GRY i zabawy z niemowlakami Jackie Silberg Media Rodzina ZAK�ADY DLA NIEWIDOMYCH w LASKACH 05-080 Izaoehri K/Warszawy BIBLIOTEKA TYFLOLOGICZNA Jackie Silberg GRY I ZABAWY Z NIEMOWLAKAMI Ilustrowa�a Linda Grei Prze�o�y�a Marzena Czubak Media Rodzina Tytu� orygina�u GAMES TO PLAY WITH BABIES Copyright � 1993 by Jackie Silberg Copyright � 1996 for the Polish edition by Media Rodzina Copyright � 1996 for the Polish translation by Marzena Czubak Projekt ok�adki: Jacek Pietrzy�ski Zdj�cie na ok�adce � Trevor Clark / Rex Interstock Ltd. / East News Ltd. Wszystkie prawa zastrze�one. Bez pisemnej zgody Wydawcy nie wolno reprodukowa� i przekazywa� w �adnej postaci ani za pomoc� jakichkol- wiek �rodk�w elektronicznych czy mechanicznych w��cznie z fotokopio- waniem i nagrywaniem, ani za pomoc� innego systemu pozyskiwania i odtwarzania informacji, �adnej cz�ci niniejszej ksi��ki. Harbor Point Sp. z o.o. Media Rodzina ul. Pasieka 24, 61-657 Pozna� tel. 820-34-75, fax 820-34-11 www.mediarodzina.com.pl ISBN 83-85594-44-2 �amanie komputerowe i fotona�wietlanie: perfekt s.c, Pozna�, ul. Grodziska 11 Druk: ABEDIK-Pozna� Spis tre�ci Od Autorki............................15 Przejawy rozwoju dziecka....................17 Zabawy, kt�re ucz� i rozwijaj� 0 � 3 miesi�cy Maluszku, przewr�� si� ... 22 .......... Przewroty Zabawa z lusterkiem .... 23 ........Obserwowanie Ptaszek............24 ........Obserwowanie Przewieszanie obrazka ... 25 .... Rozr�nianie kolor�w i kszta�t�w Ogl�damy kolory.......26 ... Rozpoznawanie kolor�w Ale �adne! ..........27 ... Rozpoznawanie kolor�w 3-6 miesi�cy Patrz!.............28 .........Koncentracja Spacer po ca�ym domu ... 29 ....... Rozpoznawanie przeciwie�stw Zabawa w potrz�sanie ... 30 ... Rozr�nianie d�wi�k�w Kopi�ce n�ki........31 .........Koordynacja M�w do mnie ........32 .... Sprawno�� j�zykowa Okr�cane ksi��eczki.....33 .... Sprawno�� j�zykowa 6-9 miesi�cy Rozmowa telefoniczna .... 34 .... Sprawno�� j�zykowa Jaka to zabawka?...... 35 .... Sprawno�� j�zykowa Znajome d�wi�ki....... 36 ... Umiej�tno�� s�uchania W barze szybkiej obs�ugi . . 37 .... Sprawno�� manualna Rado�� raczkowania..... 38 .........Koordynacja Gdzie jest laleczka?..... 39 ........Obserwowanie Zabawa w poszukiwaczy . . 40 .... Poznawanie otoczenia Spacer po r�nych powierzchniach . . 41 . . W�a�ciwo�ci przedmiot�w 9-12 Umiem przesypywa�! .... Pude�ka, pude�ka...... Wrzu� klamerk�....... Odkulnij pi�k�........ Zabawki na tasiemce .... Zabawa w czesanie..... Gdzie jest n�ka?...... W lewo, w prawo, przechodzimy........ Zbieranie skarb�w...... Gdzie by�a zabawka? .... A teraz s� trzy........ Zabawa w pchanie...... Wysokie kroki........ Gdzie jest dzwoneczek? . . . Po�cig za pi�k�........ Buty, buty, buty....... Daj mi zabawk�...... miesi�cy 42 .........Koordynacja 43 .........Koordynacja 44 .....Umiej�tno�� zabawy 45 .........Kulanie pi�ki 46 ......S�uchanie polece� 47 ......S�uchanie polece� 48 ......... Cz�ci cia�a 49 ... Zasady bezpiecze�stwa 50 .....Poznawanie �wiata 51 .... Zdolno�ci poznawcze 52 . Rozwi�zywanie problem�w 53 ......... R�wnowaga 54 ......... R�wnowaga 55 ... Rozpoznawanie kolor�w i d�wi�k�w 56 .....Umiej�tno�� zabawy 57 .........Umiej�tno�� dopasowywania 58 .... Sprawno�� j�zykowa Zabawy wzmacniaj�ce wi� emocjonaln� 0-3 miesi�cy Czas tylko dla was..... 60 ...........Zaufanie Zabawki, kt�re m�wi� .... 61 .... Sprawno�� j�zykowa Gruchanie i pieszczoty ... 62 .... Sprawno�� j�zykowa Zabawa w kopanie...... 63 .........Gimnastyka Widz� ci�! .......... 64 .......Unoszenie g�owy Pog�aszcz mnie........ 65 ......... Cz�ci cia�a Zabawy pacynk�....... 66 ........Obserwowanie Korale dla malca ...... 67 ... Rozpoznawanie kolor�w Cap za n�ki! ........ 68 .... Zachowanie spo�eczne 3-6 miesi�cy Czy pami�tasz? ....... 69 ........Pewno�� siebie W g�r� hopsa!........ 70 .......Wi� uczuciowa Samolocik........... 71 .......Wi� uczuciowa Odkrywca........... 72 .... Poznawanie otoczenia Baru, barum, tryk!..... 73 .....Umiej�tno�� zabawy Aaa kotki dwa........ 74 . . Rozpoznawanie d�wi�k�w Zabawa w ca�owanie .... 75 ......... Cz�ci cia�a Nazywanie cz�ci twarzy . . 76 ......... Cz�ci cia�a 6-9 miesi�cy W kt�rej r�ce jest zabawka? 77 .... Poznawanie otoczenia Opowiem ci bajk�...... 78 .... Sprawno�� j�zykowa Jakie to mi�e! ........ 79 . . W�a�ciwo�ci przedmiot�w 9-12 miesi�cy Pierwszy album....... 80 .... Sprawno�� j�zykowa Ja�ku, �ups.......... 81 .... Sprawno�� j�zykowa Zabawa w chowanego .... 82 .... Sprawno�� j�zykowa M-m-m jakie milutkie .... 83 . . W�a�ciwo�ci przedmiot�w Zabawa �okciami....... 84 .....Umiej�tno�� zabawy Zabawy w kuchni 0-3 miesi�cy Kipi kasza, kipi groch .... 86 .............Rytm Czas pieszczot........87 .......Wi� uczuciowa Ach, jaki �liczny! ......88 .... Poznawanie otoczenia Co to za ha�as?.......89 ... Umiej�tno�� s�uchania 3-6 miesi�cy �y�eczka........... 90 .... Sprawno�� manualna Zabawa r�kami ....... 91 .........Koordynacja Ram-tam-tam ........ 92 ......... Cz�ci cia�a Miska z galaretk�...... 93 .... Poznawanie otoczenia Wsp�lne gotowanie ..... 94 .... Sprawno�� j�zykowa M�w do mnie, ma�a..... 95 .... Sprawno�� j�zykowa 6-9 miesi�cy Spaghetti...........96 .........Pomys�owo�� Zabawy kubkiem.......97 ........Picie z kubka Zabawa foremk� po babeczkach . . 98 .....Umiej�tno�� zabawy Stukanie i potrz�sanie ... 99 .... Sprawno�� manualna Garnki i patelnie ......100 . Rozwi�zywanie problem�w Zabawa serwetk�......101...... Poczucie humoru Zabawa �y�kami.......102 . . . Rozr�nianie d�wi�k�w Trzy klocki, dwie r�czki . . . 103 .... Sprawno�� manualna 9-12 miesi�cy Sam to potrafi�.......104 .... Sprawno�� manualna Zabawa w przesypywanie . . 105 .... Sprawno�� manualna Szukanie przysmak�w .... 106.........Koordynacja Ciuchcia ze smako�ykami . . 107 . . . Ci�gni�cie przedmiot�w Czy to pasuje?........108.......Poj�cie wielko�ci Budowle z opakowa� .... 