Europa Nieprowincjonalna Non-provincial Europe Przemiany na ziemiach wschodnich dawnej Rzeczypospolitej (Bia�oru�, Litwa, �otwa, Ukraina, wschodnie pogranicze III Rzeczypospolitej Polskiej) w latach 1772-1999 .............. Changes on the Eastern Territories of the former Polish Republic (Belarus, Latvia, Lithuania, Ukrain�, eastern borderland of the III Republic) in 1772-1 999 . .. Praca zbiorowa pod redakcj� Krzysztofa Jasiewicza Edited by Krzysztof Jasiewicz Instytut Studi�w Politycznych PAN Oficyna Wydawnicza RYTM Polonia Aid Foundation Trust Warszawa / Warsaw Londyn / London ^ Projekt graficzny ok�adki i stron tytu�owych: Wiktor J�drzejec >> -, "'-*'" - ; ' , " �' Redakcja: ,*'��*��, Krystyna Kanecka Korekta: � / Iwona Brzezi�ska ; � ' ', Antonina Wojnarowicz : Wiktoria Strzelec ' '^.'' - - - -'\.' '"'�"��' >" .* . �' ; .,-. T�umacze: Ewa Balcerek, Ryszard �elichowski (z j�zyka angielskiego i na j�zyk angielski), Zygmunt Boradyn (z j�zyka bia�oruskiego), Aleksander Gurjanow (z j�zyka rosyjskiego), Laura Michajlik (z j�zyk�w: bia�oruskiego i rosyjskiego), Jaros�aw Wo�konowski, Regina Jakubenas, Irena Mik�aszewicz, Czes�aw Malewski (z j�zyka litewskiego), Ewa Geller (z j�zyka jidisz), Roman Lipka (konsultacja z j�zyka ukrai�skiego) Wsp�praca redakcyjna: J�zef Dawid Copyright by Instytut Studi�w Politycznych Warszawa 1999 Wydanie I Wydanie ksi��ki umo�liwi�a finansowa pomoc: Komitetu Bada� Naukowych Ministerstwa Obrony Narodowej Rady Ochrony Pami�ci Walk i M�cze�stwa Stowarzyszenia Wsp�lnota Polska Urz�du do Spraw Kombatant�w i Os�b Represjonowanych ISBN 83-86759-92-5 ISBN 83-87893-58-7 Sk�ad i �amanie LOGOSCRIPT Druk i oprawa ��dzkie Zak�ady Graficzne Zam�wienia na ksi��ki mo�na sk�ada� w Dziale Handlowym Oficyny Wydawniczej RYTM, ul. G�rczewska 8, 01-180 Warszawa tel./fax 631-77-92, 632-02-21 w. 155 Profesorowi Tomaszowi Strzemboszowi, na Jubileusz 45-leciaJego dzia�alno�ci naukowej Z okazji 45-lecia dzia�alno�ci naukowej Profesora Tomasza Strzembosza dostojnemu Jubilatowi swoje artyku�y dedykuj� autorzy niniejszego tomu, do��czaj�c si� r�wnie� do gratulacji przes�anych przez nast�puj�ce osoby: Aleksander Achmatowicz (Warszawa) Roman Aftanazy (Wroc�aw) Jacek Banaszkiewicz (Warszawa) Adam Baran (Lublin) ,, , Ewa Bara�ska (Lublin) Krzysztof Barbarski (Londyn) W�adys�aw Bartoszewski (Warszawa) Maria Bogucka (Warszawa) Jerzy W. Borejsza (Warszawa) Anna Borkiewicz-Celi�ska (Warszawa) Urszula Borkowska OSU (Lublin) W�odzimierz Borodziej (Warszawa) Zbigniew Brzezi�ski (Waszyngton) S�awomir Brz�zek (Lublin) Stanis�aw Bylina (Warszawa) Maria Krzysztof Byrski (Warszawa) Krzysztof Ch�apowski (Warszawa) Robert Chodkowski (Lublin) Andrzej Chojnowski (Warszawa) Stanis�aw Ciesielski (Wroc�aw) Hanna Cynarska-Gaj (Warszawa) Bohdan Cywi�ski (Wilno) Marek Czapli�ski (Wroc�aw) Norman Davies (Oxford) ! Czes�aw Deptu�a (Lublin) Marian M. Drozdowski (Warszawa) Janusz Durko (Warszawa) Leon Dyczewski (Lublin) Andrzej Dziubi�ski (Warszawa) Jerzy Eisler (Warszawa) Bo�ena Falkowska-Dybowska (Warszawa) Stanis�aw Fita (Lublin) Henryk Gapski (Lublin) Antoni G�siorowski (Warszawa) Marek Getter (Warszawa) Zbigniew Gluza (Warszawa) Barbara Grochulska (Warszawa) Miko�aj Iwan�w (Wroc�aw) Ewa M. Jab�o�ska-Deptu�a (Lublin) Zdzis�awa Jab�o�ska (Warszawa) Halina Janowska (Warszawa) Maria Jarosz (Warszawa) . ;. Jerzy Jedlicki (Warszawa) Ryszard Juszkiewicz (Warszawa) El�bieta Kaczy�ska (Warszawa) Marek K. Kami�ski (Warszawa) Gra�yna Karolewicz (Lublin) Andrzej Karpi�ski (Warszawa) Jakub Karpi�ski (Warszawa) Krystyna Kerstenowa (Warszawa) . Jan Kieniewicz (Warszawa) Halina Kiepurska-Szczucka (Warszawa) Jerzy K�oczowski (Lublin) Antonina K�oskowska (Warszawa) ks. Ryszard Knapi�ski (Lublin) Jan Kofman (Warszawa) Barbara Konarska (Warszawa) Stanis�aw Konarski (Warszawa) Jaros�aw Kopi�ski (Lublin) Jadwiga Koralewicz (Warszawa) El�bieta Kowecka (Warszawa) Jerzy Kowecki (Warszawa) Stefan Kozak (Warszawa) Maciej Ko�mi�ski (Warszawa) Jadwiga Kuczy�ska (Lublin) Stefan K. Kuczy�ski (Warszawa) Marcin Kula (Warszawa) ks. Boles�aw Kumor (Lublin) Joanna Kurczewska (Warszawa) Krystyna Lejko (Warszawa) Mieczys�aw Lejko (Warszawa) Janina Leskiewiczowa (Warszawa) Zenon Leszczy�ski (Bia�ystok) Piotr �ossowski (Warszawa) Marian Maciejewski (Lublin) Jan M. Malicki (Warszawa) Zygmunt Ma�kowski (Lublin) Janusz Marszalec (Lublin) Edward Mazurkiewicz (Lublin) Antoni M�czak (Warszawa) Jerzy Michalski (Warszawa) Jan Mokrzycki (Londyn) Danuta Molenda (Warszawa) �' ;.