Prawo spadkowe El�bieta Skowro�ska-Bocian prof. dr hab, nauk prawnych Uniwersytet Warszawski 3. wydanie rozszerzone i zaktualizowane WYDAWNICTWO C. H. BECK WARSZAWA 2003 Redakcja: Izabela Dorf Przedmowa do trzeciego wydania Niniejszy podr�cznik stanowi trzeci, po podr�cznikach prof. J. Gwiazdomor-skiego i J. St. Pi�towskiego, wyk�ad prawa spadkowego powsta�y pod rz�dem Kodeksu cywilnego. Opracowanie adresowane jest przede wszystkim do student�w wydzia��w prawa, kt�rzy w toku wyk�adu prawa cywilnego zaznajamiaj� si� tak�e z zagadnieniami prawa spadkowego. Natomiast w mniejszym stopniu jego odbiorcami b�d� podmioty stosuj�ce prawo, chocia� przedstawione zostan� tak�e pewne zagadnienia o charakterze praktycznym. Od ukazania si� drugiego wydania podr�cznika up�yn�y ponad trzy lata. W tym czasie uleg� zmianie stan prawny, zar�wno z uwagi na nowelizacj� Kodeksu cywilnego, jak i z uwagi na donios�y wyrok Trybuna�u Konstytucyjnego z 31.1.2001 r. orzekaj�cy o zgodno�ci z Konstytucj�RJ? przepis�w normuj�cych ustawowe dziedziczenie gospodarstw rolnych. St�d niezb�dne sta�o si� uwzgl�dnienie w toku wywod�w wspomnianych zmian. Ponadto rozbudowane zosta�y w niewielkim zakresie pewne fragmenty rozwa�a� w celu uczynienia ich � bardziej precyzyjnymi. Jednak w swojej podstawowej tre�ci, jak r�wnie� w zakresie sposobu prezentowania poszczeg�lnych zagadnie�, podr�cznik nie uleg� zmianie. Stan prawny uwzgl�dniono na dzie� 1.7.2003 r. Warszawa, lipiec 2003 r. El�bieta Skowro�ska-Bocian � Wydawnictwo C. H. Beck 2003 Sk�ad i �amanie: Wydawnictwo C. H. Beck, Warszawa Druk i oprawa: Drukarnia WN ALFA- WERO Sp. z o.o. ISBN 83-7387-193-4 Przegl�d tre�ci Str. Nb. Przedmowa do trzeciego wydania................................................................. V Wykaz skr�t�w............................................................................................... XXI Wykaz literatury....................................................................................;.:......XXIII Rozdzia� I. Uwagi wprowadzaj�ce.............................................................. 1 1 � 1. Podstawowe poj�cia.......................................................................... 1 1 � 2. Ewolucja prawa spadkowego w okresie po II wojnie �wiatowej.. 2 6 � 3. �r�d�a i systematyka obowi�zuj�cego prawa spadkowego............ 4 7 � 4. Literatura polskiego prawa spadkowego......................................... 7 10 J Rozdzia� II. Poj�cie i sk�ad spadku............................................................. 10 11 � 5. Spadek w og�lno�ci.......................................................................... 10 11 � 6. Prawa wchodz�ce w sk�ad spadku.................................................. 17 28 � 7. Obowi�zki wchodz�ce w sk�ad spadku........................................... 20 32 � 8. Gospodarstwo rolne oraz wk�ad gruntowy w rolniczej sp�dzielni produkcyjnej jako element spadku.............................., 26 41 Rozdzia� III. Dziedziczenie. Zagadnienia og�lne...................................... 28 43 � 9. Poj�cie dziedziczenia........................................................................ 28 43 � 10. Podmiotowe prawo do dziedziczenia............................................ 29 44 � 11. Powo�anie do spadku...................................................................... 32 45 � 12. Otwarcie i nabycie spadku............................................................. 33 46 � 13. Zdolno�� do dziedziczenia............................................................. 36 49 � 14. Niegodno�� dziedziczenia............................................................... 40 53 � 15. Zrzeczenie si� dziedziczenia.......................................................... 47 61 Rozdzia� IV. Dziedziczenie ustawowe......................................................... 49 62 � 16. Uwagi og�lne.................................................................................. 49 62 � 17. Porz�dek dziedziczenia................................................................... 54 67 � 18. Ustawowe dziedziczenie gospodarstwa rolnego i wk�adu gruntowego w rolniczej sp�dzielni produkcyjnej.......................... 60 72 Rozdzia� V. Testament jako podstawa dziedziczenia................................ 67 77 � 19. Testament jako szczeg�lna czynno�� prawna............................... 67 77 � 20. Sporz�dzenie testamentu................................................................. 70 81 � 21. Odwo�anie testamentu.................................................................... 74 89 VIII Przegl�d tre�ci Str. Nb. � 22. Wyk�adnia testamentu..................................................................... 77 95 � 23. Niewa�no�� i bezskuteczno�� testamentu...................................... 