109......... R�wnowaga Ale zimne!..........110........Zmys� dotyku Zabawy pe�ne �miechu i rado�ci 0-3 miesi�cy Ha�asy z buzi ........112 .... Sprawno�� j�zykowa Podziwianie �wiata.....113........Obserwowanie Pszcz�ka...........114........Obserwowanie �askotanie w policzek .... 115.....Umiej�tno�� zabawy 8 Zabawa w gimnastyk� ... 116.........Gimnastyka Zabawa j�zykiem ...... 117........Na�ladowanie Piszcz�ce zabawki...... 118......... Cz�ci cia�a Kulu-lulu, malutki...... 119..........Przewroty z brzucha na plecy 3-6 miesi�cy Aktywne r�czki ....... 120.........Koordynacja Zabawa z r�wnowag� .... 121......... R�wnowaga Hopsa, hopsa, tralala .... 122......... R�wnowaga Raz, dwa, trzy........ 123..........Wstawanie Paj�czek........... 124........Przewidywnie Skacz�ca pche�ka...... 125........Przewidywanie Zaraz ci� z�api�....... 126........Na�ladowanie Niem�dre d�wi�ki...... 127........Przewidywanie G�owa � ramiona, kolana i stopy ....... 128......... Cz�ci cia�a 6-9 miesi�cy Ma�a myszka......... 129.....Umiej�tno�� zabawy Gdzie jest myszka?..... 130.....Umiej�tno�� zabawy Papierowa zabawa...... 131 ... Rozr�nianie d�wi�k�w Zabawy na pod�odze..... 132.........Raczkowanie Mama, tata.......... 133 .... Sprawno�� j�zykowa Tata, dziadek, wujek Jasiu . 134......... R�wnowaga Na rynek........... 135.......Wi� uczuciowa Przeci�ganie kolan�wki . . . 136........Wsp�dzia�anie Dryfuj�ce pieluszki..... 137.........Koordynacja 9-12 miesi�cy Gdzie s� r�czki?....... 138.........Koordynacja Trzy ma�e �winki...... 139 .... Sprawno�� j�zykowa Czapki, czapki, czapki .... 140 .... Sprawno�� j�zykowa Gdzie jest muzyka?..... 141 . . . Umiej�tno�� s�uchania Zabawa w na�ladowanie . . 142 . . . Umiej�tno�� s�uchania Kop i stop.......... 143 . . . Umiej�tno�� s�uchania Zabawa w tunel......, Zabawy pi�k�......... Znikaj�ca zabawka ..... �wiat postawiony na g�owie Niem�dre zabawy...... Zabawa w latanie...... Nowe zabawki........ Przyklejanie i odrywanie . . Tekturowe wzg�rze..... Tunel z n�g mamy ..... Zabawa na �trampolinie" . . 144.........Czo�ganie si� 145 . Umiej�tno�� zabawy pi�k� 146.........Koordynacja 147......S�uchanie polece� 148...... Poczucie humoru 149.........Pomys�owo�� 150.........Pomys�owo�� 151........Pewno�� siebie 152.....Umiej�tno�� zabawy 153......... Wyobra�nia 154......... R�wnowaga Zabawy artystyczne 0-3 miesi�cy Na co mog� popatrze�? . . . 156 .... Poznawanie otoczenia Wysoko i nisko........157 . . . Rozr�nianie d�wi�k�w Czarny i bia�y........158....... Rozpoznawanie kolor�w i kszta�t�w Wiruj�ca parasolka.....159....... Rozpoznawanie kolor�w i kszta�t�w 3-6 miesi�cy Jad�, jad� misie.......160 . . . Umiej�tno�� s�uchania �piewamy, �piewamy .... 161 .... Sprawno�� j�zykowa Warzy�a sroczka jagie�ki . . 162.......Wi� uczuciowa Czy ty �pisz?.........163.......Wi� uczuciowa Gdzie jest kciuk? ......164 .... Sprawno�� manualna Zabawa w raczkowanie . . . 165.....Umiej�tno�� zabawy 6-9 miesi�cy Ta�cz�cy pajacyk......166.....Umiej�tno�� zabawy Pi�� ma�ych ptaszk�w .... 167.....Umiej�tno�� zabawy Hu�tawka...........168.....Umiej�tno�� zabawy Kosi, kosi, �apki.......169.............Rytm 10 Nasza w�asna muzyka . . . 170.............Rytm S�uchanie muzyki...... 171 . . . Rozr�nianie d�wi�k�w Stary Donald farm� mia� .. 172 .... Sprawno�� j�zykowa Raz, dwa, raz, dwa..... 173 . . . Umiej�tno�� s�uchania 9-12 miesi�cy Leniuszek...........174..........Rytm dnia K�ko graniaste.......175.....Umiej�tno�� zabawy Zabawa dwoma rurkami . . 176.........Pomys�owo�� Rado�� �piewania......177.............Rytm Jedzie, jedzie pan......178.........Koordynacja Zabawy palcami r�k i n�g 0-3 miesi�cy Zabawy w trawie ...... 180 . . W�a�ciwo�ci przedmiot�w R�kawiczka z �atek..... 181 . . W�a�ciwo�ci przedmiot�w Aja, aja............ 182 . . W�a�ciwo�ci przedmiot�w Grzechotki i gryzaczki .... 183.........Koordynacja Aerobik dla niemowlaka . . 184.........Gimnastyka Ta ma�a k�zka........ 185......... Cz�ci cia�a Paluszki dzidziusia..... 186......... Cz�ci cia�a Noga lewa, noga prawa . . . 187......... Cz�ci cia�a Ten jest stary........ 188.......Wi� uczuciowa 3-6 miesi�cy Fascynuj�ce paluszki .... 189........Wsp�dzia�anie Kr�� si�, kr�� ........ 190........Na�ladowanie Ten ma�y paluszek..... 191.....Umiej�tno�� zabawy Zabawa w dotykanie .... 192 . . W�a�ciwo�ci przedmiot�w Sk�d p�ynie d�wi�k?..... 193 . . . Rozr�nianie d�wi�k�w Ciuchcia.......... . 194 .... Sprawno�� j�zykowa P�y�, ma�a rybko ...... 195 .... Sprawno�� j�zykowa Pi�� ma�ych paluszk�w . . . 196......... Cz�ci cia�a Pieszczoty palc�w...... 197......... Cz�ci cia�a 11 6-9 miesi�cy Zabawa w rzucanie.....198 . Wrzucanie pi�ki do puszki Dotknij!............199 . . W�a�ciwo�ci przedmiot�w �winko, �winko.......200.......Wi� uczuciowa Zabawa kciukami......201.......Wi� uczuciowa Jeszcze wi�cej pieszczot . . . 202.......Wi� uczuciowa Masa� palc�w........203......... Cz�ci cia�a Skradanie si� ........204.........Rozr�nianie g�os�w zwierz�t Krakersowa zabawa.....205 .... Sprawno�� manualna Raciczki............206.....Umiej�tno�� zabawy B�czek............207...........Zaufanie 9-12 miesi�cy Otwieramy, zamykamy . . . 208........Na�ladowanie Woda i �y�ka.........209 . . . Pos�ugiwanie si� �y�k� �winki musz� i�� spa� ... 210.....Umiej�tno�� zabawy Ma�e myszki.........211.....Umiej�tno�� zabawy �limak............212.....Umiej�tno�� zabawy Ta ma�a kr�wka.......213.......Wi� uczuciowa Gdy jestem szcz�liwy .... 214......... Cz�ci cia�a Przez dziurk� ........215..........Kordynacja To jest tato..........216 .... Sprawno�� j�zykowa Zabawy podczas rozbierania i k�pieli 0-3 miesi�cy Trzymaj j�!.......... 218 .... Sprawno�� manualna Wielkie odkrycie....... 219......... Cz�ci cia�a Buziaki pe�ne mi�o�ci .... 220......... Cz�ci cia�a K�piel............. 221.......Wi� uczuciowa Pieszczoty podczas ubierania 222.......Wi� uczuciowa Obserwowanie zabawki . . . 223.........Koordynacja Gdzie jest grzechotka? . . . 