-Jan Molenda (Warszawa) Stanis�aw Mossakowski (Warszawa) Stanis�aw C. Napi�rkowski (Lublin) Stanis�aw S. Nicieja (Opole) Maria Nietyksza (Warszawa) Albina Noskowa (Moskwa) � : Przemys�aw Nowak (Lublin) ;": Maria Nowak-Kie�bikowa (Warszawa) El�bieta O�czak (Lublin) Stanis�aw O�czak (Lublin) - }l '^ Andrzej K. Olszewski (Warszawa-Lublin) Miros�awa O�dakowska-Kuflowa (Lublin) Irena Orlewiczowa (Warszawa) Jerzy Ostoja-Ko�niewski (Londyn) Zofia Ostryha�ska (Lublin) Kazimierz Pacuski (Warszawa) Andrzej Paczkowski (Warszawa) Andrzej Paduch (Lublin) Danuta Paluchowska (Lublin) Andrzej Paluchowski (Lublin) Krzysztof Persak (Warszawa) ks. Remigiusz Popowski (Lublin) * Jadwiga Puzynina (Warszawa) Franciszka Ramotowska (Warszawa) Jerzy Rebeta (Lublin) Magdalena Rege (Warszawa) Andrzej Rottermund (Warszawa) Henryk Rutkowski (Warszawa) '_ Stanis�aw Salmonowicz (Toru�) ' Henryk Samsonowicz (Warszawa) Halina B. S� wieka (Lublin) Stefan Sawicki (Lublin) W�adys�aw A. Serczyk (Rzesz�w) Andrzej Sieroszewski (Warszawa) Barbara Skarga (Warszawa) Henryk S�abek (Warszawa) Stefania Soko�owska (Warszawa) Piotr Stawecki (Warszawa) Zbigniew Stawrowski (Warszawa) Hanna Sucheni-Grabowska (Warszawa) Barbara Szacka (Warszawa) Jerzy Szacki (Warszawa) Lech Szczucki (Warszawa) Jan Sziling (Toru�) Zygmunt Szkopiak (Londyn) ks. Andrzej Sz�stek (Lublin) Hanna Szwankowska (Warszawa) Wiktoria �liwowska (Warszawa) Ryszard �mietanka-Kruszelnicki (Lublin) Romuald �reniawa-Szypiowski (Warszawa) Mieczys�aw Tanty (Wroc�aw) Jan Tarczy�ski (Londyn) Janusz Tazbir (Warszawa) Jerzy Tomaszewski (Warszawa) Andrzej Tomczak (Toru�) Tadeusz M. Trajdos (Warszawa) Stanis�aw Trawkowski (Warszawa) ks. Edward Walewander (Lublin) Tadeusz Wasilewski (Warszawa) Henryk W�sowicz (Lublin) Jan Widacki (Lublin) Pawe� Wieczorkiewicz (Warszawa) bp Stanis�aw Wielgus (Lublin-P�ock) Ma�gorzata Wilska (Warszawa) Eugeniusz Wi�niewski (Lublin) Aleksandra Witkowska OSU (Lublin) Edmund Wnuk-Lipi�ski (Warszawa) ks. Henryk D. Wojtyska CP (Lublin) El�bieta Wolicka (Lublin) Zbigniew W�jcik (Warszawa) ks. Henryk W�jtowicz (Lublin) ' ' ' Mieczys�aw Wrzosek (Warszawa) Krystyna Wycza�ska (Warszawa) Andrzej Wycza�ski (Warszawa) Andrzej Wyrobisz (Warszawa) Jerzy Wyrozumski (Krak�w) Krystyna Zar�ycka-Sta�czak (Lublin) Marian Zg�rniak (Krak�w) Teresa Zieli�ska (Warszawa) Zofia Zieli�ska (Warszawa) ks. Marek Zahajkiewicz (Lublin) Spis tre�ci Wykaz skr�t�w 19 Wst�p (Krzysztof Jasiewic�) 21 Cz�ci Tak zwane Kresy Wschodnie jako zjawisko terytorialne, polityczne i kulturowe 27 Partl The so-called Eastern Borderland as a Territorial, Political and Cultural Phe- nomenon 1325 Piotr Eberhardt (Warszawa) - Kresy Wschodnie - granice, terytorium, ludno�� polska 29 Eastem Borderland - Area, boundaries, Polish population 1327 Joanna Gierowska-Kaftaur (Warszawa) - Zarz�d Cywilny Ziem Wschodnich - kadra i procesy decyzyjne 40 Civil Administration of the Eastern Borderland; its cadre and decision-making proce ss 1328 Rimantas Miknys (Wilno) - Wilno i Wile�szczyzna w koncepcjach Micha�a R�mera i krajowc�w 57 Yilnius and its Area in the conception of Michal R�mer and his compatriots 1328 Wojciech R�jek (Krak�w) - Kwestia Wile�szczyzny w pracach rz�du RP na uchod�stwie od pa�dziernika 1939 do lipca 1941 roku 66 The problem ofthe Yilnius Area in the activities ofthe Polish Republic government in exile, October 1939-July 1941 1329 * Aleksandra Niemczykowa - Moje Wilno 79 My Yilnius 1377 Magdalena Hu�as (Warszawa) - Brytyjskie pr�by rozwi�zania problemu granicy polsko-radzieckiej od lutego do kwietnia 1943 roku 104 British attempts to solve the problem ofthe Polish-Soviet frontier (February-April 1943) 1330 * Larysa Kruszelny�ka - M�j Lw�w 117 MyLviv .