Dr ALEKSANDER HULEK TECHNIKA W S�U�BIE REHABILITACJI INWALID�W WARSZAWA 1960 PA�STWOWY ZAK�AD WYDAWNICTW LEKARSKICH PRZEDMOWA Rehabilitacja wysz�a ju� z okresu empirii i sta�a si� nauk� rozwijaj�c� si� coraz g��biej i coraz szerzej w oparciu tak�e o post�py techniki. Ka�da niemal zdobycz techniczna rozszerza mo�liwo�ci i zakres rehabilitacji chorych i inwalid�w. 'Wspomn� tylkoi przewr�t, jaki wprowadzi�y kilka izaledwie lat temu materia�y plastyczne, Osoby dotkni�te trwa�ymi pora�eniami mi�ni oddechowych w chorobie Heinego-Medina by�y zmuszone do sta�ego przebywania w �elaznych p�ucach. Obecnie otrzyma�y one lekkie pancerze oddechowe z materia�u plastycznego, po��czone' z ma�ymi przeno�nymi motorkami, kt�re wykonuj� prac� oddychania. Dzi�ki temu osoby dotychczas przykute do miejsca mog�y nie tylko opu�ci� szpital i przebywa� w �rodowisku domowym, lecz uzyska�y one ponadto, pewn� mo�liwo�� poruszania si� poza domem. Materia�y plastyczne zmieni�y tak�e technik� protezowania, zw�aszcza je�li chodzi o protezy' kinetyczne ko�czyn g�rnych. R�wnie� w innych dziedzinach rehabilitacji mo�na mno�y� niezliczone przyk�ady. Do niedawna g��wnym, rodzajem pomocy technicznej, z kt�rej korzystali inwalidzi, by�o zaopatrzenie ortopedyczne, a wi�c protezy i aparaty ortopedyczne. W ostatnich latach rozwin�� si� nowy typ pomocy technicznej, kt�ry znajduje teraz coraz szersze zastosowanie zar�wno w rehabilitacji leczniczej, jak i zawodowej. G��wnym celem tej pomocy technicznej jest b�d� u�atwienie samego procesu usprawniania, b�d� u�atwianie inwalidzie' �ycia, oraz jegp pracy domowej czy zawodowej. S� to nieraz, du�e sprz�ty, jak np. w�zki, pozwalaj�ce wozi� chorego w g�r� po schodach, lub materace, kt�re przy u�yciu motorka zmieniaj� rytmicznie stopie� i miejsce wype�nienia powietrzem i w ten spos�b chroni� pora�onego inwalid� przed odle�ynami itd. Niekiedy pomoc techniczna polega na zastosowaniu ma�ego przyrz�du - czasem wymy�lnie skonstruowanego, czasem za� ca�kiem prostego, kt�ry uzupe�nia np. brakuj�c� inwalidzie funkcj� i umo�liwia mu lub u�atwia wykonywanie czynno�ci �ycia codziennego', a tak�e i pracy... Niekiedy pomoc techniczna mo�e wydatnie poprawi� warunki wykonywania pracy przez odpowiednie dostosowanie samego stanowiska pracy, np. przez modyfikacj� uchwytu maszyny, dopasowanie siedzenia, przeniesienie obs�ugi z r�k na nogi lub odwrotnie, zale�nie od tego, czego wymaga rodzaj kalectwa. Pomoc techniczna rozszerza wtedy mo�liwo�ci pracy inwalidy oraz podnosi jako�� i wydajno�� jego pracy. Pomoc techniczna w rehabilitacji rozwin�a si� obecnie tak, �e sta�a si� odr�bnym dzia�em, bez kt�rego nowoczesna rehabilitacja nie mo�e si� oby�. Ostatnie lata w Polsce przymios�y du�y rozw�j rehabilitacji, tote� nic dziwnego, �e zacz�to si� szczeg�lnie interesowa� pomocami technicznymi. Jak bardzo zagadnienie to sta�o si� u nas aktualne, dowi�d� zjazd zwo�any we Wroc�awiu przez Ministerstwo Pracy i Opieki Spo�ecznej w 23 i 24 kwietnia 1959 r. Ukazanie si� niniejszej pracy odpowiada jak najbardziej potrzebami chwaM. Dr A. Hulek - wybitny znawca spraw rehabilitacji zawodowej, kt�ry pozna� zagadnienia rehabilitacji w wielu krajach,wyczu� aktuallno�� tej potrzeby. Przedstawi� on interesuj�c� nas problematyk� w zarysie, w formie zwartej i przejrzystej. Zagadnienie pomocy technicznej wydaje si� 'na pierwszy rzut oka proste, w rzeczywisto�ci jednak jest ono z�o�one. Ka�dy, najmniejszy nawet przedmiot pomocy technicznej musi by� dostosowany do fizjopatologicznych warunk�w inwalidy, musi uzupe�nia� lub zast�powa� brak okre�lonej funkcji i spe�nia� zamierzone zadanie z najmniejszym dla inwalidy wysi�kiem; musi on ponadto uzyska� psychologiczn� akceptacj� inwalidy i wzbudzi� ch�� u�ywania go. Te indywidualne wymagania w odniesieniu do przedmiotu pomocy technicznej by�y przyczyn�, �e wiele pomocy wykonywanych tylko "na ch�opski rozum" nie zda�o pr�by �ycia, im(imo �e mia�y one bardzo' poprawn� dokumentacj� konstruktorsko-in�ynieryjn�. Tote� zagadnienie produkcji pomocy technicznych nie jest proste i wymaga zorganizowanych warunk�w. Sam projekt ka�dego przedmiotu pomocy technicznej dla inwalidy wymaga wsp�pracy do�wiadczonych specjalist�w w zakresie rehabilitacji (lekarz, technik, nauczyciel zawodu, psycholog itd.). Autor, przewiduj�c te trudno�ci, omawia szczeg�owo' zasady i warunki poprawnego stosowania pomocy technicznych oraz wysuwa sugestie dotycz�ce ich produkcji. Ksi��ka jest niezmiernie po�yteczna, gdy� pozwala wszystkim osobom zainteresowanym 'problemem pomocy technicznej dla inwalid�w pozna� i zg��bi� istot� zagadnienia. Wype�nia ona istniej�c� w naszym pi�miennictwie luk�. Spodziewa� si� nale�y, �e spe�ni ona swe zadanie i �e w nast�pnych wydaniach b�dzie mo�liwe zastosowanie w pe�ni ilustracji polskiego pochodzenia. Wiktor Dega OD AUTORA Ksi��ka ta przeznaczona jest dla pracownik�w zatrudnianych w zak�adach leczniczej i zawodowej rehabilitacji inwalid�w (lekarzy, fizjolog�w, psycholog�w, in�ynier�w technik�w, nauczycieli 'zawodu i inspektor�w zawodowej rehabilitacji, w przemys�owej s�u�bie zdrowia, w szko�ach specjalnych, zak�adach pomocy spo�ecznej i dla wszystkich innych, kt�rzy opiekuj� si� ci�ko poszkodowanymi inwalidami oraz osobami w starszym wieku. Celem pracy jest okre�lenie przedmiotu oraz podanie zasad stosowania pomocy technicznych. Przy opracowywaniu niniejszej publikacji konsultowa�em si� w sprawie ca�o�ci, ewent. poszczeg�lnych cz�ci z prof. drem W. Deg�, i� Z. Dytnerskim, mgrem H. Larkow�, mgrem T. Lidk�, dreirn St. Rutkowskim, doc. drem Weisem, drem J. Tomaszewsk�, za co sk�adam im serdeczne podzi�kowanie. Podane ryciny zapo�yczy �em z nast�puj�cych �r�de�: z Instytutu Medycyny Fizykalnej i Rehabilitacji Inwalid�w w Nowym Jorku, USA, zie Szpitala Chirurgii Kostnej w Konstancinie, z O�rodka Rehabilitacji Chorych na przewlek�y go�ciec stawowy w �remie, z Kliniki Ortopedycznej AM w Poznaniu, wed�ug Ann Arbor - z Oddzia�u Medycyny Fizykalnej i Rehabilitacji Uniwersytetu w Michigan, USA, z Oddzia�u Fizykalnej Terapia St. Firanciis Hospital w Wichita, Kansas, USA, z Kliniki Rancho Los Amigos, Hondo, Kalifornia, USA, z Un,ax Bolaget Ma�mo, Szwecja, z I. F. Kieismeier, Ohio., Edison Compiany, Oikron 8, Ohio, USA, z Arbeitshilfen fur behindeirte Handbuch des SchweTbesha-digten yermittiere, Nuipnbeirg 1958, z Handbuch des Schwerbe-sbadigten yermittiers 'Technische Arbeits.hilfen, Numberg 1954, z Zak�adu Szkolenia Inwalid�w we Wroc�awiu, z Svenska Van-fQrevairdens Ceinitiralko!rram:itte, Stockholm, Szwecj.a, wed�ug szko" �y Publicznej w Minneapolis - USA, z Cerebral Palsy Equip-ment, Chicago 1950, USA. Autor SPIS TRE�CI Potrzeba pomocy technicznej ............ 