prze�o�y� Waldemar �y� Dom Wydawniczy REBIS Pozna� 1397 Rozmowy z C a p o t e'e m Lawrence_____ Grobel . konstatacje. Trumanowi, kt�ry temperowa� o��wki i nie �ywi� obaw Tytu� orygina�u Conversa�ions with Capote Copyright � 1985 by Lawrence Grobel Foreword copyright � 1985 by James A. Michener Ml rights reserved Copyright � for the Polish edition by REBIS Publishing House Ltd., Pozna� 1997 Redaktor Sawa Kozio�owska Opracowanie graficzne i projekt ok�adki Pawe� Szychalski ; letra design studio Ilustracje na ok�adce i wk�adee: BE&W Wydanie I ISBN 83-7120-341-1 Dom Wydawniczy REBIS ul. �migrodzka 41/49, 60-171 Pozna� tel. 67-47-08, 67-81-40; fax 67-37-74 Fotosk�ad: Z.P. Akapit, Pozna�, ul. Czernichowska 50B, tel. 793-888 Druk i oprawa: Drukarnia Wydawnicza im. W. L. Anczyca S.A. Krak�w. Zam, 5118/97 GROBEL: Czy s�dzisz, �e te uwagi mog� si� sta� literatur�? CAPOTE: Nie, ale mog� si� sta� sztuk�. Przedmowa James A. Michener Dla pisarzy takich jak ja Truman Capote by� nies�ychanie wa�ny, gdy� spe�nia� w literaturze ameryka�skiej pewn� niezb�dn� dla niej rol� - co�, z czego wszyscy czerpali�my korzy�ci, ale byli�my za s�abo przygotowani, �eby sprosta� temu samodzielnie. Anglia, w kt�rej zawsze znajdzie si� miejsce dla prawdziwie obrazoburczego ekscentryka, sta�a si� scen� dla Oscara Wilde'a. Ten skandalizuj�cy Irlandczyk da� �wiatu -od salon�w Londynu pocz�wszy, na g�rniczych osadach Kolorado sko�czywszy - ekstrawaganck� rozrywk�. Nigdy nie dane mi by�o pozna� wielkiego francuskiego artysty-poety-aktora-pozera Jeana Cocteau, lecz po roku 1900, po �mierci nieod�a�owanego Oscara Wilde'a, Cocteau sta� si� w�r�d artyst�w czo�ow� postaci�, cz�owiekiem rozmi�owanym w sztuce epater la bourgeoisie, graj�cym na nosie klasie �redniej. Mia� ekstrawagancki wygl�d, bywa� rozmy�lnie ekshibicjonistyczny, kwiecisty i w s�owach, i czynach. By� wybitnym artyst� we wszystkich rodzajach sztuki, jakie uprawia�. Stale przypomina� �wiatu, �e arty�ci r�ni� si� od ca�ej reszty i �e w wielkiej mierze ich warto�� bierze si� st�d, �e post�puj� tak, jak tylko maj� na to ochot�. Cocteau czarowa�, bawi� i zniewa�a� pokolenia statecznych francuskich, angielskich i niemieckich d�entelmen�w; zawsze dzia�o si� to ku uciesze wpatrzonego �wiata i ku zadowoleniu wielbicieli ju� to sztuki, ju� to niesfornej rozrywki. Gdy ludzie tacy jak Jean Cocteau czy Oscar Wilde nast�puj� napuszonym i ob�udnym demokracjom na odciski, oddaj� im nieocenione us�ugi. Potwierdzaj� oni nie- ustannie, �e arty�ci potrafi� bardzo stanowczo stan�� okoniem, �e bywaj� or�downikami trudnych spraw, �e zachowuj� si� w spos�b, kt�ry dla innych by�by nie do zaakceptowania, oraz �e mog� mie� ci�te j�zyki. �ywi�em zawsze mocne podejrzenie, i� arty�ci tacy pomagaj� spo�ecze�stwo oczy�ci�, uwra�liwi� i w efekcie bardziej ucywilizowa�. Za moich czas�w Ameryka mia�a trzech takich ludzi: Normana Mailera, Gore Vidala i Trumana Capote'a. Ich wk�ad w �ycie naszego kraju jest nieoceniony. Za ilustracj� niech pos�u�� zdarzenia, kt�re rozegra�y si� kilka lat temu w ci�gu pi�ciu kolejnych dni. Najpierw Norman Mai-ler w publicznej bibliotece w Nowym Jorku pobi� Gore Vi-dala, co dosta�o si� na czo��wki gazet. Nast�pnego dnia John Gardner, godne uzupe�nienie owego tria, udzieli� na �amach �Washington Post" wywiadu, w kt�rym stwierdzi� bez ogr�dek, i� jest najwi�kszym mistrzem j�zyka angielskiego od czas�w Chaucera oraz �e s�awy, takie jak John Milton, Ernest Hemingway i ca�a rzesza innych pretendent�w do tego miana to po prostu zwykli kanciarze. Publikowano tak wiele podobnych o�wiadcze�, i� zadzwoni�em do gazety, �eby sprawdzi�, czy Gardner naprawd� wypowiedzia� te s�owa. Zapewniono mnie: �Wypowiedzia�, i to na trze�wo". Nast�pnie w naszej okolicy pojawi� si� Truman Capote, by wyg�osi� jaki� odczyt na uczelni, lecz kiedy chwiejnym krokiem wszed� o �smej wieczorem na podium, by� ju� podpity i rozpocz�� od obra�ania student�w do�� kwiecistym j�zykiem. �Dlaczego - pyta� -je�eli chcecie by� pisarzami, nie siedzicie w domach i nie piszecie czego�, zamiast t�oczy� si� w tej sali po to, �eby s�ucha� takiego starego gamonia jak ja?" Po czym zatoczy� si� i upad� u st�p podium, sk�d za�enowany dyrektor Instytutu Filologii Angielskiej wraz z dwoma pomocnikami zwlekli jego bezw�adne cia�o ze sceny. Koniec wyk�adu. Czytaj�c o tych dramatycznych wydarzeniach w sobot-nio-niedzielnym wydaniu jakiej� gazety, powiedzia�em do mojej �ony: �Czuj� si� jak dziewi��dziesi�ciolatek, kt�ry dobiega kresu swego zmarnowanego �ycia. Nie mam pra- 8 wa nazywa� siebie pisarzem". W rzeczywisto�ci by�em o Mailera, Vidala czy Capote'a zazdrosny. Ci�gle na nowo udowadniali oni, �e s� artystami, stale te� przypominali nam, �e arty�ci cz�sto wymagaj� specjalnej wolno�ci - wolno�� taka nie musi by� niezb�dna ludziom innych profesji. W por�wnaniu z pisarzami, kt�rzy staj� si� osobami publicznymi, pisarze tacy jak ja przypominaj� robotnik�w nie zrzeszonych w zwi�zkach zawodowych; zyskujemy na podwy�kach wywalczonych przez zwi�zki, jednak�e bez konieczno�ci op�acania sk�adek, wytyczania linii programowej czy wykonywania czarnej roboty przy organizacji strajku. Jeste�my s�pami i zdajemy sobie z tego spraw�. Moje zwi�zki z Trumanem Capote'em, kt�rego uwa�a�em za ca�kowite przeciwie�stwo mnie samego, zacz�y si� pewnego dnia w biurowcu Random House, kiedy to Ben-nett Cerf wpad� do mojego pokoju ze zdj�ciem w r�ku. By�a to odbitka owej nies�ychanej fotografii m�odego, rozbrykanego panicza z plantacji magnolii na g��bokim Po�udniu, rozci�gni�tego niedbale na szezlongu. Pod s�ynnym portretem sybaryty kto� nagryzmoli� podpis b�d�cy gr� s��w z tytu�em ksi��ki, kt�ra przynios�a Capote'owi s�aw�: Other Vices, Other Rooms*. � Sp�jrz, co jaki� sukinsyn mi przys�a�! � wrzasn�� Cerf swym wysokim, podenerwowanym g�osem. Lecz ju� po chwili nie m�g� powstrzyma� si� od �miechu. - Michener, potrzebujesz w�a�nie takiego zdj�cia. Czego�, co zwr�ci na ciebie uwag�. Potem od czasu do czasu natyka�em si� na Capote'a w biurach wydawnictwa Random House. By�em tam te� tego komicznego dnia, kiedy okaza�o si�, �e inny wydawca - na tyle znaczniejszy od Random House, i� m�g� zaryzykowa� ulokowanie