JOANNA CHMIELEWSKA AUTOBIOGRAFIA TOM II PIERWSZA M�ODO�� Uczmy si� na cudzych biedach, bo sami wszystkich pope�ni� nie zd��ymy. Pierwszego gacha sprzeda�am za p� miliona z�otych. Tak �ci�le bior�c, nie by� to ani pierwszy, ani w og�le prawdziwy gach. Raczej potencjalny. Lat mia�am szesna�cie i by�am straszliwie dumna, �e podrywa mnie osobnik ca�kowicie doros�y, starszy prawie o dych�, �onaty, dzieciaty, i �e mam na niego wp�yw bez ma�a godny dziewi�tnastowiecznej kurtyzany. Przepisywa�am w�wczas �aci�skie teksty dla ca�ej klasy na maszynie u ojca w biurze, a wielbiciel uparcie odwala� dodatkowe roboty w godzinach nadliczbowych i przy ka�dej okazji chwyta� mnie w obj�cia. Jako panienka przyzwoita i cnotliwa, protestowa�am energicznie, ale w gruncie rzeczy p�awi�am si� w zachwycie. G�upio mi by�o jednak�e. Lubi�am czu� si� w porz�dku, podoba�a mi si� szlachetno��, pok�tne romanse i rozbijanie ma��e�stw, wedle wszelkich lektur i wpajanych we mnie pogl�d�w, stanowi�y co� jakby gorszego, niesmacznego i mo�e nawet troch� ha�bi�cego. Straci� cnot� to jest sztuka na raz i nie nale�y marnowa� jedynej okazji w �yciu byle jak, byle kiedy i z byle kim. Z drugiej zn�w strony facet mi si� podoba�, podrywanie te�, miota�am si� zatem w tym chaosie uczuciowym, raz pe�na wyrzut�w sumienia, raz satysfakcji, wci�� niepewna, co czyni�. A� do chwili, kiedy si�a wy�sza zadecydowa�a za mnie. M�j ojciec grywa� na loterii, bo toto�lotka jeszcze wtedy nie by�o, niezbyt drogo, ale za to na og� fartownie. Raz wygra� pi��dziesi�t tysi�cy, podatek w owym czasie od tego odr�bywano, dosta� czterdzie�ci osiem i musia�o to wydarzenie nast�pi� w samych pocz�tkach imprezy, chyba w czterdziestym sz�stym roku albo na pocz�tku czterdziestego si�dmego, bo jako� mi si� kojarzy z naszym mieszkaniem w separatce szpitalnej na Wierzbnie. Wygra�, posz�o, gra� dalej. Kt�rego� dnia moja matka, bardzo przej�ta, wezwa�a mnie do �azienki. W obliczu normalnej w�wczas ciasnoty mieszkaniowej �azienka stanowi�a rodzaj azylu, gdzie za�atwia�o si� sprawy w cztery oczy. Przedwojenna by�a, obszerna, wy�o�ona zielon� glazur�, z miejscem na bali�, pralk� i dodatkowe umeblowanie. � Nikomu nie m�w � powiedzia�a moja matka. � Ojciec wygra� na loterii sto tysi�cy z�otych! Pensja wynosi�a wtedy oko�o dziesi�ciu, za plakaty reklamowe dostawa�am dwie�cie z�otych. Usiad�am na wannie i pomy�la�am: �M�j Bo�e, gdyby ojciec wygra� p� miliona, s�owo daj�, pu�ci�abym go w tr�b�!� Nie ojca, rzecz jasna, tylko gacha. W jaki� spos�b wyda�o mi si�, �e za wielk� pomy�lno�� powinno si� zap�aci� po�wi�ceniem. Nie zd��y�am si� odezwa�, bo matka, po kr�ciutkim wahaniu, podj�a m�sk� decyzj�. � Zreszt�, no dobrze, powiem ci prawd�. Ojciec wygra� nie sto tysi�cy, tylko p� miliona! O, twarz�! S�owo si� rzek�o, koby�ka u p�otu. Zn�w si� we mnie zak��bi�y sprzeczne uczucia, ulga i �al, ulga by�a podw�jna, a �al romantyczny, wi�c nawet przyjemny. Nigdy nieszcz�sny podrywacz, niepomiernie zdumiony, nie doszed� przyczyn, dla kt�rych nie zdo�a� mnie wi�cej dopa�� w sytuacji sprzyjaj�cej, sam na sam. Widywa� mnie m�g� skolko ugodno, �aci�skie teksty nadal przepisywa�am, ale ju� zawsze przy ludziach. Dotrzyma�am s�owa, niczym Zawisza Czarny. Pewne u�atwienie stanowi� fakt, �e tak naprawd� kocha�am si� w�wczas w He�ku, moim kuzynie, bracie Lilki. Po wi�kszej cz�ci na odleg�o��, on bowiem mieszka� na �l�sku, a ja w Warszawie, ale na duchu podtrzymywa�a mnie korespondencja i moje wizyty u nich, wakacyjne i czasem �wi�teczne. Ponadto od czas�w Tomcia Palucha by�am ju� ogromnie do�wiadczona uczuciowo i nawet mia�am za sob� ci�k� tragedi�, obficie udekorowan� kawa�kami po�amanego serca. W wieku lat jedenastu przez po�ow� wakacji, i nawet jeszcze troch� potem, zakochana by�am w J�drku z Ursynowa. Pi�kny to on nie by�, ale za to reprezentowa� sob� samo �ycie, troch� przypomina� Kmicica, te� zuchwa�y szaleniec. Widywali�my si� codziennie, raz zlecia� z murku za pa�acem w dwumetrowe pokrzywy i wybrn�� z tej katastrofy m�nie, rozwalanie przez niego pieca w oficynie w moich oczach godne by�o zdobywania mur�w twierdzy, pope�nia� czyny rozmaite, przewy�szaj�ce zgo�a osi�gni�cia w szrankach, i kocha�am si� w nim bez przeszk�d, w upojeniu i najg��bszej tajemnicy. Mo�e umar�abym z wra�enia, gdyby mnie na przyk�ad obj�� ramieniem, ale na szcz�cie taki pomys� do g�owy mu nie wpad�, wysz�am zatem z tych uczu� bez szwanku. Zaraz nast�pnego roku zmieni�am obiekt. Pojawi� si� Zdzich, te� mieszkaniec ursynowskiego kompleksu, znacznie starszy, bo mia� ju� siedemna�cie lat, nad wyraz pi�kny ch�opak. Ni z tego, ni z owego stwierdzi�am nagle, �e Zdzich jest bez por�wnania przystojniejszy od J�drka, wi�c niby dlaczego mam si� kocha� w mniej przystojnym? Przestawi�am uczucia jak no�em ciachn��, w jednym mgnieniu oka. Nie wykluczam, i� m�odzieniec r�wnie� podkochiwa� si� we mnie przez kilka dni, ale by�am smarkata, wi�c sk�onno�� nie mog�a by� trwa�a. Nie szkodzi, wm�wi�am j� w siebie bardzo porz�dnie, podbudowa�a moje przekonanie Lucyna, zwracaj�c mi uwag�, �e Zdzich w nowym krawacie specjalnie spaceruje pod naszymi oknami, pogr��y�am si� b�ogo w ufnym szcz�ciu i po kolejnym roku prze�y�am kl�sk� straszliw�. Zn�w Lucyna, �wie� Panie nad jej dusz�, mia�a �lepy fart do moich wstrz�s�w. Ju� po wojnie spotka�a by�ych wsp�mieszka�c�w i przywioz�a wie�� po prostu potworn�, przyjecha�a z Ursynowa i oznajmi�a, �e Zdzich dosta� sza�u na tle swojej narzeczonej Basi. Wielbi j� bez granic i w og�le Romeo i Julia do pi�t im nie si�gaj�. Cios to by� okropny, grom z jasnego nieba, o ma�o si� nie udusi�am ze zdenerwowania, szczeg�lnie �e musia�am symulowa� �yczliw� oboj�tno��, inaczej wy�miewa�yby si� ze mnie przez ca�e �ycie. Na szcz�cie zaraz potem zakocha�am si� w Rudzielcu, troch� s�abiej, ale jednak, wi�c rozpacz zel�a�a. Co do Zdzicha i Basi, s� ma��e�stwem do dzi� dnia i zadurzenia z m�odych lat wszyscy rzewnie wspominamy. Prze�ycie to jednak by�o pot�ne i prawie czu�am si� dumna z ogromu tragedii, jaka na mnie