John Irving Syn Cyrku Tytu� orygina�u: A Son of the Circus Projekt obwoluty: Maciej Sad�wski Redakcja: Anna ]utta-Walenko Redakcja graficzno-techniczna: Marius� ]a�tak Korekta: Anna G�recka � 1994 by Garp Enterprises, Ltd � for the Polish edition by MUZA SA, Warszawa 1996 � for the Polish translation by Zbigniew Batko ISBN 83-7079-522-6 Warszawskie Wydawnictwo Literackie MUZA SA Warszawa 1996 l KRUK NA WENTYLATORZE Krew kar��w To kar�y kaza�y mu zazwyczaj wraca� - wraca� do cyrku i do Indii. Uczucie, �e opuszcza Bombaj �na zawsze", by�o doktorowi doskonale znane; niemal za ka�dym razem, gdy wyje�d�a� z Indii, przysi�ga� sobie, �e nigdy tu nie wr�ci. Potem mija�o kilka lat - z regu�y nie wi�cej ni� cztery, pi�� - i zn�w decydowa� si� na d�ugi lot z Toronto. I nie mia�o tu nic do rzeczy to, �e urodzi� si� w Bombaju; tak przynajmniej utrzymywa�. Matka i ojciec nie �yli, siostra mieszka�a w Londynie, brat w Zurychu. �ona doktora by�a Austriaczk�, a ich dzieci i wnuki mieszka�y w Anglii b�d� w Kanadzie; �adne z nich nie chcia�o przenie�� si� do Indii - rzadko ten kraj odwiedza�y ani te� �adne si� tam nie urodzi�o. Ale przeznaczeniem doktora by�o wraca� do Bombaju, wraca� wi�c nieustannie - je�li nie na zawsze, to przynajmniej na tak d�ugo, jak d�ugo w cyrkach wyst�powa�y kar�y. Achondroplastyczne kar�y to w indyjskich cyrkach trzon zespo�u klown�w; nazywa si� ich liliputami, ale one liliputami nie s� - s� kar�ami. Achondroplazja jest najbardziej pospolitym typem kar�owato�ci. Karze� achondroplastyczny mo�e by� potomkiem nor- malnych rodzic�w, istnieje jednak pi��dziesi�t procent prawdopodobie�stwa, �e dzieci kar��w b�d� te� kar�ami. Kar�owato�� tego rodzaju jest najcz�ciej rezultatem rzadkiego genetycznego zjawiska, samoistnej mutacji, kt�ra p�niej staje si� dominuj�c� cech� karlego potomstwa. Nikt nie znalaz� dotychczas kodu genetycznego tej cechy i nawet najt�sze umys�y w dziedzinie genetyki nie pr�bowa�y go poszukiwa�. Niewykluczone, �e fantastyczna zgol� idea wykrycia genetycznego kodu tego typu kar�owato�ci o�ywia�a wy��cznie doktora Farrokha Daruwall�. Nami�tne pragnienie dokonania tego odkrycia sk�ania�o go do ci�g�ego pobierania pr�bek karlej krwi. To, �e jego idea by�a czyst� fanaberi�, nie ulega�o �adnej w�tpliwo�ci; ca�y ten pomys� z krwi� kar��w nie mia� nic wsp�lnego z ortopedi�, doktor za� by� chirurgiem-ortoped�, a genetyka stanowi�a tylko jeden z jego konik�w. A jednak, mimo �e Farrokh odwiedza� Bombaj rzadko i nigdy nie bawi� tam d�ugo, nikt inny nie utoczy� tyle krwi z tak wielu kar��w, nikt inny nie wykrwawi� ich tylu, co on, doktor Daruwalla. W indyjskich cyrkach trafiaj�cych do Bombaju, a tak�e w tych, kt�re cz�sto odwiedza�y mniejsze miasta Gud�aratu i Maharasztry, nazywano Farrokha, nie bez pewnej dozy czu�o�ci, wampirem. Nie znaczy to bynajmniej, �e innym indyjskim lekarzom jego specjalno�ci nie trafiali si� pacjenci-kar�y; wielu z nich cierpia�o na przewlek�e ortopedyczne schorzenia - n�ka�y ich b�le w kolanach i kostkach, nie m�wi�c ju� o krzy�u. Objawy te nasila�y si� z wiekiem, mia�y te� zwi�zek z przybieraniem na wadze; w miar� jak kar�y starza�y si� i ty�y, b�l zaczyna� promieniowa� na po�ladki, uda i �ydki. W Toronto doktor nie spotyka� zbyt cz�sto ma�ych pacjent�w--karze�k�w, ale w szpitalu dla u�omnych dzieci w Bombaju - gdzie podczas swych kolejnych wizyt w kraju pe�ni� honorowo funkcj� konsultanta � mia� okazj� bada� ich wielu. Cho� jednak kar�y te ch�tnie raczy�y doktora Daruwall� opowie�ciami o swych sprawach rodzinnych, nie by�y zbyt skore do oddawania mu krwi. By�oby nieetyczne z jego strony pobiera� krew karze�k�w wbrew ich woli; wi�kszo�� schorze� ortopedycznych n�kaj�cych achondroplastyczne kar�y nie wymaga�a badania ich krwi. By�o zatem ze strony Farrokha rozwi�zaniem najuczciwszym wyja�ni� im naukowy charakter swego programu badawczego i prosi� o krew. Na co kar�y prawie zawsze odpowiada�y: nie. Przyk�adem pod tym wzgl�dem modelowym by� karze�, z kt�rym ��czy�a doktora najwi�ksza za�y�o��; pos�uguj�c si� metaforycznym j�zykiem przyja�ni, mo�na by powiedzie�, �e Farrokh i Vmod przebyli wsp�lnie szmat drogi. Karze� by� jak p�powina ��cz�ca doktora z cyrkiem. By� tak�e pierwszym kar�em, kt�rego doktor Daruwalla poprosi� o krew. Poznali si� w gabinecie doktora w szpitalu dla u�omnych dzieci; ich rozmowa zbieg�a si� w czasie ze �wi�tem bogini Diwali, kt�re zwabi�o do Bombaju, na Cross Maidan, cyrk pod nazw� Wielki B��kitny Nil. Kar�owaty klown (Yinod) i jego normalna �ona (Deepa) przyprowadzili wtedy syna-karze�ka (Shivajiego) do szpitala, na przebadanie uszu. Yinod nie mia� poj�cia, czy szpital dla u�omnych dzieci zajmuje si� tak�e uszami - uszy raczej trudno skojarzy� z ortopedi� ale karze� rozumowa� prawid�owo, �e u�omne s� ze wzgl�du na sw� kar�owato�� wszystkie kar�y, a wi�c tak�e i jego syn. A jednak doktor nie m�g� za nic przekona� Yinoda, �e to genetyczne czynniki zadecydowa�y o jego - i ich synka � kar�owato�ci. To, �e cho� sp�odzony przez normalnych rodzic�w, urodzi� si� kar�em, nie by�o zdaniem Yinoda skutkiem �adnej mutacji. Karze� wierzy� w wersj� swej matki: nazajutrz po jego pocz�ciu wyjrza�a rankiem przez okno i pierwsz� istot�, jak� zobaczy�a, by� karze�. To, �e ma��onka Yinoda, Deepa, by�a normaln� kobiet� - �prawie pi�kn�", jak sam o niej m�wi� - nie uchroni�o ich syna, Shivajiego, przed kar�owato�ci�. Jednak�e zdaniem Yinoda n i e by�o to spraw� �adnego dominuj�cego genu, lecz pecha Deepy, kt�ra zapomnia�a, przed czym on, Yinod, j� przestrzega�. Rankiem, nazajutrz po pocz�ciu dziecka, pierwsz� �yw� istot�, jak� zobaczy�a, otworzywszy oczy, by� Yinod i to w�a�nie dlatego Shiyaji urodzi� si� tak�e kar�em. Prawda, Yinod m�wi� jej, �eby rano nie patrzy�a na niego, ale ona o tym zapomnia�a. To, �e Deepa by�a �prawie pi�kna" (a w ka�dym razie normalna), a jednak po�lubi�a kar�a, wynika�o z faktu, �e nie mia�a posagu. Sprzeda�a j� do cyrku Wielki B��kitny Nil jej rodzona matka. A poniewa� Deepa nie robi�a w akrobacji na trapezie �adnych post�p�w, zarabia�a grosze. �Tylko karze� zechce si� z tak� o�eni�" - orzek� Yinod. Choroba ich synka, przewlek�e zapalenie ucha �rodkowego, jest dolegliwo�ci� pospolit� w�r�d achondroplastycznych kar��w w wieku do lat o�miu, dziesi�ciu; nie leczone, infekcje takie prowadz� cz�sto do znacznego upo�ledzenia s�uchu. Sam Yinod by� na p� g�uchy. Jednak Farrokh nie potrafi� po prostu wyklarowa� mu ani tego, ani zreszt� �adnej innej kwestii zwi�zanej z genetycznym pod�o�em typu kar�owato�ci reprezentowanego czy to przez samego Yinoda, czy Shivajiego - na przyk�ad sprawy tak zwanych p�etwia- stych d�oni o serdelkowatych, wyko�lawionych palcach. Doktor zwr�ci� tak�e uwag� na kr�tkie, szerokie stopy kar�a i przykurcz r�k w �okciach, uniemo�liwiaj�cy wyprostowanie ramion. Daremnie pr�bowa� nak�oni� Yinoda, by przyzna�, �e - podobnie jak jego syn - si�ga czubkami palc�w zaledwie bioder, �e jego ty�ek jest nienaturalnie wypi�ty i �e nawet wtedy, gdy karze� le�y na plecach, nie znika typowe dla kar��w wygi�cie kr�gos�upa ku przodowi. Ta l�d�wiowa lordoza i zwi�zane z ni� boczne skrzywienie miednicy t�umaczy�y niejako kaczkowaty ch�d wszystkich kar��w. - Kar�y po prostu kolebi� si� przy chodzeniu, bo taka ich natura - twierdzi� Yinod. By� uparty jak w� i niech�tny u�yczeniu cho�by jednej pr�bki swej krwi. Siedzia� na kozetce i kr�ci� przecz�co g�ow�, s�uchaj�c wywod�w doktora Daruwalli na temat kar�owato�ci. G�owa Yinoda, tak jak g�owy wszystkich kar��w achondro-plastycznych, by�a niezwykle du�a. Jego twarz nie zdradza�a oznak szczeg�lnej inteligencji, chyba �e dowodem pot�gi umys�u mia�oby by� bulwiaste czo�o. �rodek twarzy - co r�wnie� typowe przy achondroplazji - mia� cofni�ty, ko�ci policzkowe i nos sp�aszczone, chocia� sam czubek nosa stercza� lekko, mi�sisty i zadarty, �uchwa za� wysuni�ta by�a tak, �e mo�na by�o uzna� podbr�dek Yinoda za wydatny. O ile podana ku przodowi g�owa kar�a nie posiada�a �adnych cech, kt�re �wiadczy�yby o nadmiarze inteligencji, o tyle jego spos�b bycia zdradza� osobowo�� o wielkiej determinacji. Wra�enie agresywno�ci wzmacnia�a jeszcze jedna cecha pospolita w�r�d kar��w achondroplastycznych: poniewa� ich kanalikowate ko�ci s� kr�tkie, masa mi�niowa jest skoncentrowana, co daje wra�enie niezwyk�ej krzepy. W przypadku Yinoda sam jego �ywot wype�niony fiko�kami i innymi akrobacjami ukszta�towa� pi�knie lini� jego muskularnych bark�w, a mi�nie przedramion i bicepsy zdawa�y si� wr�cz rozsadza� sk�r�. By� klownem-weteranem, ale wygl�da� jak miniaturka osi�ka z obstawy i Farrokh troch� si� go nawet obawia�. - A na co panu w�a�ciwie moja krew? - dopytywa� si� ma�y klown. Poszukuj� tego tajemniczego czynnika, kt�ry sprawi�, �e jeste� karlem odpar� doktor Daruwalla. Nie ma w tym nic tajemniczego! �achn�� si� Yinod. Kiedy znajd� to co� w twojej krwi, ludzie b�d� si� mogli ustrzec przed p�odzeniem kar��w - wyja�ni� doktor. - Ale dlaczego chce pan likwidowa� kar�y? - nie ust�powa� Yinod. - Pobieranie krwi nic boli - argumentowa� doktor. - Uk�ucie ig�y jest bezbolesne. - Uk�ucie ig�y zawsze boli - odpar� Yinod. - Czy�by� si� ba�? - zapyta� Farrokh. - Po prostu krew jest mi teraz potrzebna - odrzek� Yinod. Prawie pi�kna Deepa r�wnie� nie pozwoli�a k�u� ig�� swojego kar�owatego dziecka, ale zar�wno ona, jak i Yinod sugerowali, �e cyrk Wielki B��kitny Nil, kt�ry pozostawa� jeszcze tydzie� w Bombaju, pe�en jest innych kar��w, kt�re mog� odda� doktorowi Daruwalli swoj� krew. Yinod o�wiadczy�, �e z wielk� przyjemno�ci� pozna doktora z klownami z B��kitnego Nilu. Co wi�cej, poradzi� Farrokhowi, �eby ten przekupi� ich alkoholem i papierosami; tak�e za namow� Yinoda zmieni� doktor sta�� argumentacj�, za pomoc� kt�rej przekonywa� potencjalnych dawc�w. - Pan im m�wi, �e ich krew potrzebna do ratowania umieraj�cych kar��w - zasugerowa� Yinod. W taki w�a�nie spos�b zacz�a si� realizacja badawczego programu doktora. Min�o pi�tna�cie lat od czasu, gdy Daruwalla zajecha� na plac przy Cross Maidan, gdzie cyrk rozbi� sw�j namiot. Mia� ze sob� ig�y w plastikowym etui i pojemniki pr�niowe na krew. Aby przekupi� kar�y, przywi�z� dwie skrzynki piwa Kingfis-her i dwa kartony marlboro; wed�ug Yinoda te ostatnie by�y popularne w�r�d jego koleg�w-klown�w, poniewa� kar�y darzy�y wielk� estym� faceta 2 reklamowego zdj�cia. Jak si� okaza�o, Farrokh zrobi�by lepiej, gdyby pozostawi� piwo w domu. W duchocie p�nego popo�udnia klowni z Wielkiego B��kitnego Nilu przeholowali z kingfisherem; dw�ch z nich zemdla�o podczas pobierania krwi, co dostarczy�o Yinodowi dodatkowych argument�w, �e nie powinien oddawa� ani kropelki swojej. Nawet biedna Deepa na��opa�a si� piwska bez umiaru. Tu� przed zacz�a si� uskar�a� na lekkie zawroty g�owy, kt�re wyst�pem nasili�y si�, kiedy zwis�a z trapezu, zaczepiona na dr��ku pod kolanami. Pr�bowa�a wykona� przewr�t do pozycji siedz�cej, ale wysoko pod kopu�� namiotu zebra�o si� gor�ce powietrze i �ona kar�a poczu�a, �e jej g�owa uwi�z�a w pu�apce potwornego skwaru. Ul�y�o jej nieco, kiedy uchwyciwszy obur�cz dr��ek, zacz�a si� coraz energiczniej hu�ta�; to, co mia�a teraz wykona�, by�o dziecinnie �atw� dla akrobaty, prost� ewolucj�, ale Deepa nic nauczy�a si� jeszcze, jak sprawi�, �eby partner zdo�a� chwyci� j� za przeguby, zanim ona uchwyci jego. Powinna by�a wypu�ci� dr��ek w chwili, kiedy jej cia�o u�o�y�o si� r�wnolegle do ziemi, potem odrzuci� g�ow� do ty�u tak, aby ramiona znalaz�y si� ni�ej od st�p i �eby partner m�g� j� uchwyci� za kostki. W sytuacjach idealnych, w chwili kiedy j� �apa�, znajdowa�a si� oko�o pi�tnastu metr�w ponad siatk� zabezpieczaj�c�, ale �ona kar�a by�a akrobatk� niedo�wiadczon� i teraz wypu�ci�a trapez, zanim jej cia�o zd��y�o wyci�gn�� si� na ca�� d�ugo��. Partner musia� zrobi� wypad do przodu i zdo�a� pochwyci� tylko jedn� stop�, do tego pod bardzo niefortunnym k�tem. Czuj�c, jak jej noga wy�amuje si� ze stawu biodrowego, Deepa krzykn�a tak przeszywaj�co, i� partner uzna� za najlepsze wyj�cie pu�ci� j�, �eby spad�a na siatk�, co