swych biur w niemodnej dzielnicy Nowego Jorku - pr�bowa� zwabi� Capote'a pod swoje skrzyd�a * Gra s��w z tytu�em Inne g�osy, inne �ciany (Other uoices, Other Rooms). Yoices - g�osy; uices - grzechy. Wszystkie przypisy w tek�cie pochodz� od t�umacza. obietnic� niebotycznych honorari�w. Cerf wykipia� nowin�:] �Capote mia� ch�tk�, nie da si� ukry�. Zaoferowali mu wa-i runki, kt�rym my nie mogli�my sprosta�. W ko�cu jednak odpowiedzia� im swym wysokim, piskliwym g�osem: ��ade� m�ody cz�owiek, kt�ry aspiruje do miana powa�nego pisa rza, nie zgodzi�by si� na to, �eby publikowa� w wydawnic twie, kt�re ma biura na zach�d od Pi�tej AIei�". i W jaki� czas potem popad�em w nie�ask� u Bennetta! Cerfa, a to z tego powodu, i� widywano mnie w nowojor skich bistrach w towarzystwie mego wieloletniego przyja ciela Leonarda Lyonsa, felietonisty �New York Post", kt� ry mia� s�abo�� do artyst�w, muzyk�w i pisarzy. Lyons publicznie oskar�y� Cerfa o podkradanie cytat�w z jego rubryki i umieszczanie ich w r�nych antologiach powie dzonek, kt�re Cerf wydawa� regularnie i z powodzeniem. Je�li chcia�em by� przyjacielem Lyonsa, nie mog�em by� przyjacielem Cerfa i vice versa. I cho� i Capote, i ja stano wili�my specjalne atuty Cerfa, pozna�em Trumana dopie ro przez Lyonsa; co wa�niejsze, Lyons przedstawi� mnie r�wnie� pewnej fantastycznej pocz�tkuj�cej gwiazdko-pio- senkarko-aktorko-gaw�dziarce rodem z kopalni w Monta- nie. Mia�a niewiele talentu, nieziemsk� urod� i �ywio�owe poczucie humoru. Ponadto mia�a metr osiemdziesi�t pi�� wzrostu - by�a o p� g�owy wy�sza ode mnie i o p�torej od Trumana. Ta ostatnia uwaga jest bardzo istotna, gdy� Truman i ja na zmian� umawiali�my si� z ni� na randki, a by�a tak wspania�ym kompanem, �e czu�em si� ura�ony, gdy towarzyszy�a Trumanowi, a nie mnie. Stanowili zadziwiaj�c� par�: wystrzelaj�ca ku niebu pos�gowa c�rka g�rnika i uwijaj�cy si� wok� niej pulchny gnom. Jest to dla mnie nadal bolesne, gdy zmuszony jestem przyzna�, i� lubi�a Trumana znacznie bardziej ode mnie. Po cz�ci bra�o si� to st�d, i� zdawa�a sobie spraw� z tego, jak osobliw� par� tworz�, a nie by�o to bez znaczenia dla m�odej kobiety pr�buj�cej przebi� si� w Nowym Jorku. Lubi�a te� Leonarda Lyonsa, gdy� jej nazwisko do�� cz�sto pada�o w redagowanej przez niego rubryce. Pewnego dnia rzek�a do mnie: 10 Dzi�ki niemu Nowy Jork b�dzie wznosi� toasty za moje "drowie". I Przez krotki okres wznosi�, gdyz dorobi�a si� ko�nego programu telewizyjnego, a gdziekolwiek wkra-!za�a na podobie�stwo kr�lowej Amazonek, holuj�c za S0b� albo Capote'a, albo mnie, wszystkie g�owy zwraca�y si� w jej stron� przyzwoita dziewczyna, nigdy nie powi�a przy mnie 0 Trumanie ani o mnie przy nim; stale jednak musieli�my pami�ta� o podw�jnej grze, jak� prowadzi�a. Nie mieli�my jej zreszt� tego za z�e. By�em pod jej wrzeniem, podobnie jak p� Nowego Jorku w owym czasie. Przypatrywa�em si� jej z uwag�, ale i z trosk�, poniewa� byja pierwsz� prawdziw� gwiazd� (ja sam podnios�em j� do tej kategorii, gdy� reszta �wiata by�a temu raczej niech�tna), z jak� dane mi si� by�o zetkn��. Dlatego te�, kiedy ukaza�o si� znakomite �niadanie u Tiffany'ego Capote'a, a pewna kobiety z Nowego Jorku zagrozi�a, i� pozwie Trumana do s�du, gdy�, jak twierdzi�a, centralna posta� ksi��ki, ta nies�ychana Holly Goligh-tly, zosta�a wzorowana na niej, ja, w dobroci mego serca, usiad�em i wysma�y�em do Random House list w obronie mojego towarzysza. Domy�lam si�, �e z Oczywistych powod�w list, kt�ry wys�a�em na adres Donalda Klopfera, wiceprezesa firmy, zosta� zniszczony. Dobrze jednak pami�tam jego tre��: Drogi Donaldzie! Nie potrafi� usiedzie� w miejscu, widz�cjak nad g�ow� zar�wno Twojego, jak i mojego przyjaciela, Trumana Ca-pote'a, wisi niebezpiecze�stwo ukrzy�owania pod postaci� procesu s�dowego. [Zmy�lnie wieloznaczna metafora.] Oskar�enie wysuni�te przez t� m�od� kobiet� z Nowego Jorku jest w oczywisty spos�b fa�szywe, gdy� tak si� sk�ada, i� wiem ponad wszelk� w�tpliwo��, ?e Truman wzorowa� Holly Golightly na pewnej uroczej m�odej kobiecie z Montany. Co te�, na wypadek gdyby mia�o doj�� do procesu, got�w jestem po�wiadczy�. ' Jim Michener 11 . j .'i ; Ledwo list dotar� do biura Random House, gdy Bennett Cerf wrzeszcza� przez telefon: �Czy masz jakie� kopie tego idiotycznego listu, kt�ry nam przys�a�e�?" I zanim zd��y�em odpowiedzie�, doda�: �Spal je! Kiedy pokaza�em Tru- j manowi tw�j list, j�kn��: �Obawiam si�, �e ona te� mo�e | mnie pozwa�". By�o dla mnie oczywiste, �e Capote wzorowa� Holly na tej weso�ej, m�odej kobiecie, kt�r� obaj tak bardzo lubili�my. Nigdy go jednak nie pozwa�a, g��wnie dlatego, �e odpowiada�a jej popularno��, jak� dzi�ki jego ksi��ce cieszy�a si� w kr�gach swych kawiarnianych przyjaci�, kt�rzy znali prawd�. Po tej historii z pozwami Truman widywa� si� z ni� coraz rzadziej. Ja za� nadal znajdowa�em si� pod przemo�nym wp�ywem jej �ywio�owego uroku. Jednak�e jej nieodparta potrzeba przyci�gania uwagi spowodowa�a, �e i ja musia�em wycofa� si� z gry. Taki by� pocz�tek bez�adnej znajomo�ci z Capote'em, kt�ry podzi�kowa� mi, �e chcia�em mu pom�c, mimo �e moja propozycja okaza�a si� nietrafiona. Sporadycznie spotyka�em go w �El Morocco", gdzie emablowa� Marilyn Mon-roe, kt�ra do ta�ca z nim zdejmowa�a buty (inaczej ona te� by�aby od niego o g�ow� wy�sza). Im wi�cej dowiadywa�em si� na temat Capote'a, tym bardziej go lubi�em. Pracuj�c kiedy� z pewnym producentem z Hollywood, us�ysza�em, jak w trakcie wycieczek poza miasto Truman lubi� je�dzi� do wiejskich bibliotek. Kierowcy kaza� czeka�, a sam wbiega� do �rodka. Kiedy zdarzy�o si� to po raz pierwszy, nic nie powiedzia�em. Za kolejnym razem jednak zapyta�em: �Truman, co ty do diab�a robisz w tych bibliotekach?", a on z dziecinnym rozbawieniem odpar�: �Sprawdzam karty katalogowe. W tej bibliotece Mailer ma siedem kart. Vidal ma osiem. Ale ja mam jedena�cie". Truman zaprosi� mnie do hotelu �Waldorf' na sw� wiel k� fet�, kt�ra mia�a sta� si� sensacj� sezonu - ja jednak by�em wtedy w Europie i chyba nie spotka�em go ju� p� niej. Po wpadce w Maryland, kiedy to upad� pijany na oczach zebranych student�w, wys�a�em mu wiadomo�� tej tre�ci: �Trzymaj