Dickens". W tym miejscu nie sposób skuteczną obronę tej pozycji. Cassino włoskim lotnictwo strategiczne nie pominąć sugestii gen. Juina, dowódcy miało zostać zajęte przez nowozelandz- wykazuje się wystarczającą aktywnoś­ FKE. Zaproponował on Alexandrowi ką 2. DP, natomiast atakowanie klasz- cią': Oznaczało to zaaprobowanie planu wykonanie natarcia na Atinę, która była stosunkowo słabo broniona. Zdobycie tego rejonu umożliwiało wtargnięcie na tyły jednostek niemieckich bronią­ cych się w pobliżu Monte Cassino. Aby uniknąć okrążenia, przeciwnik musiałby wycofać się z tego rejonu. Oznaczałoby to otwarcie drogi na Rzym. Alexander i gen. Clark odrzucili tę propozycję, gdyż wiązałoby się to z działaniem w dwóch rozbieżnych kierunkach. Koncepcja Freyberga polegała na sforsowaniu wąskiego przejścia po- między drogą od północy, biegnącą do miasteczka Cassino (tzw. droga Caruso), i wzgórzem 175. Natarcie miało być Niemiecki spadochroniarz na stanowisku bojowym w ruinach klasztoru Cassino. 603 Strona 11 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ B-26 Marauder z 320. Grupy Bojowej s ta cjonują cej na Sardynii. Charakterystyczny m ele- rykańskich . Cassino zostało mentem malowania maszyn tej grupy były szczęki rekina. Samoloty z 320. GB wspie ra ły zrównane z ziemią. Jak się działania oddziałó w alianckich we Włoszech. okazało podczas natarcia, Niemcy wcale nie wycofali się z miasteczka, więcej - stawili Nowo- zelandczykom zaciekły opór. 25. batalion zgod - nie z planem wyruszył do natarcia. O godz. 13:00 czołgowe kompanie A i B dotarły do s krzyżowania drogi Caruso prowadzone w dwóch równoległych Wycofanie tych wyczerpanych dywizji z drogą nr 6 w Cassino. Kompania D kierunkach. Hinduska 5. Bryg.P siłami i wprowadzenie na ich miejsce świe­ została wysłana w celu uchwycenia 1./4. Essex oraz 1./9. Gurkha Rifles żych jednostek okazało s ię znakomitym wzgórza 175, co też nastąpiło. Na- i 1./6. Rajputana Rifles miała zdobyć posunięciem taktycznym dowódcy stępnie jeden z plutonów skierowano wzgórze 165, a następnie posuwać się 10. Armii. Oto bowiem Freyberg, który w kierunku wzgórza zamkowego. drogą do klasztoru i zdobywać kolejno skierował do kolejnego ciężkiego natar- Dowódca 6. Bryg.P wydał rozkaz, aby wzgórze 236, 202, a w końcowej fazie cia swoje wyczerpane i przetrzebione towarzys zące 25. batalionowi amery- 435. Cassino miało zostać zaatakowane jednostki, miał naprzeciwko siebie kań skie czołgi weszły do miasta (był siłami nowozelandzkiej 6. Bryg.P. 25. ba- wypoczęte oddzi ały niemieckie. to Combat Command B z 1. DPanc.). talion miał od północy wkroczyć do Zgodnie z planem 15 III o godz. Równocześ nie z 25. batalionem na miasta drogą Caruso, natomiast batalio- 8:30 nad Cassino nadleciała formacja prawym skrzydle nacierał batalion ny 24. i 26. - od północnego wschodu. 500 bombowców. Nalot trwał ok. czte- 1./4. Essex, który dotarł do wzgórza Po zajęciu centrum 26. batalion przedłu­ rech godzin. Podobnie jak miesiąc zamkowego ok. godz. 14:00. W tym żyłby swoje natarcie na stację kolejową. wcześniej bombardowanie okazało czasie od północnego wschodu do W razie konieczności w działaniach tych się całkowitą klap ą. Część samolotów Cassino wkroczyły czołgowe kompanie wspierałby go 24. batalion. Plan Frey- pomyliła cele i zbombardowała mia- 24. batalionu, wspierane przez czołgi berga przewidywał rozpoczęcie natarcia steczko Venafro, oddalone o 25 km na z 19. ppanc. Wydawało się, że natarcie silnym bombardowaniem 15 III o godz. wschód od Cassino. Od amerykańskich rozwija się bez przeszkód, jednak do 8:30. Następnie 25. batalion, wspiera- bomb zginęło 150 włoskich cywilów czasu. Olbrzymie zwały gruzu powstałe ny przez artylerię i czołgi, miał zająć oraz 52 żołnierzy francuskich. Bomby po bombardowaniu całkowicie unie- wzgórze zamkowe (wzgórze 193), a po spadły także na szpital 2. pułku strzel- możliwiły nacierającym kompaniom uchwyceniu go i zorganizowaniu obrony ców tunezyjskich (tam zabiły kolejnych dalsze poruszanie się . Czołgi nie były - przekazać swoją pozycję batalionowi 40 żołnierzy) oraz na sztab 5. Armii w stanie przejechać przez zasypane 1./4. Essex. Byłaby to podstawa wyjścio­ i pozycje 34. DP. Łącznie zostało ran- ulice, jedynie część żołnierzy zdołała wa do dalszego natarcia 5. Bryg.P na nych 250 żołnierzy francuskich i ame- s i ę przedostać w rejon centrum, gdzie klasztor. Rozpoczęcie natarcia piechoty zostało zaplanowane na popołudnie, równocześnie w kierunku wzgórza zam- kowego i Cassino. Zdając sobie sprawę z wagi miasteczka i kompleksu otaczających je wzgórz, Niemcy znacznie wzmoc- nili swoje pozycje obronne. Cassino i klasztor bronione były przez 1. Dy- wizję Strzelców Spadochronowych. Na północ, w rejon doliny Terelle, skie- rowano 5. DGÓr., natomiast na połu­ dniu swoje pozycje zajęli grenadierzy z 15. DGPanc. oraz 71. DP. Wod- wodzie znajdowały się 90. DGPanc. oraz 44. DP, które poniosły w dotych- czasowych walkach poważne straty. Sojusznicza ciężka artyleria w trakcie ostrzału pozycji niemieckich. 