te� zrobi�. Doktor Daruwalla nigdy nie widzia� upadku bardziej niezdarnego. Deepa, drobna �niada dziewczyna z rolniczej Maharasztry, mog�a mie� osiemna�cie lat, ale doktor da�by jej najwy�ej szesna�cie; jej syn-karze�ek, Shivaji, nie mia� jeszcze dw�ch. Matka sprzeda�a Deep� w�a�cicielowi Wielkiego B��kitnego Nilu, gdy ta mia�a lat jedena�cie czy dwana�cie; r�wnie dobrze mog�a wi�c ulec pokusie, by sprzeda� c�rk� do burdelu. Deepa zdawa�a sobie spraw� z tego, �e mia�a szcz�cie, trafiaj�c do cyrku. By�a tak wiotka, �e w B��kitnym Nilu zamierzano pocz�tkowo zrobi� z niej �dziewczyn� bez ko�ci", czyli inaczej �dziewczyn�-gum�". Ale z wiekiem ko�ciec Deepy stawa� si� zbyt sztywny, aby mog�a uchodzi� za �bezkostn�". Nawet Yinod by� zdania, �e Deepa jest za stara, kiedy dziewczyna zacz�a �wiczy� akrobacj� na trapezie; wi�kszo�� artyst�w uczy si� tej sztuki od wczesnego dzieci�stwa. Cho� �ona kar�a nie by�a, jak twierdzi� Yinod, �prawie pi�kna", mo�na j� by�o uzna� za �adn�, przynajmniej z pewnej odleg�o�ci. Czo�o mia�a w dziobach po ospie i szpeci�y j� stygmaty krzywicy... dzwonowata klatka piersiowa, krzywiczy �r�aniec" (nazywa si� to �r�a�cem", poniewa� na pograniczu ko�ci i chrz�stek �eber powstaj� kuleczkowate zgrubienia przypominaj�ce paciorki r�a�ca). Piersi mia�a tak drobne, �e jej sylwetka od g�ry przypomina�a ch�opi�c�, ale biodra Deepy by�y kobiece. Teraz siatka ugi�a si� pod jej ci�arem tak, �e Deepa wygl�da�a, jakby le�a�a twarz� w d�, z nienaturalnie wykrzywion� miednic� stercz�c� w g�r� ku nie obci��onemu, ko�ysz�cemu si� w g�rze trapezowi. Z tego, jak upad�a, i z jej pozycji na siatce Farrokh wywnioskowa�, i by� tego prawie pewien, �e problemem jest biodro, nie za� kark czy kr�gos�up. Ale dop�ki nie pojawi� si� nikt, kto przytrzyma�by ofiar� wypadku tak, aby nie rzuca�o ni� w siatce, doktor nie odwa�y� si� do niej podej��. Do siatki wgramoli� si� natychmiast Yinod. Farrokh poleci� mu unieruchomi� g�ow� Deepy mi�dzy kolanami i przytrzyma� kobiet� za ramiona. Dopiero gdy karze� trzyma� j� pewnie - kiedy Deepa nie mog�a poruszy� g�ow�, plecami ani nawet barkiem - doktor Daruwalla odwa�y� si� wej�� do siatki. Przez ca�y czas, gdy Yinod wpe�za� do siatki, i potem, gdy �ciska� g�ow� Deepy mi�dzy kolanami - a doktor Daruwalla wgramoli� si� za nim i poczo�ga� w ich stron� - zbawcza sie� nie przestawa�a si� ko�ysa� i tylko trapez hu�taj�cy si� nad ich g�owami wypada� stopniowo z rytmu zgodnego pocz�tkowo z jej rytmem. Farrokh nigdy dot�d nie znalaz� si� w podobnej sytuacji. By� mewysportowany i pulchnawy (ju� wtedy, przed pi�tnastu laty); podejmuj�c heroiczny wysi�ek, kierowa� si� przede wszystkim uczuciem wdzi�czno�ci za uzyskanie pierwszych pr�bek karlej krwi. Kiedy pe�zn�� na czworaka przez uginaj�c� si�, chybotliw� siatk� ku miejscu, gdzie le�a�a nieszcz�sna Deepa, unieruchomiona w u�cisku swego m�a-kar�a, przypomina� do z�udzenia czujn�, t�ust� mysz przedzieraj�c� si� przez sie� gigantycznej paj�czyny. Irracjonalny strach przed wykatapultowaniem z siatki sprawia�, ze doktor nie s�ysza� pomruku zniecierpliwionej widowni, kt�ra oczekiwa�a przyspieszenia akcji ratunkowej. Fakt, �e przedstawiono go przez megafon wzburzonemu t�umowi, bynajmniej nie u�atwia� mu zadania i nie zmniejsza� ryzyka. �Ju� idzie lekarz" - og�osi� dramatycznym tonem przez megafon konferansjer, usi�uj�cy utrzyma� t�um w ryzach. Jak�e si� to jednak ci�gn�o! Pod ci�arem Farrokha siatka obwis�a niemal do ziemi; doktor wygl�da� teraz jak niezdarny kochanek, pe�zn�cy ku obiektowi swego po��dania przez mi�kkie, zapadni�te w �rodku �o�e. Nagle siatka ugi�a si� tak, �e Farrokh straci� r�wnowag� i run�� niezgrabnie twarz� naprz�d. Wbi� pulchne palce w oczka sieci, a poniewa� przed wej�ciem do niej zdj�� sanda�y, usi�owa� te� zahaczy� o ni� zakrzywionymi niczym szpony palcami st�p. Jednak pomimo jego rozpaczliwych pr�b wyhamowania impetu mimowolnej akcji, kt�ra teraz pobudzi�a od nowa zainteresowanie zniecierpliwionej publiczno�ci, si�y grawitacji zwyci�y�y. Doktor Daruwalla run�� g�ow� naprz�d, trafiaj�c twarz� w przyozdobione cekinami, opi�te obcis�ym trykotem podbrzusze Deepy. Kark i kr�gos�up akrobatki nie dozna�y szwanku - doktor prawid�owo oceni� rodzaj kontuzji na podstawie samej obserwacji upadku. Staw biodrowy by� zwichni�ty; kiedy Farrokh zwali� si� na brzuch Deepy, a� krzykn�a z b�lu. Czo�o doktora drapa�y r�owe i szkar�atne cekiny, naszyte gwia�dzi�cie na �onie Deepy, nosem utkn�� w jej wzg�rku �onowym. W innych okoliczno�ciach ich zderzenie mog�oby wygl�da� nawet podniecaj�co, ale nie by�o takowym dla kobiety ze zwichni�tym biodrem (i z g�ow� zakleszczon� mi�dzy kolanami m�a). Dla doktora jednak gwa�towny kontakt z ko�ci� �onow� Deepy by� - pomimo okrzyk�w b�lu kontuzjowanej - jedynym pozama��e�-skim do�wiadczeniem seksualnym, kt�rego nie mia� zapomnie� do ko�ca �ycia. Oto wywo�uj� go, by pom�g� w nieszcz�ciu �onie kar�a. A on, na oczach oboj�tnego t�umu, l�duje twarz� w kroczu kontuzjowanej kobiety. Nie dziwota, �e nie m�g� zapomnie� ani jej, ani mieszanych dozna�, jakich mu dostarczy�a. Nawet po latach Farrokh p�oni� si�, zak�opotany, ale i przyjemnie podekscytowany, bo samo wspomnienie napi�tego brzucha akrobatki by�o dla� ci�gle jeszcze podniecaj�ce. Na twarzy, w miejscu, gdzie jego policzek przylgn�� do wewn�trznej strony uda Deepy, Farrokh czu� wci�� wilgo� przesi�kni�tego potem trykotu. Jego niezdarnym wysi�kom, by zsun�� si� z Deepy, towarzyszy�y okrzyki b�lu akrobatki, s�ysza� te� cichy chrz�st swojej przegrody nosowej, bo wzg�rek �onowy dziewczyny twardy by� jak kamie�. Wdychaj�c zdradzieckie aromaty, Farrokh pomy�la� przez moment, �e oto w ko�cu uda�o mu si� zidentyfikowa� zapach seksu, osobliw� mieszanin� esencjonalnej woni �mierci i kwiat�w. To w�a�nie tam, w rozko�ysanej siatce, Yinod oskar�y� go po raz pierwszy. �A to wszystko przez to, �e zachcia�o si� panu krwi kar��w" - powiedzia�. Doktor kontempluje biust lady Duckworth W ci�gu pi�tnastu lat indyjscy celnicy zatrzymali doktora Daru-wall� tylko