< ' � � 1377 Henryka Ilgiewicz (Wilno) - Litewska kontestacja poj�cia �Kresy Wschodnie" 124 Lithuanian contestation ofthe notion ofthe �Eastem Borderland" 1330 10_________________________________________________________________________ Tomasz Stryjek (Warszawa) - Kresy z perspektywy Ukrainy. Ziemie zachodnie Ukrainy w der�awny�kiej (pa�stwowej) historiografii ukrai�skiej okresu mi�dzywojennego 132 The Eastern Borderland from the Ukrainian perspective. The western lands of the Ukrain� in the sta�e (der�awny�ka) Historiography of the inter-war period 1331 * Zbigniew Ko�li�ski - Moja Czarnowszczyzna 145 My Czarnowszczyzna 1377 Hanna Dyl�gowa (Lublin) - Kresy Wschodnie we wspomnieniach 156 Memories of the Eastern Borderland 1332 Krzysztof Dybciak (Lublin) - Tematy kresowe w XX-wiecznej literaturze polskiej 162 The Eastern Borderland in the 20^-century Polish literatur� 1332 Mieczys�aw Inglot (Wroc�aw) - Obraz ojczyzny w liryce polskiej okupowanego Lwowa lat 1939-1945 168 The Vision of the homeland in poetry of the occupied Lviv (1939-1945) 1333 * Maria Mas�owska - Moje Wilno 181 My Yilnius 1378 Tadeusz Epsztein (Warszawa) - Mecenat polskiego ziemia�stwa Wo�ynia, Podola i Ukrainy w latach 1864-1914 186 Polish land gentry's art and literatur� patronage in Wo�y� and Podole and in Ukrain�, in 1864-1914 1333 Jan Pruszy�ski (Warszawa) - Grabie� i niszczenie dziedzictwa kulturalnego Kres�w Wschodnich Rzeczypospolitej 198 Plunder and destruction of the cultural heritage of the Eastern Borderland 1334 Cz�� II Narody i religie ziem wschodnich dawnej Rzeczypospolitej w XVIII-XX wieku 215 Partii Nations and Religions in the Eastern Borderland of the former Polish Repub- lic in the 18* and the 20th Century 1335 Algis Kasperavi�ius (Wilno) - Kszta�towanie si� narodu litewskiego 217 Forming of the Lithuanian nation 1335 Egidijus Motieka (Wilno) - Pocz�tki nowo�ytnego pa�stwa litewskiego. Jonas Basanavi�ius - mi�dzy Litw� etniczn� a Wielkim Ksi�stwem Litewskim 224 The beginnings ofthe modern Lithuanian state. Jonas Basanavicius - between the ethnic Lithuania and the Grand Duchy of Lithuania � � 1336 * Jude Bojarski - Moje Grodno 232 My Grodno 1378 Sokrat Janowicz (Krynki) - Kszta�towanie si� narodu bia�oruskiego 242 Forming of the Belorussian nation . , 1336 * Jerzy i Andrzej Samuel Kostrowiccy - Nasz Ko�cieniew 249 Our Ko�cieniew 1379 ii Regina Grejtiane (Ryga) - Wok� kszta�towania si� narodu �otewskiego. Narodowe odrodzenie w Latgalii w XIX i XX wieku 261 On the formation ofthe Latvian nation. National revival in Latgalia [the Polish 1336 Livonia] in the 19th and the 2ffh centuries � � . � * Wiktor Gojd� - M�j Nowogr�dek :-� . 270 My Nowogr�dek � ""'' 1379 Angelika Juszko-Szlekele (Rezekne)- Etniczne przymioty mieszka�c�w Latgalii (dawnych Inflant polskich). Na podstawie bada� folklorystycznych w drugiej po�owie XIX wieku 280 The ethnical features of Latgalia [the Polish Livonia] inhabitants. Folklore re- search in tche second half ofthe 2ffh century 1337 Eriks Jekabsons (Ryga) - Polska mniejszo�� narodowa na �otwie w XIX i XX wieku Kr�tka charakterystyka i zarys dzia�alno�ci 287 The Polish national mino�ty in Latvia in the I9h and the 20tl> century. A short description of their actMty 1337 Yalters S�erbinskis (Ryga) - Przedstawiciele narod�w muzu�ma�skich oraz Karaimi na �otwie od ko�ca XIX wieku do czas�w obecnych 299 The representatives of the Muslim nations and the Karaims in Latvia, in the 19'h and the 2ffh century 1338 * Ryszard Kiersnowski - Moje Bieniakonie ,. 