224 . . . Rozr�nianie d�wi�k�w Szukaj mnie......... 225 . . . Rozr�nianie d�wi�k�w 12 3-6 miesi�cy Motor�wka..........226.....Umiej�tno�� zabawy Mycie.............227......... Cz�ci cia�a Paluszki dzidziusia.....228......... Cz�ci cia�a Cze��, r�czki.........229 .... Rozr�nianie kolor�w Zabawa pieluszk�......230...... Poczucie humoru Czas na masa�........231.......Wi� uczuciowa Charlie Chaplin.......232.........Gimnastyka 6-9 miesi�cy Raz, dwa, kopiemy!.....233.........Gimnastyka Kulanie pi�ki.........234.........Gimnastyka Zginamy, prostujemy .... 235.........Gimnastyka Styl grzbietowy .......236.........Gimnastyka Na kogo patrzysz?......237 .... Sprawno�� j�zykowa Myjemy n�ki........238......... Cz�ci cia�a Smyk, smyk.........239.....Umiej�tno�� zabawy Rado�� k�pieli........240.....Umiej�tno�� zabawy Dziesi�� ma�ych paluszk�w . 241........... Liczenie 9-12 miesi�cy Zak�adamy buty.......242.....Umiej�tno�� zabawy Robimy deszczyk.......243.....Umiej�tno�� zabawy Taaaki du�y.........244...........Siadanie Piosenka z buziakami .... 245.......Wi� uczuciowa Zabawa przed lustrem . . . 246........ . Cz�ci cia�a Zabawa puszkiem do pudru.....247......... Cz�ci cia�a Zabawa w mycie.......248......... Cz�ci cia�a K�piel z niespodziank� . . . 249 .... Zdolno�ci poznawcze Piszcz�ce zabawki......250 . . �wiczenia wzmacniaj�ce mi�nie r�ki P�ywaj�ca niespodzianka . . 251.........Koordynacja �owienie zabawek......252.........Koordynacja 13 Zabawy na dobranoc 0-3 miesi�cy Dobranoc, maluszku.....254......Wi� emocjonalna Poca�unki na dobranoc . . . 255.......Wi� uczuciowa Rozmowa na dobranoc . . . 256 .... Sprawno�� j�zykowa Pora na dobranoc......257...........Zaufanie Przytul mnie.........258.............Rytm Pos�uchaj...........259 . . . Rozr�nianie d�wi�k�w 3 � 6 miesi�cy Butelka niemowlaka..... 260 . . W�a�ciwo�ci przedmiot�w Na ksi�ycu......... 261 .... Sprawno�� j�zykowa Tu i tam........... 262.......Wi� uczuciowa Chod�my spa�........ 263.......Wi� uczuciowa Dmuchanie.......... 264......... Cz�ci cia�a Idzie sen........... 265......... Cz�ci cia�a Jazda wind�......... 266...........Zaufanie Na Wojtusia z popielnika . . 267 . . . Serdeczno�� i zaufanie 6-9 miesi�cy R�ce do g�ry.........268..........Odpr�enie Masa�.............269..........Odpr�enie Chod�cie spa�........270.......Wi� uczuciowa Wieje wiatr..........271.......Wi� uczuciowa Lu, lu, lu...........272 .... Sprawno�� j�zykowa 9-12 miesi�cy By� sobie kr�l........ 273.......Wi� uczuciowa Dobranoc, kochanie..... 274.......Wi� uczuciowa Pan Pafnucy Perz...... 275 .... Sprawno�� j�zykowa Moja kochana dziecino . . . 276 .... Sprawno�� j�zykowa Bajka na dobranoc...... 277 .... Sprawno�� j�zykowa Widz� ksi�yc........ 278.......Rytm zasypiania Dobranoc, smacznie �pij . . . 279.......Rytm zasypiania 14 Od Autorki Odk�d tylko pami�tam, zawsze uwielbia�am czas sp�- dzany z malutkimi dzie�mi. Ich �miech jest zawsze prze- pe�niony rado�ci�. Od pi�tnastu lat prowadz� zaj�cia z ro- dzicami i ich male�stwami. ��cz� nas muzyka, ruch, zabawy, rado��, mi�o�� i przywi�zanie. Rodzice dziel� si� ze mn� pomys�ami zabaw, w kt�re bawi� si� w domu. Wszy- stkie zawarte w tej ksi��ce zabawy zosta�y sprawdzone i sprawi�y nam wiele rado�ci. Pochodz� one z r�nych ob- szar�w kulturowych i etnicznych. Bawili�my si� w nie r�w- nie� z dzie�mi specjalnej troski. Opr�cz rozrywki zabawy te rozwijaj� umiej�tno�� s�u- chania, sprawno�� j�zykow�, ciekawo�� �wiata, poznawanie cz�ci cia�a i poczucie humoru. Opis ka�dej z zabaw wy- ja�nia, czego dziecko si� z niej uczy. Zabawy, w kt�re doro�li bawi� si� z dzie�mi, dostarczaj� obu stronom cennych do�wiadcze� oraz wytwarzaj� mi�dzy nimi wi� uczuciow�. Dobry kontakt z kochaj�cym opieku- nem i przywi�zanie do niego daj� niemowl�ciu poczucie bezpiecze�stwa, tak wa�ne dla jego wszechstronnego roz- woju. Baw si� ze swoim male�stwem, a podczas zabaw przy- tulaj je mocno, g�aszcz, pie��, ca�uj i ciesz si� razem z nim! 12-15 miesi�cy Przedzia�y wiekowe podane dla ka�dej zabawy s� przy- bli�one. Pami�tajcie, �e ka�de dziecko rozwija si� swoim w�asnym rytmem. W�asne do�wiadczenia i wiedza rodzic�w o swoim dziecku pomog� najlepiej oceni�, czy dana zabawa jest odpowiednia dla ich malucha. 15 Przejawy rozwoju dziecka Od urodzenia do 6 miesi�cy Sprawno�ci motoryczne, s�uchowe i wzrokowe Unosi g�ow� Chwyta grzechotk� lub zabawk� Przewraca si� z plec�w na bok Siedzi podparte r�k� Podci�ga si� do siadu, trzymaj�c palec osoby doros�ej Pod��a wzrokiem za poruszaj�cymi si� przedmiotami Skupia wzrok na niewielkich przedmiotach Zaczyna si�ga� po przedmioty Podnosi klocki Przek�ada przemioty z r�ki do r�ki Reaguje strachem na g�o�ne d�wi�ki Odwraca g�ow� w stron� dzwonka Odwraca g�ow� w kierunku g�osu Reaguje ca�ym cia�em na g�os Sprawno�ci j�zykowe i poznawcze Gaworzy i �paple" Grucha na widok innych os�b Wydaje proste d�wi�ki, takie jak �ach" i �och" Powtarza wielokrotnie ten sam d�wi�k U�miecha si�, chichocze i �mieje si� Pr�buje wydawa� r�norodne d�wi�ki Wydaje d�wi�ki, gdy jest piel�gnowane 17 U�miecha si� w odpowiedzi na zainteresowanie jego osob� Wydaj�c d�wi�ki, okazuje entuzjazm Jest niezadowolone, kiedy znika jego ulubiona zabawka W r�ny spos�b reaguje na dotykanie Reaguje na widok zabawki Wykazuje �wiadomo�� zmiany w rutynowych czynno�ciach Pr�buje powtarza� ruchy Reaguje na obcych Zdolno�� wyra�ania siebie Obserwuje swoje r�czki Wk�ada do ust przedmioty Skupia wzrok na swoich poruszaj�cych si� r�czkach U�miecha si� w reakcji na swoje odbicie w lustrze Wydaje d�wi�ki w reakcji na odbicie w lustrze Wyczuwa czas karmienia Bawi si� samo przez dziesi�� minut lub d�u�ej Podnosi �y�eczk� Samodzielnie je biszkopty Chwilami trzyma butelk� Podnosi kubek z uchem Patrzy innym osobom w oczy Rozpoznaje rodzic�w i inne znajome osoby Wyci�ga r�czki w stron� znajomych os�b Reaguje na �a-kuku" U�miecha si� w reakcji na r�ne wyrazy twarzy 6-12 miesi�cy