dwukrotnie; w obu przypadkach ich uwag� zwr�ci�y jednorazowe strzykawki - w liczbie stu. Doktor musia� t�umaczy�, na czym polega r�nica pomi�dzy strzykawkami s�u��cymi do iniekcji a pojemnikami pr�niowymi do pobierania krwi; w tych ostatnich ani szklane, ani plastikowe cylindry nie maj� t�ok�w. Doktor nie przewozi� strzykawek do szprycowania narkotykami, przewozi� pr�niowe przyrz�dy do pobierania krwi. - A czyj� to krew b�dzie pan pobiera�? - zapyta� celnik. Nawet odpowied� na to pytanie by�a �atwiejsza ni� rozwi�zanie problemu, wobec kt�rego stan�� doktor obecnie. A problemem tym by�a ci���ca na nim misja przekazania niepokoj�cych wie�ci s�ynnemu aktorowi o nieprawdopodobnym zgo�a nazwisku Inspektor Dhar. Niepewny reakcji Dhara, doktor mia� zdrowego pietra; zaplanowa�, �e przeka�e gwiazdorowi z�e wiadomo�ci w jakim� miejscu publicznym. Dhar s�yn�� z opanowania w miejscach publicznych, Farrokh czu� wi�c, �e aktor nie zawiedzie i tym razem i zachowa godn� postaw�. Wprawdzie nikt w ca�ym Bombaju nie nazwa�by prywatnego klubu miejscem publicznym, ale doktor Daruwalla by� przekonany, �e klub Duckworth ma charakter dostatecznie prywatny i zarazem publiczny, by m�g� spe�ni� swe zadanie w obliczu nag�ej kryzysowej sytuacji. Tego ranka, gdy Farrokh przyby� do klubu Duckworth i zobaczy� s�pa unosz�cego si� hen, wysoko nad polem golfowym, pomy�la� sobie, �e widok ten nie powinien go trapi�; nie przysz�o mu do g�owy, �e ptak �mierci jest z�ym omenem, kt�ry wi��e si� po�rednio z fatalnymi wie�ciami dla Dhara. Klub znajdowa� si� na Mahalakszmi, niedaleko od Malabar Hill, i wszyscy w Bombaju wiedzieli, dlaczego wzg�rze przyci�ga s�py. Kiedy umieszczano czyje� zw�oki w Wie�ach Milczenia, s�py potrafi�y zwietrzy� wo� nadpsutych szcz�tk�w nawet z odleg�o�ci trzydziestu mil. Farrokh by� obeznany z tym parsyjskim obyczajem. Wiedzia�, �e tak zwane Wie�e Milczenia, siedem pot�nych kopc�w wzniesionych na Malabar Hill, to miejsce, gdzie parsowie wyk�adaj� nagie trupy swych zmar�ych, aby padlino�erne ptaki oczy�ci�y szkielety z mi�sa. Doktor Daruwalla, sam pars, wywodzi� si� z perskich wyznawc�w zoroastrianizmu, kt�rzy przybyli do Indii w VII czy VIII wieku, uchodz�c przed prze�ladowaniami ze strony muzu�man�w. Ojciec Farrokha by� jednak tak zatwardzia�ym i wojuj�cym ateist�, �e doktor nigdy nie zosta� praktykuj�cym zoroastrianinem. P�niejsze nawr�cenie si� Farrokha na wiar� chrze�cija�sk� niechybnie zabi�oby jego bezbo�nego ojca, gdyby nie to, �e starzec zmar� ju� wcze�niej; doktor zmieni� wiar� dopiero tu� przed czterdziestk�. �miertelne szcz�tki doktora Daruwalli-chrze�cijanina nie mog�yby nigdy spocz�� w Wie�ach Milczenia, ale Farrokh, w odr�nieniu od swego ojca, wojuj�cego ateisty, szanowa� obyczaje swych wsp�-plemie�c�w pars�w i praktykuj�cych zoroastrian - i wr�cz oczekiwa� widoku s�p�w, nadlatuj�cych od Ridge Road i odlatuj�cych z powrotem. Nie by� te� zaskoczony tym, �e ptak unosz�cy si� nad polem golfowym klubu Duckworth oci�ga si� z lotem ku Wie�om Milczenia; okolica pokryta by�a rozmaitymi pn�czami i nawet inni parsowie, dop�ki nie zmarli, nie byli mile widzianymi go��mi w wie�ach, miejscu wiecznego spoczynku. Og�lnie doktor Daruwalla �yczy� s�pom jak najlepiej. Kopce zbudowane by�y z wapienia, co przyspiesza�o rozk�ad nawet sporych ko�ci, te za� szcz�tki pars�w, kt�re pozosta�y nienaruszone, zmywa�y deszcze w porze letniego monsunu. W kwestii pozbywania si� swych zmar�ych parsowie znale�li, zdaniem doktora, rozwi�zanie wprost zachwycaj�ce. Wr��my jednak do �ywych. Doktor Daruwalla wsta� tego ranka, jak zwykle zreszt�, bardzo wcze�nie. Pierwszymi zabiegami w szpitalu dla u�omnych dzieci, gdzie wci�� jeszcze piastowa� stanowisko honorowego chirurga-konsultanta, by�a operacja szpotawej stopy i kr�czu karku. Tej ostatniej operacji nie przeprowadza si� obecnie zbyt cz�sto, nie by� to te� zabieg chirurgiczny z rodzaju tych, kt�rymi Farrokh-ortopeda pasjonowa�by si� jako� szczeg�lnie podczas pobytu - cho�by kr�tkotrwa�ego - w Bombaju. Doktora interesowa�y g��wnie infekcje ko�ci i staw�w. W Indiach infekcje takie s� zwykle nast�pstwem wypadk�w ulicznych i skomplikowanych, otwartych z�ama�; ko�� sterczy wtedy na zewn�trz wystawio- na na dzia�anie powietrza i pi�� tygodni po wypadku ropa tryska wprost z zaszytej rany. Infekcje przeradzaj� si� w chroniczne, poniewa� ko�� jest martwa, a wtedy zachowuje si� jak obce cia�o. Taka ko�� nazywa si� �martwak", i koledzy-ortopedzi z Bombaju tak w�a�nie ochrzcili Farrokha, ci za�, kt�rzy znali go bli�ej, nazywali go tak�e Daruwalla- Karla Krew. Ale pomijaj�c te uszczyp-liwostki, trzeba stwierdzi�, �e zainfekowane ko�ci i stawy nie by�y jeszcze jednym hobby doktora, lecz po prostu jego specjalno�ci� zawodow�. W Kanadzie Farrokha cz�sto zastanawia�o to, �e w swej praktyce ortopedycznej ma do czynienia z prawie tak� sam� liczb� kontuzji sportowych, jak wad wrodzonych lub pora�enia kurczowego mi�ni. W Toronto doktor Daruwalla tak�e specjalizowa� si� w ortopedii dzieci�cej, ale czu�, �e bardziej potrzebny - a zatem i bardziej zainteresowany sw� prac� - jest w Bombaju. W Indiach zjawiskiem pospolitym jest widok pacjenta ortopedii z nog� obwi�zan� chustk� do nosa; przykrywa ona zwykle nie goj�c� si� ran�, z kt�rej s�czy si� ropa - ca�ymi latami. W Bombaju widzia�o si� te� wi�ksz� gotowo�� pacjent�w - i chirurg�w - do zaakceptowania amputacji, po kt�rej szybko dobierano jak�� prost� protez�; takie rozwi�zania nie wchodzi�y w gr� w Toronto, gdzie doktor Daruwalla znany by� przede wszystkim ze stosowania nowej techniki mikrochirurgii. W Indiach nie stosowano rozwi�zania innego, jak usuni�cie martwej ko�ci; cz�sto by� to z konieczno�ci zabieg zbyt radykalny, by nie wp�yn�� na ograniczenie zdolno�ci podtrzymywania przez ko�czyn� ci�aru cia�a. Ale w Kanadzie, stosuj�c wspomagaj�c�, przed�u�on� kuracj� podawanymi do�ylnie antybiotykami, m�g� Farrokh ��czy� usuni�cie martwej ko�ci z zabiegami plastycznymi - w zainfekowane wcze�niej miejsce wszczepia�o si� nawet ukrwiony