309 My Bieniakonie 1379 W�odzimierz Tugaj (Mi�sk) - Mniejszo�� �otewska na ziemiach bia�oruskich w XIX i XX wieku 320 The Latvian mino�ty on the Belorus territories in the 19th and the 2ffh century 1339 * Tadeusz Czarkowski-Golejewski - Moja Wysuczka 327 My Wysuczka 1380 Ryszard Torzecki (Warszawa) - Stosunki polsko-ukrai�skie od epoki unii lubelskiej do 1945 roku 340 Polish-Ukrainian relations si�ce the Lublin union to 1945 1339 * Adam Bajcar - M�j Lw�w 345 MyLviv 1380 Iwan Hreczko (Lw�w) - Uwagi do dziej�w Cerkwi greckokatolickiej na ziemiach wschodnich dawnej Rzeczypospolitej (XVIII-XX w.) 355 Comments to the history of the Greek-Catholic Church in the borderland of the farmer Polish Republic (the 18th-19th century) 1340 * Anna Kowalska - M�j Nowogr�dek . � 3^3 My Nowogr�dek 1381 Irena Mik�aszewicz (Wilno) - Ko�ci� katolicki na Wile�szczy�nie w latach 1944- 1990 368 Roman Catholic Church in the Yilnius district in 1944-1990 1340 * Eugenia Biber - Moje Wilno 375 My Yilnius 1381 12____________________________________________________________________________________ Jerzy Holzer (Warszawa) - Pocz�tki akulturacji wschodniogalicyjskich �yd�w: na i rozstajach kultur 383 -[- The beginnings of the acculturation of the Jews of the eastern Galicia: At the crossroads ofcultures 1341 J�zef A. Gierowski (Krak�w) - Uwagi o rusyfikacji ludno�ci �ydowskiej z Kres�w i Rzeczypospolitej 393 : Remarks on the Russification of the Jewish Population Uving in the Eastern . Borderland of Poland , . . . 1341 Cz�� III Spo�ecze�stwo ziem wschodnich dawnej Rzeczypospolitej w XIX i XX wieku. Konflikty. Wsp�praca. Postawy 399 { Partlll Inhabitants of the Eastern Borderland of the former Polish Republic in the 19th and the 20th Century. Conflicts. Co-operation. Attitudes 1342 Daniel Beamois (Pary�) - Rosyjsko-polska wojna o o�wiat� na terenie Ukrainy l (1863-1914) 401 j Russian-Polish struggle about education in Ukrain� (1863-1914) 1342 * Jan Kukurowski - Moje Wa�kowce 433 My Wa�kowce 1382 j Leonid Zaszkilniak (Lw�w) - Geneza konfliktu polsko-ukrai�skiego z lat 1918-1919 451 '. The origins ofthe Polish-Ukrainian conflict in 1918-1919 1343 f * Roman �ypka - M�j Lw�w 461 Mylviv 1382 \ Yytautas Berenis (Wilno) - Problem dziedzictwa kulturowego Wielkiego Ksi�stwa Lite- \ wskiego w ideologii litewskiego ruchu narodowego w XIX i na pocz�tku XX wieku 467 "4 ' The problem of the cultural heritage of the Grand Duchy of Lithuania in the ; ideology of the Lithuanian national movement in the 79'A and in the beginning of the 2ffh century 1343 * Marcin Wojciechowski - Nasze Bohaterowicze , 474 Ouz Bohaterowicze 1383 Wojciech Roszkowski (Warszawa) - Litewskie partie ch�opskie (1905-1970) 478 Peasant parties in Lithuania (1905-1970) 1344 * Afanasij Cychun - Moja Kuncewszczyzna 493 My Kuncewszczyzna , 1384 Janis Berzirj� (Ryga) - O niekt�rych cechach charakterystycznych robotnik�w 503 zatrudnionych w przemy�le na �otwie na prze�omie XIX i XX wieku On some ofthe characteristic features ofthe workers employed in Latvian Industry 1344 at the turn of the 2ffh century Inesa Poc� (Ryga) - Obraz �ycia Latgalii w gazecie �Gajsma" (1905-1906) 512 The image ofthe life style ofLatgalia in �Gajsma" Journal (1905-1906) 1345 * Zygmunt Podhorski (opr. Andrzej Suchcitz) - Moja Ukraina i moje Chinocze 521 My Ukrain� and my Chinocze 1384 ____________________________________________________________________________________13 Stanis�aw Witold Dumin (Moskwa) - Szlachta tatarska na ziemiach wschodnich daw- 536 nej Rzeczypospolitej (1795-1999) Tartar gentry in the Eastern Borderland of Poland (1795-1999) 1345 Anatol �ytko (Mi�sk) - Polityka rosyjska wobec szlachty bia�oruskiej w latach 1861-1914 550 Russian Policy towards the Belorussian gentry in 1861-1914 1346 * J�zef Smolski - Moja Nowa Mysz ; .,-. . , � � 560 My Nowa Mysz 1385 Szmuel Spektor (Jerozolima) - �ydzi wo�y�scy w Polsce mi�dzywojennej i w okresie II wojny �wiatowej (1920-1944) 566 