7 Pomoce techniczne w rehabilitacji leczniczej ....... 9 Pomoce techniczne w �yciu codziennym ......... 13 Pomoce techniczne w pracy inwalid�w ......... 26 Zasady i warunki poprawnego stosowania pomocy technicznych . . 33 Funkcja psychoterapeutyczna pomocy technicznych ...... 41 Pomoce techniczne w szko�ach specjalnych ........ 45 Pomoce techniczne jako forma opieki spo�ecznej ...... 49 Produkcja pomocy technicznych ........... 49 Zako�czenie ................. 50 Pi�miennictwo ................ 51 POTRZEBA POMOCY TECHNICZNYCH W dobie 'obecnej przy organizacji naszego �ycia coraz wi�ksz� rol� odgrywa technika. G��wnym i ostatecznym celem, kt�remu ona s�u�y, jest udogodniienie cz�owiekowi �ycia, u�atwienie mu wykonywania pracy, a tym samym pe�niejsze zaspokajanie jego potrzeb. Jedn� z dziedzin, w kt�rej technika znajduje szczeg�lnie du�e zastosowanie, jest rehabilitacja inwalid�w. W rehabilitacji pomoce techniczne stosowane s� na ka�dym z jej etap�w, t j. w okresie rehabilitacji leczniczej, w formie zaopatrzenia ortopedycznego (protezy, aparaty i �rodki pomocnicze), oraz. rehabilitacji zawodowej, tj. w przygotowaniu inwalid�w do pracy i w zatrudnianiu. Maj� one r�wnie� za stosowanie w szko�ach specjalnych i opiece spo�ecznej. Ze wzgl�du na spe�nian� funkcj�, stosowane' w rehabilitacji pomoce techniczne mo�na podzieli� na te, kt�re: przyspieszaj� proces leczniczej rehabilitacji, umo�liwiaj� osobom upo�ledzonym na zdrowiu pokonywanie trudno�ci i wykonywanie czynno�ci zwi�zanych z �yciem codziennym:, opanowywanie i podj�cie pracy zawodowej, nauczanie dzieci kalekich i przewlekle chorych, sprawowanie opieki nad pensjonariuszami w domach pomocy spo�ecznej, oraz takie, kt�re' u�atwiaj� osobom starym wykonywaniie pewnych 'czynno�ci w domu. Donios�� rol� pomocy technicznych mo�emy oceni� w szczeg�lno�ci wtedy, gdy zdamy sobie spraw� z podstawowych zasad filozofii) rehabilitacji. Pierwsz� z, nich jest przystosowanie' inwalidy do normalnych warunk�w �ycia i pracy zawodowej. Mamy na my�li przystosowanie pod wzgl�dem fizycznym i psychicznym. W przystosowaniu fizycznym chodzi o' osi�gni�cie maksymalnej samodzielno�ci w wykonywaniu czynno�ci �ycia codziennego' i w pracy zawodowej w oparciu o. tzw. pozosta�e sprawno�ci fizyczne, tj. funkcje, kt�re inwalidzie pomiimo' kalectwa pozosta�y (np. je�eli inwalida utraci jedn� ko�czyn� g�rn� - nauczenie go obs�u�enia siebie drug�, np. przy zapi�ciu krawata, zasznurowaniu but�w itp.). W przystosowaniu psychicznym chodz� natomiast o uznanie przez inwalid� faktu inwalidztwa, i w tej sytuacji wyrobienie w nim w�a�ciwego' stosunku do siebie, do innych os�b i do wszelkich przejaw�w dzia�alno�ci cz�owieka. Umiej�tno�� przystosowania si� jest szczeg�lnie wa�na w�wczas, gdy mamy do czynienia. ze zmiennym �rodowiskiem, alp. w czasie poruszania si� po ulicy, tote� d��ymy do wyrobienia umiej�tno�ci pokonywania trudno�ci, kt�re wynikaj� ze zmian w otoczeniu. S�usznie " tak�e coraz cz�ciej podkre�la si� drug� zasad�, tg. konieczno�� przystosowania do potrzeb inwalidy otoczenia fizycznego' i �rodowiska,, z kt�rym spotyka si� on stale, na codzie�, np'. z urz�dzeniami w domu mieszkalnym, w pracy zawodowej itp. Ot� pomoce techniczne odgrywaj� donios�� rol� w obu przypadkach, tj. zar�wno w przystosowaniu 'inwalidy do otoczenia, jak i' odwrotnie - otoczenia do inwalidy. S� one zatem jednym ze �rodk�w osi�gni�cia' pe�nej adaptacji inwalidy do �ycia codziennego, spo�ecznego i pracy zawodowej, co' 'w�a�nie jest 'celem rehabilitacji. Konieczno�� stosowania w rehabilitacji �rodk�w technicznych wynika z tego, �e u os�b upo�ledzonych na zdrowiu - inwalid�w - .stwierdza si�: ograniczenie isi�y mi�ni niekt�rych partii cia�a (np. w przypadku niedow�ad�w, zanik�w mi�ni, z�ama� ko�czyn), - ograniczenie zr�czno�ci (np. w przypadku zesztywnie� staw�w), - ograniczenie zasi�gu ruch�w (przy amputacji ko�czyn, bezw�adach), - zmniejszenie odporno�ci na) wysi�ek (np. u przewlekle chorych na gru�lic� p�uc, w przypadkach schorze� uk�adu kr��enia), - brak pewnych funkcji (np. uchwytu w ko�czynie g�rnej po amputacji), - odmienny spos�b reagowania na bod�ce zewn�trzne (np. w przypadku pora�e� spastycznych, u niewidomych, g�uchomiemych), - brak lub os�abienie dzia�ania niekt�rych amalizator�w i w zwi�zku z tym, -' w mniejszym lub wi�kszym stopniu - inny charakter poznawania', odczuwania i dzia�ania woli (g��wnie ui niewidomych, g�uchoniemych 'i os�b z zaburzeniami uk�adu nerwowego o�rodkowego i obwodowego), Reasumuj�c mo�emy stwierdzi�, i� ka�de kalectwo', a nawet trwa�e schorzenie ogranicza (w r�nym stopniu) lub znosi sprawno�� poszczeg�lnych partii cia�a i funkcji. Osi�gni�cie celu jaki stawiamy przed rehabilitacj�, tj. usamodzielnienia inwalidy w mo�liwie maksymalnym stopniu w �yciu codziennym ii w pracy zawodowej, uzale�nione jest mi�dzy iinnymi od zastosowania w ci�szych i powa�nych iinwalidztwach dodatkowych pomocy techmicznych (r�nych przyrz�d�w, narz�dzi liub dokonywania zmian w konstrukcji maszyn i we w�a�ciwo�ciach fizycznych pirzedmiot�w z otoczenia, w kt�rym inwalida '�yje i pracuje. W pracy tej om�wione b�d� w szczeg�lno�ci pomoce techniczne i zasady ich stosowania w �yciu codziennym i pracy zawodowej inwallid�w. Przedtem jednak nale�y powiedzie� kilka s��w na temat 'pomocy technicznych w rehabilitacji leczniczej, gdy� pozwoli nam to na wyrobienie w sobie pogl�du na ich rol� w rehabilitacji Inwalid�w w 'og�le. POMOCE TECHNICZNE W REHABILITACJI LECZNICZEJ Pomoce techniczne w rehabilitacji leczniczej s� obecnie bardzo szeroko stosowane na r�nych jej etapach w odniesieniiu do pacjent�w z rozmaitego 'rodzaju kalectwami i schorzeniami. Og�lnie mo�na powiedzie�, �e s�u�� one jako pomoc w przyspieszaniu procesu leczniczego. Na przyk�ad przy niepe�nej zdolno�ci chwytnej. r�ki stosuje si� specjalne r�kawice, kt�rych u�ywa si� do �wicze� gimnastycznych g�rnych partii 'cia�a (ry�. 