si�, Kiddo. Potrzebujemy Ci�". - 12 Niew�tpliwie potrzebowa�em go, poniewa� w miar� up�ywu lat by�em mu coraz bardziej wdzi�czny za odgrywanie roli geniusza-clowna, kt�ry przypomina publiczno�ci, �e arty�ci s� zawsze, czasami wr�cz radykalnie, inni. Moje ostatnie spotkanie z nim utwierdzi�o mnie w tym przekonaniu. Bardzo usilnie pracowa�em nad pewnym manuskryptem - harowa�em by�oby bardziej odpowiednim terminem - w nowojorskim biurze Random House. Kiedy z za�zawionymi oczami wyszed�em z biura, w kiosku w holu budynku na Pi��dziesi�tej Wschodniej Ulicy rzuci�a mi si� w oczy wyj�tkowo bia�a strona tytu�owa du�ego dziennika z Greenwich Yillage. Nie by�o na niej tytu�u, a jedynie wspania�e zdj�cie zblazowanego, �ypi�cego na mnie okiem mojego przyjaciela Capote'a - chyba w hiszpa�skim sombrero albo dziewi�tnastowiecznym szapokla-ku Toulouse-Lautreca - i cztery nagie linijki tekstu w g�rnym lewym rogu: Jestem alkoholikiem Jestem narkomanem ; Jestem homoseksualist� - J ��; Jestem geniuszem. : � : Zgodzi�em si� z pierwszymi trzema twierdzeniami, lecz ostatnie sprawi�o mi pewien k�opot. W moim raczej tu�a-czym �yciu pozna�em osobi�cie dw�ch geniuszy: Tennes-see Williamsa, kt�ry o wiele lepiej ni� kt�rykolwiek z nas umia� wykorzystywa� s�owa i sytuacje, oraz Bobby'ego Fi-shera, mistrza szach�w, ulepionego z jakiej� dzikiej, niespotykanej gliny. Obydwaj uwa�ali, �e by� naczyniem, w kt�rym przelewa si� geniusz, to stan nie do wytrzymania. I obydw�ch to zniszczy�o. Larry Grobel, autor wywiad�w, na podstawie kt�rych powsta�a niniejsza ksi��ka, rozpocz�� swe rozliczne sesje z Capote'em w Nowym Jorku mniej wi�cej w tym samym czasie, gdy przeprowadza� wywiad ze mn� na Florydzie. Mia�em zatem przyjemno�� o nich us�ysze�, a p�niej pozna� jego opini� na temat kolegi po pi�rze, kt�rego od tak 13 \ dawna podziwia�em. Grobel stanowczo nazwa� Capote'a geniuszem; jego spos�b u�ycia s��w, zawsze precyzyjny, by� czym� nadzwyczajnym. Opinia ta zmusi�a mnie do zrewidowania mojej w�asnej oceny Capote'a. W czasie, kiedy ukaza�o si� Z zimn� krwi�, pracowa�em w najr�niejszych cz�ciach �wiata i gdziekolwiek bym by�, Z zimn� krwi�, przet�umaczone w�a�nie na lokalny j�zyk, wywo�ywa�o r�wnie wielkie wra�enie jak nieco wcze�niej angielski orygina�. Krytycy, czytelnicy, pisarze, wszyscy byli t� ksi��k� zafascynowani. �adna inna ksi��ka w trakcie lat mej tw�rczej pracy nie cieszy�a si� tak� popularno�ci� i uznaniem krytyk�w. Ocenia�em w�wczas, �e Truman musia� zarobi� na ksi��ce co najmniej cztery miliony dolar�w, a mo�e pi��. To niezwyk�e bogactwo pozwala�o mu na niezwyk�e zachowanie. Ceni�em go wszak�e nie dla jego zarobk�w, ale dlatego, �e d��y� do osi�gni�cia najwy�szej jako�ci swych dzie� i odmawia� poddawania si� jakimkolwiek naciskom. Rozkoszowa�em si� te� jego mistrzowskim u�yciem celnego cytatu -umiej�tno�ci�, kt�ra mnie nie by�a dana. Bardzo ceni�em sobie spos�b, w jaki u�ywa� zdania, kt�rego nigdy wcze�niej nie s�ysza�em, mimo �e inni rozpoznawali w tym umiej�tnie przywo�an� klasyk�. Capote pomaga� swej przyjaci�ce, ksi�nej Lee Radziwi��, siostrze Jackie Kennedy, przygotowa� si� do dramatycznej roli w spektaklu telewizyjnym, kt�r� komletnie po�o�y�a. Pocieszaj�c j�, Capote rzek�: �Psy szczekaj�, a karawana idzie dalej". Jako kto�, kto przemie-szka� kilka lat pomi�dzy karawanami, urzeczony by�em trafno�ci� tego okre�lenia, ju� to wymy�lonego przez Capote'a, ju� to gdzie� przez niego wygrzebanego. Przypomina mi si� ono przynajmniej par�na�cie razy do roku i jestem mu bardzo wdzi�czny, �e mnie z nim zapozna�. Jako �e niniejsza ksi��ka mo�e dosta� si� w r�ce wielu m�odych ludzi, zmuszony jestem uczyni� pewn� uwag�. Lubi�em Capote'a pomimo jego wad i ceni�em go jako koleg� po pi�rze; nigdy jednak nie wynosi�em na piedesta� jako 14 pisarzy bez skazy ani jego, ani Oscara Wilde'a, ani Jeana Cocteau. Byron by� Trumanem Capote'em swoich czas�w; . Wordsworth i Goethe nimi nie byli. Wi�kszo�� arcydzie� \ �wiatowej literatury tworzona jest przez ludzi zwyk�ych czy wr�cz nijakich - jak Saul Bellow, Anthony Trollope, Gustave Flaubert, Joyce Carol Oates czy W�adys�aw Reymont, polski laureat Nagrody Nobla. Niew�tpliwie pisarstwo Capote'a sprawia mi przyjemno��, nie s�dz� jednak, by r�wn� przyjemno�� sprawi�y mi niezliczone pr�by na�ladownictwa, podejmowane przez rzesze m�odych ludzi, aspiruj�cych do miana pisarzy. Nale�a�oby raczej potraktowa� Capote'a jako wsp�czesnego Thomasa Chatterto-na*, bez w�tpienia wspania�ego, bez w�tpienia �arliwego, bez w�tpienia pot�pionego. Czy Grobel s�usznie nazywa Capote'a geniuszem? Nie jestem o tym przekonany, gdy� wyznaczam bardzo sztywne kryteria tego poj�cia. Chcia�bym jednak dorzuci� do tego krytycznego tygla dwie ilustracje, kt�re mog�yby potwierdzi� s�owa Grobela. Po pierwsze, w�tpi�, �eby kt�rykolwiek inny pisarz, �yj�cy w czasie morderstw w Kansas, by� zdolny napisa� w kt�rymkolwiek j�zyku Z zimn� krwi� i kontrolowa� �w proces tak jak Capote. Chodzi mi o przedstawienie motywu godnego Ajschylosa, ale bez pos�pnego moralizowania; chodzi mi o precyzyjny dob�r w�a�ciwego s�ownictwa; chodzi mi o umiej�tne operowanie elementem napi�cia i przera�enia, jednak�e bez popadania w hu�tawk� nastroj�w; chodzi mi o takie poprowadzenie bardzo osobistej historii - wzajemnych relacji z dwoma odra�aj�cymi mordercami - by samemu nie sta� si� centraln� postaci�; chodzi mi wreszcie o pioniersk� pr�b� nowego typu powie�ciopisar-stwa. Z tych wszystkich powod�w nale�y si� Capote'owi uznanie za stworzenie arcydzie�a, kt�re przera�a. W owym czasie nikt inny nie by� w stanie tego dokona�, a i dzi� niewielu mog�oby mu dor�wna�. * T. Chatterton - osiemnastowieczny poeta angielski. Swoje utwory przedstawia� jako �odkryte" utwory �redniowieczne. Z powodu braku sukces�w w Londynie odebra� sobie �ycie w wieku zaledwie 17 lat. 15 Po drugie, wiele lat p�niej z nieodmiennym zainteresowaniem czyta�em wyj�tki z ostatniej pracy Capote'a, publikowane w latach 1975 i 1976 w magazynie �Es�uire" fragmenty ksi��ki, kt�ra nigdy nie mia�a si� ukaza� -Modlitwy wys�uchane. Od lat dobiega�y mnie s�uchy, �e Truman pracuje nad czym�, co uwa�a za swoje arcydzie�o. Niezmiernie mnie