The Wo�y� area Jews in the inter-war Poland and during the World War II (1920-1944) 1347 Grzegorz Motyka, Rafa� Wnuk (Warszawa) - �ydzi w Galicji Wschodniej i na Wo�yniu w latach 1939-1941 579 Jews in the eastern Galicia and in the Wofy� province in 1939-1941 1347 * Anna Sobolewska - Moje Grodno 591 My Grodno 1385 Tomasz Szarota (Warszawa) - Problem kolaboracji w Wilnie pod okupacj� sowieck�. Sprawa Teodora Bujnickiego 600 Collaboration in Yilnius under the Soviet occupation (the case of Theodor Bujnicki) 1348 Ryszard Brykowski (Warszawa) - Wie� Tamawica Polna w powiecie t�umackim i zapomniana plac�wka AK 617 The village of Tamawica Polna in T�umacz district and theforgotten Home Army outpost � 1348 Cz�� IV Wojny, partyzantki i konspiracje na ziemiach wschodnich dawnej Rzeczypospolitej w XX wieku 627 PartlV Wars, partisans and Conspiracy in the Eastern Borderland of the former Polish Republic in the 20th Century 1349 Janusz K. Zawodny (Waszyngton) - Teoria dzia�a� partyzanckich. Wok� niekon- , ,, wencjonalnych sposob�w prowadzenia wojny 629 Theory of partisan action. On non-conventional methods of the warfare ~ 1349 Marek Ney-Krwawicz (Warszawa) - Ziemie wschodnie Rzeczypospolitej Polskiej w koncepcjach walki Armii Krajowej. Zarys problemu 638 The Eastern Borderland of the second Polish Republic in the conceptions of struggling of the Home Army. A� outline 1350 * Ryszard Kaczorowski - M�j Bia�ystok 646 My Bia�ystok 1386 Andrzej Chmielarz (Warszawa) - Organizacja i dzia�alno�� wywiadu wschodniego ZWZ-AK 656 Organisation and activities of the Union for the armed struggle - Home Army intelligence 1350 14_____________________________________________________________________________ Andrzej Krzysztof Kunert (Warszawa) - Powo�anie Komendy Obszaru Nr 3 ZWZ we Lwowie i Komendy Okupacji Sowieckiej ZWZ w �wietle dokumentacji Ko-mendy G��wnej ZWZ w Pary�u 662 Creation of the Commandment of the Area No. 3 of the Union for the Armed Struggle in Lviv and of the Commandment of the Soviet occupation of the U AS in the light of the documents of the head�uarter of the UAS in Pa�s 1351 Grzegorz Mazur (Krak�w) - Walka NKWD ze Zwi�zkiem Walki Zbrojnej na Kresach Po�udniowo-Wschodnich w �wietle dokument�w z polskich archiw�w w Londynie 669 The fight between NKVD and UAS in the South-Eastern Borderland in the Light of the Polish Archiml Documents in London 1351 J�drzej Tucholski (Warszawa) - Polskie podziemie antysowieckie w wojew�dztwie wo�y�skim w latach 1939-1941 w �wietle materia��w NKWD 679 The Polish underground movement under Soviet occupation in 1939-1941 in the Wo�y� province, in the light of NKVD documents 1352 * Miko�aj J. Awchimowicz - M�j August�w 689 My August�w 1386 Bernadetta Gronek (Warszawa) - Pocz�tki konspiracji antysowieckiej na terenie �Zachodniej Bia�orusi" (wrzesie� 1939-lipiec 1940) w �wietle dokument�w ,; NKWD 696 The beginnings of the anti-Soviet conspiracy in the Western Belarus, September 1939-July 1940 (an outline in the light of the NKVD documents) 1352 * Stanis�aw Cieduch, J�zef Janewicz, Stanis�aw Karolkiewicz, Henryk Kukli�ski, Narcyza Piskorz - Nasza Augustowszczyzna 720 Our Augustowszczyzna 1386 Zygmunt Boradyn (Mi�sk) - Partyzantka sowiecka a Armia Krajowa na Nowogr�d- czy�nie 1941-1944 729 Soviet partisan movement and the Home Army in Nowogr�dczyzna in 1941-1944 1353 * Antanas Patackas - Moje Troki 740 My Troki : 1387 Piotr Niwi�ski (Gda�sk) - Ewakuacja struktur Okr�gu Wile�skiego AK z terytorium Wile�szczyzny w 1945 roku 743 The 1945 evacuation of the structures of the Yilnius Unit of the Home Army from the territory ofWile�szczyzna in 1945 1353 * Prane Dunduliene - Moje Wilno 755 j MyYilnius ' 1387 i Jaros�aw Wo�konowski (Wilno) - Wile�ski Okr�g AK w �wietle nieznanych dokument�w odnalezionych w ko�ciele Bernardyn�w w Wilnie 757 The Vilnius Unit of the Home Army in the light of the unknown documents found in the Bernardine