Sprawno�ci motoryczne, s�uchowe i wzrokowe �Podskakuje" w g�r� i w d� w pozycji stoj�cej Siedzi bez podparcia Wyci�ga ko�ki z otwor�w w desce 18 ; Kula pi�k� siedz�c Szybko chodzi na czworakach Wchodzi na g�r� po schodach Samodzielnie stoi Wodzi r�czk� za obserwowanym przedmiotem Podnosi niewielkie przedmioty przy pomocy kciuka i jednego palca Wk�ada do kubka kilka klock�w Uderza dwoma klockami o siebie Ogl�da obrazki w ksi��ce Wrzuca do pojemnik�w niewielkie przedmioty Reaguje na ton i nat�enie g�osu Rozpoznaje znajome s�owa i odpowiednio na nie reaguje Na�laduje dzwonienie dzwonkiem Przerywa czynno�� po us�yszeniu s�owa �nie" Wykazuje zainteresowanie niekt�rymi s�owami i gestami Sprawno�ci j�zykowe i poznawcze Na�laduje d�wi�ki mowy Rytmicznie gaworzy ��czy dwie sylaby, np. �mama" lub �dada" Zwraca na siebie uwag� wydaj�c d�wi�ki Na�laduje klaskanie r�czkami Macha r�czk� na �do widzenia" Wykonuje proste polecenia Rozumie znaczenie s�owa �nie" Potrz�sa g��wk�, by wyrazi� �nie" Ci�gnie za sznurek, by chwyci� zabawk� Potrafi znale�� klocek ukryty pod kubkiem Zna znaczenie s��w �mama" i �tata" Wyci�ga klocek z kubeczka po wcze�niejszym pokazaniu, jak si� to robi �ciska zabawki, by piszcza�y Szuka zabawek nie znajduj�cych si� w zasi�gu wzroku 19 Zdolno�� wyra�ania siebie Szuka lub domaga si� zwr�cenia na siebie uwagi Odpycha r�k� innej osoby, by zatrzyma� zabawki Zas�ania twarz r�czkami, by unikn�� mycia Wyci�ga r�czki domagaj�c si�, by je podniesiono Zlizuje mi�kkie pokarmy z �y�eczki Trzyma w r�czce, gryzie i prze�uwa herbatniki i biszkopty Je przy pomocy r�czek Pije z kubeczka przy pomocy drugiej osoby Kontroluje wydzielanie �liny Odpowiada na gesty Bawi si� w proste zabawy Powtarza czynno��, kt�ra wywo�uje �miech Zach�ca �widz�w" Pomaga w ubieraniu wyci�gaj�c r�czki Zabawy, kt�re ucz� i rozwijaj� 0-3 miesi�cy Maluszku, przewr�� si� ? Niemowl�ta poznaj� swoje cia�o, wykonuj�c celowo po- szczeg�lne ruchy. Takim celowym ruchem jest przewra- canie si� na bok. ? Po�� malucha na plecach. Usi�d� za jego g�ow� i trzy- maj nad jego g��wk� niewielk� zabawk�. ? Kiedy dziecko zwr�ci ju� na ni� uwag�, przesu� r�k� z zabawk� w bok. ? Wykonaj ten ruch bardzo powoli i zach�� dziecko do schwycenia zabawki. Je�li maluszek przewr�ci si� na bok, daj mu j� do zabawy. ? Powt�rz czynno��, przesuwaj�c zabawk� w drug� stron�. ? Je�li maluszek przewr�ci si� tylko cz�ciowo i b�dzie potrzebowa� pomocy, delikatnie go popchnij. ? Im cz�ciej b�dziecie si� tak wsp�lnie bawi�, tym szybciej dziecko zrozumie, �e samo mo�e si� przewr�ci�, czyli wykona� celowy ruch. TWOJE DZIECKO UCZY SI� WYKONYWA� PRZEWROTY Z PLEC�W NA BRZUCH 22 Gry i zabawy z niemowlakami 0-3 miesi�cy Zabawa z lusterkiem ? U�� dziecko w ��eczku. G�owa maluszka mo�e by� zwr�cona do g�ry lub na bok. ? Przymocuj niet�uk�ce si� lusterko do boku ��eczka. ? M�w do dziecka, a kiedy upewnisz si�, �e s�yszy tw�j g�os, zastukaj w lusterko, by zwr�ci� na siebie jego uwag�. ? Lusterko b�dzie dla dziecka bod�cem do dzia�ania pod- czas le�enia w ��eczku. TWOJE DZIECKO UCZY SI� OBSERWOWA� Zabawy, kt�re ucz� i rozwijaj� 23 0-3 miesi�cy Ptaszek ? We� dziecko na r�ce i sp�jrz mu w oczy. ? Wolniutko pomachaj palcem wskazuj�cym przed jego oczyma, by zwr�ci�o na niego uwag�. ? Kiedy maluszek skupi ju� uwag� na palcu, przesu� go w lewo i obserwuj czy wzrok dziecka za nim pod��a. ? Przesu� palec w prawo i obserwuj, czy dziecko nadal �ledzi go wzrokiem. ? Podczas przesuwania palca powtarzaj: Ptaszek, ptaszek, �wir, �wir. Ptaszek, ptaszek, �wir, �wir. �wir, �wir, �wir, �wir. Ptaszek, ptaszek, �wir, �wir. ? Na pocz�tku male�stwo b�dzie prawdopodobnie potra- fi�o �ledzi� palec tylko przez chwil�. Powtarzaj t� zabaw� codziennie, a na pewno ujrzysz post�py. TWOJE DZIECKO UCZY SI� OBSERWOWA� 24 Gry i zabawy z niemowlakami 0-3 miesi�cy Przewieszanie obrazka Niemowl�ta lubi� jaskrawe kolory o r�norodnych, cie- kawych kszta�tach i wzorach. Poszukaj kolorowego obrazka ze zwierz�tkiem i naklej go na kawa�ek tektury. Zr�b w tekturce dziur� i przci�gnij przez ni� kolorowy sznurek. Przywi�� obrazek w bezpieczny spos�b do szczebelk�w ��eczka, w miejscu widocznym dla dziecka. Co kilka dni przewieszaj obrazek w inne miejsce, by dalej stymulowa� malca. Spr�buj te� przewiesza� obrazek w r�ne miejsca w domu. *.;-.,?.-'.?.?:?:?????-:????:-:?-:?: :�:...-??.:?.????-. .:-. :?? :.?.:�...?:?:?????-.??-. ?:? ??: :?...:?,/:?.????? TWOJE DZIECKO UCZY SI� ROZPOZNAWA� KSZTA�TY I KOLORY Zabawy, kt�re ucz� i rozwijaj� 25 0-3 miesi�cy Ogl�damy kolory ? Stymulacja wzrokowa jest dla niemowl�t wspania�� roz- rywk�. ? Wyszukaj kolorowe szaliki i krawaty. Owi� nimi szcze- belki ��eczka. ? Wypowiadaj do dziecka zdania typu: �Patrz, jakie �adne kolory", �Ale �liczne kolory". ? U�� maluszka w inny spos�b, by mia� okazj� ujrze� ca�� r�norodno�� kolor�w i kszta�t�w. TWOJE DZIECKO UCZY SI� ROZRӯNIA� KOLORY 26 Gry i zabawy z niemowlakami 0-3 miesi�cy Ale �adne! <? Niemowl�ta potrzebuj� stymulacji wzrokowej. Za�� ma- luszkowi na n�k� jaskraw� skarpetk�. ? Poruszaj n�k� dziecka tak, aby zauwa�y�o skarpetk�. ? Kiedy zauwa�y kolorow� rzecz, b�dzie podekscytowane. ? Na pocz�tku, dziecko b�dzie zauwa�a�o kolory przypad- kiem, lecz wkr�tce nauczy si� koncentrowa� na nich przez d�u�szy czas. ? Za�� teraz skarpetk� na drug� n�k� lub na obydwie n�ki r�wnocze�nie. ? Spr�buj za�o�y� skarpetk� na r�czk� malca. Obserwuj, jak zaczyna trzyma� r�czk� przed oczyma i faktycznie koncentrowa� na niej wzrok. TWOJE DZIECKO UCZY SI� ROZPOZNAWA� KOLORY Zabawy, kt�re ucz� i rozwijaj� 27 3-6 miesi�cy Patrz! ? Niekt�re z bada� sugeruj�, �e im bardziej zach�camy niemowl�ta do patrzenia na nowe przedmioty, tym le- psze osi�gaj� one wyniki w testach na inteligencj� w wieku czterech lat. ? Przeniesienie ma�uszka do innych pokoi oraz na inne poziomy (pod�ogi, krzes�a, ��ka) mo�e zupe�nie zmieni� pole jego widzenia. ? Wybierz trzy