1). R�kawice maj� te w�a�ciwo�ci, �e palce pozostaj� w zgi�ciu, co pozwala wykonywa� �wiczenia w zwisie. Ry�. 1. Specjalne r�kawice u�atwiaj�ce �wiczenia g�rnych partii cia�a. Ry�. 2. �wiczenia na specjalnym rowerze. Ry�. 3. Warsztat tkacki stosowany w celu usprawnienia chorych na przewlek�y go�ciec stawowy. Ujmuj�c zagadnienie bardziej szczeg�owo, mo�emy powiedzie�, �e za pomoc� �rodk�w technicznych mo�emy osi�gn��: 1. Przy�pieszenie wzrostu si�y i wytrzyma�o�ci. Na przyk�ad inwalida, kt�ry po przebyciu choroby Heinego^Miedina cierpi na pora�enie dolnych ko�czyn, po zabiegach operacyjnych wymaga �wicze� tych ko�czyn. Wykonuje on te �wiczenia peda�u j�c na specjalnie przystosowanym rowerze lub obs�uguj�c przy wyrobie zabawek pi�� do ci�cia dykty poruszan� nogami (ry�. 2). 2. Reedukacj� zaburzonych funkcji. W leczniczym usprawnianiu os�b chorych na przewlek�y go�ciec stawowy stosuje si� w terapii zaj�ciowej warsztaciki tkackie maj�ce np. Ry�. 4. �wiczenia ko�czyny przy u�yciu bloczka. odpowi�dnie podniesienie dla ko�czyn g�rnych. Wykonywanie pracy w formie terapii zaj�ciowej zapobiega przykurczom mi�ni w stawach barkowych (ry�. 3). 3. Zwi�kszenie zakresu ruchu w stawach. Na przyk�ad aby zwi�kszy� zakres ruchu w barku ko�czyny os�abionej na skutek pora�enia, wspomagamy ten ruch przez zastosowanie bloczka i prac� drug�, zdrow� ko�czyn� (ry�. 4). ' Ry�. 5. �wiczenia na p�otkach. 4. Lepsz� r�wnowag�. W pora�eniach spastycznych stosuje si� �wiczenia w chodzeniu po r�nych zmiennych pod�o�ach (ry�. 5). 5. Lepsz� koordynacj� ruch�w Przy zaburzeniach koordynacji u dzieci z kurczowymi pora�eniami stosuje si� r�nego' rodzaju zabawki. Dzieci bawi�c si� wykonuj� okre�lone ruchy, przez co usprawniaj� koordynacj� 'ruch�w {ry�. 6). 6. Lepsz� sprawno�� w poruszaniu si�. Do �rodk�w technicznych u�ywanych w tym celu nale�� protezy, aparaty, �uski, kule, waaki, laski itp. (ry�. 7). Ry�. 6. Dziecko bawi�c si� przez zapinanie i odpinanie zabawkii �wiczy palce i koordynacj� ruch�w r�ki. W�a�ciwe stosowanie pomocy technicznych w rehabilitacji leczniczej jest mo�liwe tylko pod kierunkiem lekarza; i przy wsp�pracy innych specjalist�w, jak fizjologa, terapeuty zaj�ciowego, instruktora gimnastyki leczniczej, psychologa. Przy u�yciu m. ini. �rodk�w technicznych osi�ga si� sprawno�� fizyczn�, a po�rednio popraw� stanu psychicznego. Jest itbi jednym z warunk�w przygotowania pacjenta 'do pokonywania trudno�ci �ycia codziennego, a p�niej, po wyj�ciiu ze szpitala lub o�rodka rehabilitacyjnego, do podj�cia pracy zawodowej. Ry�. 7. Specjalny stojak u�atwiaj�cy poruszanie si�. POMOCE TECHNICZNE W �YCIU CODZIENNYM Pomoce techniczne, kt�re u�atwiaj�, wykonywanie czynno�ci zwi�zanych z �yciem codziennym, s� stosowane w r�nych sytuacjach. Ni�ej podajemy typowe sytuacje z �ycia codziennego oraz pnzyk�ady pomocy technicznych u�ywanych w przy r�nych kalectwach i schorzeniach. SAMOOBS�UGIWANIE SI� 1. Ubieranie si�. Do pomocy technicznych stosowanych przy tej czynno�ci nale�� specjalne laski do naci�gania bucik�w lub szczypce do naci�gania po�czoch wykonywa� sk�onu; elastyczne uchwyty w ko�nierzykach do na dla jednor�kich; shoijacizki, w aby je oczy�ci�; elastyczne szelki amputowamym pozwalaj� zdj�� spodnie Ry�. 8. Laska z odpowiednim zako�czeniem z plastiku umo�liwia naci�ganie bucik�w osobom, kt�re nie mog� wykona� sk�onu. osobom pozostaj�cym stale w W�K c�wki 'do protez ko�czyn g�rnych, boim z podw�jn� amputacj� ko�czyn uchwyty u�atwiaj�ce wykonywa� chwytu r�ki; szczotki, g�bki i r�ka kach dla os�b z ograniczonymi TV cze, uchwyty i podwy�szenia prz; udost�pnienia ich osobom z nie mog�cych sta�; specjalne zbiorniki oddawania moczu (ry�. 9, 3. Przygotowanie i sp tym przypadku wskazane s� �uski, uchwyty, aparaty, p�okr�g�e no�e rurki dla os�b z niedow�adami ko�czyn g�rnych; stosuje si� je w ni� (ry�. 12). Ry�. 9. Aparat do obcinania paznokci dla jednor�kich. Ry�. 10. R�kawiczka z kieszeni� na myd�o u�atwia mycie si� osobom jednor�kim. . Ry�. 11. Por�cze umo�liwiaj�ce osobom Ry�. 12. �uski umo�liwiaj�ce osobom z powa�nymi uszkodzeniami z pora�eniami r�k spo�ywanie korzystanie z z posi�k�w. desu. ry�. 13. Por�cze nad ��kiem umo�liwiaj�ce osobom z pora�eniami mi�ni tu�owia i ko�czyn dolnych obracanie si�. 4. Poruszanie si� i wykonywanie pewnych prac w ��ku. Czynno�ci te u�atwiaj� (por�cze nad ��kiem, pomagaj� one paraplegikom przy obracaniu si� i podnoszeniu w ��ku; -pulpity umo�liwiaj�ce 'czytanie, pisanie i malowanie osobom stale przebywaj�cym w ��ku; uchwyty do umocowywania warsztacik�w tkackich i maszyn do pisania nad ��kiem; stosuje si� je w celu umo�liwienia organizacji zaj�� osobom stale le��cym (ry�. 13). KOMUNIKOWANIE SI� Stosuje si� tu aparaty poprawiaj�ce s�uch g�uchym; instaluje lusterka w 'samochodach przed siedz�cymi, gdy� umo�liwia to g�uchym jad�cym z osob� s�ysz�c� odczytywa� mow� z ruch�w jej ust; s�uchawki telefoniczne na stojaku dla jednor�kich w celu umo�liwienia 'im swobodnego u�ywania telefonu (ry�. 14). PISANIE I CZYTANIE Pomocne s� przy tym 'uchwyty do o��wk�w, (pi�r, p�dzli - dla os�b z niedow�adem r�k; ko�c�wki umo�liwiaj�ce pisanie na maszynie osobom z amputacjami lub niedow�adami ko�czyn g�rnych; m'echanizmy do obracania kartek czytanej ksi��ki dla os�b, kt�re nie mog� porusza� ko�czynami g�rnymi; ' specjalne przyrz�dy optyczne umo�liwiaj�ce czytanie bardzo s�abo widz�cym i osobom z powa�nymi wadami wzroku; specjalne okulary - pryzmaty, pulpity u�atwiaj�ce osobom 'le��cym czytanie (ry�. 15, nagrywanie ksi��ek na p�yty co umo�liwiakorzystanie z lektury. Ostatnio Ry� 14 podp�rka naramienna dla czynione s� pr�by konstrukcji u�atwiaj�cej korzystanie z telefonu osobom z Powa�nymi uszkodzeniami Ko�czyny soriit-J, up. w yi�y- przypadku bezw�adu lub amputacji. Ry�. 15. Specjalnie zainstalowany aparat, wira� z dodatkowymi urz�dzeniami, umo�liwiaj�cy czytanie osobom z pora�eniami ko�czyn g�rnych i dolnych. Ry�. 