to intrygowa�o. Pisarz wci�� s�yszy, i� jaki� jego wsp�czesny w�a�nie pracuje nad summum bo-num opus, kt�re zapewni mu pami�� u potomnych. Mailer w�a�nie co� takiego pisze. I James Baldwin. I Graham Greene. I Joyce Carol Oates. I Otto Defore, o kt�rym nikt nigdy nie s�ysza�, te� co� takiego pisze gdzie� w Idaho. Wszyscy co� takiego w�a�nie piszemy. Lecz oto Capote zaoferowa� nam pr�bki swego chef d'o-euvre, a ja mia�em wielk� ochot� ich spr�bowa�. Zanim sko�czy�em lektur� drugiego odcinka, mia�em ju� wyrobion� opini�, kt�r� zanotowa�em na przysz�o�� w mym aide-memoire: �Szokuj�ce nadu�ycie zaufania, u�miechy przy stole i obmowa za plecami. Znam czworo z tych ludzi, kt�rych T. C. szarga, i mog� kategorycznie zaprzeczy� sugestiom, kt�re czyni. Mistrzowskie studium czystego okrucie�stwa, kt�re zamknie wiele uprzednio otwartych drzwi. Dlaczego to zrobi�? Czy nie ma poczucia odpowiedzialno�ci b�d� poczucia noblesse oblige� Analny punkt widzenia ameryka�skiego spo�ecze�stwa. Jestem jednak pewien, �e je�li doprowadzi prac� do ko�ca, Modlitwy wys�uchane stan� si� roman d clef mojej dekady, ameryka�skim odpowiednikiem Prousta, dzie�em, kt�re zostanie uznane za podsumowanie naszej epoki. Mog� wyobrazi� sobie absolwent�w Harvardu w roku 2060, otrzymuj�cych doktoraty z literatury za odszyfrowanie, kim by�y najbardziej lubie�ne i nies�awne postacie Capote'a oraz usprawiedliwienie jego opinii. Najlepsze z tych studi�w, to, kt�re utrwali jego reputacj�, b�dzie zatytu�owane Truman Capote i jego wiek. Podobnie jak Tou-16 l use-Lautrec, Capote stanie si� reprezentantem swojej p�ki- cenionym za mistrzostwo w jej ukazywaniu. Lecz jedynie wtedy, gdy b�dzie w stanie w wielkim stylu sko�czy� swe dzie�o, jedynie wtedy, gdy wprowadzi wystarczaj�c� liczb� znacz�cych postaci, jedynie wtedy, gdy dopracuje sw�j temat i nie pozwoli mu si� zdominowa�. Jak s�ysz�, bierze narkotyki i popija tak t�go, �e szans� na dokonanie tego s� niewielkie. C� nam zatem pozostawi? Pojedyncze fragmenty do cytowania w przypisach. W rozmaitych przypisach znajduje si� cholernie du�o takiej nie spe�nionej literatury". Dzi�ki niezwyk�emu zbiegowi okoliczno�ci dane mi by�o pozna� Capote'a osobi�cie i osobi�cie by� �wiadkiem pewnych wydarze�. Jego samego darzy�em nieustaj�c� sympati�, a jego talent nies�ychanym szacunkiem. Zazdro�ci�em mu tej klasycznej maniery, z jak� si� zachowywa� i jak� prezentowa� w swych publicznych wyst�pieniach. Jego dykteryjki by�y pierwszorz�dne, jego najlepsze prace wysokiego lotu, a Z zimn� krwi� wyj�tkowa w swym mistrzostwie. Jego odej�cie pozostawia luk�. Chcia�bym, �eby oznak� mojego niezmiennego szacunku by�y s�owa, kt�re napisa�em mu w ostatnim li�cie: �Trzymaj si�, Kiddo. Potrzebujemy Ci�". Austin, Texas pa�dziernik 1984 Wst�p W pi�tek 16 lipca 1982 r. w po�udnie pojecha�em taks�wk� z hotelu �Drak�" na r�g Czterdziestej Dziewi�tej Ulicy i Pierwszej Alei, By�em zdenerwowany, wchodz�c do �La Petite Marmite", naprzeciwko UN Pla�a, gdzie mieszka�, kiedy by� w mie�cie, Maitre d'hotel, do kt�rego si� zwr�ci�em, poprowadzi� mnie do stolika na �rodku sali. Restauracja by�a pe�na, aleja widzia�em tylko Capote'a. Siedzia�, �ciskaj�c drinka; by� ubrany w niebiesk� marynark� z kory, narzucon� na trykotow� bluz�. Jego g�owa, wielka jak pi�ka lekarska, by�a osadzona na kr�tkiej, grubej szyi. � Czy to ja si� sp�ni�em, czy ty jeste� za wcze�nie? � zapyta�em, kiedy usiad�em przy nim. � Na pewno to ja jestem za wcze�nie � powiedzia�. � Zam�wi�em ju� jedzenie, a teraz popijam sobie drinka. -Przytkn�� kieliszek do ust i poci�gn�� haust. Nie wygl�da� tak, jak si� spodziewa�em. Twarz mia� nalan�, w�osy rzadkie, oczy jak u kruka. Wbrew temu, jak go cz�sto opisywano, wcale nie sprawia� wra�enia kar�a, ale roztacza� wok� siebie aur� si�y i autorytetu. Podszed� kelner, zam�wi�em kieliszek bia�ego wina. � Ostatnimi czasy wszyscy pij� bia�e wino - powiedzia� Capote. - Ja pij� dai�uiri*'. � Du�o ich pijesz? - Nie, tylko dwa dziennie. Kelner poda� mi menu, a ja co� zam�wi�em. Jedzenie by�o ostatni� rzecz�, o jakiej my�la�em. * Koktajl z rumu. 18 Zapomnia�em, z jakiej okazji jerny ten lunch - powiedzia� Capote. �eby porozmawia� o wywiadzie dla telewizji - odpar�em. Robi�em wywiady dla magazynu i telewizji kablowej Playboya", a teraz przylecia�em z Kalifornii, by spotka� si� z Capote'em w�a�nie w sprawie wywiadu telewizyjnego. � Nie cierpi� Kalifornii. Jak mo�esz tarn mieszka�? - Kiedy� mieszka�em tutaj - odpowiedzia�em � ale w 1974 roku przeprowadzi�em si� do Los Angeles. Dlaczego, u licha, to zrobi�e�? zapyta�. Jest naukowo udowodnione, �e �yj�c w Kalifornii, traci si� co roku jeden punkt ilorazu inteligencji. To szczera prawda Niew�tpliwie by� osobowo�ci�. Zawsze podziwia�am go jako pisarza. Zgadza�em si� z tym, co Norman Mail*-r napisa� o nim w Autoreklamie, kiedy stwierdzi�: �Jest to najdoskonalszy pisarz mego pokolenia, najlepiej operuje sio wem i rytmem. W �niadaniu u Tiffany"ego, kt�re staiun si� klasyk�, nie zmieni�bym ani jednego s�owa". Pami�--tam te� pewnego profesora college'u, kt�ry stwierdzi�, �/,<-� czytanie Lawrence'a Durrella przypomina picie szampu na, a czytanie Capote'a przypomina picie czystej, �wie/,t-j wody z g�rskiego �r�d�a. (Doda� te�, �e Kerouac przypoim na coca-col�, co wywo�a�o u�mieszek na twarzy Capote'a ) Nie mia�em pomys�u, jak potraktowa� Capote'a jako OHO b� publiczn�, lecz kto�, kto chadza� pod r�k� z takimi lud�mi, jak Marilyn Monroe, Jacqueline Onassis czy Perry Srnith, a bystro�ci� umys�u dor�wnywa� najlepszym ze swoich wsp�czesnych, niew�tpliwie wart by� zainteresowania. Capote powiedzia� mi, �e inny program telewizji kablowej poprosi� go o wyst�p, ale pope�nili b��d, wysy�aj�c mu list� os�b, z kt�rymi przeprowadzono ju� nagrania. Nie zrobi�o to na nim najlepszego wra�enia. � Zw�aszcza �e zacz�li od Yidala doda� ze �miechem. Powiedzia� tez, �e nie chce wi�cej udziela� wywiad�w u siebie, poniewa� wpu�ci� kiedy� ekip� Barbary Walters*, a ci zrobili mu �niez�y bajzel" * B Waltera d�w. dziennikarka telewizyjna, znana ze swych wywia- 19 Spyta�em go o program kablowy, o kt�rym my�leli z Jo-; anne Carson, lecz Capote mia� w�tpliwo�ci, czy