spad�a ju� w tak m�odym wieku. Mo�na powiedzie�: pozna�am ten b�l! Ho ho� Nast�pne ciosy uczuciowe dosi�g�y mnie, kiedy ju� mia�am siedemna�cie lat i prawd� m�wi�c, tego okresu �ycia, na szcz�cie niezbyt d�ugiego, darowa� sobie nie mog�. Przez kilka tygodni marnowa�am czas tak skandalicznie, �e w�os si� je�y i zgroza ogarnia. Nast�pi�o to pod sam koniec wakacji i na pocz�tku roku szkolnego. Po obozie nad morzem pojecha�am do Cieszyna, wielka mi�o�� do He�ka przesz�a ze mnie na jego narzeczon�, sprzedanego gacha mia�am ju� ca�kiem z g�owy, a za to zakochana by�am na �mier� i �ycie w Stefanie, ch�opaku z obozu. Mieszka� w Katowicach, ale ze wzgl�du na studia zamierza� przenie�� si� do Warszawy i wielkie nadzieje op�ta�y mnie bez reszty. Um�wieni byli�my, przyjdzie z wizyt�� Od razu powiem, �eby nikt nie musia� zgadywa�. K�ania si� Zwyczajne �ycie. Komplikacje Tereski z Bogusiem mog�am opisa� szczeg�owo, doznania heroiny znaj�c z autopsji, i nie pami�ta�am tylko, czy rzeczywi�cie byli�my razem w kinie. �wiec�cy nos owszem, ale zatruwa� mi �ycie tyle razy, �e trudno mi ulokowa� go w czasie dok�adnie, no i nie mieszka�am w willi, chocia� drzewo r�ba� lubi�am. Reszta poniek�d si� zgadza. Wr�ci�am wtedy z Cieszyna chyba na tydzie� przed ko�cem wakacji, bo pcha�a mnie niecierpliwo�� oczekiwania, i czekaniu si� po�wi�ci�am. Nie robi�am nic po�ytecznego. Przed sam� sob� udaj�c, �e jestem zaj�ta, pru�am star� kieck� i wmawia�am w siebie zamiar przerobienia oraz gapi�am si� przez okno na wznoszon� w�a�nie drug� stron� alei Niepodleg�o�ci, gdzie za parkanem pracowali wi�niowie. Ob�z pracy, tak si� to nazywa�o, ha�asowa� do czwartej, co stanowi�o dla mnie jaki� rodzaj pociechy, s�ysza�am przynajmniej �ycie, z kt�rego chwilowo zrezygnowa�am dobrowolnie, potem zapada�a cisza i to ju� by�o co� okropnego. Ze zdenerwowania i trwa�ego napi�cia nie by�am w stanie niczym si� porz�dnie zaj��, zdaje si�, �e po spruciu jednej kiecki przyst�pi�am do prucia nast�pnej, mo�liwe te�, �e zabrak�o mi szmat i poprzestawa�am na spisywaniu w�asnych wra�e�. W ka�dym razie tak przy pruciu, jak i przy pisaniu siedzia�am przy biurku i na tym si� moja aktywno�� ko�czy�a. Ostatni rok szkolny zacz�� si� i wcale nie pom�g�. Z regu�y na pocz�tku nauka rozkr�ca�a si� wolno, wielu lekcji do odrabiania nie by�o, wraca�am ze szko�y, siada�am przy biurku i nadal rozpaczliwie marnowa�am czas. Zmarnowa�am w ten spos�b co najmniej ze cztery tygodnie, bezpowrotnie, sama sobie przy�o�y�abym zdrowo, ale ju� przepad�o. W ko�cu troch� mi przesz�o, przesta�am wy��cznie czeka�, jaka� odrobina �ycia mi wraca�a i nie spodziewa�am si� wizyty amanta codziennie o ka�dej porze. Oczywi�cie wtedy w�a�nie przyszed�. By�a akurat u mnie Janka, sko�czy�y�my z lekcjami i zamierza�y�my wyj��. Ona ju� mia�a p�aszcz na sobie, ja sw�j chyba trzyma�am w r�ku, kiedy kto� zadzwoni�. Otworzy�am drzwi i skamienia�am, za nimi sta� przedmiot marze�. Tak d�ugo trwa�am w niebia�skim os�upieniu, nie wpuszczaj�c go do �rodka, �e wreszcie spyta� niedowierzaj�co: � Nie poznajesz mnie? Odzyska�am zdolno�� ruchu, ale nic wi�cej. Uczucia rzuci�y mi si� na rozum, z ca�� pewno�ci� zachowa�am si� jak idiotka, bo Janka patrzy�a na mnie z wyra�nym niesmakiem. Poj�cia nie mam, co zrobi�am z tym p�aszczem, przyj�� ch�opaka z jakim� sensem nie by�am zdolna, debilka z zak�adu dla jednostek niedorozwini�tych lepiej by sobie da�a rad�. Skutek by� okropny. � Ale� wy chyba wychodzicie? � powiedzia� Stefan, m�odzieniec dobrze wychowany i nie og�uszony niczym. � Ja wam przeszkodzi�em? Nie kr�pujcie si�, wpadn� innym razem. Akurat. Z wyj�cia zrezygnowa�am granitowo. Uda�o mi si� zapyta� tonem, kt�ry mia� by� lekki, a zawiera� w sobie ca�y �adunek nami�tnych emocji, ca�e moje oczekiwanie, ca�y ten krety�sko zmarnowany czas: � Dlaczego tak d�ugo nie przychodzi�e��?! � Bo sobie postanowi�em, �e przyjad� trolejbusem � odpar� beztrosko. � Mieli uruchomi� lini�, wi�c czeka�em, no i wreszcie uruchomili� Co pomy�la�am o komunikacji miejskiej, lepiej nie m�wi�. Z ca�ej wizyty ukochanego pami�tam tyle, �e zgas�o �wiat�o, co w owych czasach zdarza�o si� nagminnie i nie stanowi�o ewenementu, siedzieli�my przy jednej �wiecy, Janka przytomnie i mi�osiernie udawa�a, �e szuka w kuchni drugiej, ca�owali�my si� na tapczanie i na tym w�a�ciwie koniec. Potem jeszcze zosta�o uzgodnione, �e nast�pnym razem przyjdzie w �rod�. Od tamtego czasu uzna�am �rody za swoje pechowe dni. Czeka�am na t� �rod� ca�� sob�, cud, �e si� nie rozlecia�am na drobne kawa�ki, bo wszystko si� we mnie trz�s�o. O dwudziestej trzeciej poj�am, i� kl�ska jest faktem dokonanym, ch�opak, rzecz jasna, nie przyszed�. Nie przyszed� tak�e na imieniny, ale chyba musia�am si� z nim jeszcze kiedy� widzie�, bo sam mi m�wi�, �e ma komplikacje ze studiami, w Warszawie brakuje miejsc i mo�e b�dzie musia� przenie�� si� do Wroc�awia. Uwierzy�am w ten Wroc�aw, stanowi� jak�� pociech�, no a potem nast�pi�a scena, porz�dnie opisana w Zwyczajnym �yciu, tyle �e kolega, kt�ry w b�ogiej nie�wiadomo�ci moich dozna� udzieli� mi informacji, mia� na imi� Bolcio. Deszcz, o ile pami�tam, la� rz�sisty, jak trzeba. Imponuj�ce cierpienia natury sercowej wspominam sobie rzewnie, zmarnowany czas ze wstr�tem, obrzydzeniem i zgroz�. Od�a�owa� go nie mog� do dzi�! Tego� samego roku, tak gdzie� na jesieni, zacz�a si� kolejna sensacyjno� romantyczna historia, przeznaczona mi chyba odg�rnie, a narz�dziem si� wy�szych zosta�a kole�anka, siedz�ca w drugiej �awce, tu� za Janka, Halina. Chce, niech si� otrz�sa z odraz�, prosz� bardzo, bez niej moja biografia wygl�da�aby zupe�nie inaczej, nie mog� jej zatem pomin��. W g��bi duszy mam cich� nadziej�, �e moje by�e szkolne kole�anki nie dopadn� tego utworu i nie przeczytaj� poni�szych fragment�w, a je�li ju�, trudno, mo�e kt�ra� wnuczka ze zdumieniem zapyta, dlaczego babcia p�k�a ze �miechu. Dobrze jej tak, tej babci. Oczywist� jest rzecz�, �e Halina stanowi�a pierwowz�r Krystyny ze Zwyczajnego �ycia. Nie b�d� si� ju� czepia�, ale