604 Strona 12 TRZECIA BITWA O MONTE CASSINO obrony przebiegała w rejonie ogrodu botanicznego. Czołgi ze szwadronu B botanicznego. W ciągu całodniowych 19. ppane. wsparły ogniem natarcie walk w 2. batalionie 3. psspad. zdol- na hotel "Continental': podjęte przez nych do walki było zaledwie 160 żoł­ kompanie B i D 24. batalionu. Obroną nierzy. Najcięższa sytuacja panowała hotelu dowodził kpt. Rudolf Rennecke, w 7. kompanii, która liczyła ... pięciu który miał do swojej dyspozycji zaled- szeregowych. wie 100 spadochroniarzy. Podobnie było W rejonie wzgórza zamkowego w rejonie hoteliku "Excelsior" - broniło Nowozelandczycy oraz batalion 1./4. Es- go 12 spadochroniarzy pod dowódz- sex zdołali ok. godz. 16:45 przełamać twem sierż. Karla Neuhoffa. Niemcy obronę niemiecką i zdobyli tę ważną potrafili doskonale wykorzystać ruiny pozycję. Zgodnie z rozkazami następ­ do obrony. Całodzienne walki nie przy- nie do natarcia powinien włączyć się niosły zmiany sytuacji w mieście. drugorzutowy batalion 4./6. Rajpu- Wznowiono także natarcie w re- tana Ritles. Wprowadzenie świeżych jonie wzgórza 435. Jak się okazało, oddziałów miało kluczowe znaczenie. sytuacja była nader skomplikowana. Niestety, tak się nie stało. Dopiero W czasie nocnych walk Gurkhowie ok. godz. 21:30 Hindusi zdołali dotrzeć zaję li wzgórze 435, nawet o tym nie na pozycje i rozpocząć atak, kierując wiedząc - była to "zagubiona" w nocy dwie kompanie na wzgórze 236. Po kompania, która miała się wycofać zdobyciu go zamierzano razem z 1./9. na wzgórze zamkowe, a pozostała na batalionem Gurkha Ritles nacierać na wzgórzu 435. Niemcom udało s ię jed- Amerykańska armata M1 "Long Tom" wzgórze 435, tzw. górę Hangmana. nak ponownie zająć wzgórze 236, które ostrzeliwuje niem iecki punkt oporu, początek O godz. 22:30 Hindusi z 4./6. Rajputana Hindusi opuścili w nocy, i w ten sposób 1944 r. Wsparcie ciężkiej artylerii wielokrot- nie okazywało s ię niezbędne do przełamania Ritles dostali się w ciężki ogień artyle- odcięli Gurkhów od reszty brygady. silnie umocnionych linii obrony wroga. rii niemieckiej, który spowodował, że Skutecznie blokowali wszelkie próby dalszy marsz był niemożliwy. Gur- dotarcia do batalionu. Dopiero 18 III khowie uderzyli na wzgórze 435 16 III po południu Gurkhowie otrzymali był kiedyś ogród botaniczny. Niemcy o godz. 2:00 dwoma kompaniami. zrzuty amunicji i żywności. O św icie tylko czekali na taki rozwój sytuacji. Natarcie zostało odrzuco- Celny ogień z granatników przeciw- ne po 45 minutach zaciętej pancernych zniszczył pięć Shermanów. walki. O świcie dowódca Z każdego domu padały strzały z broni hinduskiej 5. Bryg.P maszynowej , które zabijały żołnierzy wydał rozkaz powrotu na z 25. i 24. batalionu. Kompanie straciły wzgórze zamkowe. Jak łączność zarówno z dowództwem się okazało, w czasie walk batalionu, jak i dowództwem bryga- gdzieś się "zapodziała" dy. Spadochroniarze z 2. batalionu jedna kompania Gurkhów, 3. psspad. przyjęli taktykę izolowania o której nie było żadnych poszczególnych plutonów i stopnio- wiadomości. wego niszczenia ich. Podobna sytuacja Rankiem 16 III panowała w rejonie natarcia batalionu w ruinach Cassino walki 1./4. Essex, który dotarł na wzgórze rozgorzały na nowo. zamkowe i wraz z kompanią D 25. ba- Udało się wprowadzić do talionu znalazł się pod ogniem 1. ba- miasta 26. batalion, który talionu 3. psspad. Artyleria niemiecka natychmiast rozpoczął rozpoczęła ostrzeliwanie północnej bitwę w rejonie ogrodu części miasteczka, czym uniemożliwiła rozpoczęcie natarcia przez 26. batalion. Sytuacja w Cassino tego dnia się nie poprawiła . Główny punkt oporu Niem- cy zorganizowali w ruinach hotelu Rezultat ciężkich walk - ciała żo łnierzyniemieckich po "Continental" i skutecznie kontrolowali zbombardowan iu ich pozycji sytuację. Nowozelandczycy mieli swoje przez artylerię amerykańską. punkty oporu głównie wokół czoł- Hitler, podobnie jak w przy- gów, które pozostały jeszcze w walce. padku frontu wschodniego, Niestety, gruz uniemożliwiał właściwe wydał rozkaz: "Zatrzymać wykorzystanie broni pancernej. Linia wroga za wszelką cenę". 605 Strona 13 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ kompania B z 24. brygady zdołała się pozycje Gurkhów. Spadochroniarze kolejny nieudany atak na hotel "Con- przedrzeć na wzgórze 202, skąd miała z l. batalionu 4. psspad. mjr. Grass- tinental", wykonany przez 25. bata- uderzyć na hotel "Continental" i go mehla zepchnęli dwie kompanie lion. Nowozelandzka 2. DP straciła zdobyć. Natarcie przeprowadzone po Gurkhów ze wzgórza 435. Następnie 930 poległych i rannych, hinduska południu tego samego dnia załamało Niemcy zaatakowali pozycje 1./4. Essex 4. DP - aż 1079 żołnierzy. Walczący się w ogniu niemieckich moździe­ oraz 4./6. Rajputana Rifles w rejonie z takim poświęceniem i zaciętością rzy. Freyberg doszedł do wniosku, że wzgórza 193 i wzgórza zamkowego. batalion 1./9. Gurkha Rifles stracił aż skierowanie nowych oddziałów może Hindusom udało się utrzymać wzgó- 185 poległych oficerów i szeregowych. przechylić szalę zwycięstwa na jego rze 165 i dzięki temu powstrzymali Straty niemieckie również były wysokie stronę. Następnego dnia miało ruszyć pierwszy impet natarcia przeciwnika. - ok. 1200 poległych i rannych. W wy- rozstrzygające natarcie. Niemcy jednak popełnili na początku niku trzeciej bitwy o Monte Cassino Szturm na klasztor miały wykonać błąd , który obecnie miał ich drogo zdobyto część miasteczka Cassino bataliony 1./4. Essex oraz 1./9. Gurkha kosztować . Gdy rozpoczęli atak, dwie i wzgórze zamkowe. Wydaje się, że Rifles. Dla Hindusów przewidziano kompanie Gurkhów znajdujące się na operacja " Dickens" była jedną z wielu wsparcie szwadronu A z 19. ppanc., wzgórzu 435 zostały rozbite. Jednak, całkowicie niepotrzebnych akcji prze- którego czołgi miały zaatakować pozy- jak się okazało, zaprawieni w wal- prowadzonych na frontach II wojny cje niemieckie od północnego zachodu. kach górale nie uznawali porażek. Po światowej. Zgodnie z planem przed- Shermanom przydzielono zadanie wycofaniu się ze szczytu przegrupowali stawionym przez gen. Alexandra 10 V przedostania się tzw. drogą "Caven- swoje siły i uderzyli ponownie. Ponie- rozpoczęła