mi�sie�. Doktor Daruwalla nie m�g� powt�rzy� podobnej procedury w Bombaju, chyba �e ograniczy�by swoj� praktyk� do leczenia ludzi bardzo bogatych, w takich szpitalach jak Jaslok. W swoim szpitalu dla u�omnych dzieci doktor poprzestawa� na jak najszybszym przywracaniu ko�czynom ich podstawowych funkcji, co cz�sto sprowadza�o si� do zast�pienia kuracji amputacj� i protez�. Wysi�k ropy z nie goj�cej si� rany by� dla Farrokha rzecz� najgorsz� z najgorszych; w Indiach musia� si� z tym pogodzi�. �wi�ta Bo�ego Narodzenia, kt�re w Bombaju nie maj� tak przepysznej komercyjnej oprawy jak w krajach chrze�cija�skich, wywo�ywa�y u doktora entuzjazm typowy dla konwertyty (Farrokh by� konfirmowanym anglikaninem, nieco podejrzliwym i zarazem pe�nym nabo�nego podziwu dla katolik�w). Tegoroczne �wi�ta by�y dla� r�wnie� radosne, cho� umiarkowanie; wybra� si� na katolick� msz� w Wigili� i na anglika�sk� w pierwszy dzie� �wi�t. Doktor nie nale�a� do chrze�cijan praktykuj�cych regularnie, ale raczej do �niedzielnych", tote� ta podw�jna porcja mod��w w ko�ciele mocno zaniepokoi�a jego �on�, kt�ra uzna�a j� za niewyt�umaczalne przedawkowanie. Julia, �ona doktora, by�a wiedenk�. Jej panie�skie nazwisko brzmia�o Zilk - ale nie ��czy�o jej �adne pokrewie�stwo z burmistrzem Wiednia o tym nazwisku. Eks- Frdulein Zilk pochodzi�a z arystokratycznego i wielkopa�skiego rodu wyznania rzymskokatolickiego. Podczas kr�tkich, rzadkich wizyt rodziny Daruwall�w w Bombaju, ich dzieci ucz�szcza�y do szk� prowadzonych przez jezuit�w, nie dlatego, �e wychowywano je na katolik�w, tylko ze wzgl�du na rzekome �rodzinne powi�zania" z tymi szko�ami, do kt�rych sk�din�d trudno si� by�o dosta�. Dzieci Daruwall�w by�y konfirmo-wanymi anglikanami i uczy�y si� w anglika�skiej szkole w Toronto. Pomimo swych preferencji dla protestantyzmu, doktor lubi� sp�dza� drugi dzie� �wi�t w towarzystwie nielicznych znajomych jezuit�w; byli oni znacznie ciekawszymi rozm�wcami ni� znani mu anglikanie z Bombaju. Ju� samo Bo�e Narodzenie oznacza�o dla doktora przyp�yw dobrego samopoczucia; by� to czas, kt�ry wyzwala� w nim istn� erupcj� dobrej woli; w atmosferze �wi�t Farrokh niemal zapomina�, �e efekty jego konwersji na chrze�cija�stwo, jaka nast�pi�a przed dwudziestu laty, zaczyna�y z wolna s�abn��. Tak wi�c, powiedzieli�my ju�, �e doktor Daruwalla nie zaprz�ta� sobie specjalnie g�owy s�pem kr���cym nad polem golfowym klubu Duckworth. Jedyn� chmurk� na horyzoncie by� dla� teraz obowi�zek przekazania Inspektorowi Dharowi niepomy�lnych wie�ci. Dla Dhara nie oznacza�y one bynajmniej przyp�ywu dobrego samopoczucia. Ale je�li nie liczy� tych niespodziewanych wiadomo�ci, tvdzie� dziel�cy Bo�e Narodzenie od Nowego Roku by� og�lnie nie najgorszy. W Bombaju by�o niespotykanie ch�odno i sucho. Liczebno�� Sportowego Klubu Duckworth zwi�kszy�a si� do sze�ciu tysi�cy czynnych cz�onk�w. Je�li zwa�y�, �e na uzyskanie cz�onkostwa czeka�o si� dwadzie�cia dwa lata, osi�gni�cie takiego wyniku wyma- ga�o sporo czasu. Tego poranka mia� si� zebra� komitet cz�onkowski pod go�cinnym przewodnictwem znamienitego doktora Daru-walli i zdecydowa�, czy cz�onkowi numer 6000 powinno si� wr�czy� jaki� specjalny dokument b�d� inny dow�d jego nadzwyczajnego statusu. Propozycje by�y r�ne: od plakietki w sali bilardowej (gdzie pomi�dzy trofeami mo�na jeszcze by�o znale�� spore luki), przez skromne przyj�cie w Ogrodzie dla Pa� (gdzie bujne zazwyczaj kwiecie bugenwilli zmarnia�o w tym roku z jakich� niewiadomych przyczyn), a� po zwyk��, wypisan� na maszynie notk�, kt�r� mo�na by przypi�� obok listy Tymczasowo Wybranych Cz�onk�w. Farrokh zg�asza� cz�sto zastrze�enia wobec tytu�u tej listy, kt�r� umieszczono w oszklonej gablotce w hallu klubu Zwraca� uwag�, �e �tymczasowo wybrani" oznacza w istocie �mianowani" - bo nikt ich naprawd� nie wybiera� � ale termin ten by� powszechnie akceptowan� form� od chwili za�o�enia klubu sto trzydzie�ci lat temu. Obok kr�tkiej listy nazwisk usadowi� si� paj�k: siedzia� tam ju� tak d�ugo, �e wszyscy uznali go za martwego - cho� niewykluczone, �e i on ubiega� si� o sta�e cz�onkostwo. By� to �arcik doktora Daruwalli, bardzo zreszt� stary; podobno zd��y�o go ju� powt�rzy� ca�e sze�� tysi�cy cz�onk�w. By� p�ny poranek; cz�onkowie komitetu popijali w sali karcianej col� Thums Up i oran�ad� Gold Spot, gdy doktor Daruwalla zaproponowa�, by zaniecha� dyskusji nad ca�� spraw�. - Zajecha�? - zapyta� pan Dua, kt�ry by� g�uchy na jedno ucho po kontuzji odniesionej na korcie tenisowym; jego partner w deblu pope�ni� kiedy� podw�jny b��d serwisowy i rzuci� w niego rakiet�. Poniewa� nerwus �w by� w tym czasie tylko �tymczasowo wybranym" cz�onkiem, �w szokuj�cy popis braku opanowania po�o�y� kres jego staraniom o cz�onkostwo sta�e. - Zg�aszam wniosek - krzykn�� doktor Daruwalla - �eby w og�le nie wyr�nia� cz�onka numer sze�� tysi�cy. - Wniosek zyska� sobie poparcie wi�kszo�ci; uchwalono, �e nawet wypisana na maszynie notatka nie upami�tni wydarzenia. Doktor Sorabjee, kolega Farrokha ze szpitala dla u�omnych dzieci, zauwa�y� �artobliwie, �e decyzja nale�a�a do najrozs�dniejszych spo�r�d tych, jakie kiedykolwiek podj�� komitet. A tak naprawd�, pomy�la� doktor Daruwalla, to nikt pewnie nie chce ryzykowa� niepokojenia paj�ka. W sali karcianej zapad�a cisza. Cz�onkowie komitetu siedzieli w milczeniu, usatysfakcjonowani definitywnym za�atwieniem sprawy; podmuch wentylator�w wiruj�cych pod sufitem tylko z lekka owiewa� talie kart, porozk�adane starannie na stolikach do gry, pokrytych zielonym suknem. Sprz�taj�c ze sto�u, przy kt�rym zebra� si� komitet, pust� butelk� po coli, kelner przystan�� na chwil�, �eby przed wyj�ciem z sali poprawi� jedn� z talii, cho� podmuch z najbli�szego wentylatora przesun�� nieznacznie tylko dwie karty le��ce na samym wierzchu. W tym w�a�nie momencie do sali wszed� pan Bannerjee, szukaj�c wzrokiem swego rywala od golfa, pana Lala. Stary pan Lal sp�nia� si� na tradycyjn� rozgrywk� �dziewi�� do�k�w", a wi�c pan Bannerjee zd��y� opowiedzie� cz�onkom