realizacja < dojdzie kiedykolwiek do skutku. - Musieliby zap�aci� mi du�o pieni�dzy, a jak s�ysz�, telewizja kablowa jeszcze groszem nie �mierdzi - o�wiadczy�. Przerwa�o nam pojawienie si� rozpromienionego kelnera. - Niech pan tylko spojrzy. Szef przygotowa� to specjalnie dla pana - powiedzia� do Capote'a. Truman rzuci� okiem na ryb� na talerzu i tonem skargi powiedzia�: - Oj, nie tak mia�a by� zrobiona. Ale w porz�dku, spr�buj� jej. - Przyjrza� si� rybie. - Taak - zwr�ci� si� do mnie -kiedy chcieliby�cie to zrobi�? - Kiedy tylko b�dzie tobie pasowa�o - odrzek�em. Powiedzia�, �e oboj�tnie kiedy, byle po po�owie sierpnia, po czym da� mi swoje dwa numery telefonu, prosz�c o zachowanie ich w tajemnicy, poniewa� w�a�nie je zmieni�. Powiedzia�em mu, �e kiedy przygotowywa�em si� do wywiadu z Marlonem Brando, wielk� pomoc� by� mi bardzo wnikliwy, napisany dla �New Yorkera", tekst pt. �Ksi��� w swych w�o�ciach". - Tak - zgodzi� si� - ale najlepszy utw�r okoliczno�ciowy napisa�em na cze�� Marilyn Monroe. Przez nast�pn� godzin�, kiedy on jad� ryb� a ja grzeba�em w mojej porcji krab�w, rozmawiali�my o aktualnych wydarzeniach i o jego pisarskim �yciu. John Hinckley*, kt�ry pr�bowa� zastrzeli� prezydenta, zosta� uznany za niepoczytalnego i skazany na zamkni�cie w szpitalu psychiatrycznym, co Capote uzna� za s�uszny werdykt. - On jest wariatem, c� by innego? Jednak�e Clausa von Bulowa, skazanego w�a�nie za wstrzykni�cie swej �onie �miertelnej dawki insuliny, uwa�a� za ca�kowicie niewinnego. * John Hinckley dopu�ci� si� zamachu na R. Reagana (30.03.81), by -jak twierdzi� - zwr�ci� na siebie uwag� aktorki, Jodie Foster. 20 - Wiem to na pewno - stwierdzi�. - Jego �ona pr�bowa�a mnie kiedy� nauczy�, jak pos�ugiwa� si� strzykawk�, �eby robi� sobie zastrzyki witaminy B12. Zapyta�em, dlaczego w takim razie nie pojawi� si� na procesie von Bulowa. -Tylko i wy��cznie dlatego, �e by�em pewien, �e zostanie uniewinniony. A poza tym Norman Mailer da� taki popis w sprawie Jacka Abbotta*, �e nie wydawa�o mi si� w�a�ciwe, by inny pisarz robi� to samo. Pojawi� si� jednak na rozprawie apelacyjnej. Jego g�os wznosi� si� o kilka oktaw ponad tenor, nie mia� jednak tego wysokiego, nosowego tonu znanego z wywiad�w telewizyjnych. Uzna�em, �e musia� go starannie wy�wiczy�, dopasowa� do swojej roli �na wizji". Kiedy zapyta�em go o jego metod� pisarsk�, odpowiedzia�, �e wstaje codziennie o czwartej trzydzie�ci, a pracuje od pi�tej trzydzie�ci do p� do pierwszej po po�udniu. Doda�, �e pisze wolno i co chwil� przegl�da to, co ju� napisa�, oraz �e w�a�nie pracuje nad Modlitwami wys�uchanymi i tomem opowiada�. Lubi ponadto czyta� w�asne ksi��ki. Powiedzia�: - Zawsze, gdy bior� do r�ki Z zimn� krwi�, czytam j� od deski do deski, zupe�nie jakbym to nie ja napisa�. Wiesz, to jest naprawd� doskona�a ksi��ka. Nie zmieni�bym w niej niczego. - Czy jest to r�wnie� twoja ulubiona ksi��ka? -Nie, moja ulubiona ksi��ka to S�ycha� muzy. Kiedy zapyta�em, kto jest jego agentem, odpowiedzia�, �e nie ma agenta, a jedynie prawnika. - Dlaczego mia�oby mnie to kosztowa� dwadzie�cia procent, skoro i tak prawnik robi ca�� robot�? A tak zostaje tylko dziesi�� procent. Nigdy nie mia�em agenta, poniewa� gdy sprzeda�em moj� pierwsz� prac�, a mia�em wtedy siedemna�cie lat, poszed�em z ni� bezpo�rednio do wydawcy. I wtedy sta�em si� * Jack Abbott - kryminalista, kt�ry zwr�ci� na siebie uwag� �wiata pisarskiego napisan� w wi�zieniu powie�ci� pt. The Belly of the Beast. Po wyj�ciu z wi�zienia (m.in. dzi�ki wstawiennictwu Mailera) pope�ni� morderstwo. 21 najm�odsz� osob�, jaka kiedykolwiek pracowa�a w �New Yorkerze". Nasza rozmowa zesz�a na tematy filmu. Opowiedzia� o scenariuszu do swej noweli pt. R�cznie rze�bione trum ny. Scenariusz zosta� z�o�ony w wytw�rni United Artists ...ale tam by�o trz�sienie ziemi i teraz jest on w Twentieth Century-Fox. - Przeczyta�em tak� ksi��k� o Davidzie Begelmanie pt. Indecent Expasure i niekt�re postacie stamt�d pojawiaj� si� tutaj, wi�c mo�e to nie jest za dobre - doda� ze �miechem Doda�em reportera, �eby scenariusz trzyma� si�, kupy Maksymalnie te� stara�em si� wy��czy� z tej historii w�asn� osob�. Kiedy przyniesiono rachunek, Capote upiera� si�, �eby zap�aci� go kart� kredytow�. Poskar�y� si� na zapalenie staw�w barkowych i doda�, �e musi i�� do dentysty, bo z�by ma w nie najlepszym stanie i jest z nimi du�o k�opotu, koniecznie trzeba te� naprawi� to, co zepsu� jego poprzedni dentysta. - To oszust warkn��, wychodz�c z restauracji. W sierpniu rozmawia�em z Capote'em telefonicznie, �eby spr�bowa� prze�o�y� nasz wywiad a� na pa�dziernik. Co to mieli�my zrobi�? zapyta�. Jego g�os brzmia� tak, jakby m�wi� przez durszlak To by� Capote-prze�miewca; nie ten g�os, kt�ry pami�ta�em z naszego spotkania. Przypomnia�em mu, a on odpar� tym st�umionym g�osem: Och, w�a�nie wr�ci�em z wywiadu, kt�rego udzieli�em tego ranka �60 Minutom". W�a�nie wszed�em. Wzi��em d�ugi, ch�odny prysznic, h�, h� - zachichota�. - Hm, nie mam nic przeciwko temu Niech spojrz�. W pa�dzierniku mam wyk�ad na Uniwersytecie Kalifornijskim w Ber-keley. Zaproponowa�em, �e by� mo�e mogliby�my przeprowadzi� ten wywiad w Los Angeles, kiedy b�dzie na Zach�d nim Wybrze�u. - Nienawidz� Los Angeles - powiedzia�. - Chwileczk�, p�jd� sprawdzi� w kalendarzu. - Kiedy wr�ci�, w jego g�osie s�ycha� by�o zaskoczenie. - To niesamowite, od razu go znalaz�em, a przy tym ba�aganie, kt�ry mam w pokoju i na biurku... Sp�jrzmy, wyk�ad mam w listopadzie. Tak, ka�dy pa�dziernikowy termin b�dzie w porz�dku. Wy�lij mi tylko dwa listy z dat�, godzin� i miejscem. Jeden na m�j nowojorski adres, a drugi do mojego domu w Sagapo-nack. S-a-g... Hm, jak to si� pisze? Trzy tygodnie p�niej zadzwoni�. - Jak si� masz? - zapiszcza�. � Dosta�em tw�j list. Wszystko w porz�dku. Co s�ycha� tam, gdzie fale bij� o brzeg? -Powiedzia�, �e dzwoni z domu w Sagaponack; jego g�os brzmia� bardzo weso�o i przyja�nie. Byli�my um�wieni na wywiad we wtorek 12 pa�dziernika, w hotelu �Drak�". W poniedzia�ek pr�bowa�em si� do niego dodzwoni�, ale nigdzie nie mog�em go zasta�. We wtorek rano spr�bowa�em znowu i zasta�em go przy goleniu. Tak, b�dzie na czas, powiedzia�. Nie, nie