się kolejna bitwa o klasztor, dish" i po zdobyciu Albanety i wzgórza waż Niemcy nacierali dalej, wzniesienie w której wzięły udział oddziały II Kor- 476 wsparcie Hindusów ogniem. Rów- było bardzo słabo obsadzone. Dzięki pusu Polskiego. nocześnie 25. batalion podjąłby atak na temu o godz. 8:30 wzgórze 435 po- hotel "Continental" i go zajął. W celu nownie znalazło się w rękach aliantów. wzmocnienia własnych sił w rejonie Kolejne niemieckie natarcie załamało Brytyjska sześciofuntowa armata prze- stacji kolejowej i rzeki Gari Freyberg się w silnym ogniu broni maszynowej ciwpancerna w ruinach Sant' Ange/o wprowadził odwodową 6. Bryg.P, aby batalionu 1./4. Essex. Poległo prawie w dolinie poniżej Cassino. Wioska broniła tej rubieży. Początek natarcia 150 spadochroniarzy, lecz po tym ataku w styczniu 1944 r. była miejscem kata- przewidywano na godz. 6:00 19 III. Freyberg doszedł do wniosku, że dalsze strofaln ej w skutkach próby przeprawy Szturm rozpoczął się od ... nie- prowadzenie operacji "Dickens" nie przez rzekę, podjętej przez amerykań­ mieckiego silnego kontruderzenia na ma sensu. Gorycz porażki zwiększył ską 36. DP. Strona 14 o MONTE CASSINO mającej na celu przełamanie niemieckiej N iepowodzenie marcowego natarcia korpusu gen. Freyberga na Cassino doprowadziło do spowolnienia działań obrony na Linii Gustawa i zajęcie Rzymu. Wobec braku rezerw do akcji na odcinku 8. Armii na froncie. Niemcy bardzo 8. Armii miał zostać wprowadzony znaj- zręcznie wykorzystali wysokie straty, dujący się w odwodzie polski II Korpus. jakie dotychczas alianci ponieśli w wal- 23 IV w dowództwie 15. GA w Casercie kach, i w efekcie powstała legenda o nie- zadecydowano, że czwarta bitwa o Cassi- zdobytym Monte Cassino. Gen. Alexan- no rozpocznie się 11 V. Następnego dnia der był " nękany" ostrymi w swym tonie na spotkaniu w Vinchiaturo gen. Leese listami premiera Churchilla, który dążył poinformował dowódcę II Korpusu do odniesienia spektakularnego zwycię­ o planowanym czwartym natarciu na stwa "prasowego'; jakim zapewne byłoby Monte Cassino. Zaznaczył, że w jego pla- zajęcie Rzymu. Niepowodzenie operacji nach II Korpus miałby za cel przełamanie "Dickens" przypisać należy dążeniu do niemieckich pozycji w rejonie masywu odniesienia błyskawicznego sukcesu Monte Cassino - zdobycie klasztoru przez gen. Alexandra, który zgodził się i miasteczka Piedimonte. Rozpoczęto na nie do końca przemyślane działania prace planistyczne w sztabie II Korpusu. gen. Freyberga. Pierwszy plan opracowa- Opracowane założenia posłużyły ny w sztabie 15. GA zakładał rozpoczęcie gen. Władysławowi Andersowi do ataku na Monte Cassino, który był tylko powzięcia wstępnej decyzji. Korpus częścią natarcia na całym froncie 8. Ar- miał wykonać zadanie w dwóch mii w maju. Obecnie Alexander powrócił do tej koncepcji. 21 III 1944 r. w czasie spotkania Żołnierz niemieckiej 1. Dy wizji Spadochrono- dowódcy 15. GA gen. Alexandra z do- wej, której pododdziały brały udział w obro- wódcą 5. Armii gen . Clarkiem i dowódcą nie klasztoru Monte Cassino przed atakiem 8. Armii gen. Oliverem Leeseem dys- jednostek sojusz niczy ch, w ty m polskiego kutowano na temat przyszłej operacji II Korpusu gen. Władysła wa Andersa. 607 Strona 15 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ WŁADYS h'liW ANDł!RS WWspomnienia lat 1939- 1946': Odznaczony m.in. Orderem Wojennym Virtuti Militari i - po- ładysław Anders (1892-1970) - wojskowy i polityk, autor książki "Bez ostatniego rozdziału. śmiertnie - Orderem Orła Białego. Po studiach na politechnice w Rydze rozpoczął w 1914 r. służbę żołnierską, początkowo warmii rosyjskiej. W czasie przewrotu majowego był już szefem sztabu dowództwa wojsk rządowych, a w latach 1926-1937 dowodził Samodzielną Brygadą Kawalerii w Równem (od l I 1934 r. w stopniu generała brygady). Jako dowódca Nowogródzkiej Brygady Kawalerii w Baranowiczach, która we wrześniu 1939 r. weszła w skład Armii "Modlin'; walczył w rejonie Lidzbarka Welskiego i Płocka, a od 12 IX, będąc zwierzchnikiem grupy operacyjnej swojego imienia - na Lubelszczyźnie i w rejonie Sambora. W starciu z wojskami radzieckimi został ciężko ranny, a 29 IX - internowany. Więziono go we Lwowie i na Łubiance w Moskwie. W wyniku układu Sikorski - Majski z 30 VII 1941 r. został zwolniony i mianowany dowódcą formowanej w Związku Radzieckim Armii Polskiej, wówczas otrzymał również awans do stopnia generała dywizji. Wbrew stanowisku Naczelnego Wodza opowiadał się za ewakuacją armii z ZSRR, nie krył również swego poglądu o mającym nastąpić zwycięstwie Niemców nad Rosjanami. Po ewakuacji wojska z ZSRR do Iranu został dowódcą Armii Polskiej na Wschodzie, a potem dowódcą II Korpusu Polskiego, z którym walczył we Włoszech, m.in. o Monte Cassino, Ankonę i Bolonię. Po wojnie pozostał na uchodźstwie, zamieszkał w Londynie. W latach 1946- 1954 był naczelnym wodzem i generalnym inspektorem Polskich Sił Zbrojnych. Wykorzystując swój autorytet, organizował życie społeczne polskiej emigracji w Wielkiej Brytanii. Był przewodniczącym Komisji Głównej Skarbu Narodowego, prezesem Polskiej Macierzy Szkolnej, przewodniczącym Polskiej Fundacji Kultury, członkiem Rady Trzech. Z powodu swojej postawy wobec Moskwy - zarówno nieustępliwości w czasie tworzenia Armii Polskiej, jak i negatywnego stosunku do postanowień konferencji jałtańskiej oraz rządów komunistów w Polsce - 26 IX 1946 r. został przez Radę Ministrów pozbawiony obywatelstwa polskiego (pretekstem była jego służba w Polskim Korpusie Przysposobienia i Rozmieszczenia; decyzję tę anulowano 15 III 1989 r.). Został pochowany na polskim