komitetu zabawn� histori� o ich rozgrywce z poprzedniego dnia. Pan Lal straci� jednopunk-towe prowadzenie po spektakularnym b��dzie przy dziewi�tym do�ku: pos�a� pi�eczk� ponad muraw� wprost w g�szcz zwarzonej bugenwilli, sk�d p�niej pr�bowa� j� mozolnie - i nadaremnie - wy�uska�. Zamiast wr�ci� do klubu, rozjuszony pan Lal u�cisn�� d�o� panu Bannerjee i pomaszerowa� zamaszy�cie z powrotem w g�szcz bugenwilli; w tym momencie pan Bannerjee zostawi� go w�asnemu losowi. Pan Lal zamierza� prze�wiczy� sposoby wydostania si� z matni, gdyby w przysz�o�ci przydarzy�o mu si� to samo. Kiedy pan Bannerjee odchodzi�, chmury p�atk�w bugenwilli fruwa�y w powietrzu; tego wieczoru ogrodnika (samego szefa zespo�u malich) ogarn�a zgroza, gdy ujrza� spustoszenia poczynione w�r�d winoro�li i kwiat�w. Ale s�dziwy pan Lal nale�a� do najbardziej czcigodnych cz�onk�w klubu Duckworth - je�li upar� si�, by dociec, w jaki spos�b mo�na unikn�� pu�apki w postaci bugenwilli, nikt nie o�mieli�by mu si� przeszkodzi�. A teraz pan Lal si� sp�nia�. Doktor Daruwalla zasugerowa� panu Bannerjee, �e najprawdopodobniej jego przeciwnik wci�� jeszcze �wiczy i �e wobec tego powinien go szuka� nie gdzie indziej, tylko w zmalt- retowanym g�szczu bugenwilli. Rozej�ciu si� uczestnik�w zebrania towarzyszy�y gromkie, nie kontrolowane wybuchy �miechu. Pan Bannerjee poszed� szuka� pana Lala w m�skiej garderobie, doktor Sorabjee uda� si� do szpitala przyjmowa� pacjent�w z zewn�trz, pan Dua, kt�rego g�uchota zdawa�a si� ��czy� z jego dawn� prac� w ha�a�liwym biznesie, jakim jest ko�odziejstwo, pow�drowa� do sali bilardowej pukn�� sobie par� niezobowi�zuj�cych bil, nie mog�c nawet us�ysze� ich grzechotu. Reszta pozosta�a na miejscu; niekt�rzy si�gn�li po oczekuj�ce na stolikach karty, inni usadowili si� wygodnie w ch�odnych sk�rzanych fotelach w czytelni zamawiaj�c kingfishera lub london diet. Do po�udnia by�o wprawdzie niedaleko, ale wszyscy zgadzali si� co do tego, �e jeszcze, zbyt wcze�nie na d�in z tonikiem czy miark� rumu rozcie�czonego col� Thum Up. XV szatni i w barze gromadzili si� m�odsi cz�onkowie klubu i prawdziwi sportowcy powracaj�cy po paru setach tenisa, badmintona lub squasha. Wi�kszo�� pi�a o tej porze herbat�. Powracaj�cy z pola golfowego uskar�ali si� g�o�no na istn� zamie� p�atk�w, kt�re zd��y�y ju� zasypa� dar� wok� dziewi�tego do�ka (wnioskowali b��dnie, �e to jaka� nowa faza pomoru). Pan Bannerjee opowiedzia� jeszcze kilka razy swoj� historyjk�; kolejne wersje opisu desperackiej walki pana Lala z bugenwill� by�y coraz barwniejsze i coraz bardziej groteskowe. W sali klubowej i w szatni zapanowa� przyjemny nastr�j og�lnego rozbawienia. Zaskakuj�cy ch��d nie m�g� wp�yn�� na zmian� przyzwyczaje� klubowicz�w; partie golfa i tenisa rozgrywano zawsze przed jedenast� i po szesnastej. W �rodku dnia panowie popijali, jedli lunch lub po prostu siedzieli pod wentylatorami b�d� w g��bokim cieniu Ogrodu dla Pa�, z kt�rego zreszt� nigdy nie korzysta�y (i kt�rego 19 tym bardziej nie zape�nia�y) wy��cznie panie - w ka�dym razie nie w ostatnich latach. Ale nazwa pozosta�a nie zmieniona od czas�w purdah, kiedy to niekt�rzy muzu�manie i wyznawcy hinduizmu skrupulatnie przestrzegali zasady izolowania kobiet od m�czyzn i obcych. Farrokhowi wydawa�o si� to dziwne, bo cz�onkami--za�o�ycielami sportowego klubu Duckworth byli Anglicy, z kt�rych wielu wci�� by�o mile widzianymi go��mi, a paru nawet cz�onkami. Z tego, co wiedzia� doktor Daruwalla, Brytyjczycy nie przestrzegali zasad purdah. Klub Duckworth zak�adano z intencj�, �e b�dzie s�u�y� wszystkim bez wyj�tku obywatelom Bombaju, o ile wyr�niaj� si� autorytetem w�r�d miejscowej spo�eczno�ci. Jak m�g� si� przekona� Farrokh, a tak�e inni zasiadaj�cy w komitecie cz�onkowskim, spory nad definicj� owego �autorytetu spo�ecznego" mog�y si� ci�gn�� przez ca�� por� monsunow� i d�u�ej. Zgodnie z tradycj�, funkcj� prezesa klubu Duckworth pe�ni� gubernator Maharasztry; jednak sam lord Duckworth, kt�rego imieniem ochrzczono klub, nigdy gubernatorem nie zosta�. Lord D. (jak go nazywano) d�ugo zabiega� o ten fotel, ale wybryki jego �ony by�y zbyt g�o�ne, by m�g� na nim zasi���. Lady Duckworth odznacza�a si� sk�onno�ci� do ekshibicjonizmu w og�le, jej zdumiewaj�cym za� i szalonym nawyk�em szczeg�lnym by�o obna�anie biustu. Cho� s�abo�� ta zjednywa�a zar�wno lordowi, jak i lady Duckworth wiele sympatii, uznano jednak gesty tego rodzaju za istotn� przeszkod� w obj�ciu przez lorda urz�du gubernatora. Doktor Daruwalla sta� w przenikliwym ch�odzie pustej sali tanecznej i ogl�da� jak to czyni� ju� wielekro� � wspania�e i nader liczne trofea oraz urzekaj�ce fotografie by�ych cz�onk�w. Farrokh lubi� ogl�da� w takim kontrolowanym trybie zdj�cia swego ojca, dziadka, a tak�e niezliczonych zacnych d�entelmen�w - przyjaci� jego przodk�w. Wyobra�a� sobie, �e pami�ta ka�dego, kto po�o�y� mu r�k� na ramieniu lub pog�aska� go po g�owie. Tej za�y�ej znajomo�ci ze zdj�ciami zadawa� k�am fakt, �e tylko nieliczne spo�r�d pi��dziesi�ciu dziewi�ciu lat swego �ycia sp�dzi� doktor w Indiach. Podczas wizyt w Bombaju reagowa� z wielk� dra�liwo�ci� na wszystkich i wszystko, co uprzytamnia�o mu, jak niewiele wie o kraju swego urodzenia i jak s�abo go rozumie. Im wi�cej czasu sp�dza� w azylu klubu Duckworth, tym �atwiej by�o mu podtrzymywa� iluzj�, �e czuje si� w Indiach jak u siebie. 