Church in Yilnius 1354 * Czes�aw Ho�ub - Moje Polesie . , 765 My Polesie 1387 _________________________________________________________________________________________15 Jerzy W�gierski (Katowice) - Internowanie dow�dc�w i �o�nierzy lwowskiej Armii Krajowej i organizacji NIE w latach 1944-1949 780 Intemed commanders and soldiers oj the Lviv Unit of the Home Anny and NIE organisation in 1944-1949 1355 Kazimierz Krajewski (Warszawa) - Dzia�alno�� Obwodu AK Szczuczyn-Lida (nr 49/67) w latach 1945-1949 790 The activities of the HA Unit in Szczuczyn-Lida (No. 49/67) in 1945-1949 1355 Tomasz �abuszewski (Warszawa) - Poakowskie oddzia�y partyzanckie w by�ym Inspektoracie Grodzie�skim AK-AKO-WiN 1945-1950 806 Post-Home Army partisan divisions in the former Grodno Inspectorate - AK-AKO-WiN in 1945-1950 1356 Jerzy Ku�ak (Bia�ystok) - Powstanie i dzia�alno�� Narodowego Zjednoczenia Wojskowego na terenie powiatu �om�a (Komenda Okr�gu NZW Bia�ystok) 1944-1948 825 Creation and activity of the National Military Union (NZW) in the �om�a district (the Headquarter of the Bia�ystok district NZW) 1944-1948 1356 Arvydas Anu�auskas (Wilno) - Litewska antysowiecka partyzantka i konspiracja wiatach 1944-1965 ' 845 The anti-Soviet underground in Lithuania in 1944-1965 1357 * Juozas Lebionka - Moje Glinciszki : 854 MyGlinciszki ' 1388 Nina Stu�y�ska (Mi�sk) - Antysowiecka konspiracja i partyzantka Zielonego D�bu na terenie Bia�orusi w latach 1919-1945 859 Anti-Soviet conspiracy and partisan struggle of the Zielony D�b Party in Belarus in 1919-1945 1358 Henryk Stronski (Tarnopol) - Wielka prowokacja NKWD. Sprawa Polskiej Organizacji Wojskowej na Ukrainie w latach 1933-1938 867 The NKVD big provocation. The case of the Polish Military Organisation in Ukrain� in 1933-1938 1359 Eugeniusz Mironowicz (Bia�ystok) - Antypolska konspiracja bia�oruska w latach 1919-1925 877 Belorussian anti-Polish conspiracy in 1919-1925 1359 * Kazimierz Bondarewicz - M�j Ku� 885 MyKul 1388 Bohdan Skaradzi�ski (Warszawa) - Fenomen litewsko-biaioruskich formacji Wojska Polskiego (1918-1921) , ,-,,,.. , ,- .�.,.�,,,-. . 895 The ejctraordinary phenomenon of the Lithuanian-Belorussian Units of the Polish Army (1918-1921) 1359 Ryszard Szaw�owski (Warszawa) - Wywiad polski na Zwi�zek Sowiecki w 1939 roku 905 Polish intelligence in the USSR in 1939 1360 Czes�aw Grzelak (Warszawa) - Mo�liwo�ci obrony Kres�w Wschodnich w 1939 roku przed Armi� Czerwon� 923 The possibilities of defence in the Eastern Borderland against the Red Army in 1939 1361 16 Roman Paw�owicz (Mi�sk) - Losy okr�t�w Pi�skiej Flotylli Rzecznej Marynarki Wojennej Rzeczypospolitej w latach 1939-1941 933 The history ofthe ships ofthe Polish Republic Pi�sk river war navy in 1939-1941 1361 Janusz K. Zawodny (Waszyngton) - Teoria wojny cywilnej 941 Theory of dvii War 1362 Cz�� V Eksterminacja ludno�ci dawnych ziem wschodnich Rzeczypospolitej w XX wieku 949 Part V Erfermination of the population of the Eastern Borderland of the former Polish Republic in the 20th Century 1362 Tomasz Piesakowski (Londyn) - Represje sowieckie wobec obywateli polskich w latach 1939-1991 w �wietle polskiej historiografii emigracyjnej i �r�de� archiwal- .- nych 951 Soviet repressions towards the Polish citizens in 1939-1991in the light of the Polish emigrational historiography and archival sources 1362 Aleksander Gurjanow (Moskwa) - Sowieckie represje wobec Polak�w i obywateli polskich w latach 1936-1956 w �wietle danych sowieckich 972 Soviet repressions towards Poles and Polish citizens in 1936-1956, in the light of Soviet documents 1363 Daniel Bo�kowski (Warszawa) - Masowe deportacje ludno�ci polskiej z tak zwanej Zachodniej Bia�orusi jesieni� 1939 roku 983 � Mass deportations ofthe Polesfrom the ter�tory ofthe so-called Western Belarus, Autumn 1939 1363 Albin G�owacki (��d�) - Przesiedlenie cz�ci ludno�ci z obwodu lwowskiego do Mo�dawii na prze�omie lat 1940/1941 