cmentarzu wojennym na Monte Cassino. fazach. W pierwszej fazie całością sił przybyłych z zadaniem, które przypadło - punkt 452 - punkt 47, na którym natrzeć po osi wzgórze Maiola - Massa II Korpusowi. Wyznaczył cele dla 3. Dy- bezzwłocznie zorganizować silną obronę, Albaneta, przełamać obronę nieprzyja- wizji Strzelców Karpackich (3. DSK) zapewniając własną obserwację i moż­ ciela w pasie wzgórz 593 i San Angelo, i 5. Kresowej Dywizji Piechoty (5. KDP) . ność działania ogniem w dolinę rzeki uzyskać panowanie nad drogą nr 6 i od- Ta ostatnia miała opanować grzbiet San Liri, a w szczególności na drogę nr 6 i do- izolować klasztor, a potem natrzeć na Angelo - wzgórza 575, 505,452,447, na linę Piedimonte. Osłaniać od północy klasztor i opanować go. W drugiej fazie których powinna natychmiast zorgani- i zachodu działania 3. DSK na klasztor. działać na Passo Corno - Piedimonte. zować obronę oraz zapewnić obserwację Osłonić natarcie korpusu przez utrzy- 8 IV w czasie spotkania z dowódcą 8. Ar- i możliwość prowadzenia ostrzału arty- manie obrony grzbietu Monte Castellone mii gen. Anders powiedział: "Korpus leryjskiego w dolinę rzeki Liri; równo- oraz przez współdziałanie w neutrali- polski ma otworzyć drogę do Rzymu, cześnie 5. KDP miała osłaniać działania zowaniu przez artylerię źródeł ognia aby to zrobić, musi zdobyć kompleks 3. DSK w natarciu na klasztor od północy nieprzyjaciela na Passo Corno i grzbiecie Monte Cassino, gdyż tylko w ten sposób i zachodu, oraz natarcie korpusu przez schodzącym zeń na południe; siły główne będą miały możność wyjścia utrzymanie wzgórza 706. Kierunki ataku bl 3. DSK plus szwadron czołgów. w dolinę rzeki Liri i nawiązania styczno- dywizje otrzymały drogą losowania. Zadanie: natarciem równoczesnym ści z Linią Hitlera': Podkreślał, że natarcie W nocy z 23 na 24 IV oddzia- z natarciem 5. KDP opanować Massa AI- na kompleks Monte Cassino wiąże się ły II Korpusu rozpoczęły luzowanie baneta punkt 468 i wzgórza 593 oraz 569, operacyjnie z równoczesnym atakiem na brytyjskiej 78. DP, która miała przejść jako podstawy do natarcia na klasztor Passo Corno. Zajęcie Passo Corno stwa- do odwodu brytyjskiego XIII Korpusu. Monte Cassino. Następnie uderzyć na rzało dogodne warunki do walki o Monte 25 IV w dowództwie II Korpusu odbyła klasztor po osi Massa Albanetta - punkt Cassino oraz umożliwiało przeskrzydle- się odprawa, na której dowódcy wielkich 468 - klasztor 516. Osłonić to natarcie nie Linii Hitlera od północy. Następnie jednostek przedstawili swoje wnioski co przez kolejne oczyszczanie od nieprzyja- dowódca II Korpusu poinformował do przyszłych działań. Po zapoznaniu się ciela oraz organizowanie się obronnie na gen. Leese'a, że w pierwszej fazie bitwy z nimi gen. Anders powziął ostateczną de- południowo-zachodnich stokach wzgó- natarcie zostanie przeprowadzone sze- cyzję i wydał rozkazy dotyczące przyszłej rza Monte Cassino (punkty 374,375, ścioma batalionami piechoty. Dowódca bitwy. Potwierdzone one zostały 30 IV 453). Po wyruszeniu natarcia na klasztor 8. Armii odpowiedział gen. Andersowi, w "Planie działań zaczepnych': w którym Monte Cassino jeden baon przejdzie do że w planach operacji nie było równo- określono: "Zadania wielkich jednostek: odwodu korpusu': czesnego natarcia na Passo Corno. aiS. KDP bez baonu plus pułk uła ­ Rozkaz ten różnił się od poprzednie- Po powrocie z dowództwa 8. Armii nów karpackich plus szwadron czołgów. go m.in. tym, że dowódca 2. Bryg. Pane. gen. Anders zarządził odprawę zwierzch- Zadanie: opanować grzbiet San miał "przydzielić do każdej z dywizji ników wielkich jednostek i zapoznał Angelo - wzgórze 575 - punkt 505 piechoty po jednym szwadronie czołgów 608 Strona 16 POLACY W WALKACH O MONTE CASSINO dla wsparcia natarcia na Massa Albaneta poinformowani dopiero 7 V, z tym że i klasztor oraz dla utrzymania zdobytych mogli powiadomić jedynie oficerów, któ- przedmiotów': Dodatkowo 5. KDP otrzy- rzy musieli znać ten termin ze względu mała pierwszeństwo w żądaniu pomocy na konieczność osiągnięcia gotowości czołgów. Początek natarcia pozostawał bojowej oddziałów. w stosunku do poprzedniego planu bez Teren wyznaczony do natarcia był zmian, z tym że kolejny atak 5. KDP bardzo trudny dla piechoty - kamienisty z Widma był uzależniony od zdoby- i zarośnięty krzewami. Na pierwszy plan cia przez 3. DSK wzgórza 593 i Massa wysuwały się dwa cele natarcia: grzbiet Albaneta. Spowodowane było to tym, Widmo, który wymagał zwartego ataku że wcześniejsze natarcie 5. KDP do- na całej szerokości liczącej 1000-1100 m W ataku na klasztor brały udział nie tylko stałoby się w skrzydłowe ognie z Passo - do walki w pierwszej linii wyznaczone jednostki polskie. Uderzenia na pozostałych Corno, wzgórza 593 i Massa Albaneta. zostały dwa bataliony piechoty; grzbiet kierunkach wykonywały także oddziały in- Dowódca korpusu zadecydował również San Angelo - wzgórze 575 - Balkon sta- nych narodowości. Na zdjęciu obsady czołgów o utworzeniu wydzielonego oddziału nowiły trzy odrębne cele natarcia poło­ Wolnych Francuzów odpoczywajq w rzadkim złożonego z żołnierzy obu dywizji, który żone w różnych odległościach od Widma momencie względnego spokoju. Czerwone miał posuwać się po linii rozgraniczenia - od 500 do 1000 m. Szerokość frontu maki ze słów znanej piosenki nie wzięły się z wyobraźni autora ... obu dywizji. Opracowany plan natarcia wynosiła 1500 m - do natarcia w pierw- wykazał, że w II Korpusie brakowało szej linii wyznaczono trzy bataliony jednej brygady jako odwodu. W związku piechoty. Przedpole pozycji niemieckich Punktualnie o godz. 23:40 ogień z tym gen. Anders