20 W domu, w Toronto, gdzie sp�dzi� wi�ksz� cz�� swego doros�ego �ycia, uchodzi� � zw�aszcza w�r�d Indus�w, kt�rzy nigdy nie byli w Indiach - za prawdziwego �starego Indusa", i to bardzo dzielnego. Ostatecznie wraca� co par� lat do kraju rodzinnego, by tam, w warunkach -- jak sobie wyobra�ano nader prymitywnych, w kraju klaustrofobicznie wr�cz przeludnionym, uprawia� zaw�d lekarza. A co z przyjemno�ciami, kt�re mog�yby dor�wna� kanadyjskim standardom komfortu? Czy� nie by�o w Indiach problem�w z wod�, strajk�w piekarzy, racjonowania oliwy i ry�u, nie m�wi�c ju� o fa�szowaniu �ywno�ci i zbiornikach, w kt�rych gaz ko�czy� si� zawsze w samym �rodku uroczystego obiadu. Cz�sto si� te� s�ysza�o o tandetnej konstrukcji budynk�w, odpadaj�cych tynkach itp. Ale doktor Daruwalla tylko �/. rzadka wraca� do Indii w porze monsunu, kiedy to warunki �ycia w Bombaju stawa�y si� najbardziej �prymitywne". Poza tym, w rozmowach ze swymi kolegami z Toronto, Farrokh stara� si� zwykle nie eksponowa� nadmiernie faktu, �e nigdy nie zabawi� w Indiach d�u�ej. W Toronto opowiada� doktor o swym dzieci�stwie (sp�dzonym w Bombaju) w taki spos�b, by wydawa�o si� ono barwniejsze i bardziej autentycznie indyjskie, ni� by�o w rzeczywisto�ci. Kszta�cony przez jezuit�w, ucz�szcza� do kolegium pod wezwaniem �w. Ignacego w Mazagaonie; podczas ferii i wakacji korzysta� z dobrodziejstwa zorganizowanych sport�w i ta�c�w w klubie Duckworth. Kiedy osi�gn�� wiek stosowny, by podj�� studia, wys�ano go do Austrii; nawet osiem lat sp�dzonych w Wiedniu, gdzie uko�czy� medycyn�, by�o okresem monotonii i umiarkowania - przez ca�y ten czas mieszka� ze starszym bratem. Ale w sali tanecznej klubu Duckworth, w obecno�ci �wi�tych portret�w' by�ych cz�onk�w, doktor Daruwa�la potrafi� sobie natychmiast wyobrazi�, �e naprawd� sk�d� pochodzi i �e naprawd� ma swoje miejsce na ziemi. W miar� jak zbli�a� si� do sze��dziesi�tki, coraz cz�ciej przyznawa� (cho� tylko w duchu), �e w Toronto zgrywa si� na wi�kszego Indusa, ni� jest nim w rzeczywisto�ci; m�g� b�yskawicznie przybra� hinduski akcent lub go zarzuci�, w zale�no�ci od tego, w jakim znalaz� si� towarzystwie. Tylko parsowie wiedzieli, �e jego pierwszym j�zykiem jest angielski i �e 21 doktor nauczy� si� hindi w szkole. Podczas swych wizyt w Indiach Farrokh czu� si� z kolei podobnie za�enowany tym, �e tak bez reszty wciela si� w rol� Europejczyka lub Amerykanina. W Bombaju jego hinduski akcent znika�; wystarczy�o ws�ucha� si� w angielszczyzn� doktora, by nabra� przekonania, �e ca�kowicie zasymilowa� si� w Kanadzie. W rzeczywisto�ci dopiero w otoczeniu tych starych fotografii wisz�cych na �cianach sali tanecznej klubu Duckworth czu� si� doktor Daruwalla jak w domu. Je�li chodzi o lady Duckworth, zna� j� tylko z opowiada�. Na ka�dej z osza�amiaj�cych fotografii jej biust by� stosownie, wr�cz skromnie przykryty. Owszem, mo�na by�o wypatrzy� na zdj�ciach, nawet tych z p�niejszego okresu jej �ycia, wysokie i bujne piersi, mo�na te� by�o domniemywa�, �e upodobanie do obna�ania nasila�o si� z wiekiem, poniewa�, jak g�osi�a fama - biust jej zachowa� kszta�tno�� (i wart by� pokazania) a� do siedemdziesi�tki. Mia�a lat siedemdziesi�t pi��, gdy obna�y�a si� na �ukowatym podje�dzie przed t�umem m�odych ludzi, przyby�ych na bal syn�w i c�rek cz�onk�w klubu. Incydent spowodowa� pot�ny karambol i, jak utrzymywano, przyczyni� si� w konsekwencji do zwi�kszenia liczby prog�w ograniczaj�cych szybko�� na ca�ej drodze dojazdowej. Zdaniem Farrokha angielski napis DEAD S��W1, widniej�cy na tych progach, na zawsze ustali� tempo funkcjonowania klubu Duckworth. Ale to raczej mu nie przeszkadza�o; nie odbiera� upomnienia z jego �miertelnymi konotacjami jako surowego nakazu, cho� jednocze�nie �a�owa�, �e nie �y� w czasach dostatecznie dawnych, by m�c cho� raz zerkn�� na biust lady Duckworth. W jej epoce klub na pewno nie funkcjonowa� w tak �miertelnie wolnym tempie. Tak jak ju� setki razy, doktor Daruwalla westchn�� g�o�no w pustej sali i powiedzia� cicho do siebie: - Stare, dobre czasy. - Ale by� to tylko �art; doktor nie m�wi� tego z przekonaniem. Te stare dobre czasy by�y dla� tak nieprzeniknione jak Kanada - jego zimna, przybrana ojczyzna - czy Indie, w kt�rych tylko pozornie czu� si� swojsko. Zreszt� Farrokh nigdy nie m�wi� do siebie ani nie wzdycha� tak g�o�no, by m�g� go kto� us�ysze�. Dead slow - nakaz wolnej jazdy. Dsad (ang.) - dosf.: �zmar�y". 22 Zacz�� nas�uchiwa� w ciszy przestronnej ch�odnej sali; s�ysza� kelner�w i pikolak�w nakrywaj�cych w jadalni do lunchu, s�ysza� grzechot i g�uchy stukot bil, a tak�e kr�tkie, zdecydowane pla�ni�cia kart wyk�adanych na st�. I chocia� by�o ju� po jedenastej, jakich� dw�ch zapale�c�w nadal gra�o w tenisa; z mi�kkich, miarowych pyk, pyk pi�ki m�g� doktor Daruwalla wywnioskowa�, �e mecz rozgrywany by� z niezwyk�ym zaanga�owaniem. Rozpozna� te� nieomylnie odg�os furgonetki ogrodnika, podskakuj�cej ryzykownie na progach ograniczaj�cych szybko��; potem da� si� s�ysze� dono�ny brz�k motyk, grabi i szpadli, po kt�rym rozleg�y si� jakie� nieartyku�owane przekle�stwa - g��wny mali by� bowiem kretynem. Jedn� z fotografii upodoba� sobie Farrokh szczeg�lnie i jej w�a�nie przygl�da� si� teraz intensywnie, mru��c oczy, by widzie� wyra�niej. Twarz lorda Duckwortha promienia�a �yczliwo�ci�, tolerancj� i wyrozumia�o�ci�, a jednak w utkwionym gdzie� daleko spojrzeniu by�o co� na kszta�t oszo�omienia, tak jakby lord w�a�nie przed chwil� u�wiadomi� sobie sw� trywialno�� i pogodzi� si� z ni�. Cho� lord Duckworth mia� szerokie bary, pot�n� pier� i krzepko dzier�y� miecz, by�o te� w opuszczonych zewn�trznych k�cikach jego oczu i w obwis�ych ko�cach w�s�w co� z �agodnej rezygnacji idioty. Lord pozostawa� ci�gle prawie gubernatorem Maharaszt-ry, ale nim nigdy nie zosta�. I r�ka, kt�r� otoczy� dziewcz�c� kibi� lady Duckworth, by�a najwyra�niej r�k� pozbawion� ci�aru, r�k� obejmuj�c� j� jak gdyby bez si�y - je�li w og�le obejmuj�c�. Lord D. pope�ni� samob�jstwo w wiecz�r noworoczny, dok�adnie na prze�omie stuleci. Jeszcze przez ca�e lata obna�a�a lady Duckworth sw�j biust, ale wszyscy byli zgodni co do tego, �e cho� w okresie wdowie�stwa ods�ania�a go nawet cz�ciej, to czyni�a to bez zapa�u. Cynicy za� utrzymywali, �e gdyby �y�a i nadal pokazywa�a Indiom swe skarby, mog�aby skutecznie udaremni� krajowi odzyskanie niepodleg�o�ci. Na fotografii, kt�ra robi�a tak wielkie wra�enie na doktorze Daruwalli, podbr�dek lady Duckworth �ci�gni�ty by� do ty�u, a jej oczy spogl�da�y figlarnie w g�r�, jak gdyby w�a�nie zosta�a przy�apana na zerkaniu we w�asny dekolt i b�yskawicznie odwr�ci�a wzrok. Jej biust sprawia� wra�enie szerokiej, mocnej