zrobi�a ze mnie balona pierwszej klasy, pot�piana za� by�am jako zwyk�a �winia, bo nikt nie m�g� uwierzy� w a� tak� g�upot�. Prostoduszno��, zdaje si�, prezentowa�am rekordow�, a praca my�lowa na tle wyboru zawodu moje mo�liwo�ci intelektualne wyczerpa�a do dna. Wszystkie dziewczyny zna�y prawd�, tylko ja jedna nie, idiotka, nic innego. Halina mia�a brata. Opowiada�a o tym bracie bardzo du�o. Mia�a tak�e narzeczonego i o narzeczonym opowiada�a r�wnie�. Najpierw pozna�am brata, w okoliczno�ciach niespecjalnie romantycznych, nawet wr�cz przeciwnie, bo by�y�my razem na mie�cie co� chyba za�atwiaj�c, wraca�y�my do domu, ja mieszka�am dalej, na Mokotowie, ona bli�ej, w �r�dmie�ciu, by�a po drodze, wst�pi�am zatem do niej w nader prozaicznym celu skorzystania z toalety. Do siebie nie dojecha�abym w �adnym wypadku. Pojawi� si� ten brat. Pi�kny nie by�, ale spodoba� mi si�, bo mia� w sobie co� i wydawa� si� ogromnie sympatyczny. Odprowadzi� mnie do domu, niew�tpliwie z grzeczno�ci, bo ju� by�o ciemno. Jako� tak zaraz potem byli�my wszyscy razem, Janka, Halina, jej brat i ja, w kinie na �Cezarze i Kleopatrze�, we W�ochach albo w Pruszkowie, bo tylko tam ten film jeszcze szed�. W Warszawie wy�wietlano go w czasie wakacji, kiedy nas nie by�o. Mieli�my miejsca stoj�ce na jakiej� galeryjce, brat nie pcha� si� do odczytywania napis�w pomi�dzy ludzkimi g�owami, niepotrzebne mu to by�o, okaza�o si�, �e j�zyk angielski zna tak samo jak polski. Zaimponowa� mi. Potem wracali�my do stacji kolejowej w ciemno�ciach, deszczu i okropnym b�ocie, one obie polecia�y do przodu, jakby je kto goni�, a ja zwolni�am, bo nie umiem, i nigdy nie umia�am, chodzi� w ciemno�ciach po b�ocie. Sz�am jak istna pokraka, a brat mi towarzyszy�, oczywi�cie r�wnie� z grzeczno�ci. Przez ca�y ten czas Halina zwierza�a nam si� z problem�w sercowych. Z narzeczonym nie uk�ada�o jej si� najlepiej, jakie� tam pojawia�y si� zadra�nienia, prze�ywa�a je ci�ko i chyba masochistycznie, a mo�e po prostu podchodzi�a do sprawy trze�wo i sprawiedliwe. Stoj�c pod szkolnym piecem, powiedzia�a do mnie: � Ja si� dla niego nie nadaj�. Ty na moim miejscu by�aby� lepsza. W�a�ciwie na �on� dla niego nadajesz si� tylko ty. Wstrz�sn�� mn� dreszcz zgrozy, chocia� opini� przyj�am jako komplement. O facecie s�ysza�am dotychczas okropne rzeczy. Po pierwsze, mia� na imi� Stanis�aw, a nigdy nie lubi�am tego imienia. Po drugie, uwielbia� zupy, a ja zup nie znosi�am od dzieci�stwa. Po trzecie, by� cholerykiem, wybucha� awanturami i czerwienia� przy tym na twarzy, obrzydliwa cecha! Po czwarte, kocha� wcze�nie wstawa� i o poranku czu� si� jak skowronek, ja akurat odwrotnie, a wczesnym wstawaniem dojad�a mi moja matka i mia�am tego po dziurki w nosie. Po pi�te, w og�le nale�a�o si� z nim obchodzi� jak ze �mierdz�cym jajkiem. S�ucha�am jej gadania i najszczerzej w �wiecie, z wielk� ulg�, my�la�am sobie: �Co za szcz�cie, �e to nie ja b�d� jego �on�!� Chocia� zalety oczywi�cie posiada� r�wnie�, inteligencj�, poczucie humoru, pogodne usposobienie, og�lnie by� porz�dny i nie dziwkarz. Nie pami�tam, co jej odpowiedzia�am na temat wymiany narzeczonych narzeczonego, wyzna�am za to, �e bardzo mi si� jej brat podoba. � Ty jemu te� � odpar�a na to sucho i jako� dziwnie. Po czym wysz�o na jaw, i� brat i narzeczony stanowi� jedn� osob�. Pami�tam, �e na t� wie�� zrobi�o mi si� dosy� g�upio w sobie. Brata nie mia�a wcale, powsta� niejako pod przymusem. Kiedy zapisywa�a si� do naszej szko�y, musia� przyj�� kto� z rodziny, jej rodzice mieli akurat jakie� problemy, zaistnia�y komplikacje, w rezultacie poszed� narzeczony robi�cy doskona�e wra�enie, przedstawi� si� jako brat, wydelegowany przez starsze pokolenie, zosta� zaakceptowany i przynajmniej jaki� czas musia�a si� go trzyma�. Obecnie potrzeba ta znik�a, ale jej wesz�o w na��g i mo�e nawet nie przypuszcza�a, �e nie znam prawdy. Klasa zna�a i patrzy�a na mnie wzrokiem pe�nym nagany. Odbija�am ch�opaka przyjaci�ce. Wcale nie chcia�am i wcale nie mia�am tego zamiaru. Gwa�townie i w lekkim przygn�bieniu spr�bowa�am ograniczy� stosunki z bratem, pardon, z narzeczonym, zaniecha�am korespondencji z nim w szkolnych zeszytach, usi�owa�am usun�� si� na ubocze, mo�liwe, �e nieudolnie, ale taki by� m�j uczciwy zamiar, przy czym w�asna szlachetno�� ogromnie podnosi�a mnie na duchu. Halin� zdenerwowa�am si� autentycznie, lubi�am j� bardzo od pocz�tku, martwi�am si� o ni� i sumienie mnie gryz�o. Prezentowa�a upadek psychiczny kompletny i, Jezus Mario, pojawi�a si� perspektywa wprost przera�aj�ca: ona nie zda matury!!! Przysz�a wreszcie chwila strasznie skomplikowana sprzecznymi doznaniami. Chodzi�y�my wtedy razem, Halina, Janka i ja, na te �wiczenia baletowe. Od^ bywa�y si� do�� p�no, chyba o pi�tej albo o sz�stej, trwa�y dwie godziny i na Halin� czeka� fa�szywy brat i prawdziwy narzeczony. Wysz�y�my. Gdzie si� podzia�a Janka, stanowi�ca dla mnie rozpaczliw� podpor� duchow�, poj�cia nie mam, zdaje si�, �e tego dnia wcale nie przysz�a, o co mia�am do niej ci�k� pretensj�. Pojecha�am na miasto, mo�liwe, �e na tras� WZ, wypisz wymaluj jak Tereska, oni udali si� do domu, te� w ko�cu wr�ci�am i okaza�o si�, �e pod moim domem czeka na mnie �r�d�o konfliktu. Prawie si� przerazi�am, bo to ju� wygl�da�o jednoznacznie. Zarazem b�ogo�� niebia�ska sp�yn�a na moje jestestwo, szcz�liwa si� poczu�am i zak�opotana straszliwie, wcale nie chcia�am Halinie odbija� faceta, ohydne to by�o, ju� taka �winia nie jestem, rany boskie, co ja mam zrobi�?! Nic nie zrobi�am. Poszli�my na kr�tki spacer i ze zdenerwowania z pewno�ci� powiedzia�am co� g�upiego, ale on ju� znajdowa� si� na etapie �jak ona �licznie pluje� i ka�de moje krety�stwo powita�by zachwytem. Przy okazji wyja�niam kwesti� �licznego plucia. Ju� Makuszy�ski to wiedzia�. Serce nie s�uga, a mi�o�� jest �lepa, osoba oboj�tna to kretynka, kt�ra nie umie ugotowa� kartofli, osoba ukochana tak uroczo te kartofle przypali�a! Osoba ukochana mo�e podpali� miasto, jak wdzi�cznie przy tym podpalaniu wygl�da�a! I tak