993 Displacement of a part of the population of the Lviv district to Moldavia in 1940-1941 1364 Stanis�aw Alexandrowicz (Toru�) - Zes�a�cy polscy zmarli w Majkainie-Zo�oto (marzec 1940-wrzesie� 1941). Przyczynek do okre�lenia wska�nika zgon�w spec-pieresiele�c�w , 1008 The Polish deportees deceased in Maikain-Zoloto (March 1940-September 1941). Index of deceased of the special displaced people (spetspereselenets) estimation. A� outline 1365 Arunas Bubnys (Wilno) - Represje sowieckich organ�w bezpiecze�stwa wobec Polak�w mieszkaj�cych na Litwie i polskiego podziemia w latach 1940-1941 1025 � ' Soviet security police repressions against the Polish inhabitants ofLithuania and against the Polish underground in 1940-1941 1366 Ewa Siemaszko, W�adys�aw Siemaszko (Warszawa) - Mordy ukrai�skie na Wo�yniu w czasie II wojny �wiatowej 1035 Homicide committed by the Ukrainians in the Wo�y� area during the World War U . 1366 17 Ma�gorzata Gi�ejewska (Warszawa) - Ko�yma - p�nocno-wschodnie obozy pracy poprawczej w latach 1932-1957 1056 Kolyma - northern-eastern camps of the re-educational labour in 1932-1957 1368 * Stanis�aw Bondar, Janina Rogacz, Franciszek Mikulski - Nasz Wo�y� 1076 Our Wo�y� , .' 1388 Dov Levin (Jerozolima) - Znaczenie okresu przej�ciowego lat 1939-1941 dla Holocaustu. Wschodnioeuropejscy �ydzi pod panowaniem systemu radzieckiego 1089 The importance of the transition pe�od of 1939-1941 for the Holocaust. , Eastern-European Jews under the Soviet system 1368 Jan T. Gross (Nowy Jork) - Lato 1941 w Jedwabnem. Przyczynek do bada� nad u;� udzia�em spo�eczno�ci lokalnych w eksterminacji narodu �ydowskiego w latach v II wojny �wiatowej 1097 ,>:; Summer 1941 in Jedwabne. On the commitment of the local populations in the extermination of the Jews dwing the World War 11 - an outline 1369 * Jakub Elbirt - M�j �uck .; � ,> ; , 1104 My �uck 1389 Dov Levin (Jerozolima) - �ycie codzienne �yd�w deportowanych na Syberi� w okresie II wojny �wiatowej i po jej zako�czeniu 1115 V Everyday life of the Jews-deportees to Siberia during the World War H and in the post-war period 1369 Yalentinas Brandisauskas (Wilno) - Migracje i przemiany demograficzne na Litwie w latach czterdziestych i pi��dziesi�tych XX wieku 1120 Migration and demographic changes in Lithuania in the 1940s and 1950s 1369 Selim Chazbijewicz (Olsztyn) - Represje wobec ludno�ci tatarskiej na by�ych ziemiach wschodnich Rzeczypospolitej w I po�owie XX wieku 1132 Repressions towards the Tartar population in the Eastern Borderland ofthe Polish Republic in the first half of the 2ffh century , 1370 * Maksym Fedorczuk -M�j Wo�y� , ..-�-., 1140 My Woly� 1389 * Wasyl Soniak - Moje Bieszczady .,, v 1143 My Bieszczady ,,.. 1389 Roman Dzwonkowski (Lublin) - Represje w�adz sowieckich wobec duchowie�stwa polskiego na ziemiach wschodnich dawnej Rzeczypospolitej w latach 1939-1941 i 1944-1966 1145 Soviet repressions against the Polish clergy in 1939-1941 and 1944-1966 1371 Natalia Lebiediewa (Moskwa) - Proces podejmowania decyzji katy�skiej 1155 The process of decision-making in the case of Katy� 1371 Wojciech Materski (Warszawa) - Z martyrologii narodu esto�skiego w latach II wojny �wiatowej. Pierwsza masowa deportacja (czerwiec 1941 roku) 1175 On the Estonian nation's martyrdom in the World War U. The first mass deporta- tion (June 1941) 1372 .18_____________________________________________________________________________________ Cz�� VI Mi�dzy przesz�o�ci� a przysz�o�ci�. Refleksje. Prognozy. Varia 1185 Par� VI ..