przedmioty. We� jeden z nich do r�ki i po- wiedz dziecku, jak si� on nazywa. Zr�b to samo z pozo- sta�ymi przedmiotami. ? Wk�adaj po kolei te przedmioty do r�czki dziecka, za ka�dym razem powtarzaj�c ich nazwy. ? Powt�rz zabaw�, kiedy zn�w podasz dziecku te same przedmioty. ? Inn� wersj� tej zabawy jest chowanie za plecami przed- miotu i pytanie ma�uszka: �Gdzie jest..........................?", a nast�pnie wyci�ganie go zza plec�w i stwierdzenie: �Tu jest." TWOJE DZIECKO UCZY SI� KONCENTRACJI 28 Gry i zabawy z niemowlakami 3-6 miesi�cy Spacer po ca�ym domu We� ma�uszka na r�ce i przespaceruj si� po mieszkaniu, m�wi�c do niego i demonstruj�c pary przeciwstawnych czynno�ci. �Zapalamy lamp� � Gasimy lamp�". �Otwieramy drzwi � Zamykamy drzwi." �Wieszamy r�cznik � Zdejmujemy r�cznik". �Podnosimy ci� w g�r� � Opuszczamy ci� w d�". �Szklaneczka jest pe�na � Szklaneczka jest pusta". Powtarzanie tych czynno�ci zach�ci malca, by pewnego dnia spr�bowa� wykona� je samemu. TWOJE DZIECKO UCZY SI� KONTRAST�W Zabawy, kt�re ucz� i rozwijaj� 29 3-6 miesi�cy Zabawa w potrz�sanie ? Nape�nij kilka ma�ych plastykowych pojemnik�w przed- miotami takimi, jak dzwoneczki, suche ziarna fasoli, ry� lub kamyki. Wspaniale s�u�� do tej zabawy pojemniki z folii lub plastykowe wydmuszki. DOK�ADNIE zabez- piecz wieczko, by dziecko nie mog�o wyj�� zawarto�ci pojemnika. ? Podaj dziecku pojemnik i trzymaj�c je za r�czk�, potrz�- saj pude�kiem powtarzaj�c: �Potrz��nij". ? Powt�rz czynno�� z innym pojemnikiem. ? Jest to wspania�a zabawa, zach�caj�ca dziecko do roz- r�niania d�wi�k�w, co z kolei przyspiesza jego rozw�j j�zykowy. TWOJE DZIECKO UCZY SI� ROZRӯNIANIA D�WI�K�W 30 Gry i zabawy z niemowlakami 3-6 miesi�cy Kopi�ce n�ki ? Po�� male�stwo na plecach. ? Schwy� je za kostki i ugnij n�ki w kolanach. ? Po kolei rozprostowuj mu n�ki, kilkakrotnie powtarza- j�c ruch �kopania". ? Nast�pnie po��cz n�ki i poruszaj nimi tak, by kopa�y si� nawzajem. ? Uatrakcyjnisz male�stwu �wiczenie, �piewaj�c jedno- cze�nie piosenk�: �wiczymy, �wiczymy, Gimnastyk� robimy. Kopu, kopu, bum, bum, bum, Si�y nabierzemy. TWOJE DZIECKO UCZY SI� KOORDYNACJI RUCHOWEJ Zabawy, kt�re ucz� i rozwijaj� 31 3-6 miesi�cy M�w do mnie ? Osi�gaj�c wiek pi�ciu lub sze�ciu miesi�cy, niemowl�ta zanim jeszcze zaczn� rozumie� znaczenie s��w, reaguj� na r�ne bod�ce wzrokowe. ? M�w do dziecka, informuj�c je przed ka�d� czynno�ci�, co zamierzasz zrobi�. ? Powiedz maluszkowi: �Teraz podnios� ci�". Nast�pnie wyci�gnij do niego r�ce, dostarczaj�c mu w ten spos�b bod�ca wzrokowego. ? Poinformuj dziecko: �Teraz ci� postawi� na ziemi", �Te- raz zmieni� ci pieluszk�", �Teraz dostaniesz buzi". ? Po pewnym czasie, zamiast wypowiada� ca�e zdanie, u�ywaj skr�t�w: �w g�r�", �na ziemi�" itp. ? Wkr�tce maluszek b�dzie reagowa� na twoje sygna�y. Gdy przed ka�dym podniesieniem dziecka wyci�gniesz do niego r�ce i powiesz �w g�r�", zacznie ono wkr�tce wyci�ga� do ciebie r�czki na sygna� twoich wyci�gni�- tych r�k. TWOJE DZIECKO UCZY SI� SPRAWNO�CI J�ZYKOWEJ 32 Gry i zabawy z niemowlakami 3-6 miesi�cy Okr�cane ksi��eczki ?> Zr�b z okr�g�ego plastykowego pojemnika, np. po kakao, ksi��eczk� dla malucha. ? Wyszukaj kolorowe obrazki z czasopism i oklej nimi po- jemnik. Wybierz obrazki znajome dziecku, np. zwierz�t, ludzi, pi�ek, kubeczk�w, zabawek. ? Oklej obrazki przezroczyst� foli�. ? Baw si� z maluszkiem, okr�caj�c puszk� i pokazuj�c mu poszczeg�lne obrazki. Opowiadaj o nich. ? Popro� dziecko o poszukanie obrazka: �Gdzie jest piesek?" (LADY OLA NIEWIDOMYCH w LASKACH 080 izabelin k/Warszawy JOTEKA TYFLO�OGICZNA TWOJE DZIECKO UCZY SI� SPRAWNO�CI J�ZYKOWEJ Zabawy, kt�re ucz� i rozwijaj� 33 6-9 miesi�cy � Rozmowa telefoniczna (Jest to wspania�a zabawa wzbogacaj�ca s�ownictwo dziecka) ? Potrzebny jest do niej telefon-zabawka lub prawdziwy aparat wy��czony z sieci. ? Posad� maluszka na kolanach i przy�� do ucha s�ucha- wk�. Wypowiedz kr�tkie zdanie: �Halo,..................... (imi� dziecka)." ? Przy�� s�uchawk� do ucha dziecka i powt�rz to samo zdanie. ? Po kilkukrotnym powt�rzeniu tej zabawy udawaj, �e prowadzisz d�u�sz� rozmow�, sk�adaj�c� si� z dw�ch lub trzech zda�. Wymie� imi� dziecka i powiedz kilka s��w, kt�re maluch rozumie, np. �tatu�", �pa-pa", itd. ? Nast�pnie przy�� s�uchawk� do ucha malca i obserwuj, czy zacznie on sam do niej m�wi�. TWOJE DZIECKO UCZY SI� SPRAWNO�CI J�ZYKOWEJ 34 Gry i zabawy z niemowlakami 6-9 miesi�cy Jaka to zabawka? ? Posad� dziecko w wysokim foteliku. ? Wybierz dwie lub trzy z jego ulubionych zabawek, kt�re maj� w nazwie jedno s�owo, np. pi�k�, lalk� i klocek. ? Podnie� pi�k� i powiedz: �pi�ka." ? Podnie� lalk� i powiedz: �lalka." ? Zr�b to samo z klockiem. ? Popro� dziecko, by podnios�o pi�k�. Nast�pnie niech pod- niesie lalk�, a p�niej klocek. ? Po pewnym czasie malec zacznie kojarzy� sobie s�owa z przedmiotami. TWOJE DZIECKO UCZY SI� SPRAWNO�CI J�ZYKOWEJ Zabawy, kt�re ucz� i rozwijaj� 35 6-9 miesi�cy Znajome d�wi�ki ? Pom� male�stwu rozr�nia� d�wi�ki w jego otoczeniu. ? Za ka�dym razem, kiedy chcesz zwr�ci� jego uwag� na jaki� d�wi�k, nazwij go: telefon, kroki, woda p�yn�ca z kranu, dzwonek u drzwi, telewizor, itd. Je�li to mo- �liwe, wypowiadaj�c nazw�, wska� jednocze�nie r�k� �r�d�o d�wi�ku. ? Wyjd� z malcem na dw�r i nazwij d�wi�ki, kt�re tam s�ycha�. S�uchajcie ptak�w, samolot�w, bawi�cych si� dzieci itd. I zn�w, je�li to mo�liwe � wypowiadaj�c nazw� � poka� r�k� �r�d�o us�yszanego d�wi�ku. Pomaga to dziecku skoncentrowa� uwag�. ? Mo�esz te� maluszkowi zada� pytanie: �S�ysza�e� tele- fon?" Nast�pnie podnie� s�uchawk� i powiedz: �To jest telefon." TWOJE DZIECKO UCZY SI� UMIEJ�TNO�CI S�UCHANIA 36 Gry i zabawy z niemowlakami 6-9 miesi�cy W barze szybkiej obs�ugi Zabranie niemowlaka do baru szybkiej obs�ugi mo�e sta� si� �r�d�em wielu nowych do�wiadcze�, gdy� dziecko wi- dzi i s�yszy tam mn�stwo nowych rzeczy. Mo�esz te� zrobi� malcowi