dalej. Jest to po prostu etap radykalnego za�mienia umys�owego, a osoba ukochana nie posiada wad. Wracaj�c do dramatu uczuciowego, chyba zaraz nazajutrz odby�y�my z Halin� powa�n�, m�sk� rozmow�. Posz�a na to ca�a lekcja �aciny, kt�r� przesiedzia�y�my w szatni. Ona przekaza�a sw�j skarb w moje r�ce, domagaj�c si� przysi�gi, �e go uszcz�liwi�, sama z nim zerwa�a, on chcia� udawa� mi�o�� do ko�ca roku szkolnego, �eby jej nie bru�dzi� w nauce, ale udawanie �le mu wychodzi�o, wi�c niech ma t� wolno��, kt�r� mnie teraz b�dzie rzuca� pod stopy. Pozostan� w przyja�ni, bo towarzyskie wi�zy s� liczne, rodziny si� znaj�, jego dwie siostry to jej przyjaci�ki, a mnie nienawidz� �miertelnie, on za� b�dzie jej pomaga� w matematyce i fizyce, na Politechnice studiuje, �eby jeszcze i z t� matur� nie by�o komplikacji. Przyj�am prezent z ca�ym dobrodziejstwem inwentarza, a ci�ar odpowiedzialno�ci za cholern� matur� przygni�t� mnie kamieniem m�y�skim. Postanowi�y�my uczy� si� razem, szlachetno�� i wielkoduszno�� a� nam tryska�y uszami, facet facetem, a przyja�� przyja�ni�, ona go u mnie nie spotka i w og�le nie b�dzie o nim gadania, za to kwesti� szko�y potraktujemy powa�nie. Najdziwniejszy ze wszystkiego jest fakt, �e nawet nam to wysz�o. Propedeutyk� filozofii podpowiedzia�am jej w ca�o�ci, kiedy zdawa�a przy tablicy na stopie�. Nauczycielka sta�a za mn� twarz� do katedry, Halin� widzia�a, ale mojej g�by nie, mog�am zatem przekaza� jej pe�ni� wiedzy. W gr� wchodzi� kwadrat logiczny, twardo zwany przez klas� kwadratem magicznym, Halinie jako� nie le�a� i rogi jej si� myli�y, pomys� nauczycielki bardzo u�atwi� mi zadanie. Historii uczy�y�my� si� razem, przewa�nie z moich notatek, i raz mnie Halina zaniepokoi�a powa�nie. Siedzia�a nad zeszytem bez ruchu chyba z p� godziny, wpatruj�c si� w jedno miejsce wzrokiem beznadziejnym. �ypa�am na ni� okiem delikatnie, nabra�am obaw, �e to depresja, niepewno�� mnie ogarn�a, co z ni� zrobi�, jak temu zaradzi�, wyrzuty sumienia szarpn�y mnie pazurami, odezwa� si� do niej, czy milcze� taktownie�? Na szcz�cie odezwa�a si� Halina. � S�uchaj � powiedzia�a jako� rozpaczliwie i w przygn�bieniu. � Co to jest upafuga? Zaskoczy�a mnie. Pomy�la�am, �e co� jej si� sta�o. � Co? � Upafuga. Tu masz tak napisane� Chwyci�am zeszyt. Bazgra�y tam by�y rzeczywi�cie s�abo czytelne. � �Wycofuj� si�! � j�kn�am. � Jaka zn�w upafuga? Ten gzygzo� to jest �si�! � Cholera � powiedzia�a z irytacj� Halina. � Godzin� siedz� i my�l�, co to mo�e by� upafuga i ju� si� zacz�am obawia�, �e to co� ze mn� niedobrze. Do tego stopnia nie zna� historii�! Zanim dosz�o do matury, tragedia ju� zblad�a, mo�liwe, �e zacz�� j� pociesza� jej przysz�y m��, ale na ten temat nie mia�am �adnych informacji. Matur� w ka�dym razie zda�a, odetchn�am z ulg� i mog�am zaj�� si� sob�, na co by� ju� najwy�szy czas. Przekazany w moje r�ce narzeczony otoczy� mnie uczuciem g��bokim i kompletnie zapomnia�am, �e nie chcia�am go za m�a. Zmieni�am pogl�dy, gotowa by�am przyrz�dza� mu cysterny zup, zosta� przedstawiony rodzinie i zaakceptowany, postanowili�my wzi�� �lub we wrze�niu. Byli�my pe�noletni, ja mia�am osiemna�cie lat, a on dwadzie�cia jeden, ale pieni�dzy mieli�my tyle co kot nap�aka�, ja przed matur� nie udziela�am ju� korepetycji, a on jecha� na pracach zleconych, zdaje si�, �e by�y to jakie� t�umaczenia z angielskiego, na sam �lub i obr�czki zarobi�, na tym si� jednak�e sko�czy�o. Garnitur posiada� jeden, osobi�cie obszywa�am mu r�kawy u marynarki, �eby strz�py nie wystawa�y, przynajmniej w ko�ciele. Terminy uleg�y nam zmianie, bo okaza�o si�, �e jestem w ci��y, co przestraszy�o mnie mocno i uszcz�liwi�o niebotycznie. M�wi�am ju� przecie�, �e by�am �miertelnie g�upia� Wobec mojej rodziny zastosowali�my dyplomacj� wysokiej klasy, dostarczaj�c wra�e� stopniowo. Najpierw m�odzieniec o�wiadczy� si� oficjalnie w obecno�ci mojej matki, ojca i Lucyny. Zdenerwowany by� szale�czo, przem�wienie wydusi� z siebie z wysi�kiem i w pocie czo�a. Moja matka nie przerwa�a nawet uk�adania pasjansa. � Ona i tak zrobi, co b�dzie chcia�a � powiedzia�a spokojnie. Ojciec na jedno ucho nie s�ysza�, tre�� oracji do niego nie dotar�a, zorientowa� si� nagle, �e co� si� dzieje i za��da� powt�rzenia. Lucyna dosta�a ataku �miechu. Przezornie operowali�my terminem wrze�niowym, co w pocz�tkach czerwca wydawa�o si� jeszcze odleg�e. W dwa dni p�niej oznajmili�my, i� zwi�zek ma��e�ski zawieramy w lipcu, a po nast�pnych dw�ch dniach wyjawi�am sw�j stan. I tu rodzina stan�a na wysoko�ci zadania, za co przez ca�e �ycie by�am im serdecznie wdzi�czna. Moja matka, us�yszawszy wstrz�saj�c� nowin�, nie powiedzia�a nic, tylko nieco bezradnie popatrzy�a na siostr� i m�a. Lucyna by�a chora na jak�� lekk� gryp�, le�a�a na tapczanie. � No i c� takiego? � rzek�a lekcewa��co. � Ja si� tego domy�la�am ju� dawno. � Oj, to ja b�d� dziadkiem? � ucieszy� si� ojciec. � Jak to �wietnie! Teresa zareagowa�a r�wnie szlachetnie. Jako moja chrzestna matka zobowi�za�a si� dostarczy� mi str�j, korespondencyjnie powiadomiona o uciesze i zapytana, czy w obliczu tej drobnej zmiany nie za�atwi� niezb�dnych formalno�ci jako� mniej uroczy�cie, odpisa�a stanowczo: ��lub b�dzie na bia�o! Postanowi�am!