16. Stojak z odpowiednim pulpitem, u�atwiaj�cy czytanie osobom le��cym. PORUSZANIE SI� I PODRӯOWANIE U�ywane s� do tego r�nego rodzaju kule, w�zki inwalidzkie odpowiednie dla os�b o r�nym stopniu kalectwa i schorzenia, umo�liwiaj�ce poruszanie sii� w pokoju, w 'zak�adzie pracy i na zewn�trz.; d�wigi przymocowane do samochod�w, umo�liwiaj�ce przenoszenie inwalidy z, w�zka do samochodu i odwrotnie; przystosowane do samochodu przyrz�dy sternicze' i p�dne dla. inwalid�w z powa�nymi uszkodzeniami ko�czyn dolnych (np. niedow�ady) i g�rnych amputacje); odpowiednie laski dla niewidomych, u�atwiaj�ce im rozpoznawanie terenu, a przez to poruszanie si� (ry�. 17, 18). Ry�. 17. Przenoszony p�schodek u�atwiaj�cy chodzenie po schodach osobom maj�cym trudno�ci w podnoszeniu n�g na wysoko�� odleg�o�ci stopnia od stopnia. Ry�. 18. W�zek elektryczny z odpowiednim zespo�em, k�ek, u�atwiaj�cy znoszenie os�b nie mog�cych samodzielnie porusza� si� po schodach. WYPOSA�ENIE DOMOWE W sk�ad pomocy technicznych tego rodzaju wchodz�: uchwyty do narz�dzi kuchennych przystosowane dla os�b z zesztywnia�ymii palcami; odpowiednio' przystosowane urz�dzenia kuchni, np. zlewy dla kobiet przebywaj�cych w w�zku; 'umeblowanie i wszelkie inne wyposa�enie domowe odpowiednio adaptowane do rodzaju kalectwa lub schorzenia, 'np. dwustronne por�cze naschodach domu, w kt�rym mieszka inwalida z Uszkodzeniiem ko�czyn dolnych; zamki na dole okna zamiast w �rodku, gdy� umo�' liwia to zamkni�cie go inwalidzie pozostaj�cemu stale w w�zku, sygnalizacja �wietlna zamiast d�wi�kowej ('dzwonka) w domu g�uchego; pod�ogi bez prog�w w domu niewidomego'; automatyczmy zapalnik w kuchenkach gazowych w pomieszczeniach, �w kt�rych �yj� osoby nie posiadaj�ce w�chu, lub starcy (ry�. 19) Komitet do Spraw Mieszkaniowych Komisji Ekonomicznej od kraj�w europejskich �wiatowej Federacji by�ych kombatant�w w raporcie z r. 1957 podaje w tym zakresie nast�puj�ce zalecenia: Inwalid�w nale�y lokowa�, w miar� mo�no�ci przede wszystkim w pawilonach parterowych. G��wne wej�cie powinno by� na poziomie chodnika. Je�eli poziom parteru jest wy�szy ni� po' ziom chodnika albo (je�eli przy domu jest ogr�d) wy�szy ni� po' ziom drogi wiod�cej do domu, nale�y urz�dzi� pochylni� o nachyleniu nie przekraczaj�cym 10%. - Wewn�trz, domu unika� nale�y wszelkich nier�wno�ci, �w szczeg�lno�ci na progu drzwi. - Po��dane, aby szeroko�� drzwi wynosi�a 0,90 m, a w ka�dymi razie co najmniej 0,80 m. Ponadto nale�y pozostawi� woln� przestrze� po obu stronach drzwi, aby umo�liwi� manewrowanie fotelem na k�kach. - Boczne �ciany ust�p�w powinny by� zaopatrzone w podpory, a z sufitu powinien zwiesza� si� uchwyt. - �azienka miusi by� do�� obszerna, aby mo�liwe by�o doprowadzenie w�zka do umywalni. Obok umywalniJ nale�y umie�ci� sto�ek trwale przytwierdzony, kt�ry powinien mie� ten sa�' poziom co fotel na k�kach. Wysoko�� umywalni i jej odleg�o�� od �ciany powinny by� tak obliczone, aby mo�na by�o wsun�� fotel pod umywalni�. - Przytwierdzenia uchwyty drzwi, szaf �ciennych, zwierciade�, kontakty i wy��czniki) elektryczno�ci itd. powinny by� umieszczone na poziomie osi�galnym z fotela na k�kach. Nale�y r�wnie� umie�ci� uchwyty i podpory w odpowiednich miejscach, aby inwalida opuszczaj�cy fotel mia� odpowiednie' oparcie. - DzwOnki, telefony itp. powinny by� dost�pne dla inwalidy siedz�cego w fotelu na k�kach. (Minimalna wysoko�� 0,45 m maksymalna 1,20 m nad poziomem pod�ogi). Je�eli chodzi o inwalid�w poruszaj�cych si� za pomoc� lasek lub kul, powinny by� przestrzegane nast�puj�ce prawid�a,: 1. Schody musz� by� w kierunku prostym, (nie kr�cone), o �atwym wej�ciu i zej�ciu (szeroko�� poziomej cz�ci stopnia 0,32 m wysoko�� pionowej cz�ci 0,14 m), zaopatrzone w potrzebne �rodki 'ochronne. 2. Pod�oga odpowiednia - powinna by� ani �liska, ani chropowata. Nale�y r�wnie� unika� dywan�w nie przytwierdzonych do 'pod�ogi. Co si� tyczy niewidomych, nale�y przestrzega� nast�puj�cych zasad: 1. Unika� wszelkich 'nier�wno�ci powierzchni pod�ogi, w wszczeg�lno�cii prog�w przy drzwiach. 2. Umie�ci� por�cze wzd�u� schod�w. Na dole por�cz powinna zaczyna� si� poziomo w odleg�o�ci oko�o 0,30 m od pierwszego stopnia, ci�gn�� si� bez przerwy na klatce schodowej mi�dzy pi�trami i ko�czy� si� za ostatnim stopniem, w odleg�o�ci oko�o 0,.,30 mi. Por�czie te powinny by� tak urz�dzone, aby mia�y wygodne oparcie i �atwy uchwyt, 3. U g�ry schod�w umie�ci� barier�. ' 4. Wybra� odpowiedni typ pod�ogi unika� nie przytwierdzonych dywan�w. Ry�. 19. Obni�enie zlewu umo�liwiaj�ce wykonanie wielu prac domowych osobom przebywaj�cym w w�zku. Ry�. 20. Specjalny aparat umo�liwiaj�cy cerowanie osobom z jedn� ko�czyn� g�rn�. WYKONYWANIE PRAC DOMOWYCH U�atwienie stanowi� tu stojaczki, na kt�re nak�ada si� 'po�czoch� dla zacerowania' jej przez, osob� z jedn� ko�czyn� g�rn�; maszyny elektryczne do szycia, przystosowane dla paraplegiika (wprowadza si� je w ruch za pomoc� urz�dzenia umieszczonego pod podbr�dkiem); odpowiednie zaczepy na laskach, �umo�liwiaj�ce zawieszanie 'na nich lekkich toreb - u�atwia to osobom, kt�re przy chodzeniu u�ywaj� dw�ch lasek, wychodzenie z domu a np. robienie 'drobnych 'zakup�w (ry�. 20). URZ�DZENIA W GMACHACH PUBLICZNYCH Aczkolwiek mo�liwo�ci urz�dzenia gmach�w publicznych dla potrzeb inwalid�w s� ograniczone, zw�aszcza je�eli chodzi o urz�dzenia dla inwalid�w poruszaj�cych si� ma w�zkach inwalidzkich, to jednak pewne zmiany w tym zakresie s� mo�liwe. Wy�ej wspomniany Komitet zaleca nast�puj�ce zmiany w gmachach publicznych : Urz�dzenie wej�cia na poziomie ulicy 'albo, je�eli to jest rzecz� niemo�liw�, r�wni, pochy�ej (rampy), kt�rej nachylenie nie przekracza 10%, a szeroko�� wynosi co najmnieij 1 m 10. Gdyby d�ugo�� :i szeroko�� tej rampy stanowi�y pewne ryzyko dla inwalid�w, nale�y j� 'zaopatrzy� w por�cz. Jest 'rzecz� po��dan�, aby podobne wej�cia, umieszczone na bocznej stronie gmachu, nie przeszkadza�y (ruchowi uliczmemu i prowadzi�y bezpo�rednio do d�wigu (o ile 'instalacja ta istnieje w gmachu). Zainstalowamie d�wig�w umo�liwiaj�cych jazd� pod g�r� w fotelu na k�kach (co najmniej 30 X 1 'm 50). Manipulowanie d�wigiem powinno by� dost�pne dla osoby siedz�cej w swoim fotelu. - Usuni�cie ka�dej nier�wno�ci powierzchni pod�ogi, w szczeg�lno�ci