opoki dla 23 pi�knej twarzy. Nawet kompletnie ubrana robi�a wra�enie istoty niczym nie skr�powanej i nie do okie�znania; r�ce zwisa�y swobodnie wzd�u� cia�a, ale palce by�y szeroko rozstawione, d�onie odwr�cone wn�trzem w stron� aparatu, jak gdyby czeka�a na ukrzy�owanie, a niesforny kosmyk podobno naturalnych blond w�os�w, upi�tych wysoko na jej wdzi�cznym karku, zakr�ca� si� jak w�� wok� jednego z pary najzgrabniejszych na �wiecie uszu. Po latach jej blond w�osy posiwia�y, ale pozosta�y g�ste i l�ni�ce; piersi, cho� tak cz�sto i tak d�ugo obna�ane, nigdy nie obwis�y. Doktor Daruwalla by� szcz�liwy w �yciu ma��e�skim, a jednak nie m�g� ukry� - nawet przed �on� - �e jest zakochany w lady Duckworth, bo te� zakocha� si� w jej fotografiach i w opowie�ci o jej losach, kiedy by� jeszcze dzieckiem. Sp�dzanie zbyt d�ugich chwil w sali tanecznej i ogl�danie zdj�� by�ych cz�onk�w klubu mog�o jednak wp�yn�� na doktora przygn�biaj�co. Wi�kszo�� by�ych cz�onk�w zmar�a; jak to ujmowali ludzie cyrku, m�wi�c o swych zmar�ych - spadli bez siatki (o �ywych m�wi�o si� odwrotnie; ilekro� doktor Daruwalla pyta� o zdrowie Yinoda - a nigdy nie omieszka� zapyta� i o jego �on� - ten odpowiada� zawsze: �Udaje nam si� spa�� na siatk�"). O lady Duckworth - przynajmniej na podstawie zdj�� - m�g�by Farrokh powiedzie�, �e jej biust wci�� pozostawa� w siatce; zapewne by� nie�miertelny. Pan Lal nie trafia do siatki l nagle, znienacka, drobny i na poz�r pozbawiony wi�kszego znaczenia incydent wytr�ci� doktora Daruwall� z transu roje� o biu�cie lady Duckworth. �eby sobie potem przypomnie�, co to by�o, musia� doktor si�gn�� do pod�wiadomo�ci, bo uwag� jego przyku� jaki� drobiazg, jakie� ma�e zamieszanie w sali jadalnej. Oto przez otwart� werand� wpad� do �rodka kruk ze �wiec�cym przedmiotem w dziobie i wyl�dowa� chwacko na szerokiej wios�owatej �opacie jednego z wentylator�w pod sufitem. �opata ugi�a si� niebezpiecznie pod ci�arem ptaszyska, ale kruk, niezra�ony, kr�ci� si� i obsrywa� przy okazji - opisuj�c idealny kr�g - pod�og�, obrus 24 na jednym ze stolik�w oraz salaterk�, omijaj�c przy tym o w�os sztu�ce. Kelner machn�� �cierk� i ptak zerwa� si� do lotu, kracz�c ochryple, po czym �mign�� przez werand� i poszybowa� wysoko ponad polem golfowym roziskrzonym w s�o�cu po�udnia. Cokolwiek trzyma� w dziobie, znikn�o; by� mo�e po�kn�� sw� zdobycz. Kelnerzy i kilku pikolak�w pospieszyli, by natychmiast zmieni� zapaskudzony obrus i nakrycie, cho� do lunchu pozosta�o jeszcze sporo czasu. Potem wezwano sprz�taczk�, aby wytar�a pod�og�. Ze wzgl�du na zabiegi wykonywane wczesnym rankiem, doktor Daruwalla jada� lunch wcze�niej ni� wi�kszo�� Duckworthian. Por� jego lunchu, kt�ry Farrokh spo�ywa� w towarzystwie inspektora Dhara, wyznaczono na wp� do pierwszej. Doktor uda� si� wolnym krokiem do Ogrodu dla Pa�, tam w g�sto zaro�ni�tej �ciance altany odszuka� prze�wit, dzi�ki kt�remu mia� widok na sp�achetek nieba nad polem golfowym, i usadowi� si� w wiklinowym fotelu r�anej barwy. Jego wydatny brzuszek zaczyna� ju� zwraca� uwag�, zw�aszcza kiedy doktor siedzia�, cho� wi�c wola�by kingfishera, zam�wi� london diet. Ku swemu zaskoczeniu zn�w zobaczy� s�pa (by� mo�e tego samego) kr���cego nad polem golfowym; ptak zni�y� nieco lot, jak gdyby nie lecia� do czy te� od Wie� Milczenia, ale szykowa� si� do l�dowania. Wiedz�c, jak fanatycznie przestrzegaj� parsowie swych rytua��w pogrzebowych, Farrokh u�miechn�� si� na my�l, jak bardzo oburzy�oby ich odci�gni�cie uwagi s�pa przez jakikolwiek czynnik uboczny. By� mo�e jaki� ko� pad� na torze wy�cigowym Mahalaksz-mi albo kto� zabi� psa w Tardeo lub te� fale wyrzuci�y na brzeg cia�o przy grobowcu Had�iego Ali. Jakakolwiek by�a przyczyna zak��cenia, jeden z s�p�w nie spe�nia� �wi�tej pos�ugi w Wie�ach Milczenia. Doktor Daruwalla zerkn�� na zegarek. Spodziewa� si� nadej�cia biesiadnego towarzysza lada chwila; na razie s�czy� swoje dietetyczne piwo, udaj�c, �e jest to lager. Wyobra�a� sobie, �e jest zn�w szczup�y (cho� nigdy szczup�y nie by�). Kiedy tak patrzy�, jak s�p tnie przestrze� spiralnym, opadaj�cym lotem, przy��czy� si� do ptaka drugi, a potem jeszcze jeden; doktora przenikn�� nieoczekiwanie dreszcz podniecenia. Zapomnia� ca�kiem o przygotowaniu si� do przykrej rozmowy z Inspektorem Dharem - cho� prawd� m�wi�c, i tak trudno by�oby wymy�li� jaki� bezbolesny 25 spos�b zakomunikowania z�ych wie�ci. Lot ptak�w wprawi� doktora w taki trans, �e Farrokh nie zauwa�y� nawet, jak jego m�odszy, przystojny przyjaciel zbli�y� si� typowym dla�, pe�nym niemal nieziemskiej gracji, posuwistym krokiem. - Kto� umar� rzek� Dhar, k�ad�c r�k� na ramieniu doktora Daruwalli. - Nie wiesz przypadkiem kto? - Na jego widok nowy kelner - ten sam, kt�ry przep�oszy� kruka z wentylatora - wypu�ci� waz� z zup�. Rozpozna� Inspektora Dhara, a przyczyn� doznanego szoku by� przede wszystkim fakt, �e oto us�ysza� gwiazdora filmowego m�wi�cego po angielsku bez cienia akcentu hindi. Potworny brz�k rozbijanej wazy zabrzmia� jak uroczysta zapowied� nadej�cia pana Bannerjee, kt�ry zbli�ywszy si� do doktora Daruwalli i Inspektora Dhara, uj�� obu pod rami�. - S�py l�duj� wok� dziewi�tego do�ka! - zawo�a�. - Zdaje si�, �e to biedny pan Lal! Pewnie wyzion�� ducha w bugenwilli. Doktor Daruwalla nachyli� si� w stron� Dhara, by szepn�� mu co� do ucha. Wyraz twarzy tamtego nie zmieni� si� ani na jot�, gdy Farrokh powiedzia�: - To pa�ska dzia�ka, Inspektorze. - Cho� by� to tylko typowy dla doktora �arcik, Inspektor Dhar powsta� i ruszy� przodem, przez pole golfowe, w stron� dziewi�tego do�ka. Ujrzeli tam kilkana�cie �ylastych, trzepocz�cych skrzyd�ami ptaszysk, kt�re podskakiwa�y niezdarnie i paskudzi�y muraw� wok� dziewi�tego do�ka; ich g�owy osadzone na d�ugich szyjach wynurza�y si� z listowia a potem zn�w znika�y w g�szczu, zakrzywione dzioby spryskane by�y jaskraw� czerwieni� posoki. Pan Bannerjee zatrzyma� si�, nie wchodz�c na muraw�; wo� zgnilizny bij�ca od s�p�w zaskoczy�a doktora Daruwall�, przystan�� wi�c wzburzony obok cho