� W pi��dziesi�tym roku obowi�zywa�y ju� �luby cywilne, ale nikt nie traktowa� ich powa�nie, uwa�aj�c za rodzaj rejestracji, i dla normalnych jednostek podstaw� zwi�zku stanowi� �lub ko�cielny. �lub cywilny bra�o si� byle jak. S�ysza�am o dziewczynie, kt�ra zwyczajnie zapomnia�a, �e ma um�wion� t� wizyt� w Urz�dzie i spokojnie my�a w domu pod�og�, kiedy przylecia� zdenerwowany narzeczony z krzykiem, �e s� sp�nieni i wypadn� z kolejki. Poderwa�a si�, narzuci�a p�aszczyk i pop�dzi�a za nim. W Urz�dzie Stanu Cywilnego okaza�o si�, �e nie ma si�y, �wiadkowie i pa�stwo m�odzi musz� si� rozebra� i zostawi� okrycia w szatni. A panna m�oda mia�a na sobie to, w czym t� pod�og� my�a, star� kieck�, dziuraw� i brudn�, �wie�o zachlapan� mydlinami. Wyst�pi�a w tej wytwornej odzie�y, �lub dano im z pewnym wahaniem i zdaje si�, �e na boku us�ysza�a par� s��w od pracownik�w Urz�du. Ustalili�my termin cywilnego �lubu na lipiec, a ko�cielnego na sierpie�. Lato sp�dza�am w Miko�ajkach z moj� matk� i kt�r�� ciotk�, ale we w�a�ciwej chwili przyjecha�am do Warszawy i te� potraktowa�am formalno�� lekcewa��co. Jedyn� rozumn� my�l mia�am poprzedniego dnia. Wracaj�c z miasta do domu, u�wiadomi�am sobie nagle, co robi�, Jezus Mario, jutro wychodz� za m��, chyba zg�upia�am, koniec wolno�ci, koniec �ycia, �gdy na dziewczyn� zawo�aj� �ono, ju� j� �ywcem pogrzebiono�, musia�am upa�� na g�ow�, a mo�e by tak zrezygnowa�? My�l gnie�dzi�a si� we mnie kr�tko, przy ulicy Madali�skiego przydusi�am j� i z lekkim westchnieniem �alu usun�am poza horyzont. Nazajutrz oderwa�am si� nie od mycia pod�ogi, tylko od sma�enia kotlet�w schabowych, bo w domu by� ojciec, narzeczony i pies i jaki� obiad nale�a�o im da�, pami�tna dozna� dziewczyny od mycia pod�ogi w�o�y�am co� normalnego i sp�ni�am si� na Willow� tylko pi�� minut. �wiadkami byli dwaj panowie, przyjaciel narzeczonego, niejaki Renek, oraz m�j ojciec, kt�ry uczestniczy� w ceremonii dobrowolnie i na w�asne �yczenie. Potem poszli�my na kaw� i lody, a potem razem z m�em pojecha�am zn�w do Miko�ajek. Odczu�am w�wczas podobie�stwo do w�asnej matki w formie do�� przera�aj�cej. Nie lubi�a podr�owa� poci�giem w nocy, warunki zreszt� ci�gle by�y raczej sparta�skie, i po kt�rym� powrocie z Katowic wyzna�a nam, �e z wielkim trudem powstrzyma�a si� od powypychania ludzi z wagonu. Denerwowa�o j� wszystko niezno�nie i mia�a szalon� ochot� zerwa� si� i wszystkich po kolei wypchn�� za drzwi, oboj�tne, w czasie jazdy czy w czasie postoju. Precz z tymi lud�mi! Jad�c noc� do Miko�ajek, trzyma�am w r�kach litrow� butl� z herbat�. Co� mi si� zrobi�o w �rodku i nagle poczu�am w sobie dzik�, szale�cz� ch�� walenia wsp�pasa�er�w t� butl� po g�owach. M�j m�� obok mnie zasypia�, broda mu opada�a na piersi, z irytacj� podnosi�am j� palcem ku g�rze i mo�e to mnie zdenerwowa�o. �ciska�am flach� w gar�ci i desperacko walczy�am z pon�tnym obrazem: zrywam si� i wal�, z rozmachem, z ulg�, najpierw tych naprzeciwko, a potem nast�pnych� Przypomnia�am sobie, �e moja matka jednak ludzi nie powypycha�a i jako� dotrwa�am do ko�ca. W Miko�ajkach zn�w si� na mnie rzuci�a ryba. Uprzedza�am, �e r�ne kontakty z rybami b�d� si� za mn� wlok�y przez ca�e �ycie! Gdzie mieszkali�my, nie pami�tam, mo�e nie w samych Miko�ajkach, tylko troch� obok, w ka�dym razie do �niardw by�o blisko. Po�yczyli�my �ajb� od rybaka, wielk�, nieruchaw�, tak� na pagaje, i moja mamusia zosta�a nak�oniona do wios�owania. Nauczy�a si� zdumiewaj�co szybko, pru�a po fali na �niardwach jak maszyna, trzeba by�o tylko pilnowa� kierunku, bo to jej nie sz�o. Siedzia�am na rufie i trzyma�am �y�k�, m�j �wie�o za�lubiony m�� postanowi� z�apa� szczupaka, zostawi� mnie z tym oprzyrz�dowaniem, a sam zajmowa� si� wio�lark�. Zagapi�am si� oczywi�cie, �y�ka nagle zacz�a wymyka� mi si� z r�k, przytrzyma�am j� odruchowo, w wodzie co� si� rzuci�o, szarpn�o, zobaczy�am potwora, wrzasn�am okropnie i pu�ci�am wszystko. Szczupak, mo�liwe, �e z�apany, uciek� razem z �y�k� i jakimi� drobnymi przedmiotami, kt�re zgarn�a z dna, m�j m�� skoczy� na pomoc, omal nie przewracaj�c �odzi, ale za p�no, a moja mamusia zgubi�a wios�o. Mimo wszystko uszli�my z tego z �yciem. Prawdziwy �lub bra�am dwunastego sierpnia, zanim to jednak nast�pi�o, z�o�y�am wizyt� rodzicom narzeczonego. Wedle przepis�w prawnych, ju� m�a. Z g�ry wiedzia�am, �e akceptowana nie b�d�, jedyn� ma��onk� odpowiedni� dla beniaminka mog�a by� ksi�niczka Ma�gorzata angielska, wszystko poni�ej stanowi�o mezalians, ale wola boska, wizyt� nale�a�o z�o�y� i da� si� pozna�. Poszli�my, m�� dziko zaci�ty, ja zdenerwowana. W domu by�a tylko te�ciowa i jedna siostra, Jadwiga. Te�� chyba gdzie� wyjecha�, a druga siostra, Marysia, wysz�a, albo mo�e odwrotnie. Marysia wyjecha�a, a te�� wyszed�, �eby nie bra� udzia�u w obrzydlistwie. Te�ciowa da�a sobie rad� bez �adnej pomocy. Wizyta mia�a charakter i�cie dziewi�tnastowieczny i chwilami mia�am wra�enie, �e znajduj� si� na przedstawieniu. Prawie si� nie odzywa�am, sprzecza� si� z matk� m�j m��, a zako�czenie by�o wielce dramatyczne. � �eby wam wasze dzieci odp�aci�y! � zawo�a�a z gniewem te�ciowa. � Nasza noga tego progu wi�cej nie przekroczy! � wrzasn�� na to we wzburzeniu m�j m��. Jadwiga si� nie wtr�ca�a, chocia� w zasadzie by�a po mojej stronie. Wyszli�my i na schodach, z listu te�cia do syna, dowiedzia�am si�, �e jestem dnem moralnym. Z�apa�am na fa�szyw� ci��� ch�opaka z dobrej rodziny, �eby korzysta� z d�br materialnych i wkra�� si� w wy�sze sfery. Nic z tego nie b�dzie, b�ogos�awie�stwa rodzicielskiego nie uzyskamy, a rozpustna ohyda nie zostanie do rodziny przyj�ta. Kalumniami si� specjalnie nie przej�am, ale mojego m�a szlag trafi� i rezultat by� idiotyczny. Przez p�tora roku stosunki z te�ciami nie istnia�y w og�le, syn wyrzek� si� rodzic�w, nie pokaza� si� im na oczy i mo�e trwa�oby to w niesko�czono��, gdybym nie spotka�a przypadkiem na ulicy Jadwigi. � S�uchaj � powiedzia�a do mnie � nie wyg�upiajcie si�, matka p�acze, jak si� go wspomni, przecie� nie p�jdzie was przeprasza�. Zr�b co�, sama rozumiesz. Zrobi�am. Ostatecznie matka to matka. � Jazda � powiedzia�am do m�a. � Dosy� tego krety�stwa, idziemy do twoich rodzic�w! Poszli�my, zostali�my przyj�ci z otwartymi ramionami, te�ciowa pad�a synowi na szyj� i ofiarowa�a mu materia� na garnitur. Nie chcia� przyj��, ale da� si� przekona� i do ko�ca �ycia moich te�ci�w pozosta�am z nimi w przyjacielskich stosunkach. Oczywi�cie zn�w dygresyjnie wybieg�am do przodu, ale ju� wracam, bo wszak nie by�o jeszcze ko�cielnego �lubu. B�dzie za chwil�. Szmat� na kieck� i bia�e pantofle zdoby�a i przywioz�a Teresa, tiul na welon dosta�o si� gdzie� w Warszawie, wszystko cudem i spod lady. bo zaopatrzenie w pi��dziesi�tym roku by�o w pe�ni zgodne z ustrojem. Przyjecha�a z Cieszyna Lilka. M�j m�� za�atwi� spraw� w