chce, by wysy�a� po niego samoch�d, we�mie taks�wk�. Kiedy przyjecha�, zaproponowa�em mu drinka, ale odm�wi�. Po chwili jednak, kiedy zacz�li�my nagranie, zmieni� zdanie i zacz�� pi� w�dk�, czyst�. Pocz�tkowo by� spi�ty, lecz ju� po chwili si� rozlu�ni�. Przeczyta� nawet swoje opowiadanie pt.Pan Jones ze zbioru Muzyka dla kameleon�w - o niewidomym kalekim m�czy�nie z purpurowym znamieniem w kszta�cie gwiazdy na lewym policzku, kt�ry zajmowa� s�siedni pok�j w czynszowej kamienicy na Brooklynie w 1945 roku. Dziesi�� lat p�niej Capote spotka� go znowu; siedzieli naprzeciwko siebie w wagonie moskiewskiego metra � z t� jednak r�nic�, �e tym razem m�czyzna nie by� ani niewidomy, ani kaleki. Nosi� jednak to samo znami�. Kiedy sko�czy� czyta�, z niejak� satysfakcj� zamkn�� ksi��k� i cedz�c s�owa, powiedzia�; - To by by�o na tyle, . je�li chodzi o rosyjskich szpieg�w Poniewa� wywiad szed� tak p�ynnie - a wiedzia�em, �e na antenie wykorzystamy tylko oko�o o�miu minut � gdy sko�czyli�my, zapyta�em Trumana, czy mia�by co� przeciwko temu, by�my kontynuowali nasz� rozmow� z my�l� o jakiej� innej audycji. Nie planowa�em niczego konkretnego, wiedzia�em tylko, �e rejestruj� histori�, a on jest wspaniale zajmuj�cym rozm�wc�. Ponadto, mocno przesadzi�em z moimi przygotowaniami do tego wywiadu i mia�em jeszcze do zadania setki pyta�. - Nie mam nic przeciwko temu - powiedzia� i zasugerowa�, �ebym zastanowi� si� nad przyjazdem do Berkeley w listopadzie. Berkeley jednak nie wypali�o. Kiedy do niego zadzwoni�em, powiedzia�, �e przylatuje tylko na jeden dzie� i natychmiast musi wraca� na Wschodnie Wybrze�e. Poprosi� mnie r�wnie�, bym z naszej rozmowy wyeliminowa� dwie rzeczy: co�, co powiedzia� o niedawno zmar�ym Thomasie Thompsonie i pewien epitet, kt�rym obdarzy� Jac�ueline Onassis. - Wyrzu� tylko te dwie rzeczy, reszta mo�e zosta�. -Powiedzia�, �e pracuje bardzo ci�ko. - M�wi� ci, har�wka. � Skar�y� si� te� na gor�co w Nowym Jorku: ponad osiemdziesi�t stopni. Ja opowiedzia�em mu o ankiecie przeprowadzonej w�r�d nastolatk�w w Cleveland, a dotycz�cej ich czytelniczych nawyk�w oraz ksi��ek, kt�re powinni, wed�ug nich, przeczyta� ich rodzice. Na pierwszym miejscu by�o Z zimn� krwi�. Innymi wymienianymi tytu�ami by�y: Go Ask Alice; Tm O.K., You're O.K., Myszy i ludzie oraz Stary cz�owiek i morze. - Naprawd� nie cierpi� Starego cz�owieka i morza - powiedzia� Capote - ale reszta jest w porz�dku. * * * Ponownie rozmawia�em z nim 2 grudnia, a jego pierwsze s�owa brzmia�y: � A jak tam tw�j film? Zapyta�em go, czy ma jakie� swoje zdj�cia, kt�re mogli- 24 by�my wykorzysta�. Odpowiedzia�, �e ma jedno �przyjemne, bardzo naturalne" zdj�cie, zrobione w szkole �redniej, Iciedy mia� szesna�cie lat. - A, i jeszcze Carl Van Yechten zrobi� mi frapuj�ce zdj�cie, kiedy po raz pierwszy pojawi�em si� w redakcji �New Yorkera". Jest w jego albumie fotograficznym, kt�ry ukaza� si� jakie� trzy lata temu. On ju� nie �yje. Jego �ona te�. W�a�ciwie te dwa zdj�cia ilustruj� punkty zwrotne w moim �yciu. To, kiedy mia�em szesna�cie lat i w�a�nie rzuci�em �redni� szko��, i to zrobione przez Cartier-Bres-sona, kiedy mia�em osiemna�cie lat. - Czy to nie to, kt�re jest na ok�adce rocznicowego wydania Innych g�os�w, innych �cian? � zapyta�em. � Tak, to w�a�nie to. R�nica mi�dzy tymi zdj�ciami jest absolutnie wstrz�saj�ca. Oba s� zupe�nie niezwyk�e. Co� jednak by�o nie w porz�dku. M�wi� jak cz�owiek bardzo zm�czony i s�aby. Zapyta�em go o samopoczucie, a on odpowiedzia�: � Od pierwszego dnia po naszym spotkaniu ci�gle mam b�le �o��dka. Kiedy wyg�asza�em odczyt w Berkeley, poczu�em nies�ychany b�l. Lekarz da� mi demerol, to by�o bardzo bolesne. A kiedy wr�ci�em, codziennie chodzi�em na badania do szpitala. B�le �o��dka mia�em od czego� innego, ale oni przeprowadzali te swoje wszystkie badania i przez przypadek znale�li bardzo du�� i niebezpieczn� naro�l w okr�nicy. Wstrzykn�li mi do �o��dka tak� bia��, lepk� substancj� i prze�wietlili mnie od st�p do g��w. Cierpia�em okropnie. Id� do szpitala w niedziel�. Wszystko b�dzie w porz�dku, nie odro�nie. M�wi� ci, najlepiej b�dzie, je�li ka�esz si� ca�kowicie prze�wietli�. - Czy w og�le by�e� w stanie pracowa�? -Jestem za bardzo chory, �eby cokolwiek zrobi�. Pr�buj� si� nie przem�cza�. - A czy mo�esz je��? -Nie, nie mog�. Jak tylko co� zjem, zaraz strasznie boli mnie brzuch. Pi� te� mi nie pozwalaj� - doda� ze swym typowym �miechem. - Bardzo osobliwe. Miejmy nadziej�, �e uda mi si� zrzuci� par� kilo. 25 - A do kt�rego szpitala idziesz? - Do �Mount Sinai", Ale prosz�, nie m�w o tym nikomu. Zadzwoni�em do niego nazajutrz, a kiedy zapyta� mnie: - Co tam s�ycha� na starym dobrym zadupiu? - wiedzia�em, �e musi czu� si� lepiej, - Wiesz - �artowa� - m�wi�em ci ju�, �e tam iloraz inteligencji maleje z minuty na minut�, z sekundy na sekund�, tik-tak-tik-tak. Dlaczego nie przeniesiesz si� do Nowego Jorku? - Mam tam zbyt liczn� rodzin� - odpowiedzia�em dowcipem. - Jest na to spos�b - odpar� ze �miechem. - W dzisiejszej gazecie jest urocza historia o trzynastolatku, kt�ry zabi� swoj� matk� strza�em w brzuch z Magnum 45, a na pytanie, dlaczego to zrobi�, odpowiedzia�: �Chcia�a, �ebym poszed� do szko�y". Jak widzisz, dziej� si� tutaj ca�kiem zabawne rzeczy! - Prawd� m�wi�c - roze�mia�em si� - nasze gazety pe�ne s� takich historii, wi�c chyba niczego nie trac�. - Och, ta wasza �a�osna gazeta - powiedzia�, maj�c na my�li �Herald Examiner", - Wielkie nieba, powinni zrobi� Patty Hearst* naczeln� redaktork�. Wnios�aby troch� o�ywienia. Opowiedzia�aby, jak wygl�da praca wydzia�u policji od wewn�trz! Potem zapyta� mnie, czy widzia�em �The Ladies' Home Journal", kt�ry opublikowa� �wi�teczne opowiadanie o jego ojcu. - Widzisz - powiedzia� - to by�a druga strona medalu. We Wspomnieniu gwiazdkowym nie napisa�em ani s�owa o moim ojcu. Nigdy o nim nie napisa�em. Zmar� w zesz�ym roku. Random House wyda to w jednej z tych tanich ksi��eczek, a na przysz�y rok planuj� przyzwoit� edycj�. �Ladies' Home Journal" zrobi� �liczne, niedu�e wydanie, chc� to rozes�a� ludziom, kt�rzy si� stale u nich og�aszaj�. Ale - Patty Hearst - c�rka magnata prasowego R. Hearsta. W latach