na progu drzwi. Je�eli nier�wno�� jest nieunikniona, nale�y zastosowa� ramp� zaopatrzon� w por�cz. - Dopilnowanie, aby drzwi mia�y 'szeroko�� co najmniej 0,90 m. -Budow� schod�w w kierunku prostym '(nie kr�cone), o �atwym wej�ciu i zej�ciu, zaopatrzonych w potrzebne urz�dzenia ochronne. Pozioma cz�� ka�dego stopnia: 0,32 m szeroko�ci, pionowa - 0,13 m. - Uk�adanie pod��g z odpowiedniego materia�u. -, Umieszczenie w urz�dach pocztowych i podobnych miejscach lad i 'tablic na r�nych wysoko�ciiach, odpowiadaj�cych b�d� inwalidom 'chodz�cym o kulach, b�d� 'tym, kt�rzy je�d�� na w�zku. - Umieszczenie w czytelniach sto��w, przy kt�rych inwalidzi siedz�cy w fotelach na k�kach mogliby czyta�. - Zaplanowanie dostatecznej przestrzeni mi�dzy oparciem a przegrodami przy ladach, przy wyj�ciu z dworc�w kolejowych, z teren�w sportowych itp. - Zaprojektowanie drzwi obrotowych dostatecznie szerokich i w razie potrzeby zaopatrzonych w ko�owroty. - Zainstalowanie w teatrach, kinach ,'i innych salach widowiskowych potrzebnych urz�dze�, 'aby osoby u�ywaj�ce foteli na k�kach mog�y 'si� swobodnie porusza� i, w miar� mo�no�ci, zajmowa� miejsca dro�sze lub ta�sze, wed�ug wyboru. Nale�y r�wnie� przewidzie� pewn� liczb� foteli specjalnie skonstruowanych dla' os�b, kt�re poruszaj� si� z trudno�ci�. - Zaopatrzenie �cian korytarzy i sieni oraz drzwi 'prowadz�cych do umywalni itrp. w uchwyty i por�cze. - Umieszczenie przy ladach uchwyt�w i podp�r dla lasek z r�czk�. - Zainstalowanie w urz�dach pocztowych co najmniej jednej kabiny telefonicznej o rozmiarach wystarczaj�cych dla pomieszczenia w�zka. - Odpowiednie rozmieszczenie dzwonk�w, telefon�w, punkt�w alarmowych itp. aparat�w. - Urz�dzenie na ka�dym pi�trze co najmniej jednego ust�pu o rozmiarach dostosowanych do inwalid�w (przynajmniej 2 m x 2 m). - Zabezpieczenie dla foteli na k�kach miejsca postoju chroni�cych przed deszczem". CZAS WOLNY OD PRACY Po��dane s� w�wczas �rodki umo�liwiaj�ce gry, itp. stojaczek do kart dla jednor�kich; specjalne wyst�py na nakr�tkach, u radia, co umo�liwia� nastawienie go przez osob�, kt�ra nie posiada silnego' uchwytu; stojaczki z gumowymi rurkami, umo�liwiaj�cymi palenie papieros�w osobom nie mog�cym porusza� ko�czynami g�rnymi; odpowiednio przystosowane narz�dzia domowe, jak m�otek, obc�gi itp., aby osoby z uszkodzeniami r�k, np. przy niedow�adach, zesztywnieniach, mog�y si� 'nimi pos�ugiwa� '(ry�. 21, 22). Wy�ej opisane pomoce techniczne w bardzo powa�nym stopniu usamodzielniaj� inwalid� w �yciu codziennym. O potrzebie pomocy technicznych �wiadcz� wyniki ankiety, jak� Centralny Komitet Opieki nad Kalekami w Szwecji przeprowadzi� w r. 1957 w�r�d 625 gospody� domowych, kt�re s� inwalidkami. W�r�d nich 310 (ok. 50%) by�o po chorobie Heinego-Mediina, 146 (ok. 23%) cierpia�o' na jedn� z postaci chor�b reumatycznych, w 30 przypadkach inwalidztwo nast�pi��o na skutek wypadk�w, a u reszty w wyniku innych przyczyn. Stwierdzono, �e najwi�ksz� grup�, kt�ra potrzebowa�a aparat�w ortopedycznych i pomocy technicznych, stanowili inwalidzi po chorobie Heinegoi-Medina. 250 gospody� z grupy u�ywa r�nych pomocy technicznych. 103 przy chodzeniu pos�uguje si� aparatami ortopedycznymi i innymi pomocami, 46 os�b korzysta z pomocy tylko przy chodzeniu, 45 posiada aparaty ortopedyczne i w�zki inwalidzkie, a 27 - tylko w�zki. W grupie gospody� cierpi�cych na choroby reumatyczne pomocy technicznych potrzebowa�o 81 os�b. Z tych 42 u�ywa ich tylko przy chodzeniu, a 16 korzysta z w�zk�w inwalidzkich. Ry�. 21. Stojak u�atwiaj�cy gr� w karty osobom jednor�kim. '. Stosowanie pomocy technicznych i nauka pos�ugiwania si� powinny wchodzi� w zakres rehabilitacji leczniczej. W czasie rehabilitacji leczniczej mo�na: dobra� pomoce najbardziej celowe, zgodnie Z indywidualnymi potrzebami. W o�rodkach rehabilitacji leczniczej istniej� warunki do uczenia pacjent�w poprawnego u�ywania tych 'pomocy oraz ich konserwowania. Nawyki w ich u�ywaniu kszta�tuj� si� w korzystnej sytuacjii, tj. w�wczas, gdy inwalida jeszcze nie posiada �adnych przyzwyczaje� Przy takim stanie rzeczy inwalida, kierowany p�niiej do pracy, jest w pe�ni usprawniony i przy zaistnieniu odpowiedtnich dla niego �rodk�w technicznych umie wykona� czynmo�ci prawie tak samo' jak cz�owiek zdrowy. o zasadach stosowania pomocy i o' niekt�rych jeszcze ich warto�ciach powiemy w dalszej cz�cii pracy. Szczeg�lnie wa�n� rzecz� na�uczenie w tym czasie inwalidy pos�ugiwania si� protezami, ko�c�wkami roboczymi, aparatami i innymi �rodkami ortopedycznymi Umiej�tno�� korzystania z nich stanowi cz�� rehabilitacji leczniczej. - Osi�gni�cie sprawno�cii w wykonywaniu czynno�ci �ycia codziennego niejednokrotnie warunkuje mo�no�� podj�cia' pracy zawodowej, bowiem nieumiej�tno�� np. obs�u�eniia siebie popowa�nych uszkodzeniach ko�czyn g�rnych mo�e w pewnych sytuacjach przes�dza�, czy inwalida z tego rodzaju kalectwem b�dzie pracowa�, czy nie. Z uwagi jednak na to, �e nie mo�emy jeszcze zastosowa� w pe�ni rozwini�tej rehabilitacji leczniczej, a zaopatrywanie inwalid�w w pomoce techniczne i uczeniem u�ywania ich z konieczno�ci nuszom zaj�� si� sp�dzielnie inwalidzkie, zak�ady szkolenia inwalid�w, zak�ady 'pomocy spo�ecznej, inspektorzy zawodowej rehabilitacji inwalid�w przy prezydiach rad narodowych, szko�y specjallne i wszelkie inne plac�wki; opiekuj�ce Ryc. 22. Protezy Z ko�c�wkami ("uniwersalny hak") umo�liwiaj� podw�jnie amputowanym w obr�bie ko�czyn g�rnych wykonywanie wielu czynno�ci w �yciu codziennym i pracy zawodowej. Ko�c�wki s� poruszane przez przenoszenie si�y mi�ni barkowych specjaln� elastyczn� link�. si� inwalidami :i osobami poszkodowanymi na 'zdrowiu (opiekunowie spo�eczni). W ten spos�b plac�wki te nadrabia� 'b�d� braki w rehabilitacji leczmiczej. POMOCE TECHNICZNE W PRACY INWALID�W Stosowanie pomocy technicznych u�atwiaj�cych przygotowanie do pracy i zatrudnienie stanowi jedn� z zasadniczych metoc w zawodowej rehabilitacji ci�ko poszkodowanych inwalid�w W praktyce codziennei niejednokrotnie podejmowano u nas pr�by nad udoskonaleniem pomocy technicznych u�atwiaj�cych inwalidom prac� zawodow�. Jednak dotychczas wysi�ki w tym kierunku polega�y g��wnie na ulepszaniu procesu