ko�ciele z du�ym gestem, w gr� wchodzi� wy��cznie ko�ci� Zbawiciela, gdzie indziej nie zgadza�am si� bra� �lubu, tylko tam, bo to by� m�j ukochany ko�ci�. W zasadzie powinno si� to odbywa� w parafii panny m�odej, a zatem w ko�ciele �wi�tego Micha�a, gdzie �lub bra�a Teresa, ale uczyniono ust�pstwo i wyra�ono zgod� na parafi� pana m�odego. Pan m�ody w pierwszej kolejno�ci spyta�, ile �lub kosztuje, na co us�ysza� odpowied�, �e nic. Sam �lub nic, kosztuj� elementy towarzysz�ce. Zn�w spyta�, ile te� te elementy towarzysz�ce na og� wymagaj�, ksi�dz wyzna�, �e zazwyczaj kszta�tuj� si� w granicach siedmiu, o�miu tysi�cy, na co mojemu m�owi wyrwa�o si� szczerze: � To nie tak du�o, my�la�em, �e pi�tna�cie� Ksi�dz si� ucieszy�, m�� da� pi�tna�cie i �lub odby� si� z szykanami. Chodnik przez ca�o��, orgia kwiecia, muzyka z ch�ru, wszystkie �wiat�a zapalone i tak dalej. Chodnik mi dogodzi�, ale to te� za chwil�. Przed �lubem nast�pi�y w domu przygotowania do wesela. S�siedzi mojej matki wyjechali na lato, zostawiaj�c klucz i pozwalaj�c w czasie ich nieobecno�ci u�ytkowa� ich cz�� mieszkania. U�ytkowanie polega�o na wstawieniu niekt�rych mebli, bo wesele, acz skromne, przewidziane by�o na przesz�o dwadzie�cia os�b, samej najbli�szej rodziny by�o z dziesi��, i gdzie� si� wszyscy musieli pomie�ci�. Usuni�cie kredensu spad�o na nas, zabra�y si� do tego cztery baby. Kredens by� przedwojenny, torobajd�o straszliwe i pot�ne, g�rn� cz�� wywlok�y�my, ale z doln� posz�o gorzej. Odznacza�a si� tym, �e nie mia�a jednej nogi, sta�a na dzie�ach Lenina, nie wszystkich, dzie�a Lenina si� rozje�d�a�y, kredens si� zapiera�, przejecha� do pierwszego przedpokoju i na tym si� sko�czy�o. Ugrz�z� w drzwiach na skos, odgradzaj�c hol od reszty mieszkania, i trzeba by�o postawi� po dw�ch stronach dwa krzes�a. Komunikacja ze �wiatem odbywa�a si� po tych krzes�ach i wierzchem po kredensie, co okaza�o si� wysoce uci��liwe, g��wnie z uwagi na znoszone do domu zakupy. Zanosi�o si� na to, �e ca�e wesele odb�dzie si� na kredensie, na szcz�cie jednak m�j m�� i ojciec przed wieczorem wr�cili do domu, dokooptowali jeszcze jakiego� ch�opa i mebel przepchn�li. Ubiera�am si� w pokoju s�siad�w. Bia�e r�e dosta�am, te� pod tym wzgl�dem by�am nieugi�ta, postanowi�am, �e bez bia�ych r� nie id� do �lubu, przywieziono najpi�kniejszy bukiet na �wiecie, przystrojony asparagusem i taki� asparagus z dodatkowym kwiatkiem zwisa� mi na sukni. Pojawi� si� problem halki. Przez bia�e crepe�satin prze�witywa�a halka w kwiatki, nikt o niej wcze�niej nie pomy�la�, te� by�a bia�a, a kwiatki drobne i ma�o jaskrawe, ale jednak. Podobno robi�y z�e wra�enie. Welon nale�a�o upi�� tak, �eby nie zlecia�� M�j m�� z Renkiem, etatowym �wiadkiem, stali w przedpokoju i pan m�ody wrzeszcza�: � Jak ona zaraz nie wyjdzie, to my sami jedziemy!!! Mia�am jeszcze tyle przytomno�ci umys�u, �e wyrazi�am zgod�. Prosz� bardzo, niech jad�, ciekawe, z kim b�d� brali ten �lub, mo�e sami ze sob�. W ramach przygotowa� do weselnej uczty moja matka upiek�a mi�dzy innymi ciel�cin�, m�j m�� za� uwielbia� piecze� ciel�c�. Wszyscy zgodnie twierdzili, i� prezentowany przez niego po�piech wiedzie wcale nie do �lubu, tylko do tej pieczeni, kt�rej przed imprez� nie pozwolono ruszy�. �pieszy�o mu si� wyra�nie, mo�liwe, �e do ciel�ciny, a mo�e po prostu chcia� ju� wreszcie po�o�y� g�ow� na pniu i niech ten top�r spadnie. Wysz�am, pojechali�my, ksi�dz czeka�, pan m�ody ruszy� do o�tarza marszowym krokiem. Kieck� mia�am d�ug�, pantofle pierwszy raz na nogach, a posadzka w ko�ciele okaza�a si� jakby faluj�ca. Piekielny chodnik kry� nier�wno�ci, nie mia�am poj�cia, na czym stawiam nog�, to g�rka, to do�ek, wszystkie si�y skupi�am, �eby si� nie potkn��, wleczona pod r�k� w tempie wy�cigowym. � Wolniej! �warcza�am spod welonu w�ciek�ym szeptem. � Nie le� tak, do cholery, wolniej! Zwalnia� na moment, po czym zn�w przy�piesza�. Co� okropnego! Ukl�k�am w ko�cu przy o�tarzu i tu wysz�a na jaw upiorno��. Asparagus mi zwisa� na sukni. �wie�y, spr�ysty, bardzo dekoracyjny, owszem, ale wszystkim wiadomo, jak to k�uje. Rzecz jasna, ukl�k�am na asparagusie. Jedn� r�k� mia�am zaj�t� okaza�ym bukietem, drug� panem m�odym, do usuni�cia spod kolan tego drutu kolczastego brakowa�o mi trzeciej, poza tym naprawd� miotanie si� przy o�tarzu na w�asnym �lubie i wyrywanie sobie czegokolwiek spod n�g jest nie do przyj�cia, straszny wstyd i skandal. Co przecierpia�am, to moje. Odrobin� wcze�niej wyg�upi�a si� Janka. Przyjecha�a do ko�cio�a prawie r�wnocze�nie z nami, w ostatniej chwili, ujrza�a, �e jest pe�no ludzi, postanowi�a zbli�y� si� ku o�tarzowi jako� nieznacznie, �eby nie zwraca� na siebie uwagi. Wybra�a sobie boczn� naw�, bez chodnika, i spiesznie pod��y�a w upatrzonym kierunku, zapomniawszy, �e ma na nogach eleganckie drewniaki. �omot tych drewniak�w na kamiennej posadzce zabrzmia� w cichym ko�ciele niczym kanonada armatnia, uwag� na ni� zwr�cili absolutnie wszyscy, znajdowa�am si� ju� w przedsionku i s�ysza�am owe grzmoty, odbijaj�ce si� echem od sklepienia, do tego stopnia pot�ne, �e przez moment nie wiedzia�am, co to jest. Dotar�a do o�tarza w�ciek�a, czerwona i z uporem potem twierdzi�a, i� ko�ci� Zbawiciela ma d�ugo�ci dwa kilometry. Potem ju� wszystko przesz�o normalnie, ale do ko�ca Ave Maria nie dokl�cza�am, asparagus mi na to nie pozwoli�, i Teresa mia�a do mnie pretensj�, �e spaskudzi�am uroczysto��. Fotografa sobie darowali�my, zdj�cia robiono wy��cznie amatorskie, przedwojenn� Exact� mojej matki, wysz�y raczej �rednio. Ukoronowa� ceremoni� m�j m��, kt�ry o trzeciej w nocy siedzia� na tapczanie, z�y jak piorun, i pe�n� piersi� pyta�, kiedy�, do ci�kiej cholery, ci wszyscy ludzie sobie st�d p�jd�� �wie�o po�lubiony ma��onek pochodzi� z rodziny interesuj�cej i dok�adnie odwrotnej ni� moja. Dowiedzia�am si� o tym znacznie p�niej, kiedy ju� by�am w przyja�ni z te�ciow�, ale nie szkodzi, mog� napisa� od razu. Jak u mnie istnia�a dominacja kobiet, tak u nich od wiek�w trwa�a dominacja m�czyzn. Wszyscy, od