now� zabawk�, kt�r� si� zaj- mie, siedz�c w wysokim foteliku. Nadziej na s�omk� wieczka z kilku plastykowych kub- k�w, zostawiaj�c mi�dzy nimi odst�py. Poka� dziecku, jak mo�na zdejmowa� wieczka ze s�omki, a nast�pnie zn�w je nadziewa�. Pozw�l maluchowi spr�bowa� samemu. TWOJE DZIECKO UCZY SI� MANIPULOWA� MA�YMI PRZEDMIOTAMI Zabawy, kt�re ucz� i rozwijaj� 37 6-9 miesi�cy Rado�� raczkowania ? Ustaw tor przeszk�d sk�adaj�cy si� z przedmiot�w, pod kt�rymi, nad kt�rymi i wok� kt�rych b�dzie musia�o przechodzi� dziecko. Pomo�esz mu w ten spos�b w po- znawaniu �wiata. ? U�� na pod�odze stos poduszek, nad kt�rymi b�dzie mu- sia�o si� przeczo�ga�. ? Umie�� dziecko przed stolikiem, pod kt�rym b�dzie si� musia�o przeczo�ga�. ? Niech goni ci� na czworakach wok� krzes�a. ? Cofaj si� na czworakach i obserwuj, czy potrafi ci� na- �ladowa�. ? Po�� na niskim krzese�ku zabawk�, by zach�ci� dziecko do udania si� w stron� krzes�a i si�gni�cia po zabawk�. TWOJE DZIECKO UCZY SI� KOORDYNACJI WZROKOWO-RUCHOWEJ ?:????-?* -.???:--, ? -.??.-???:- ,-...:>�???: 38 Gry i zabawy z niemowlakami 6-9 miesi�cy Gdzie jest laleczka? ? Kiedy niemowl� spogl�da w lustro, nie zdaje sobie spra- wy, �e widzi w nim swoje w�asne odbicie. ? We� do r�ki ulubion� przez malucha lalk� lub pluszow� zabawk� i poruszaj ni� troch�, udaj�c, �e lalka m�wi. ? Nast�pnie podejd� z lalk� do lustra i poruszaj ni� w ten sam spos�b. Zapytaj maluszka: �Gdzie jest laleczka?" ? Oddal si� od lustra. Powt�rz zabaw�. TWOJE DZIECKO UCZY SI� UMIEJ�TNO�CI OBSERWACJI ,.:�..i:i.:S.:.-s--..-:;.* ;;. :.!�.?:?:.�::::?:::?:'�.i..?.?:=��?:.m :�??**$?:::?>:ft Zabawy, kt�re ucz� i rozwijaj� 39 6-9 miesi�cy Zabawa w poszukiwaczy ? Poszukaj rozleg�ego trawnika, gdzie malec b�dzie mia� du�o miejsca, by chodzi� na czworakach. ? Usi�d� na trawie z dzieckiem na kolanach. Zerwij �d�b�o trawy i po�askocz nim nosek malca, wypowiadaj�c s�owo �trawa". ? Wybierzcie si� na wsp�lny spacer na czworakach w trawie. ? Baw si� z malcem w chowanego, kryj�c si� za krzes�em lub krzewem. Sprawd� czy maluch potrafi ci� odszuka�. ? Ukryj kilka ulubionych zabawek malca w trawie, w cie- kawych miejscach, tak aby maluch docieraj�c do nich, poznawa� r�ne otoczenie. ? Zabawcie si� w �taczk�". Podnie� mu nogi i trzymaj�c je pozw�l mu chodzi� na r�kach. TWOJE DZIECKO UCZY SI� POZNAWA� OTOCZENIE 40 Gry i zabawy z niemowlakami 6-9 miesi�cy Spacer po r�nych powierzchniach ? Wyszukaj kilka ciekawych materia��w, takich jak np. gumowa wycieraczka, resztki wyk�adziny, dywanik, mi�kki koc, jedwabny szalik lub kawa�ki aksamitu. ? Roz�� je wszystkie na pod�odze i razem z malcem chod�cie po nich po kolei na czworakach. ? Dotykaj�c materia�u, okre�laj go takimi s�owami, jak �mi�kki", �nier�wny", �zimny" itd. ? Powt�rz t� zabaw� wiele razy, a nast�pnie u�� mate- ria�y w inny spos�b. TWOJE DZIECKO UCZY SI� POZNAWA� OTOCZENIE Zabawy, kt�re ucz� i rozwijaj� 41 9-12 miesi�cy Umiem przesypywa�! Usi�d� z malcem na pod�odze. Ustaw tekturowe kube- czki, nape�nione suchymi p�atkami �niadaniowymi lub chrupkami. Doskonale nadaj� si� do tego owsiane lub kukurydziane kuleczki. Poka� dziecku, jak si� je przesypuje z jednego kubeczka do drugiego. Nast�pnie pozw�l mu samemu przesypywa�. Opanowanie tej umiej�tno�ci zabiera maluszkom du�o czasu. Lubi� te� podjada� rozsypane kuleczki. Nast�pnym etapem nauki przesypywania b�dzie prze- lewanie wody. Na to przyjdzie czas p�niej. TWOJE DZIECKO UCZY SI� KOORDYNACJI WZROKOWO-RUCHOWEJ 42 Gry i zabawy z niemowlakami 9-12 miesi�cy Pude�ka, pude�ka ?:? Istnieje wiele sposob�w wykorzystania pude�ek, by po- m�c maluchom rozwin�� umiej�tno�� pos�ugiwania si� w�asnymi r�koma. ? Wybierz pude�ka z wiekiem. Poka� malcowi, jak si� otwiera i zamyka pude�ko. Pude�ka powinny by� r�nej wielko�ci i wykonane z r�nych materia��w. ? Pude�ka s� wspania�ymi pojemnikami do przechowywa- nia klock�w, zabawek i klamerek. Poka� dziecku, jak mo�na wrzuca� przedmioty do pude�ka, a nast�pnie przewr�ci� je, by wysypa� jego zawarto��. PAMI�TAJ, by u�ywa� tylko takich przedmiot�w, kt�re s� zbyt du�e, by malec m�g� je po�kn��. ? Pude�ka mog� te� udawa� aparaty telefoniczne, kapelu- sze i megafony. ? Przy�� pude�ko do ust i m�w do malca. Wypowiedz jego imi�. TWOJE DZIECKO UCZY SI� KOORDYNACJI WZROKOWO-RUCHOWEJ ?????????. Zabawy, kt�re ucz� i rozwijaj� 43 9-12 miesi�cy Wrzu� klamerk�! Celem zabawy jest wrzucanie klamerek do pojemnika. Wybierz wi�ksz� puszk� lub inny du�y pojemnik. UWA- GA: Zwr�� uwag�, by nie mia�y ostrych, postrz�pionych brzeg�w. Poka� malcowi, jak trzyma� klamerk�, by wrzuci� j� do pojemnika. Aby pom�c dziecku trafi� do celu, na pocz�t- ku przechyl puszk�. Poka� dziecku, jak przewr�ci� puszk� do g�ry dnem, by wysypa� klamerki. // TWOJE DZIECKO UCZY SI� ZABAWY 44 Gry i zabawy z niemowlakami 9-12 miesi�cy Odkulnij pi�k�! ?> Do zabawy potrzebna jest mi�kka pi�ka. ? Usi�d� na pod�odze naprzeciw malca i kulnij do niego pi�k�. ? Chwy� dziecko za r�czki i poka� mu, jak odkuln�� pi�k�. ? Maluchy uwielbiaj� t� zabaw� i przy odrobinie zach�ty ze strony starszych, szybko ucz� si� kulania pi�ki. ? Moment, w kt�rym zaczynaj� wyrzuca� zabawki z ��e- czka, stanowi sygna�, �e s� gotowe do zabawy w kulanie pi�ki. TWOJE DZIECKO UCZY SI� KULANIA PI�KI Zabawy, kt�re ucz� i rozwijaj� 45 9-12 miesi�cy Zabawki na tasiemce ? Wybierz trzy ulubione zabawki malca i przywi�� do ka�- dej z nich tasiemk�. * Poka� dziecku, jak ci�gn�� za tasiemk�, by chwyci� za- bawk�. ? Popro� malca, by poda� ci zabawk�. W�� mu do r�ki tasiemk�, kt�r� ma poci�gn��. Na pocz�tku pom� mu. * Po kilku pr�bach bez �adnych problem�w b�dzie potrafi� Poci�gn�� zabawk�. * Popro�, by dziecko poda�o ci wszystkie zabawki z przy- wi�zanymi tasiemkami. ? Schowaj zabawk� tak, by wida� by�o tylko tasiemk�. Za- Pytaj malca, gdzie ona jest i poka�, jak poci�gn�� ta- siemk�, by schwyci� zabawk�. ? Dziecko b�dzie uwielbia�o t� zabaw� i �mia�o