produkcji, d��enia do racjonalnego wykorzystywania materia�u, 'stosowania odpowiednich narz�dzi itp. Nie zwracano natomiast szczeg�lnej uwagi na 'usprawnienia i pomoce techniczne, kt�rych celem jest przezwyci�anie skutk�w kalectwa lub schorzenia, a tym samym umo�liwienie wykonywania pracy. W rehabilitacji zawodowej chod�i o takie usprawnienia, kt�re u�atwiaj� nabywanie kwalifikacji do wykonywania zawodu operacji fabrycznych) oraz dostosowywanie warsztatu i warunk�w pracy do potrzeb inwalid�w. Spos�b wprowadzania pomocy technicznych i cele, jakie zwi�zku z tym chcemy osi�gn�� w odniesieniu do pracy zawodowej, trzeba rozpatrywa� w zwi�zku z zagadnieniem odpowiedniego przystosowania 'maszyn i pracy dla robotnik�w nieinwalid�w wraz z techniczn� i spo�eczn� organizacj� oraz warunkami pracy w oparciu o prawa fizjologiczne i psychologiczne. Wsp�czesna nauka po�wi�ca tym zagadnieniom du�o uwagi i od jej post�pu w tych dziedzinach zale�� m. in, stan zdrowia spo�ecze�stwa, wydajno�� pracy i podnoszenie stopy �yciowej. Z wymienionych czynnik�w om�wimy tylko niekt�re. Przy rozpatrywaniu zagadnienia wzajemnego stosumku cz�owiek - maszyna, musimy 'da� pierwsze�stwo problematyce 'dotycz�cej robotnika i przy wprowadzeniu wszelkich zmian w maszynach bra� tak�e pod uwag� antropometryczne, motoryczne, fizjologiczne i psychologiczne w�a�ciwo�ci ludzi. Licznie wprowadzane urz�dzemia dla nieinwalid�w maj� m. in. na 'celu: walk� ze zm�czeniem w sensie fizycznym i psychicznym (osi�ga si� to' przez zapewnienie odpowiedniej pozycji przy pracy, u�atwienie spostrzegania istotnych dla danej pracy sygna��w i zmniejszenie wysi�ku umys�owego zwi�zanego z panowaniem nad sytuacj� robocz�), zapobieganie nieszcz�liwym wypadkom oraz redukcj� b��d�w, brak�w, Ry�. 23. Przy utracie przedramienia funkcje jego w wielu przypadkach mo�e spe�ni� specjalna proteza z ruchomym hakiem. a tym samym popraw� jako�ci 'pracy. Kr�tko m�wi�c, sprowadza si� to do u�atwiania 'i zwi�kszania wydajno�ci pracy. Aby w mo�liwie naturalny spos�b dostosowa� stanowisko pracy do cz�owieka, nale�y maszyny, aparaty i narz�dzia traktowa� jako przed�u�enie uk�adu nerwowego i mi�niowego' w aparacie puchowym 'cz�owieka. W przypadku inwalid�w �rodki techniczne nie tylko "przed�u�aj�", 'lecz 'r�wnie� "uzupe�niaj�" albo "zast�puj�" narz�d lub funkcje organizmu okalecza�ego czy schorza�ego. W zastosowaniu 'do inwalid�w pomoce techniczne pr�cz warto�ci, jakie przedstawiaj� i dla nieinwalidow, maj� na celu: 1) wy��czenie albo zast�pienie pracy miekt�rych narz�d�w, jak mp. stojak dla telefoniisty 'przy braku ko�czyny g�rnej lub proteza ze specjalnymi uchwytami, kt�rymi mo�na wprawia� w ruch dostosowan� dla obs�ugi, przez 'niewidomych 'central� 'telefoniczn� (ry�. 23); 2) zmian� sposobu wykonywania pracy przez zast�pienie w pracy utraconegO narz�du innym narz�dem, �n'p. przez 'zastosowanie d�wigni, peda�u (ry�. 24) dla os�b z uszkodzon� ko�czyn� g�rn�; 3) zwi�kszenie si�y ruch�w, np. przez zastosowaniie nieregularnej Ry�. 24. Brzy braku ko�czyny g�rnej mo�na t� sam� prac� wykona� przez zastosowanie d�wigni no�nej. powierzchni trzonka m�otka przy trudno�ci chwytu r�k�, lub te� przy u�yciu d�wigni przy cz�ciowym niedow�adzie ko�czyny dolnej (ryc, 25); Ry�. 25. Nieregularna powierzchniia trzonka (wykonana zgodnie z odpowiednim uk�adem r�ki w czasie chwytu) u�atwia trzymanie m�otka w przypadku os�abienia si�y palc�w. 4) zwi�kszenie zasi�gu ruchu przez zastosowanie przesuwanego wzd�u� warsztatu siedzenia dla osoby z pora�eniami ko�czyn dolnych '('ry�. 26); ry�. 26. Przesuwane siedzenie umo�liwiaj�ce poruszanie si� wzd�u� warsztatu osobie z niedow�adem ko�czyn. 5) zapewnienie bezpiecze�stwa pracy koniecznego z uwagii na inwalidztwo, np. przez wprowadzenie ochraniaczy przy tokarkach dla niewidomych i os�b z obni�on� reakcj� na bod�ce zewn�trzne ry�. 27); 6) umo�liwienie wykonywania ruch�w roboczych, np. przez zastosowanie przek�adnii do rysowania dla os�b z amputacj� ko�czyn g�rnych (ryc. 28); 7) zapewnienie wygodnej pozycjii przy pracy, np. przez u�ywanie krzes�a dla inwalid�w z wysok� amputacj� obu ko�czyn dolnych lub z zesztywnieniem staw�w biodrowych (ry�. 29); 8) zapobieganie pog��bianiu si� inwalidztwa i powstawaniu dodatkowych kalectw, np. przez wprowadzenie specjalnych stojak�w 'do utrzymaniia si� w pozycji p�siedz�cej dla os�b z przebyt� gru�lic� kostno-Stawow� ko�czyn dolnych i(ryc. 30); 9) u�atwienie sposobu dostania si� do zak�adu pracy i poBy�. 27. Ochraniacz zapewniaj�cy Ry�. 28. Przystosowanie przyrz�du niewidomemu bezpiecze�stwo pracy do przek�adni, u�atwiaj�ce prac� na wiertarce, kre�larzowi z amputowan� lew� ko�czyn� g�rn�. ruszania si� wewn�trz niego; wskazane s� tu samochody oraz w�zki motorowe i r�czne dla os�'b nie mog�cych samodzielnie porusza� si� (ry�. 31, 32); 10) umo�liwienie odbierania wra�e� w przypadku uszkodzeniia lub 'utraty analizatora, 'np. pracuje si� nad zastosowaniem teletaktora, co pozwoli g�uchym, na czuciowe percepowanie d�wi�ku o r�nej wysoko�ci za pomoc� aparacik�w na�o�onych na ko�ce palc�w. Ry�. 29. fl, b. Krzes�o z dzielonym siedzeniem i podp�rka na nog� zapewnia wygodniejsz� pozycj� przy pracy inwalidzie z zesztywnieniem stawu biodrowego. W pi�miennictwie w zakresie Ry�. 30. a, b. Krzes�o-stojak u�atwia pomocy technicznych podano, ie ie uszkodzeniami �e najwi�cej udogodnie� wprowadzono dla inwalid�w z uszkodzeniami ko�czyn g�rnych i dla niewidomych. Nie ma w tym nic dziwnego, poniewa� oba te narz�dy maj� dla wykonywania pracy szczeg�lne znaczenie. Brak wzroku pozbawia niewidomych mo�no�ci poznawania zjawisk drog� obserwacji, co ma kolosalny wp�yw na kszta�towanie si� ich psychiki i zachowania si�. Utrat� tych funkcji mo�na tylko w pewnym stopniu zast�pi� drog� naturalnej kompensacji zasobami w obr�bie samego organizmu. W naszej praktyce stwierdzili�my 'mo�liwo�� wprowadzania dodatkowych urz�dze� dla os�b z uszkodzeniami ko�czyn g�rnych, niewidomych 'z 'r�wnoczesnym uszkodzeniem ko�czyn D�wignia gazu D�wignia Hamulca. Ry�. 