pradziadka poczynaj�c, bo o prapradziadkach nie mam informacji, to despoci, tyrani, awanturnicy, gwa�towni i wybuchowi, egocentrycy pierwszej klasy, kobiety za� wybierali ciche, spokojne i �agodnego serca. Z wyj�tkiem jednej. Opowiada�a mi o tym te�ciowa, kt�ra ust swoich nie zwyk�a kala� k�amstwem bez �adnego powodu, wi�c �wi�cie w te opowie�ci wierz�. By�a jedna taka, kt�ra podobno postanowi�a sobie po�lubi� dziadka mojego m�a. Kunegunda mia�a na imi�, zdrobnione na Kinga. Dziadek o�eni� si� z inn� panienk�, babci� mojego m�a, delikatn�, subteln� i s�abego zdrowia. Kinga powiedzia�a, �e nie szkodzi, przeczeka. Oznajmi�a przy tym, i� gdyby wiedzia�a z pewno�ci�, �e nazajutrz po �lubie umrze, to te� chce tego cz�owieka po�lubi�. Doczeka�a si�, delikatna panienka urodzi�a dziecko i kr�tko potem zesz�a ze �wiata, dziadek za� o�eni� si� wreszcie z King�. Cechy, jakie posiada�, w pe�ni godne by�y przodk�w. Nie do��, �e awanturnik i despota, to jeszcze by� sk�py i mia� sk�onno�ci puryta�skie. Piastowa� jakie� wysokie stanowisko w kolejnictwie, wr�cz dostojnik, biedy zatem nie cierpia�, a mieszka� chyba w s�u�bowym lokalu, kt�ry, wnioskuj�c z r�nych drobnych szczeg��w, stanowi� ca�� will� z ogrodem. Kinga wysz�a za niego bez huku i nazajutrz po �lubie pa�stwo jedli �niadanie. Dziadka co� zgniewa�o, a by�, jak wspomnia�am, awanturnikiem i gwa�towno�ci dawa� uj�cie. Z�apa� jaki� przedmiot ze sto�u i r�bn�� o ziemi�. Na to Kinga, z kamiennym spokojem, podnios�a si�, zebra�a cztery rogi obrusa z ca�� zawarto�ci� i wszystko wytrz�sn�a za okno. � �eby� si�, kochanie, nie musia� m�czy� po jednej sztuce � powiedzia�a s�odko. Z�o�y�a obrus i przyst�pi�a do czytania ksi��ki, bo w og�le lubi�a czyta�. Podobno dziadek nigdy wi�cej niczym nie rzuci�. Nast�pnie nadesz�o kt�re� Bo�e Narodzenie. Dziadek mia� ma�o czasu, wr�czy� �onie pieni�dze i rzek�: � Kup sobie prezent, kochana, bo ja nie zd���, wi�c sama wybierz, co tam chcesz. � A dobrze! � ucieszy�a si� Kinga. � Widzia�am tak� bluzk� w sklepie, bardzo mi si� podoba�a, to j� sobie kupi� od ciebie w prezencie. No i kupi�a. Bluzka by�a koronkowa, a�urowa, prawie przezroczysta, ubra�a si� w ni� w sam dzie� Wigilii, a dziadek, jak si� rzek�o, by� tak�e purytaninem. Zdar� z niej t� bluzk� i rzuci� na ziemi� z okrzykiem: � Nie b�dziesz takiego nieprzyzwoitego �wi�stwa nosi�a! Kinga zadzwoni�a na pokoj�wk�, wskaza�a szmat� na pod�odze i oznajmi�a: � Je�li o�mielisz si� ruszy� ten przedmiot, natychmiast stracisz u mnie miejsce. Bluzka przele�a�a Wigili�, przele�a�a pierwszy dzie� �wi�t i p� drugiego. W dziadku odezwa�a si� pedanteria, nie m�g� �cierpie� takiego nieporz�dku. W drugi dzie� �wi�t ukradkiem podni�s� odzienie i schowa� do szafy. Natychmiast Kinga wyj�a j� z szafy i w�o�y�a na siebie, m�wi�c: � Co w szafie, to do noszenia. I rzeczywi�cie, nosi�a bluzk�, ile jej si� podoba�o, a dziadek udawa�, �e tego nie widzi. Nast�pnie kupi�a kapelusz. Kapelusz by� modny, typu bocianie gniazdo, a �e Kinga lubi�a obfito��, kaza�a sobie tej wst��ki nawali� rzetelnie. Przyjecha�a do domu poci�giem, bo zakupy robi�a w nieco oddalonej �odzi, ma��onek wyszed� po ni� na dworzec, spojrza�, nic nie powiedzia�, razem wr�cili, po czym wyjawi� swoje zdanie. � Nie b�dziesz tego nosi�a! � oznajmi� zn�w kategorycznie. Kinga zdj�a kapelusz z g�owy i wyrzuci�a za okno, m�wi�c beztrosko: � Mam nie nosi�, to co mi tu b�dzie miejsce zawala�. Dziadek nie wytrzyma�, bo kapelusz by� kosztowny. Wychyli� si�, zobaczy� jakiego� pracownika kolejowego i zwr�ci� si� do niego okrzykiem: � Podejd�cie tu, m�j cz�owieku, i podnie�cie ten kapelusz, bo pani wypad� za okno! Moj� te�ciow� te wszystkie historie ogromnie bawi�y. Sama da�a sobie jako� rad� z m�em, aczkolwiek nie ucieka�a si� do metod stosowanych przez King�, jak s�dz�, nastawiwszy si� na wielk� pob�a�liwo��. Te�� wywija� jej rozmaite numery, a najlepszy tu� po powrocie do Polski. Ca�� wojn� sp�dzi� w Anglii, pracuj�c w Admiralicji Brytyjskiej, gdzie znalaz� si� niejako s�u�bowo w trzydziestym dziewi�tym roku. Te�ciowa zosta�a z trojgiem dzieci, utrzymywa�a je z lekcji, dawanych gdzie popad�o, pracowa�a poza domem od rana do wieczora, dzieci za� prowadzi�y gospodarstwo. Sama pedantka, nauczy�a je porz�dku, kt�ry mi potem, jako raczej niedba�ej �onie jej syna, bokiem wyszed�. Wszyscy troje sprz�tali, podzieliwszy si� obowi�zkami, i dwie siostry dzie� w dzie� wrzeszcza�y na brata: � Stasiu, przygotuj si� do froterki! Od czego Sta� sza�u dostawa� i jeszcze w wiele lat p�niej pyta� z furi�, jak w�a�ciwie mia� si� przygotowa�, skoro wszystkie czynno�ci wst�pne polega�y na wzi�ciu w r�ce szczotki do froterowania. Te�ciowa wraca�a wieczorem do domu i sprawdza�a jako�� pracy, przeci�gaj�c palcem na przyk�ad za nog� od kredensu. Wojna wojn�, a sprz�ta� nale�a�o porz�dnie. W czasie powstania pi�tnastoletni syn uciek� z domu. Du�y by� w og�le zawsze, to te� wiem od te�ciowej, ju� jako niemowl� wyr�nia� si� przesadnie i nawet lekarz by� niezadowolony. Ogl�da� dziecko i m�wi�: � Za du�o wa�y. Za du�o jada. Za szybko ro�nie. Kiedy z nagan� oznajmi�, �e ko�ci czaszki zrastaj� si� zbyt szybko, te�ciow� zgniewa�o i rzek�a: � To mo�e by, wobec tego, panie doktorze, kliny powstawia� W wieku pi�tnastu lat bez trudu ze�ga�, �e ma wi�cej i w charakterze snajpera siedzia� na trzecim pi�trze budynku przy Sniadeckich, skutecznie poluj�c na przebiegaj�cych Niemc�w. W przerwach wrzeszcza� ku do�owi, �eby mu kto� przyni�s� wody do picia. Nikt nie przyni�s�, wykorzysta� chwil� spokoju, sam zbieg� na d�, napi� si� i ju� nie mia� gdzie wr�ci�, bo akurat w trzecie pi�tro r�bn�� pocisk. Nie by�o mu przeznaczone. Po powstaniu znalaz� si� w obozie je�c�w wojennych w okolicach Lubeki, gdzie odszuka� go ojciec i przy pierwszej mo�liwo�ci �ci�gn�� do Anglii. J�zyk niemiecki rodze�stwo zna�o doskonale, bo przed wojn� mieli bon� Niemk�, angielskiego natomiast wcale, mimo to m�j m�� poszed� do szko�y i po roku zrobi� angielsk� matur�. Do nauki j�zyk�w mia� nie tylko