siedemdziesi�tych szerokim echem odbi�a si� sprawa jej porwania, a nast�pnie jej rzekomo dobrowolnego przystania do organizacji terrorystycznej �Wyzwole�cza Armia Symbiozy". magazyny... jedynie �Playboy" jest dosy� rzetelny Dosta�em Ust, nie uwierzysz, od redaktora �McCairs", z zarzutem, �e odda�em ten kawa�ek �Ladies' Home Journal". Twierdzi, �e ma kopi� wys�anego do mnie listu, w kt�rym prosi� mnie o jaki� tekst do ich �wi�tecznego numeru. Nie pami�tam, �ebym dosta� taki list. By� bardzo opryskliwy! Widzisz, by�em bardzo poruszony �mierci� mojego ojca. Nie s�dzi�em, �e tak si� tym przejm�, a� do momentu, kiedy zacz��em o nim pisa�. Da�em to do przeczytania pewnemu pisarzowi, kt�ry jest przyjacielem redaktorki �Ladies' Home Journal". Przyjecha�a na wie� zobaczy� si� ze mn� j powiedzia�a, �e muai to opublikowa�. By�a taka s�odka. Powiedzia�em: �W porz�dku". Urn, na podstawie tego, co powypisywa� ten redaktor z �MeCalFs", mo�na uzna�, �e powinieniem siedzie� w Creedmore*! Jezus Maria, co za tupet! Potem zapyta�em go, jak si� czuje. Po to w�a�ciwie do niego dzwoni�em! Powiedzia�em, �e rozmawia�em -f, kim�, kto mia� naro�l w okr�nicy. Leczy� to preparatem siarki i nie jest najgorzej. Lecz on odpar�: � Okaza�o si�, �e to s� dwie rzeczy naraz. Naro�l i co�, co nazywaj� zapaleniem uchy �ka; wiesz, co to takiego? Mia� to Lyndon .Johnson i /. durn� pokazywa� blizn�. Zmieni� temat, wspominaj�c o �Vajiity Fair", czasopi�mie, z kt�rym w�a�nie si� rozsta�. - Tak si� ciesz�, �e zerwa�em z �Vanity Fair", �e, a� brak mi s��w. Czuj� si�, jakbym by� ju� po operacji. Roze�mieli�my si� obaj, po czym zapyta� mnie, czy widzia�em jego zdj�cie w �Newsweeku". To z dzie�mi. Jest rozkoszne, takie s�odkie; w�a�ciwie to na tym powinieniem zako�czy�. - Roze�mia� si� znowu, a ja �yczy�em mu spokoju i powodzenia. Kilka tygodni p�niej zadzwoni�em, �eby sprawdzi�, jak wygl�da sytuacja. Nie m�wmy o mojej rekonwalescencji � odpar�. Nie idzie za dobr/.e. l psychiatryczny. 26 27 Powiedzia�em, �e w ko�cu stycznia chcia�bym przylecie�, aby si� z nim spotka� i kontynuowa� nasz wywiad. W porz�dku, zgodzi� si�, b�dzie czeka�. Lecz kiedy przylecia�em do Nowego Jorku, okaza�o si�, �e wyjecha� do Szwajcarii, gdzie, jak przypuszcza�em, mia� znale�� lepsze warunki do rekonwalescencji. Nie uda�o mi si� porozmawia� z nim a� do maja 1983 r. S�ysza�em, �e by� w szpitalu po ataku epilepsji. Kiedy w ko�cu uda�o mi si� do niego dodzwoni�, po��czenie by�o beznadziejne. Wypada�y ca�e s�owa, a jego niepewny g�os brzmia� jak przepuszczony przez kuchenny robot. Powiedzia�em mu, �e kiepsko go s�ysz�, a on odpar�, �e to dlatego, i� ostatnimi czasy nie wiod�o mu si� najlepiej. - Nie by�o ci �atwo przez te ostatnie miesi�ce � przyzna�em. - Nie jest mi �atwo od 1924 roku, kiedy si� urodzi�em -za�mia� si�. Po czym powiedzia� mi, �e mia� wypadek i niemal przeci�� sobie praw� r�k� na p�. Pr�bowa�em go wypyta� o szczeg�y, ale nie by�em w stanie zrozumie� odpowiedzi. Kiedy zapyta� mnie o Kaliforni� zapewni�em go, �e od czasu, kiedy rozmawiali�my po raz ostatni, prawdopodobnie straci�em ze dwa punkty mojego ilorazu inteligencji. - Tak, pewnie masz racj�. Powiniene� zosta� w domu, pozamyka� wszystkie drzwi i nie wychodzi� na zewn�trz. -W�a�nie to m�wi� moim rodzicom, kt�rzy mieszkaj� na Long Island � za�artowa�em. - Biedacy - roze�mia� si�. - Tam co dwie minuty kogo� morduj�. * * * W po�owie maja by�em z powrotem w Nowym Jorku i w strugach deszczu pojecha�em do Bridgehampton, �eby spotka� si� z Trumanem w �Bobby Van's", restauracji przy g��wnej ulicy tego ma�ego miasteczka. Kiedy dotar�em tam kilka minut przed po�udniem, on ju� by� na miejscu. Mia� na sobie czerwon� bluz�. Wygl�da� staro. Bia�e kosmyki opada�y z ty�u jego ogromnej g�owy, a na jej czubku bardzo rzadkie blond w�osy uk�ada�y si� w kszta�t litery V. Kr�tkie, serdelkowate palce zako�czone by�y d�ugimi paznokciami. Siedz�c samotnie w k�cie, przy okr�g�ym stole na osiem os�b, co� ju� sobie popija�. Tu� przy nim le�a�o drugie nakrycie, lecz ja usiad�em dalej. Natychmiast to zauwa�y�, odsun�� najbli�sze krzes�o i powiedzia�: �Odsu�my je, tak �eby nasze s�owa mia�y do�� miejsca, by fruwa� ponad sto�em". Mia�em nadziej�, �e pojedziemy do jego domu w Sa-gaponack, ale powiedzia�, �e panuje tam zbyt wielki ba�agan. - Mnie to nie przeszkadza - odpar�em. - Ale mnie tak. - Wyja�ni�, �e jego kochanek, Jack Dun-phy, w�a�nie tam jest i ko�czy swoj� ksi��k� na temat tournee New York City Ballet. Opowiedzia� mi, �e Dun-phy by� �onaty z tancerk�; ledwie George Ballanchine i ten drugi re�yser z New York City Ballet ujrzeli Jacka, natychmiast poprosili go, �eby spr�bowa�. I spr�bowa�, a chocia� nie mia� poj�cia o ta�cu, zachwycili si� nim i znalaz� miejsce w zespole. - Czy przypadkiem nie macie dom�w obok siebie? � zapyta�em. Tak, maj�, ale nadal nie chce tam jecha�. - A czy znasz jakie� ciche miejsce, dok�d mogliby�my pojecha�? - zapyta�em. Ba�em si�, �e restauracja zape�ni si� w porze lunchu. Trumana s�abo by�o s�ycha� nawet w ciszy. - Och - zacz��, z diabelskim wejrzeniem wznosz�c oczy do g�ry - znam miejsce, dok�d mogliby�my p�j�� - i zani�s� si� �miechem. - W porz�dku - powiedzia�em - a wi�c zostajemy tutaj. Zacz�li�my rozmawia� o pisarstwie; m�wi� o najgorszej powie�ci Henry'ego Jamesa pt. Z�ota waza, jak to ona zosta�a �ca�kowicie podyktowana". Wyj��em m�j ma�y magnetofon �Sony" i postawi�em na stole. Przez nast�pne pi�� i p� godziny on stale go odsuwa�, a ja stale przysuwa�em 29 28 w nadziei, �e nagram jego cz�sto po�ykane s�owa. Uderzy�o mnie jego niezwykle, intensywne spojrzenie, zw�aszcza gdy patrzy� prosto na mnie. Zorientowa�em si�, �e wpatruj� si� w jego usta, z kt�rych zwiesza� si� i�cie w�owy j�zyk. Gdy pochyla� si� do przodu, czu�em si�, jakbym mia� zaraz zosta� wessany. Oczyma wyobra�ni widzia�em ju�, jak ten j�zyk wystrzela jak u �aby i owija si� dooko�a mej szyi. Da�em mu zdj�cie formatu osiem na dziesi�� cali, kt�re Harvey Wang /robi� mu, gdy byli�my w �Drak�". Jest to mocne uj�cie, portret stanowczego Capote'a, kt�ry wygl�da, jakby nad czym� intensywnie my�la�. Truman przypatrywa� mu si� przez chwil�, po czym oceni� jako �ca�kiem