si� entu- zjastycznie. TWOJE DZIECKO UCZY SI� S�UCHANIA POLECE� 46 Gry i zabawy z niemowlakami 9-12 miesi�cy Zabawa w czesanie Posad� ma�� na kolanach. Pog�askaj j� po w�oskach i po- wiedz: ��adne w�oski". Po�� jej r�czk� na swoich w�osach i powiedz: �Mamy (taty) w�oski". Przeczesz jej w�oski grzebieniem. Poka�, jak ma czesa� twoje w�osy. Wyszukaj lalk� z w�osami i przeczesz jej w�oski. Podaj dziecku lalk�, by samo spr�bowa�o czesa�. Popro� ma��, by czesa�a swoje w�oski. Popro� j�, by czesa�a ciebie. TWOJE DZIECKO UCZY SI� S�UCHANIA POLECE� Zabawy, kt�re ucz� i rozwijaj� 47 9-12 miesi�cy Gdzie jest n�ka? ? Narysuj na du�ym arkuszu grubego papieru dziecko. ? Przyklej brzegi kawa�k�w materia�u na poszczeg�lne cz�ci cia�a, takie jak: r�ce, g�ow�, palce, kolana, brzuch. ? Zapytaj malucha: �Gdzie ma dzidziu� g��wk�?" Odchyl kawa�ek materia�u przykrywaj�cy g��wk� i powiedz: �Cze��, g��wko!" ? Bawcie si� tak dalej, nazywaj�c pozosta�e cz�ci cia�a. ? Wkr�tce malec sam b�dzie si� tak bawi�. TWOJE DZIECKO UCZY SI� POZNAWA� CZʌCI CIA�A 48 Gry i zabawy z niemowlakami 9-12 miesi�cy W lewo, w prawo przechodzimy ? Bawcie si� w t� zabaw�, przechodz�c przez jezdni�. ? Powiedz maluchowi: �Jeste�my teraz na rogu i zaraz przejdziemy przez jezdni�. Sprawd�my, czy nie jad� ja- kie� samochody. Sp�jrz w lewo". Skieruj w�zek lub g��w- k� malca w lewo. ? Nast�pnie powiedz: �Nic nie jedzie. Teraz patrzymy w prawo". Skieruj w�zek lub g��wk� dziecka w prawo. ? �Jeszcze raz w lewo. W porz�dku, nic nie jedzie. Mo�emy przechodzi�". ? Dziecko uczy si� bezpiecze�stwa na ulicy oraz rozr�- niania prawej i lewej strony. TWOJE DZIECKO UCZY SI� ZASAD BEZPIECZE�STWA Zabawy, kt�re ucz� i rozwijaj� 49 9-12 miesi�cy Zbieranie skarb�w ? Na dworze mo�na wspaniale prowadzi� poszukiwania. ? We� ze sob� wiaderko i pom� dziecku gromadzi� w nim kamienie, li�cie, ga��zki, �o��dzie itp. ? Przenie� wiaderko w dogodne miejsce i wysyp jego za- warto��. ? Kiedy maluch b�dzie trzyma� w r�czce zgromadzone skarby, powiedz mu, jak ka�dy z nich si� nazywa. ? Dziecku na pewno spodoba si� wrzucanie skarb�w z po- wrotem do wiaderka i ponowne ich wytrz�sanie. ? Popro�, by dziecko poda�o ci li�� lub kamyk. TWOJE DZIECKO UCZY SI� POZNAWA� OTOCZENIE 9-12 miesi�cy Gdzie by�a zabawka? ? Zabawa ta pomaga maluchom zrozumie�, �e przedmiot, kt�rego nie wida�, nadal istnieje. ? We� ulubion� zabawk� malca i usi�d� z dzieckiem na pod�odze. ? Pozw�l maluchowi przez chwil� pobawi� si� zabawk�, a nast�pnie zapytaj, czy teraz ty mo�esz. ? Je�li si� zgodzi, we� zabawk� i przykryj j� kocykiem lub kawa�kiem materia�u, pozostawiaj�c j� w zasi�gu r�czek dziecka. ? Pom� malcowi odnale�� zabawk�, a nast�pnie powt�rz zabaw�. Zapytaj go np. z tajemnicz� min�: �Gdzie jest zabawka?" ? Bawcie si� tak d�ugo, a� malec zrozumie, gdzie znika zabawka i odnajdzie j�. ? Powt�rz zabaw� z inn� zabawk� lub przedmiotem. TWOJE DZIECKO UCZY SI� ZDOLNO�CI ROZUMIENIA 50 Gry i zabawy z niemowlakami Zabawy, kt�re ucz� i rozwijaj� 51 9-12 miesi�cy A teraz s� trzy ? Posad� malca na pod�odze naprzeciw siebie. ? Daj mu do potrzymania w r�czce malutk� zabawk�. ? Gdy ju� schwyci zabawk�, podaj mu jeszcze jedn� do drugiej r�czki. ? Kiedy maluchowi uda si� ju� utrzyma� zabawki w obu r�czkach, zaoferuj mu trzeci�. Na pocz�tku, b�dzie pr�- bowa� schwyci� j� zaj�t� r�czk�, lecz wkr�tce zorientuje si�, �e nale�y od�o�y� jedn� zabawk�, by si�gn�� po na- st�pn�. TWOJE DZIECKO UCZY SI� ROZWI�ZYWANIA PROBLEM�W 52 Gry i zabawy z niemowlakami 9-12 miesi�cy Zabawa w pchanie ? Nauka chodzenia wymaga �wicze� r�wnowagi. W roz- wini�ciu poczucia r�wnowagi pomaga pchanie przed so- b� krzes�a lub w�zka. ? Poszukaj lekkiego krzese�ka i poka� dziecku, jak pchaj�c je porusza� si� po mieszkaniu. Podczas tej zabawy po- wtarzaj nast�puj�cy wierszyk: Id�, id�, id�, Wko�o, wko�o, wko�o. Id�, id�, id�, Wko�o mego domu. Wyjd� z, malcem na dw�r i daj mu do pchania w�zek, powtarzaj�c wierszyk. TWOJE DZIECKO UCZY SI� UTRZYMYWA� R�WNOWAG� Zabawy, kt�re ucz� i rozwijaj� 53 9-12 miesi�cy Wysokie kroki ? Zabawa ta rozwija poczucie r�wnowagi, warto wi�c sty- mulowa� dziecko podczas nauki chodzenia, kiedy ma ono k�opoty z utrzymywaniem si� na nogach. ? Roz�� na pod�odze kilka ma�ych zabawek (np. klock�w). ? Trzymaj dziecko za r�czk�, kiedy b�dzie stawia�o kroki. Gdy dojdzie do klock�w, b�dzie musia�o podnie�� n�k�, by pokona� przeszkody. ? Poka� maluchowi, jak si� maszeruje. B�dzie tym za- chwycony, a przy okazji b�dzie wykonywa� wspania�e �wiczenie rozwijaj�ce mi�nie. ? Kiedy ju� malec b�dzie bez trudu pokonywa� klocki, ustaw mu troszeczk� wy�sze przeszkody. B�d� one dla niego nowym wyzwaniem. ? Przekraczaj�c razem klocki, powiedz dziecku, �e prze- nosicie n�ki nad nimi. ? Spr�bujcie te� chodzi� wko�o klock�w. TWOJE DZIECKO UCZY SI� UTRZYMYWA� R�WNOWAG� 54 Gry i zabawy z niemowlakami 9-12 miesi�cy Gdzie jest dzwoneczek? ?:? Do tej zabawy potrzebne s� trzy niedu�e kartoniki po mleku, papier kolorowy i ta�ma klej�ca. ? Oklej dwa kartoniki papierem tego samego koloru, a trzeci inaczej. ? W�� do trzeciego kartonika dzwoneczek lub inny przed- miot wydaj�cy d�wi�k. DOK�ADNIE zaklej ta�m� kar- toniki. ? Podaj maluchowi kartonik i naucz go nim potrz�sa�. ? Kiedy podasz kartonik, kt�ry przy potrz�saniu wydaje d�wi�k, oka� zainteresowanie, a dziecko r�wnie� zare- aguje. ? Pom� maluchowi rozr�nia� kolory, wybieraj�c d�wi�- cz�cy kartonik. TWOJE DZIECKO UCZY SI� ROZRӯNIANIA D�WI�K�W I KOLOR�W Zabawy, kt�re ucz� i rozwijaj� 55 9-12 miesi�cy Po�cig za pi�k� ? �ciganie pi�ki i przynoszenie jej jest wspania�ym �wi- czeniem ruchowym. ? Poszukaj pi�ki pla�owej i skulnij j� z pag�rka. Popro� malucha, by j� goni�. Kiedy malec dogoni pi�k�, poka� mu, jak ma j� odkuln�� w twoim kierunku lub, je�li potrafi ju� chodzi�, popro�, by j� przyni�s�. ? Maluchy uwielbiaj� t� zabaw� i nigdy nie maj� jej dosy�. ? Odbij pi�k� o �cian� tak, by uderzy�a o ziemi� w