31. Osoby z bezw�adem ko�czyn dolnych mog� prowadzi� je�eli przyrz�dy sternicze przystosowuje si� tak, aby wszystkie mo�na by�o wykona� ko�czynami g�rnymi. inwalid�w Usprawnienia wskazane 's� ' wszystkich rodzajach i schorze�, we w ' przypadkach, w kt�rych mamy do czynienia z narz�d�w oraz z�b' t funkcji. Maj� one ts I' zastosowanie w prz 'i chor�b przewlek�ych. J k�adu podamy rodzaj nie� u�atwiaj�cych w It nie pracy osobom nie' z r�wnoczesnym usizk ko�czyn g�rnych tab. s�onych przez Wydzia tyzy Zawodowej Mir Pracy i Opieki Spo�ec Ry�. 32. Osoby z uszkodzeniami osobistego wyposa�enia ko�czyn g�rnych mog� prowadzi� inwalidy np. jeg' samoch�d, je�eli zaopatrzy si� je w niarv wartaii odpowiednie ko�c�wki i przystosu Pracy warsztatu, je do kalectwa przyrz�dy sterownicze rym . pracuje, i pon W kt�rych praca jest wykonywana. I tak je�li np. dla os�b z amputacjami ko�czyn i niewidomych szczeg�lne znaczenie mai� przystosowanie osobistego wyposa�enia i warsztatu pracy, to dla ozdrowie�c�w po gru�licy p�uc i' os�b ze schorzeniami 'uk�adu kr��enia r�wnie� rzecz� bardzo wa�n� jest przystosowanie samego lokalu, np. przez wprowadzenie dodatkowej wentylacji, wyci�g�w, sal wypoczynkowych i innych udogodnie� w zwi�zku z mniejsz� wydolno�ci� fizyczn� w tych przypadkach. Jest to jeden z 'istotnych element�w, kt�re charakteryzuj� warsztaty pracy chronionej. Wspomnieli�my ju�, �e wprowadzenie pomocy technicznych u�atwiaj �cyich prac� inwalidam powinno by� rozpatrywane ��cznie z zagadnieniami technicznej organizacji pracy. Ostatecznym celem organizacji technicznej jest osi�'gni�cie maksymalnej wydajno�ci w pracy 'przy najmniejszym wysi�ku i zachowaniu dobrego samopoczucia, Odpowiednia organizacja stanowiska roboczego uwarunkowana jest m. 'in. uprzedni� analiz� miejsca, warunk�w i narz�dzi pracy, np. sto�u, o�wietlenia, pozycji przy pracy, rodzaju narz�dzia, metod pracy, sposobu dostarczania i uk�adu surowca, narz�dzi, odbierania i 'uk�adania gotowego produktu. Na tej podstawie wprowadza si� p�niej zmiany, kt�re u�atwiaj� wykonywaniie pracy inwalidom. ZASADY I WARUNKI POPRAWNEGO STOSOWANIA POMOCY TECHNICZNYCH Poprawno�� w stosowaniu pomocy usprawniaj�cych prac� mo�e by� zapewniona, je�eli przy pracach zwi�zanych z ich wprowadzeniem zachowana b�dzie nast�puj�ca metoda post�powania. Najpierw nale�y ustali� stan 'zdrowia inwalidy, jego pozosta�e sprawno�ci, funkcjonaln� wydolno�� ca�ego organizmu i uszkodzonego narz�du, nast�pnie - do�wiadczenie i kwalifikacje zawodowe, poziom intelektualny, cechy charakteru i temperamentu. W poznaniu inwalidy szczeg�lne znaczenie 'ma okre�lenie pozosta�ych sprawno�ci, gdy� one to warunkuj� mo�no�� w�a�ciwego zatrudnienia go. Z kolei powinno si� przeprowadzi� funkcjonaln� analiz� pracy, kt�rej inwalida ma si� podj��. Chodzi o ustalenie, jakie s� wymagania w zwi�zku z prac� (w odniesieniu do sprawno�ci fizycznych, funkcji intelektualnych, cech charakteru, temperamentu. W rozwa�aniach na temat spo�ecznej i technicznej organizacji pracy problemy te s� u nas 'ca�kowicie pomijane, faktycznie za� od ich poznania zale�y skuteczno�� szkolenia i zatrudniania robotnika. Poznanie inwalidy i rodzaju pracy, kt�r� ma ewentualnie wykonywa� - 'to podstawowe warunki, z kt�rych wynika 'potrzeba i rodzaj usprawnienia technicznego. Do Warunk�w uzupe�niaj�cych nale��: 1) przeprowadzenie bada� co 'do napotykanych przez inwalid� trudno�ci w �yciu codziennym, stopnia dostosowania si� inwalidy do pracy - warsztatu (je�eli ju� pracowa� lub pracuje) i stopnia zadowolenia z pracy; 2) ustalenie w�a�ciwo�ci maszyn i narz�dzi w pracy, brak�w i b��d�w w konstrukcji warsztatu czy maszyn (np. peda� 'cofni�ty zbyt g��boko, oznaczenie �le widoczne itp.); 3) ustalenie metody wykonywania pracy przez robotnika, moment�w krytycznych, jakie mia�y miejsce przy pracy na danej maszyniie - warsztacie (nieszcz�liwe wypadki). W 'pracy nad wprowadzaniem usprawnie� technicznych powinien bra� udzia� zesp� specjallist�w, tj. lekarze r�nych 'specjalno�ci, fizjolog, psycholog, nauczyciel zawodu i technik. Praca zespo�owa jest podstawow� metod� przyj�t� w rehabilitacji. Lekarz i fizjolog ustalaj� celowo�� zmian technicznych na danym warsztacie pracy z lekarskiego punktu widzenia i zasad fiiz(jologii, o kt�rych b�dzie .mowa, a w szczeg�lno�ci .zdrowia inwalidy, jego funkcjonalnej sprawno�ci, pozycji przy pracy, przeciwwskaza� i wskaza� do pracy, higieny pracy itp. Psycholog oceni�a, czy wprowadzone zmiany wp�ywaj� korzystmie np. na percepcj� sytuacji stanowiska roboczego', jego przejrzysto��, zrozumienie, swobod� wyboru narz�dzi, czy nie wchodz� w gr� elementy, kt�re przeszkadzaj� w wykonywaniu ruch�w nawet drugorz�dnych i rzadko wyst�puj�cych. Psycholog (przeprowadza analiz� pracy z punktu 'widzenia wymaga�, jakie w zwi�zku z dan� prac� stawia si� inwalidzie w odniesieniu do jego funkcji intelektualnych, cech charakteru i temperamentu przed ii po wprowadzeniu 'danego urz�dzenia. Nauczyciel zawodu ocenia, czy dokonane zmiany nie wp�yn� ujemnie na technik� wykonywania pracy zawodowej, spos�b trzymania narz�dzi, osi�ganie odpowiedniej jako�ci w pracy itp. Technik ustala;, jak proponowane urz�dzenie, zastosowany �rodek techniczny mo�e by� rozwi�zany najbardziej w�a�ciwie z punktu widzeniia mechaniki dzia�ania, stosunku sd�i, symetrii, w�a�ciwo�ci u�ytego materia�u, mo�no�ci dobrej konserwacji urz�dzemia itp. ' W pracy wy�ej wymienionych specjalist�w nale�y przyj�� zasad�, '�e samo wykonanie technicznych usprawnie� jest wynikiem zalece� lekarza, fizjologa, psychologa i nauczyciela zawodu. Opinie tych specjalist�w powinny by� przedmiotem wsp�lnej dyskusji. Tylko w ten spos�b mo�na zado��uczyni� zasadzie kompleksowo�ci w rozwi�zywaniU poszczeg�lnego przypadku, co w efekcie powinno si� wyrazi� w u�atwieniu pracy inwalidzie. Praca na wprowadzaniem �rodk�w technicznych jest typowym przyk�adem potrzeby pracy zespo�owej r�nych specjalist�w w rehabilitacjii zawodowej. Przy wprowadzeniu pomocy technicznych rzecz� konieczn� jest uwzgl�dnienie naukowych zasad fizjologii i psychologiii pracy. Spo�r�d nich trzeba mie� na uwadze przy projektowaniu �rodowiska pracy prawa 'ekonomii ruchu, zasad� czynego odpoczynku, korzy�ci pracy dynamicznej, poszukiwania indywidualnych sfer najkorzystniejszego dzia�ania w r�nych pczycjach, prawo optymalnej sygnalizacji w pracy i prawa rz�dz�c wy�szymi