-..,,:.. Between the past and the future. Reflections. Prognoses, Varia 1373 Andrzej Ajnenkiel (Warszawa) - Wp�yw historii na stosunki z s�siadami. Kilka uwag 0 relacjach polsko-litewskich 1187 The impact ofhistory on neighbouerly relations. Afew remarks on the Polish-Lit-huanian relations 1373 Wojciech Wrzesi�ski (Wroc�aw) - Tradycje we lwowskim Wroc�awiu 1193 Lviv traditions in Wroc�aw 1373 El�bieta Smu�kowa (Warszawa) - Dwa etapy w �yciu matki: Lw�w-Sybir 1207 Two stages in my mother's life: Lviv-Siberia 1374 Konstanty Czawaga (Lw�w) - Przed wywiadem z ostatnim �ydem. Skutki spo�eczne 1 psychologiczne nieobecno�ci �yd�w na dawnych ziemiach po�udniowo-wschod- ' nich Rzeczypospolitej 1220 Before the inteniew with the last Jew. Social and psychological efects of the Jewish absence in the southern-eastern temtories of the former Polish Republic 1374 * Zofia Zaj�c - M�j Mi�sk 1226 My Mi�sk 1390 Jadwiga Staniszkis (Warszawa) - Neotradycjonalizacja jako strategia modernizacji: przyczynek do analizy postkomunizmu 1235 Neo-traditionalisation as a modernity strategy: The analysis of the post-commu- nism, an outline 1375 Wies�aw Majewski (Warszawa) - �Stateczni" - kozackie ugrupowanie lojalistyczne (1617-1638) 1247 The �stable", the Cossack loyalist faction (1617-1638) 1375 Jan Zi�ek (Lublin) - Ziemie wschodnie Rzeczypospolitej w strategii powsta� narodowych XIX wieku 1257 Polish Eastern Borderland in the strategy ofthe national �ses in the 19th Century 1376 El�bieta Kolarska (Warszawa) - Lwowski aktyw epistolarny 1944-1945. Z lektury dokument�w archiwum specjalnego 1262 The Lviv �Epistle" action group (1944-1945). From the documents ofthe special archives 1376 Noty biograficzne o autorach artyku��w, relacji i wspomnie� 1277 Streszczenia artyku��w, relacji i wspomnie� w j�zyku angielskim Summaries ofArticles, Relations and Memories , 1325 Indeks nazwisk 1391 Indeks nazw geograficznych > , * Gwiazdk� oznaczono relacje i wspomnienia (red.) Wykaz skr�t�w (Nie uwzgl�dniono skr�t�w powszechnie stosowanych; przy rozwini�ciu skr�t�w rosyjskich zastosowano zasady polskiej pisowni) , .. AAN - Archiwum Akt Nowych .-,,. �� � AK - Armia Krajowa AKO - Armia Krajowa Obywatelska ,.: .. A� USRR - Akademia Nauk Ukrai�skiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej - .,-... ASWW - Archiwum S�du Wojew�dzkiego m.st. Warszawy AUOPB - Archiwum Urz�du Ochrony Pa�stwa Delegatura w Bia�ymstoku AW - Archiwum Wschodnie AWIH - Archiwum Wojskowego Instytutu Historycznego Bibl. Jag. - Biblioteka Jagiello�ska BiP - Biuro Informacji i Propagandy BKP - Bia�oruski Komitet Polityczny '.].'' BOK - Bia�oruska Organizacja Komunistyczna BSSR - Bie�orusskaja Sowietskaja Socjalisticzeskaja Respublika - Bia�oruska Sowiecka Republika Socjalistyczna CAW - Centralne Archiwum Wojskowe CDAGOW - Centralnyj Dier�awnyj Archiw Gromad�kich Obiedan Ukrainy - Centralne Pa�stwowe Archiwum Spo�ecznych Organizacji Ukrainy w Kijowie DAWO - Dier�awnyj Archiw Winnickoj Ob�asti - Pa�stwowe Archiwum Obwodu Winnickiego DA�O - Dier�awnyj Archiw �ytomirskoj Ob�asti - Pa�stwowe Archiwum Obwodu �ytomierskiego DA�O - Dier�awnyj Archiw Lwiwskoj Ob�asti - Pa�stwowe Archiwum Obwodu Lwowskiego GARF - Gosudarstwiennyj Archiw Rossijskoj Fiederacji - Pa�stwowe Archiwum Federacji Rosyjskiej GIAB - Gosudarstwiennyj Istoriczeskij Archiw Bie�arusi - Pa�stwowe Archiwum Historyczne Bia�orusi GUGB - G�awnoje Uprawlenije Gosudarstwiennoj Biezopasnosti - G��wny Zarz�d Bezpiecze�stwa Pa�stwowego GUPWI - G�awnoje Uprawlenije Po Die�am Wojennoplennych i Internirowanych - G��wny Zarz�d ds. Je�c�w Wojennych i Os�b Internowanych NKWD IH PAN - Instytut Historii Polskiej Polskiej Akademii Nauk IJP w Nowym Jorku - Instytut J�zefa Pi�sudskiego w Nowym Jorku IPMS - Instytut Polski i Muzeum Genera�a W�adys�awa Sikorskiego w Londynie ISP PAN - Instytut Studi�w Politycznych Polskiej Akademii Nauk IT� - isprawitelno-trudowoj �agier - poprawczy ob�z pracy � KBW - Korpus Bezpiecze�stwa Wewn�trznego KGB - Komitiet Gosudarstwiennoj Biezopasnosti - Komitet Bezpiecze�stwa Pa�stwowego KOK - Komitet Obrony Kres�w KOP - Korpus Ochrony Pogranicza LCVA - Liettwos Centrinis Yalsytybes Archyvas - Litewskie Centralne Archiwum Pa�stwowe LDP - Lietuvren Demokratu Partija - Litewska Partia Demokratyczna LKSZ - Ludowy Komisariat Spraw Zagranicznych