postanowił zastąpić było bardzo silnie flankowane ogniem artylerii został skierowany na pozycje jeden batalion 5. KDP pułkiem ułanów z Passo Corno, Massa Albaneta, wzgórza niemieckie, na które miały nacierać karpackich oraz nakazał dowódcy 3. DSK 593 oraz ogniem ciężkiej artylerii i moź­ jednostki brytyjskiego XIII i II Korpusu. pozostawienie w rejonie Wielkiej Miski dzierzy z rejonu Piedimonte, Belmonte, O godz. 23:45 XIII Korpus rozpoczął jednego batalionu piechoty do dyspozycji Atiny, Biagio i ze wzgórza klasztornego. forsowanie rzek Rapido i Gari. Nato- korpusu. Zorganizowany w ten sposób Na bezpośrednim przedpolu pozycji miast przygotowanie artyleryjskie na odwód (wzmocniony został 4. ppanc. nieprzyjaciela postawiono wiele min oraz odcinku polskiego korpusu trwało do bez dwóch szwadronów) miał za zadanie zasieków z drutu kolczastego. godz. 1:00 12 V. wzmocnienie natarcia jednej z dywizji Czwarta bitwa o Monte Cassino W pasie działania 5. KDP natarcie lub osłonę północnego skrzydła korpusu. rozpoczęła się 11 V o godz. 23:00. Na na Widmo jako pierwsze rozpoczęły 29 IV gen. Leese poinformował całym froncie włoskim od Acquafondata oddziały 5. Wileńskiej Brygady Pie- Andersa, że czwarta bitwa o Monte do Morza Tyrreńskiego przez 40 minut choty (5. WBryg.P) dowodzonej przez ~'O:)"U1V f()ZD'OCZ.me się 11 V 1944 r. Do- ostrzał prowadziło ponad 2000 dział płk. Wincentego Kurka. O godz. 1:00 do o tym 5. i 8. Armii. walki wyruszył 15. batalion ppłk. Wiktora Brytyjski żołnierz z karabinem Bren w ruinach klasztoru Cassino, 18 V 1944 r. 609 Strona 17 ENCYKLOPEDIA II WOJNY Sw lATOWEJ Żołnierze niemieccy wzięci do niewoli schodzq z klasztornego wzgórza. "Obie dywizje mają skonsolidować się na zdobytych pozycjach. Główny wysiłek położyć na utrzymanie pozycji': Przed południem 12 V gen. An- ders planował ponowienie natarcia na godz. 15:00 poprzez wprowadzenie do walki nowych batalionów oraz uzyskanie wsparcia artylerii brytyjskiego XIII Kor- pusu. Gdy okazało się, że jednostki brytyjskiego XlII Korpusu posuwały się bardzo wolno i nie mogły w najbliższym czasie odciążyć działań na Monte Cassino, dowódca II Korpusu postanowił prze- sunąć termin rozpoczęcia natarcia. Na decyzję gen. Andersa wpłynęła nie tylko sytuacja XlII Korpusu, ale również to, że Niemcy nadal mieli możność skupie- nia całego swojego wysiłku na odparciu natarcia II Korpusu. Z ustaleń polskiego Stoczkowskiego, który miał opanować wyjściowe. W związku z kryzysem, jaki wywiadu wynikało, że nieprzyjaciel południową część Widma i nacierać dalej powstał na odcinku natarcia 5. KDP posiadał w rejonie Villa S. Lucia i Piedi- na wzgórze 575. 20 minut później do akcji na Widmo, gen. Nikodem Sulik w celu monte niewykorzystane jeszcze odwody. wszedł 13. batalion ppłk. Władysława zbadania sytuacji wysłał swego zastępcę W przypadku dalszego działania polskich Kamińskiego, którego zadaniem było opa- płk. dyp!. Klemensa Rudnickiego, który jednostek 12 V mogły być one wprowa- nowanie północnej części Widma, a na- nakazał wycofanie 13. i 15. batalionu dzone na kierunek natarcia II Korpusu. stępnie wzgórza San Angelo. Po zajęciu ze wzgórza. W godzinach popołudniowych Widma przez bataliony pierwszego rzutu Równocześnie z natarciem 5. KDP dowódca 8. Armii nakazał przerwanie do natarcia miał wyruszyć 18. batalion do akcji weszły bataliony 1. Brygady dalszego natarcia. Gen. Leese uznał, że z 6. Lwowskiej Brygady Piechoty. Na Wid- Strzelców Karpackich pod dowódz- II Korpus wykonał swój cel operacyjny, mie pozycje obronne zajmował niemiecki twem płk. Walentego Peszka z 3. DSK. gdyż ściągnął na siebie większość ognia 2. batalion 100. pułku strzelców górskich Na lewym skrzydle atakował 2. batalion niemieckiej artylerii stojącej w dolinie z 5. DGÓr., który w trakcie przygotowa- ppłk. Tytusa Brzóski, który miał za rzeki Liri oraz przez związanie niemiec- nia artyleryjskiego był luzowany przez zadanie opanować wzgórza 593 i 569, kich odwodów umożliwił brytyjskiemu 1. batalion strzelców spadochronowych a na prawym - 1. batalion ppłk. Bolesła­ XlII Korpusowi utworzenie przyczółka z 1. Dywizji Strzelców Spadochronowych. wa Raczkowskiego, którego celem było na rzece Rapido. Natarcie batalionów 5. WBryg.P natra- zdobycie Gardzieli. Przerwa w działaniach pomiędzy fiło na silny ogień artylerii niemieckiej. W początkowej fazie natarcia 2. bata- pierwszym a drugim natarciem została Oddziały poniosły znaczne straty wkrótce lion opanował wyznaczone wzgórza. wykorzystana w II Korpusie na uzupeł­ po wyruszeniu z pozycji wyjściowych. 12 V niemieccy spadochroniarze z 1. ba- nienie amunicji, żywności oraz reorgani- O godz. 2:30 gen. Anders otrzymał talionu 3. psspad. kilkakrotnie atakowali w zację oddziałów walczących dywizjach. wiadomość o osiągnięciu Widma przez polskie pozycje. Przed południem Niem- Wznowienie działań bojowych przez czołowe pododdziały 13. i 15. batalionu, cy odbili zajęte przez Polaków wzgórza II Korpus uzależnione było od powodze- nie była to jednak informacja dokładna. 