czynno�ciiami nerwowymi. Do najwa�niejszych zasa nale��: 1) anga�owanie w pracy, w miar� mo�liwo�ci, obu ko�czy g�rnych <iz uwagi ma symetryczn� budow� cia�a); 2) anga�owanie 'mo�liwie najmniejszych parti cia�a i to tylko tych, kt�rych funkcje warunkuj� wykonanie danej pracy; 3) wykonywanie prac precyzyjnych przez te narz�dy, parf cia�a, kt�re pod wzgl�dem funkcjonalnym s� bardziej wyspecjalizowane (w ten spos�b wykorzystuje si� naturalne zasoby organizmu) 4) wykonywanie prac mniej precyzyjnych przy u�yciu ko�czyny mniej sprawnej i warto�ciowej, u inwalid�w - ko�czyn niedow�adnej lub kikuta; 5) d��enie - je�eli 'to. jest mo�liwe - do uwalniania na pev nych stanowiskach roboczych od pracy ko�czyn g�rnych; wykonywa� prac� nale�y raczej ko�czynami dolnymi, gdy� w ten spos�b mo�na zmniejszy� m�czenie si� serca, p�uc iitp. 6) podporz�dkowanie du�ych si� anga�owanych w pracy wielkim zespo�em mi�ni - w ten spos�b zapewnia si� ekonomiczn� gospodark� organiizmem; 7) roz�o�enie obci��enia prac� na poszczeg�lne cz�ci cia�a ({ dokonaniu bilansu sprawno�ci organizmu przez w��czenie czynego odpoczynku, gdy� zabezpiecza to przed jednostronnym zm�czeniem narz�d�w; 8) takie organizowanie jednostajnej pracy, aby przy jej wykonywaniu mo�na by�o wprowadzi� zmienno�� grup mi�niowych gdy� w 'ten spos�b u�atwia si� kr��enie krwi i op�nia pojawie� si� objaw�w zm�czenia; 9) w przerwach pracy nieca�kowite wy��czanie wykonywa� ruch�w, poniewa� nie pozwala to na dezintegracj� mi�ni (decontraction des muscules), a tym samym warunkuje mniej m�cz�cy spos�b wykonywania pracy; 10) zapewniienie mo�liwo�ci zmiany nawet przy najbardziej wygodnej i korzystnej pozycji przy pracy, gdy� daje to r�wnomierne roz�o�enie wysi�ku; stagnacja pozycja utrudni�a kr��enie krwi; . ' 11) stosowanie przy wykonywaniu pracy ruch�w ci�g�ych p�ynnych; zak��cenia wytworzonego rytmu, nieoczekiwane przerwy powoduj� w��czenie ruch�w antagonistycznych, a to poci�ga za sob� zu�ycie wi�kszej ilo�ci energii; 12) zachowywanie tej samej kolejno�ci, kierunku i harmonii ruch�w przy wykonywaniu tej samej kategorii pracy; przez zmian� ich zu�ywa si� dodatkowo 20-30% energii; 13) stosowanie celem zwi�kszenia szybko�ci wyra�nych bod�c�w, o intensywno�ci optymalnej, z uwagi na to, �e szybko�� wykonywania pracy jest funkcj� odwrotn� obci��enia percepcyjnego i motorycznego. wykonawcy pracy - im wi�ksze obci��enie, tym wolniejsze tempo.; rytm pracy w wytworzonym stereotypie zale�y od sygnalizacji, kt�rej bod�ce powinny by� optymallne. 14) zapewnienie wyrazisto�ci w sytuacji 'roboczej przez jasno�� bod�c�w; u�atwia to r�nicowanie zjawisk i zabezpiecza robotnika przed sytuacjami niepewnymi, co ma tak�e du�e znaczenie z punktu widzenia bezpiecze�stwa i higieny pracy; 15) unikania sytuacji z�o�onych w przypadkach, w kt�rych chodzi o ocen� i interpretacj� zjawisk na stanowisku roboczym; w ten spos�b zapobiega si� zm�czeniu psychicznemu i eliminuje sygna�y obce pracy i sygna�y hamuj�ce; 16) uwzgl�dnianie przy dostosowywaniu warsztatu pracy do 'indywidualnych w�a�ciwo�ci robotnika czy okre�lonej kategorii 'robotnik�w, np. czy praca jest wykonywana przez 'm�czyzn�, czy kobiet� (kobiety przeci�tnie s� ni�sze od m�czyzn i w stosunku do wysoko�ci cia�a posiadaj� mniejszy 'zasi�g ruch�w); 17) zapewnienie - w miar� mo�no�ci - takich warunk�w natury technicznej i psychologicznej, aby proces pracy przebiega� mo�liwie w najwi�kszym 'zakresie bez udzia�u funkcji intelektualnych; aktywna dzia�alno�� funkcji intelektualnych powinna by� zachowana na momenty wa�ne i, kluczowe; uwolnienie funkcji, intelektuallnych od sta�ego czuwania przeciwdzia�a m�czeniu si�, kt�re ma miejsce wtedy, je�eli robotnik musi pe�n� sw� �wiadomo�ci� stale kontrolowa� spos�b wykonywania pracy; 18) rozwijanie u robotnik�w zdolno�ci ujmowania i 'umiej�tno�ci s�ownego wyja�niania wszystkich sytuacji roboczych. Mo�no�� poprawnego wyja�nienia �wiadczy o zdolno�ci rozumienia i opanowania sytuacji roboczej, co z kolei u�atwia wykonywanie pracy. Podajemy t� problematyk� dlatego, �e wprowadzenie pomocy technicznych 'bez jej uwzgl�dnienia mo�e si� min�� z celem, a nawet przynie�� szkod� zar�wno je�eli chodzi o zdrowie fizyczne jak i' psychiczne inwalidy. Z 'kolei trzeba si� zastanowi�, kiedy mo�emy powiedzie�, �e techniczne usprawnienie jes't dobre i zdaje egzamin. Przyj�to, �e kryterium warto�ci pomocy i urz�dze� technicznych w pracy za wodowej stanowi� nast�puj�ce czynniki; a) samopoczucie inwalidy; subiektywne odczucie inwalidy odgrywa w tym przypadku du�� rol� i jest czynnikiem pozytywny mobilizuj�cym inwalid� do pracy; b) wp�yw urz�dzenia na zdrowie inwalidy (z danym kalectwem i schorzeniem), na stan uszkodzonego narz�du, stopie� zm�czenia fizjologicznego, na prac� serca, reakcje neuromi�niowe i inne; c) szybko�� wykonywania pracy, jest to bardzo wa�ne, gdy� w zasadzie d��y si�, aby wydajno�� pracy inwalid�w by�a r�wna wydajno�ci nieinwalid�w; d) precyzja w wykonywaniu pracy. Og�lnie mo�na powiedzie�, �e skuteczno�� pomocy technicznych uwidacznia si� w ochronie zdrowia inwalidy i podniesieniu Jako�ci i wydajno�ci pracy. Przy wprowadzaniu usprawnienia technicznego nale�y bardzo starannie rozwa�y� jego celowo��. Okre�li�, to' mo�na, daj�c odpowiedzi na nast�puj�ce pytania: 1) czy drog� naturaln� organizm nie by�by zdolny 'skompensowa� brak�w, kt�re uzupe�nia usprawnienie (granice celowo�ci kompensacji naturalnej)? 2) co daje usprawnienie (ip. wy�ej)? 3) jakie s� mo�liwo�ci zastosowaniia tego� usprawnienia w zak�adzie pracy, gdzie 'b�dzie pracowa� inwalida? W zasadzie usprawnienie techniczne nie mo�e zast�powa� w Sztuczny spos�b mo�liwo�ci pracy pozosta�ymi sprawno�ciami inwalidy czy te� uniemo�liwia� w��czenie si� ich do pracy. Je�eli uszkodzenie cia�a jest lekkie lub gdy upo�ledzenie funkcji nawet na skutek powa�niejszego kalectwa jest niedu�e, w�wczas nie potrzeba za wszelk� cen� wprowadza� usprawnienia. I tak je�eli przy utracie prawej r�ki mo�e inwalida wykona� prac� lew� r�k�, w�wczas wprowadzenie sztucznych element�w w samoobs�ugiwaniu si� inwalidy i w pracy zawodowej by�otoby zbyteczne. Trzeba tak�e pami�ta� o tym, aby w czasie sta�ego zatrudnienia inwalidy zabezpieczy� mu