pobli�u malca. Z wielkim entuzjazmem b�dzie pr�bowa� j� z�apa�. ? Podaj dziecku pi�k� i przypatrz si�, co z ni� zrobi. Je�li b�dzie pr�bowa� ci� na�ladowa�, dogo� pi�k� i przynie� mu j�. TWOJE DZIECKO UCZY SI� BAWI� PI�K� 9-12 miesi�cy Buty, buty, buty ? Do zabawy potrzebnych jest kilka par but�w. ? Wybierz jeden but, a z reszty zr�b stert� w innej cz�ci pokoju. ? Podaj but dziecku i popro�, by znalaz�o jego par�. ? Je�li malec b�dzie mia� problemy, pom� mu odnale�� drugi but. Zwr�� uwag� dziecka na charakterystyczn� cech� but�w, by zrozumia�o, �e stanowi� one par�, np. kokardk�, wz�r, kolor, kszta�t, itp. ? Wybierz maluchowi inny but ze sterty i sprawd�, czy potrafi znale�� jego par�. Po kilku pr�bach malec z �a- two�ci� poradzi sobie z tym zadaniem. TWOJE DZIECKO UCZY SI� ZDOLNO�CI DOPASOWYWANIA 56 Gry i zabawy z niemowlakami Zabawy, kt�re ucz� i rozwijaj� 57 9-12 miesi�cy Daj mi zabawk� Wybierz trzy ulubione zabawki malca. We� ka�d� z nich do r�ki, wymieniaj�c jej nazw�. Ustaw je wszystkie przed dzieckiem. Wym�w nazw� jed- nej z zabawek i popro� o ni�. Kiedy maluch si�gnie po w�a�ciw� zabawk�, pochwal go z entuzjazmem. Schowaj jedn� z zabawek za plecami i zapytaj dziecko, gdzie ona jest. Nast�pnie wyci�gnij j� zza plec�w. Schowaj zabawk� za plecami maluszka. Zapytaj go, gdzie jest zabawka. Wkr�tce dziecko zrozumie, �e zabaw- ka �schowa�a si�" za jego plecami. TWOJE DZIECKO UCZY SI� SPRAWNO�CI J�ZYKOWEJ 58 Gry i zabawy z niemowlakami wzmacniaj�ce wi� emocjonaln� 0-3 miesi�cy Czas tylko dla was Noworodki reaguj� na d�wi�k i dotyk. Za ka�dym razem, kiedy bierzesz dziecko na r�ce i m�wisz do niego, budu- jesz mi�dzy wami zaufanie. Male�stwo zaczyna rozpo- znawa� ton twego g�osu i ciep�o twoich ramion. Staraj si� by� konsekwentna w sposobie, w kt�rym trzy- masz dziecko, w tym co do niego m�wisz oraz w tonie twego g�osu. Wkr�tce maluszek zacznie gurzy� i u�miecha� si� do cie- bie. W ten w�a�nie spos�b wyrazi ci swoj� mi�o��. TWOJE DZIECKO UCZY SI� ZAUFANIA 0-3 miesi�cy Zabawki, kt�re m�wi� ? Zabawa ta wymaga spokoju. ?> Wok� ��eczka poustawiaj r�ne pluszowe zwierz�tka i zabawki. Niekt�re z nich powinny by� na tyle ma�e, by dziecko mog�o chwyci� je r�czk�. ? Trzymaj zabawk� przed oczami dziecka, a nast�pnie udawaj, �e zabawka si� porusza i m�wi do malca: �Cze�� ma�a", �Jak si� masz, ma�a?", itd. ? Dziecko b�dzie pr�bowa�o j� schwyci�, a gdy mu si� po- wiedzie, b�dzie bardzo zadowolone. ? Zabawki mog� mie� r�ne kszta�ty, r�n� wielko�� i po- wierzchni�. Udaj�c, �e zabawki m�wi�, zmieniaj g�os. Dziecko ma wtedy okazj� us�yszenia r�nych d�wi�k�w. ? Zabawa wspaniale rozwija sprawno�ci motoryczne i s�u- chowe. 60 Gry i zabawy z niemowlakami TWOJE DZIECKO UCZY SI� SPRAWNO�CI J�ZYKOWEJ Zabawy wzmacniaj�ce wi� emocjonaln� 61 0-3 miesi�cy Gruchanie i pieszczoty Malutkie niemowl�ta wydaj� d�wi�ki zwane gurzeniem. Male�stwo gurzy, gdy jest czym� zainteresowane. Gruchaj razem z maluszkiem. We� przedmiot o jaskra- wych kolorach i trzymaj go blisko dziecka. Kiedy zacznie na jego widok gurzy�, odpowiedz mu tak samo i przytul go do siebie. Szybko zorientujesz si�, co sprawia dziecku najwi�ksz� przyjemno��. Kiedy niemowl�ta odkrywaj�, �e wydawane przez nie d�wi�ki podobaj� si� innym osobom, gurz� coraz wi�cej. Sprzyja to wczesnemu rozwojowi j�zyka i mowy. TWOJE DZIECKO UCZY SI� SPRAWNO�CI J�ZYKOWEJ 62 Gry i zabawy z niemowlakami 0-3 miesi�cy Zabawa w kopanie Niemowl�ta uwielbiaj� podnosi� n�ki i nimi kopa�. Bar- dzo wcze�nie opanowuj� umiej�tno�� wk�adania palc�w n�g do buzi. Pomo�esz maluchowi �wiczy� kopanie, uk�adaj�c mu przy n�kach piszcz�ce i pluszowe zabawki lub daj�c mu do kopania swoj� r�k�. Przedmioty, kt�re dziecko ma kopa�, wk�adaj do ��e- czka pojedynczo. We� jasiek, przytrzymaj go przy n�kach ma�ej i pozw�l, by go kopa�a. TWOJE DZIECKO UCZY SI� GIMNASTYKOWA� Zabawy wzmacniaj�ce wi� emocjonaln� 63 0-3 miesi�cy Widz� ci�! Le��c na plecach, po�� sobie na brzuchu malca. Wypo- wiedz jego imi� i lekko go unie� zach�caj�c, by podni�s� g��wk� i na ciebie spojrza�. Powt�rz zabaw� wielokrotnie, chwal�c maluszka za ka�- dym razem, gdy zdo�a unie�� g��wk�. Powt�rz zabaw�, uk�adaj�c dziecko na brzuszku na pod- �odze. Trzymaj przed nim kolorowy przedmiot i zach�caj go do podniesienia g��wki. Nie szcz�d� pochwa� za ka�dym razem, gdy mu si� po- wiedzie. TWOJE DZIECKO UCZY SI� PODNOSZENIA G��WKI 64 Gry i zabawy z niemowlakami 0-3 miesi�cy Pog�aszcz mnie ?:? Zabawa ta wspaniale umacnia wi� uczuciow� i zach�ca do okazywania sobie wzajemnej mi�o�ci. ? Poszukaj r�nych, mi�ych w dotyku przedmiot�w, kt�- rymi mo�na g�aska� malca. Doskonale nadaj� si� do te- go, np. kocyk, kawa�ek jedwabiu, pi�rko lub szmaciana pi�eczka. ? G�aszcz�c maluszka, nu� cichutko jak�� melodi�, np. ko- �ysank�. ? Nuc�c, pocieraj po kolei paluszki od r�czek i n�ek. Nie- mowl�ta bardzo to lubi�. ? Nast�pnie powt�rz zabaw�, g�adz�c paluszki malca ka�- dym z przedmiot�w. UMACNIA SI� MI�DZY WAMI WIʏ UCZUCIOWA Zabawy wzmacniaj�ce wi� emocjonaln� 65 0-3 miesi�cy Zabawy pacynk� ? Za�� ma�� pacynk� na palec wskazuj�cy. Poruszaj ni� i udawaj, �e m�wi do dziecka. Wypowiedz imi� malca. ? Poruszaj pacynk� w g�r� i w d�, obserwuj�c czy malu- szek pod��a za ni� wzrokiem. ? Zataczaj pacynk� ko�a. ? Gdy dziecko zacznie pod��a� za ni� wzrokiem, wypr�buj inne ruchy. TWOJE DZIECKO UCZY SI� UMIEJ�TNO�CI OBSERWOWANIA 0-3 miesi�cy Korale dla malca + Poszukaj kolorowego naszyjnika lub sznura korali, kt�re mo�na nosi� na szyi. ? Za�� korale na czas karmienia. ?:? W chwilach odpoczynku malec b�dzie m�g� spojrze� na co� kolorowego. ? Dziecko b�dzie bardziej zainteresowane, gdy zaczniesz nimi potrz�sa�. ? Ogl�daj�c kolory i s�uchaj�c twojego koj�cego g�osu, ma- luszek poczuje si� zadowolony i szcz�liwy. TWOJE DZIECKO UCZY SI� ROZRӯNIANIA KOLOR�W 66 Gry i zabawy z niemowlakami Zabawy wzmacniaj�ce wi� emocjonaln� 67 0-3 miesi�cy Cap za n�ki! ? Jest to �wie