593 i 569. Jako ostatni obrońcy wzgórze nia natarcia brytyjskiego XlII Korpu- Po wejściu oddziałów polskich na Widmo 593 o godz. 19:30 opuściło dziesięciu su, który ze względu na wyczerpanie niemiecka artyleria zaatakowała pozycje żołnierzy z kpt. Tadeuszem Radwańskim. oddziałów biorących udział w pierwszej 13., 15. i 18. batalionu zmasowanym Nie powiodło się także natarcie fazie walk musiał wprowadzić do akcji ogniem. Od świtu 12 V Niemcy coraz l. batalionu, który nie zdołał opanować znajdującą się w drugim rzucie brytyjską częściej kontratakowali. Ostrzał artylerii Gardzieli pomimo wsparcia akcji przez 78. DP. 13 V na rzece Gari został wybu- nieprzyjaciela zadawał straty obsadzają­ czołgi 4. ppanc. W zaciętych walkach dowany most dla hinduskiej 4. DP oraz cym Widmo polskim oddziałom. W tej batalion poniósł znaczne straty. W czasie dwa mosty dla czołgów. Rankiem 15 V sytuacji widząc coraz bardziej topniejące walk Niemcy wielokrotnie używali mio- XlII Korpus osiągnął linię od ujścia rzeki stany w swoich kompaniach dowódca taczy płomieni, od których ognia zginęło Rapido do rzeki Gari, dalej w kierunku 18. batalionu, nie mając łączności ani wielu żołnierzy. 12 V o godz. 8:30 do- zachodnim do drogi Cassino - Pignata- z płk. Kurkiem, ani z sąsiednimi bata- wódcom 3. DSK i 5. KDP została przeka- ro. Tego dnia brytyjska 78. DP przeszła lionami, nakazał wycofanie na pozycje zana decyzja podjęta przez gen. Andersa: przez mosty na rzece Gari i po południu 61 0 Strona 18 POLACY W WALKACH O MONTE CASSINO nawiązała styczność z nieprzyjacielem. Francuskie kobiety i dzieci, które Gen. Leese uważał, że II Korpus mógłby losy wojny rzuciły do Włoch, wejść do akcji dopiero, gdy brytyjskie od- skła dają kwiaty i modlą się na grobie nieznanego żołnie rza działy rozpoczną natarcie z linii Pytchley sojuszniczego, 19 V 1944 r. w kierunku drogi nr 6. Moment wyru- szenia do natarcia mieli uzgodnić między sobą dowódcy obu korpusów. szturmowe 15. Pułku Ułanów 14 V gen. Anders wydał rozkaz Poznańskich) oraz szwadron operacyjny do drugiego natarcia, czołgów z 4. ppanc. potwierdzając nim ustne wytyczne z po- Na odcinku 5. Dywizji przedniego dnia. Stał się on podstawą walka o Widmo rozpoczęła do przyszłego działania . Termin ataku się jeszcze przed terminem został wyznaczony na godz. 4:0016 V. drugiego natarcia, kiedy to Akcja miała być poprzedzona godzinnym gen. Sulik nakazał wypad przygotowaniem artyleryjskim. Cele jednej kompanii 16. bata- były te same co w pierwszym natarciu, lionu na północny grzbiet z tym tylko że zostały one wyznaczone wzgórza. Udało się jej wy- według ścisłej kolejności . W pierwszej konać wyrwę w niemieckiej fazie walki 5. KDP miała za zadanie zająć obronie. Powodzenie tej akcji tylko północną część Widma, omijając zachęciło płk. Rudnickiego Massa Albaneta. Dowódca II Korpusu do wprowadzenia do walki wskazał, że " najważniejszym przedmio- pozostałej części batalionu. tem natarcia korpusu będzie grzbiet 16 V o godz. 22:00 gen. Sulik po- San Angelo - 575" wyznaczony 5. KDP. informował telefonicznie szefa sztabu W celu ułatwienia wykonania tego zada- II Korpusu o przeprowadzonym z suk- nia 3. DSK miała równocześnie zaatako- cesem wypadzie kompanii 16. batalionu wać Massa Albaneta lub przynajmniej na Widmo. Z pierwszych meldunków związać walką jej obsadę i zniszczyć ją za przekazanych dowództwu dywizji przez pomocą czołgów. Gen. Anders nakazał obserwatorów artylerii z 5. part. wy- po zajęciu wyznaczonych w pierwszej nikało, że Widmo zostało opanowane. fazie pozycji zorganizować na nich silną Godzinę później jego północną część obronę. Natarcie 3. DSK na klasztor mia- zajął 16. batalion dowodzony przez ło się rozpocząć tylko na specjalny rozkaz mjr. Andrzeja Stańczyka. Wypad za- dowódcy II Korpusu. skoczył Niemców, którzy odpowiedzieli Następnego dnia do dowództwa słabym ogniem artylerii i moździerzy. II Korpusu przybył dowódca 15. GA Biorąc pod uwagę możliwość całkowitego gen. Alexander. W rozmowie z gen. An- opanowania Widma, dowódca natarcia dersem wyraził on przekonanie, że zajęcie płk Rudnicki podciągnął pod wzgórze wzgórza klasztornego będzie miało zna- 17. batalion i nakazał wysłanie patroli czący wpływ na dalszą obronę nieprzyja- w kierunku grzbietu San Angelo. O suk- ciela w całym masywie Monte Cassino. cesie 5. KDP płk Kazimierz Wiśniowski 16 V o godz. 17:00 gen. Anders spot- natychmiast powiadomił szefa sztabu kał się z dowódcą brytyjskiego XIII Kor- 3. DSK ppłk. Henryka Piątkowskiego, po- pusu, gen. Sidneyem Kirkmanem, lecając wcześniejsze wykonanie wypadu który zwrócił się z prośbą o przesunięcie na wzgórze 593. Piza znala zła się w ręka ch sojuszniczych godziny natarcia ze względu na trudności Sukces 16. batalionu spowodował w lipcu 1944 r. - jednak tuż za miastem leżały przedpola kolejnej niemieckiej z wprowadzeniem do akcji czołgów szybsze wprowadzenie do akcji 15. bata- linii obrony - Linii Gotów. spowodowane porannymi zamgleniami. lionu, który miał nacierać na środkową Gen. Anders zgodził się na proponowaną część Widma. O godz. 7:15 17 V 15. bata- godzinę równoczesnego natarcia obu lion opanował południową część wzgórza. San Angelo nie powiodło się . O godz. korpusów. Tym samym postanowił prze- Dowódca 5. KDP obawiał się , że po 10:00 Niemcy przypuścili silny kontr- łożyć początek natarcia polskiej piechoty zdobyciu Widma walczące tam bataliony atak na pozycje 17. batalionu. Idący za z godz. 5:00 na 7:00 17 V. nie będą już zdolne do wysiłku i posta- nim 13. batalion znalazł się również na Dowódcą natarcia 5. KDP został nowił skierować na wzgórze San Angelo Małym San Angelo, także jego ataki na płk Rudnicki, któremu podporządkowa­ 17. batalion, a następnie 13. batalion San Angelo nie przyniosły oczekiwanego ne zostały : 13., 15., 16., 17., 18. batalion, oraz grupę mjr. Smrokowskiego. Po kilku rezultatu. W związku z tym, że natarcie grupa mjr. Władysława Smrokowskie- godzinach walk 17. batalion zdobył Małe 13. batalionu nie osiągnęło wyzna- go (kompania komandosów i plutony San Angelo, natomiast zajęcie wzgórza czonych pozycji, do jednostki przybył 611 Strona 19 ENCYKLOPEDIA II WOJNY ŚWIATOWEJ dowódca 5. WBryg.P płk Kurek, który Strzelców