dobra", chocia�, jak powiedzia�, chyba nie wys�a�by go jako kartki na �wi�ta. Potem roze�mia� si� i powiedzia�: - To zdj�cie z rodzaju tych, kt�re wysy�a si� starym kochankom z komentarzem: �Dobrze, �e mnie zostawi�a�, bo zobacz, co mog�o ci� czeka�". Przynios�em te� egzemplarz S�ycha� muzy i Obserwacje ~ wydanie wielko�ci kawiarnianego stolika. Napisa� t� ksi��k� we wsp�pracy z fotografikiem Richardem Avedo-nem. Powiedzia�, �e pr�bowa� j� niedawno kupi�, ale ko Hztowa�a sze��set dolar�w. Wzi�� Stycha� muzy i napisa� wewn�trz zabawny dialog, przeczyta� go sobie i skomentowa�: - Hm, to jest ca�kiem niez�e, mo�e powinienem to opublikowa�. - Potem przejrza� drug� ksi��k�, podni�s� sw�j portret zrobiony przez Avedona i zagadn�� Barbar�, nasz� kelnerk�: Chcia�aby� zobaczy� moje zdj�cie? Barbara spojrza�a na m�odego Trumana, z tymi samymi uduchowionymi, intensywnie wpatruj�cymi si� oczyma, i powiedzia�a: Och, Truman, to ty? Jeste� taki przystojny - Hm, tak, to przyjemne zdj�cie zgodzi� si� Truman. By� tego dnia w b�aze�skim nastroju i na wszelkie poruszane przeze mnie kwestie reagowa� jak�� k��liw� uwag�. Po kilku drinkach przeprosi�em go, m�wi�c, �e mu�/� wyj�� do toalety � Chcesz przez to powiedzie�, �e nie jeste� tym dzielnym mac/io - wym�wi� to s�owo z twardym �k", �m�ko" -dziennikarzem, kt�ry si� nawet nie poruszy, dop�ki nie b�dzie mia� swojej historii? �e jeste� ludzk� istot�, kt�ra musi sika� jak wszyscy? Kiedy wr�ci�em, zauwa�y�em �e zmaga si� z czwart� �luf�" (pi� stoliczn� z dwiema kostkami lodu; osobno sta� sok grapefruitowy). Spyta�em go, jaki ma samoch�d. Odpar�, �e ma trzy: mustanga, w kt�rym jeszcze niczego nie wymienia� i kt�rego najbardziej lubi prowadzi�, jaguara i czteroletniego rolls-royce'a corniche'a, - Trzyma�em je w mie�cie, gdzie mieszkam, ale to si� zrobi�o nies�ychanie drogie, a poza tym okaza�o si�, �e rolls ma cztery gumy, mimo �e by� tam tylko zaparkowany, wi�c poskar�y�em si� w�a�cicielom parkingu, ale oni nie chcieli wywali� cz�owieka, kt�ry by� za to odpowiedzialny, wi�c zabra�em stamt�d wszystkie samochody i przywioz�em je tutaj. By�o ju� ciemno, kiedy przypomnia�em sobie, �e jestem um�wiony na kolacj� w mie�cie. - �pieszysz si�? - zapyta� Truman. - W porz�dku, wypijmy jeszcze po kielichu i mo�esz i��. Ja zostan� tutaj, bo mam si� z kim� spotka� o sz�stej. W czerwcu pojecha�em spotka� si� z Jamesem Michene-rem, kt�ry akurat by� w Los Angeles. Rozmawiali�my o Mailerze i o Capocie. Michener powiedzia�: �Z pewno�ci� nie da si� znale�� trzech bardziej r�nych pisarzy ni� Nor-man, Capote i ja". Opowiedzia�em mu o tym, �e od mniej wi�cej roku co jaki� czas spotykam si� z Capote'em, a Michener przypomnia�, co mi kiedy� powiedzia� o Modlitwach wys�uchanych - �e stan� si� najbardziej znan� ksi��k� naszych czas�w, je�li tylko Capote kiedykolwiek j� uko�czy. � Wiesz, nadal jestem o tym przekonany � powiedzia�. � Powie�� z kluczem to fascynuj�cy �wiat sam w sobie. Nie tylko czytasz sam� powie��, ale i dochodzisz, kto jest kim. Truman jest nam potrzebny. Jest nam wr�cz niezb�dny, ze wzgl�du 31 na to, co sob� reprezentuje. Pami�tam, kiedy by�em w Japonii po zako�czeniu wojny, by� tam pewien francuski homoseksualista, kt�ry zawsze ubiera� si� w czerwony aksamit i by� bardzo osobliwy. A jednak namawiano go, by obejmowa� wszelkie mo�liwe funkcje, poniewa� wiadomo by�o, �e reprezentuje kultur� bez wzgl�du na to, kim jest. Tru-man jest kim� takim dla nas. Pod koniec czerwca zadzwoni�em do Capote'a do Saga-ponack. Po��czenie znowu by�o bardzo kiepskie, a jego spos�b m�wienia tylko pogarsza� spraw�. Powiedzia�, �e pracuje nad artyku�em o Tennessee Williamsie dla �Playboya", kt�ry nazwa� Death of a Stranger Powiedzia� te�, �e musi si� podda� kolejnej operacji. -To samo co ostatnim razem, tylko �e lekarz nie zdecydowa� si� jeszcze co do terminu. Strasznie tutaj gor�co. - A mo�e nasz�aby ci� wreszcie ochota, �eby przyjecha� do Los Angeles? - �achn��em si�. - B�dzie mi mi�o ci� go�ci�. - Wola�bym raczej pope�ni� samob�jstwo na autostradzie Long Island, ni� wzi�� pod uwag� co� takiego � powiedzia�, chichocz�c w sw�j charakterystyczny spos�b. Wr�ci�em do Nowego Jorku dopiero w pa�dzierniku. Na turalnie, zadzwoni�em do Capote'a i pojecha�em do Brid- gehampton, gdzie mieli�my kontynuowa� nasz� rozmow� w �Bobby Van's". Tym razem on si� sp�nia�, a ja czeka �em na niego, siedz�c przy barze, za kt�rym wisia�y zdj� cia jego, Jamesa Jonesa, Williego Morrisa i Johna Know- lesa. Kiedy si� wreszcie zjawi�, usiedli�my przy stoliku w s�siedztwie o�miu jazgocz�cych kobiet. Przywioz�em inny magnetofon, z osobnymi mikrofonami, lecz kiedy zacz� �em je rozstawia�, zarzuci� mi, �e nie powinienem zaczy na� tak szybko, kiedy ledwo zd��y� wej��. Ja za� chcia�em wszystko tak przygotowa�, �eby niczym sobie nie prze szkadza�, kiedy zaczniemy rozmow�, i " -Wydaje mi si�, �e prosi�em ci� ju�, �eby� si� tego pozby� � powiedzia� Truman. Mia� na my�li magnetofon. - Nie mam twojej pami�ci absolutnej � odpowiedzia�em. Opowiedzia� mi o k�uj�cych b�lach klatki piersiowej, kt�re mia� od jakiego� czasu, i o przej�ciach z pewnym s�dzi�, kt�ry tak si� ze�li� - gdy Capote, oskar�ony o prowadzenie po pijanemu, pojawi� si� na rozprawie ubrany w szorty i sanda�y - �e odm�wi� dalszego prowadzenia sprawy tego dnia. Truman wydawa� si� zdrowszy ni� poprzednio, a gdy sko�czyli�my, by� wr�cz w �artobliwym nastroju. - Mam zamiar pozwoli� ci si� odwie�� - powiedzia� - ale nie wpuszcz� ci� do �rodka. - Najpierw jednak poprosi� mnie, �ebym stan�� przy zamkni�tym sklepie monopolowym. Zapuka� w okno, a kiedy w�a�ciciel go rozpozna�, kupi� butelk� w�dki. Pojechali�my wzd�u� nagiego, p�askiego pola na ko�cu Long Island; przywodzi�o to na my�l r�wniny Kansas, tak dobrze opisane przez Capote'a w Z zimn� krwi�. Przy Daniel's Lane skr�cili�my i jechali�my jeszcze przez chwil�, a� dojechali�my do dw�ch niewielkich dom�w, w kt�rych mieszkali on i Jack Dunphy. Wskaza� na gara� pomi�dzy domami, gdzie sta�y jego samochody i jeszcze raz poskar�y� si� na ba�agan w domu. - A teraz zaczekaj z w��czonymi �wiat�ami - poinstruowa� mnie - a� wejd� do �rodka. Zaczeka�em. Silnik pracowa�, reflektory utwor