zdolno�ci, ale zgo�a talent, kt�ry, na ca�e szcz�cie i ku mojej szalonej uldze, odziedziczy�y po nim jego dzieci. Problem powrotu w szpony nowego ustroju zacz�� ich gry�� od razu, te�� proponowa� �onie przyjazd do niego, ale te�ciowa by�a twarda, nie wyjedzie i cze��. Zatem ojciec z synem wr�cili, tak g��boko przekonani, �e tu wszystko odbieraj� i �adna w�asno�� si� nie ostoi, �e zostawili w Anglii nawet rowery. Baga� jednak�e mieli i ten baga� stanowi� co�, co te�ciowa wspomina�a przez ca�e lata z dziwnym b�yskiem w oku. Te�� mianowicie z owej, powiedzmy sobie szczerze, wysoce intratnej tu�aczki, bo w Admiralicji Brytyjskiej, jako fachowiec wielkiej klasy, zajmowa� niez�e stanowisko, przywi�z� potworn� ilo�� starych, podartych skarpetek i pustych butelek po wodzie kolo�skiej. Wr�czy� tob� �onie. � Po c� to przywioz�e�? � spyta�a te�ciowa, my�l�, �e lekko zaskoczona. � �eby�, kochanie, mia�a obraz mojego �ycia przez te wszystkie lata � odpar� te�� uroczy�cie. Te�ciowa nic ju� nie rzek�a, tylko ca�y nab�j z miejsca wyrzuci�a na �mietnik. Opowiada�a mi to wszystko, nie czyni�c ze sprawy �adnej tajemnicy i nie domagaj�c si� ode mnie zachowania sekretu, mog� sobie zatem pozwala� na wyjawianie tych barwnych wydarze�. Od niej s�ysza�am tak�e, i� te�� dokona� pr�by wyrzucenia przez okno dr�cego si� niemowl�cia, bo go wyprowadzi�o z r�wnowagi. Syn pierworodny p�uca mia� zdrowe, struny g�osowe od chwili urodzenia ukszta�towane doskonale i je�li ju� si� dar�, to na ca�ego. Niemowl� w poduszce te�ciowa z�apa�a w locie, wypisz wymaluj jak ja fikusa mojej mamusi. Na szcz�cie tak radykaln� metod� uciszania niemowl�cia te�� usi�owa� zastosowa� tylko raz. Troje rodze�stwa, dor�s�szy, cierpia�o przez despotyzm ojca g��wnie w niedziele. Obiad musia� by� o drugiej i na ten obiad nie wolno by�o si� sp�ni�. Wis�a w owych czasach jeszcze p�yn�a wod�, a nie truj�cymi pomyjami, w okresie letnim chodzi�o si� na pla��, dla nich ta pla�a traci�a urok, bo w najlepszej chwili zaczyna� si� powr�t na obiad i w�a�ciwie �adnej niedzieli nie mogli wykorzysta�. Syn okaza� si� godny ojca, raz sp�ni� si� kwadrans, rodzina siedzia�a ju� przy drugim daniu, poszed� do kuchni, wzi�� sobie talerz zupy pomidorowej z ry�em i przyni�s� do jadalni, zamierzaj�c grzecznie przeprosi�. Nie zd��y�. Te�� wyda� z siebie ryk rannego �ubra, na co m�j m�� bez chwili namys�u i sekundy wahania r�bn�� tym talerzem w pod�og�, po czym opu�ci� rodzicielski dom. �ywo zainteresowana bliskim mi gestem, pyta�am go, kto posprz�ta�, ale nie wiedzia�. Najgorsza dla te�cia by�am ja. Zaprawiona w bojach z w�asn� rodzin�, odziedziczywszy charakter przodki�, nie poddawa�am si� �adnej tyranii. Te�ciowie, jak s�dz�, byli lud�mi bogatymi, aczkolwiek po wojnie ju� s�u�by nie trzymali i te�ciowa sama robi�a wszystko. Przed wojn� bywa�o r�nie, od jednej s�u��cej do dw�ch i bony do dzieci, ale poni�sze wydarzenie musia�o chyba zaistnie� przy jednej. Go�cie siedzieli przy stole, te�ciowa zwr�ci�a si� do s�ugi: � Podaj, Maryniu, herbat�. � Kiej ni mo sensu, prosz� pani � odpar�o na to dziewcz� grzecznie. Te�ciowej podobno zrobi�o si� gor�co. � Ja ci� nie pytam, czy jest sens, czy go nie ma � rzek�a g�osem spi�owym. � Prosz� poda� herbat�! � Kiej m�wi� przecie pani, �e ni mo sensu! Zanim si� okaza�o, �e zabrak�o �wie�o zaparzonej esencji, te�ciowa prze�y�a katusze. Jej ambicj� by�a doskona�o�� tak s�ug, jak i gospodarstwa, kompromitacja za� nast�pi�a przy obcych osobach. Zdaje si�, �e udaje mi si� miesza� chronologi� nawet przy jednym temacie, ale, ostatecznie, syn tej rodziny sta� si� na d�ugi czas zasadniczym elementem mojego �ycia, wi�c jakie� znaczenie posiada. Geny z jego protoplast�w przesz�y na moje dzieci, co r�wnie� ma sw�j ci�ar. Po kolei czy nie po kolei, niech ju� za�atwi� wszystko, co pami�tam. Po wojnie dwa elementy usun�y pomoce domowe. Jednym z nich by�a niech�� te�cia, kt�ry nie �yczy� sobie, �eby mu si� obca jednostka po mieszkaniu pl�ta�a, a drugim przytomno�� umys�u kandydatek na gosposie. Ka�da tylko wchodzi�a, rzuca�a okiem dooko�a i od razu m�wi�a: � O, pani pedantka. To nie, to ja dzi�kuj� W rezultacie te�ciowa sama odwala�a ca�� robot� w domu i trzeba przyzna�, �e czyni�a to genialnie. Organizacj� mia�a bezb��dn� i wyzna�a mi kiedy�, �e bardzo tych zaj�� nie lubi, postara�a si� zatem za�atwia� wszystko jak najszybciej, �eby mie� z g�owy. Na w�asne oczy widzia�am, jak robi�a przyj�cie na dwadzie�cia cztery osoby i w idealnie posprz�tanej kuchni znajdowa� si� na wierzchu jeden garnek, jeden talerzyk i deseczka do krojenia. Nauczy�am si� nawet od niej, �e taki durszlak, na przyk�ad, p�ucze si� po odcedzeniu potrawy natychmiast, wiesza na miejsce i jest spok�j. Niez�a metoda. Przypuszczalne bogactwo wywiera�o sw�j wp�yw, wzmocniony stanowiskiem mojego te�cia. Najpierw profesor, potem prorektor Politechniki, figura w kolejnictwie i w ��czno�ci, mo�liwe, �e budzi� nabo�ny szacunek. Wszelkie przyj�cia w tym domu, a nawet zwyk�e obiady, odbywa�y si� w ten spos�b, �e po pierwszym daniu talerze by�y zbierane, odnoszone do kuchni, zmywane, wycierane i przynoszone do kredensu w jadalni, po czym dopiero wje�d�a�a nast�pna potrawa. Po potrawie to samo, pe�ny serwis i dopiero dalszy ci�g. Na jednym z pierwszych obiad�w prze�y�am straszn� chwil�, pojawi�a si� bowiem zupa cytrynowa. Jak by nie by�o cytryna to owoc, owocowa zupa, Chryste Panie�! Co ja mam zrobi�, nieszcz�sna�?! Pow�cha�am ostro�nie, nie �mierdzia�a, ryzyk�fizyk, spr�bowa�am. I zjad�am bez �adnego oporu, nawet z przyjemno�ci�, poniewa� by�a wytrawna, na rosole i w og�le znakomita. Wracaj�c do us�ug sto�owych, rozmaite osoby powinowate albo z dalszej rodziny zrywa�y si� z miejsc i lecia�y do kuchni zmywa�, co te�ciowa przyjmowa�a jako czyn naturalny. Zdaje si�, �e jeden raz m�j m�� zwr�ci� mi uwag�, i� zaniedbuj� si� w tej mierze skandalicznie. � A cha�a � odpar�am mu na to. � Wybij sobie z g�owy, �ebym si� mia�a wyg�upia� i przypodchlebia�. Albo jestem rodzina i wtedy mo�na do mnie zwyczajnie