Karpackich płk. dyp!. Ro- W tym samym czasie na odcin- nakazał kontynuowanie działań. W czasie mana Szymańskiego. Jej zadaniem ku 5. KDP trwały walki o całkowi- powrotu zginął trafiony pociskiem było przełamanie niemieckiej obrony te opanowanie wzgórz San Angelo z moździerza. Z rozkazu płk. Rudnickie- i zajęcie wzgórz 593 i 569 oraz za pomocą i 575. O godz. 9:15 do ataku na nie- go dowództwo 5. Brygady objął ppłk Fe- czołgów 4. ppanc. związanie i obez- zajęte na szczycie San Angelo bunkry liks Machnowski. Sytuacja na odcinku władnienie niemieckich oddziałów na oraz wzgórze 575 płk Rudnicki rzucił 5. KDP stawała się coraz poważniejsza. Massa Albaneta. Pomimo zaciętej walki 14. Wileński Batalion Strzelców. Walki Większość oddziałów obsadzających nie udało się opanować wyznaczonych o San Angelo trwały do godz. 19:30, Małe San Angelo i stoki wzgórza San punktów. Około południa w atakujących kiedy to wzgórze opanowali komandosi Angelo o godz. 14: 15 wycofała się na kompaniach zginęła lub została ranna mjr. Smrokowskiego. Wzgórze 575 zo- Widmo. W tej sytuacji płk Rudnicki większość oficerów. Po przybyciu posił­ stało zajęte dopiero rano 19 V przez wydał dowódcy 18. batalionu rozkaz ków walka rozgorzała na nowo. W trakcie żołnierzy 15. batalionu. wejścia do akcji. Wprowadzony do walki opanowywania wzgórza zginął dowódca Rankiem 19 V 1944 r. cały masyw oddział rozpoczął natarcie od likwidacji 4. batalionu ppłk Karol Fanslau, po nim Monte Cassino był w rękach polskich. niezdobytych jeszcze bunkrów. Pomimo na krótko dowództwo objął towarzyszący Sukces II Korpusu polegał na umożli­ niemieckich kontrataków Małe San An- w walce obserwator artyleryjski mjr Jó- wieniu brytyjskiemu XIII Korpusowi gelo udało się całkowicie zdobyć o godz. zefStojewski-Rybczyński. Wkrótce i on wejścia w dolinę rzeki Liri bez obawy, że 17:00. Nie udało się, pomimo wprowa- poległ na bunkrze niemieckim, prowa- północne skrzydło korpusu może zostać dzenia do akcji wszystkich biorących dząc 4. batalion do ataku. Ostatecznie zaatakowane przez nieprzyjaciela z rejo- udział w natarciu oddziałów 5. Dywizji, dowództwo batalionu przejął mjr Melik nu Monte Cassino. opanować całego wzgórza San Angelo. Somchjanc, dowodzenie wszystkimi Po zajęciu masywu Monte Cassino Sukcesem 5. KDP 17 V było utrzyma- polskimi oddziałami w rejonie wzgórza przez II Korpus i przełamaniu nie- nie Widma oraz pozycji na stokach San 593 powierzono ppłk. Karolowi Piłatowi. mieckiej obrony na rzece Rapido przez Angelo. Jednak sytuacja oddziałów 5. Dy- Wzgórze 593 Karpatczycy opanowali po brytyjski XIII Korpus oraz kanadyjski wizji była bardzo trudna. Aby osiągnąć krótkiej walce nad ranem 18 V, natomiast I Korpus, który doszedł do Linii Hitlera, sukces 18 V, do walki należało wpro- wzgórze 569 udało się zająć bez walki. feldmarsz. Kesselring obawiał się, że wadzić nowe oddziały, a tych nie było. Z przekazanych rano 18 V do sztabu najłatwiejszy dostęp do Rzymu będzie Mając na uwadze znaczne straty w ba- 3. DSK meldunków walczących oddziałów stanowiła droga nr 6. Opinia dowódcy talionach zaangażowanych w walkę na wynikało, że opór niemiecki był coraz niemieckiej GA "C" uległa zmianie na Widmie i San Angelo dowódca 5. KDP słabszy. W związku z tym gen. Bronisław skutek działania amerykańskiej 5. Armii, postanowił użyć do natarcia wszystkich Duch wydał dowódcy 12. Pułku Ułanów szczególnie FKE gen. Juina, który zdobył żołnierzy zdolnych do noszenia broni. Je- Podolskich mjr. Leonowi Bittnerowi roz- grzbiet Aurunci. FKE dzięki walecz- dynym zapleczem były oddziały saperów, kaz wysłania grupy szturmowej na wzgó- ności marokańskich i algierskich dywizji artylerii oraz jednostki taborowe. Tak też rze klasztorne. O godz. 9:45 do opuszczo- w działaniach od 11 do 18 V zdołał wbić się stało i z polecenia dowódcy 5. Dywizji nego przez Niemców klasztoru wkroczył się głęboko w niemiecką obronę. To do wieczora 17 V zorganizowano trzy patrol 12. Pułku Ułanów Podolskich pod właśnie na odcinku FKE 13 V została półbataliony. dowództwem por. Kazimierza Gurbiela, przełamana niemiecka Linia Gustawa. Na odcinku natarcia 3. DSK 17 V do który zawiesił na ruinach klasztoru pro- 4 VI 1944 r. jako pierwsza do walki została wprowadzona 2. Brygada porczyk pułkowy. Wiecznego Miasta weszła amerykań- ska 88. DP. Tym samym zakończyła się czwarta bitwa o Rzym. Straty obu stron były bardzo poważne - zginęło, zosta- ło rannych lub dostało się do niewoli ok. 100 tys. żołnierzy. W trwającej pół roku walce o Rzym straty obu stron wyniosły ponad 200 tys. żołnierzy. Straty II Korpusu w bojach o Monte Cassino wyniosły 924 poległych, 2930 rannych i 345 zaginionych, z których 251 powró- ciło do oddziałów po zakończeniu walk. Prawdziwq nagrodq za zdobycie Monte Cassino był Rzym - przynajmniej tak uważał gen. Mark Clark, głównodowodzqcy 5. Armii. Miasto znalazło się w rękach amerykańskich 4 VI. Prezydent Roosevelt skomentował to następujqco: "Pierwsza stolica Osi w naszych rękach, jeszcze dwie do zdobycia". Strona 20 BROŃ PANCERNA - SAMOCHODY PANCERNE 1939-1945 • FIAT-ANSALDO A.B.40 WŁOCHY W końcu lat 30. XX w. armia włoska zgłosiła zapotrzebowanie na dwuosiowy średni samochód pancerny DANI· T1'ClINICZNr A. BAO z uzbrojeniem w wieżyczce. Jednak najpierw - w 1938 r. - powstał taki samochód dla Korpusu Policji Kolo- nialnej. W następnym roku zbudowano zmodyfikowaną wersję dla armii. W listopadzie pojazd ten otrzymał • Masa całkowita : 7500 kg • Długość: 520 cm oznaczenie Abm6, a w styczniu 1940 r. - Autoblinda 40R.E. Pojazdy seryjne produkowane przez zakłady • Szerokoś ć: 192 cm AnsaIdo miały możliwość jazdy z wykorzystaniem napędu na wszystkie koła. Pierwsze seryjne A.B. były • Wysokość: 248 cm gotowe w marcu 1941 r. Do lutego 1942 r. przekazano 320 sztuk. Jeszcze w 1941 r. zaczęto produkować nową • Silnik: sz<ściocylindrowy gainikowy chłodzony cieczą wersję A.B.41, w której dwa karabiny maszynowe 8 mm zastąpiono działkiem 20 mm. Nowe uzbrojenie Fiat ABM3 o mocy 59 kW (80 KM) wymagało zmiany konstrukcji wieży. Na początku 1943 r. została zamówiona wersja M43 (A.B.43) z armatą • Prędkość: 78 km/h 47 mm. Także na niemieckie potrzeby kontynuowano produkcję zarówno wersji A.B.41, jak i A.B.43 z armatą • Zasięg: 400 km przekalibrowaną na 50 mm. Istniały też pojazdy w wersji dowodzenia i dostosowane do jazdy po szynach. • Zaloga : 3-4 Jeden egzemplarz przebudowano na samobieżne działo przeciwpancerne. • Uzbrojenie: działko 20 mm Breda 35 (456 nabojów), dwa karabiny maszynowe 8 mm Breda 38 (1992 naboje) Autoblinda 41, widoczna na rysunku wersja • Grubość pancerza: 6-40 mm rozwojowa A.B.40, była jednym znajliczniej produkowanych włoskich samochodów pan- Autoblinda 41 cernych. Pojazd uzbrojono w armatę 20 mm w Afryce Północn ej, i karabin maszynowy w wieży. Dodatkowy 1941 r. karabin maszynowy zamontowano w tyle przedziału bojowego. CIEKAWE INFORMACJE .W pojeździe zastosowano' kilka ciekawych rozwiązań - niezależne zawieszenie kół, wszystkie koła kie- rowane, dwa układy kierownicze. Koła zapasowe były umieszczone z boku i mogły się obracać podczas . włerenie. • SDKFZ 232 (S-RAD) NIEMCY DANI· n C1INICZNI SDKI Z 231 Pierwsze niemieckie ciężkie samochody pancerne były budowane na podwoziach samochodów ciężaro­ wych, ale już w 1935 r. przystąpiono do tworzenia specjalnego podwozia dla takich pojazdów. Do maja • Masa całkowita : 8800 kg 1936 r. zakończono próby prototypowego samochodu VsKfz 623. Produkcję seryjną wersji oznaczonej jako • Długość : 585 cm SdKfz 231 (8-Rad) rozpoczęto w zakładach Friedrich Schichau w Elblągu i Deutsche Werke w Kilonii. Pojazd • Szerokość: 22 1 cm miał pancerz chroniący przed pociskami karabinowymi i odłamkami, a jego uzbrojenie składało się z działka • Wysoko ść: 234 cm, z anteną 290 cm • Silnik: ośmiocylindrowy gainikowy chłodzony cieczą 20 mm i karabinu maszynowego 7,9 mm w obrotowej wieżyczce. Niemal jednocześnie rozpoczęto produk- Biissing-NAG L8V-GS o mocy 110 kW (150 KM) cję wersji SdKfz 232 (8-Rad) wyposażonej w radiostację z charakterystyczną wielką anteną ramową. Od • Prędkość : 85 km/h kwietnia 1938 r. budowano też bezwieżową wersję dowodzenia SdKfz 263 z radiostacją o dużym zasięgu. Od • Za sięg : 300 km 1942 r. zrezygnowano z anteny ramowej, a w połowie tego roku powstał pojazd wsparcia artyleryjskiego SdKfz • Za łoga : 4 233, który zamiast wieży miał armatę 75 mm KwK 37 zamontowaną w odkrytym przedziale bojowym. Pro- • Uzbrojenie: działko 20 mm KwK 38 ( 180 nabojów), dukcję tej wersji zakończono w październiku 1943 r. Charak- ~e;;;;;f:::;;;~---_ karabin maszynowy 7,9 mm MG 34 (1050 nabojów) terystyczną cech ą tego samochodu był napęd na wszystkie • Grubość pa ncerza: przód kadłuba 15 lub 30 mm, koła, z których dodatkowo każde było skrętne. boki 8 mm; wieża 15 mm Ciężkie samochody pancerne, opracowane w III Rzeszy przed rozpoczęciem wojny, nie należały do udanych. Konstrukcje takie jak SdKfz 232 (B-Rad) dość szybko zosta ły zastąpione pojazda- mi lepiej dostosowanymi do realiów pola walki. CIEKAWE INFORMACJE SdKfz 232 (B-Rad) w trakcie niemieckiej ofensywy na Fra ncję, .1 VII 1941 r. Wehrmacht i SS posiadały 390 samochodów w wersjach bojowych, l IV 1942 r. - 244 bojowe Ardeny 1940 r. i 112 dowódczych, a jeszcze w marcu 1945 r. eksploatowane były 334 samochody wszystkich wersji. • SDKFZ234 NIEMCY Ten samochód pancerny mimo podobieństwa do SdKfz 231 był całkowicie nową konstrukcją. Zgodnie DANI· TH' lINICZNF SDKI Z 13-1 11 "l'l!:\IA" z decyzją z 5 VIII 1940 r. został zaprojektowany z myślą o użyciu w ekstremalnych warunkach panujących • Masa całkowita: II 740 kg na Saharze. Nowością miało być zastosowanie czeskiego silnika wysokoprężnego Tatra. Dwa prototypy • Długoś ć : całkowita 680 cm; kadłuba 602 cm ukończono pod koniec 1941 r. Dzięki samonośnemu nadwoziu nowy samochód był nieco szerszy i ni ż- • Szerokość : 236 cm szy. Produkcję podjęto we wrześniu 1943 r., długo po kapitulacji wojsk niemieckich w Afryce. Pierwszą wersję • Wysokość : 238 cm seryjną, SdKfz 234/2, uzbrojono w armatę przeciwpancerną 50 mm. Był to najlepszy samochód pancerny • Silnik: dwunastocylindrowy wysokoprężny cWodzony II wojny światowej. Druga wersja seryjna, SdKfz 234/1, posiadała uzbrojenie składające się z działka 20 mm powietrzem Tatra 103 o mocy 154 kW (2 10 KM) i karabinu maszynowego 7,9 mm, umieszczonych w odkrytej wieżyczce. Trzecia wersja, SdKfz 234/3, była • Prędkość: 90 km/h pojazdem wsparcia wyposażonym w armatę 75 mm K51 L/24. Pod koniec 1944 r. rozpoczęto produkcję wersji • Zasięg : 1000 km SdKfz 234/4, zaprojektowanej jako wóz wsparcia i niszczyciel czołgów, uzbrojonej w armatę 75 mm PaK 40. . Zaloga:4 • Uzbrojenie: armata 50 mm KwK 39 (55 nabojów), karabin maszynowy 7,9 mm MG42 (2850 nabojów) • Grubość pancerza: przód kadłuba 30 mm, boki 8- 10 mm; wieża 30 mm, boki i góra 10 mm, osłona działa 100 mm SdKfz 234/ 2 "Puma" uzbrojony w armatę 50 mm. Wrak SdKfz 234/1. Choć samochód ze względu na CIEKAWE INFORMACJE silne uzbrojenie zagraża ł większości sojuszniczych pojazdów pancernych, z powodu sła bości pancerza . Wkońcumarca 1945 r. w oddziałach Wehrmachtu i SS znajdowało się 71 samochodów SdKfz 234 wszyst- załoga musiała liczyć na zaskoczenie wroga.