78 96 � 24. Otwarcie i og�oszenie testamentu.................................................. 82 100 Rozdzia� VI. Forma testamentu.................................................................. 83 101 � 25. Uwagi og�lne.................................................................................. 83 101 � 26. Testamenty zwyk�e......................................................................... 85 103 � 27. Testamenty szczeg�lne................................................................... 90 112 �28. �wiadkowie testamentu.................................................................. 96 120 Rozdzia� VII. Tre�� testamentu................................................................... 99 125 � 29. Zagadnienia og�lne......................................................................... 99 125 � 30. Ustanowienie spadkobiercy............................................................ 102 128 � 31. Inne rozrz�dzenia testamentowe.................................................... 108 138 Rozdzia� VIII. Stanowisko prawne spadkobiercy..................................... 119 155 � 32. O�wiadczenie o przyj�ciu lub odrzuceniu spadku........................ 119 155 ( � 33. Stwierdzenie nabycia spadku......................................................... 129 169 � 34. Ochrona dziedziczenia.................................................................... 134 177 � 35. Odpowiedzialno�� spadkobierc�w za d�ugi spadkowe................. 138 182 � 36. Odpowiedzialno�� spadkobierc�w za d�ugi spadku, w kt�rego sk�ad wchodzi gospodarstwo rolne................................................. 149 199 Rozdzia� IX. Zachowek................................................................................ 152 201 � 37. Ochrona interes�w najbli�szych krewnych zmar�ego................... 152 201 � 38. Podmioty uprawnione do zachowku.............................................. 153 203 � 39. Zobowi�zani z tytu�u zachowku.................................................... 155 207 � 40. Wysoko�� zachowku....................................................................... 157 209 � 41. Szczeg�owe zagadnienia dotycz�ce zachowku............................ 160 213 � 42. Ustalanie zachowku, gdy w sk�ad spadku wchodzi gospodarstwo rolne.......................................................................... 164 218 Rozdzia� X. Wsp�lno�� maj�tku spadkowego i dzia� spadku.................. 166 219 � 43. Wsp�lno�� maj�tku spadkowego................................................... 166 219 � 44. Dzia� spadku................................................................................... 170 224 Rozdzia� XI. Umowy dotycz�ce spadku..................................................... 187 253 � 45. Zagadnienia og�lne......................................................................... 187 253 � 46. Umowa o zbycie spadku lub udzia�u w spadku........................... 188 255 Rozdzia� XII. Zagadnienia szczeg�owe..................................................... 194 262 � 47. Mi�dzyczasowe prawo spadkowe.................................................. 194 262 � 48. Dziedziczenie cudzoziemc�w......................................................... 196 265 Indeks ........................................................................................................... 199 Spis tre�ci Str. Nb. Przedmowa do trzeciego wydania................................................................. V Wykaz skr�t�w............................................................................................... XXI Wykaz literatury............................................................................................. XXIII Rozdzia� I. Uwagi wprowadzaj�ce....................................................J........ 1 1 � 1. Podstawowe poj�cia.......................................................................... 1 1 � 2. Ewolucja prawa spadkowego w okresie po II wojnie �wiatowej.. 2 6 � 3. �r�d�a i systematyka obowi�zuj�cego prawa spadkowego............ 4 7 1. Uwagi og�lne........................................................................... 4 7 II. Systematyka ksi�gi IV KC....................................................... 4 8. III. Dziedziczenie gospodarstw rolnych........................................ 5 9 � 4. Literatura polskiego prawa spadkowego......................................... 7 10 Rozdzia� II. Poj�cie i sk�ad spadku............................................................. 10 11 � 5. Spadek w og�lno�ci.......................................................................... 10 11 I. Spadek - okre�lenie og�lne..................................................... 10 11 II. Prawa i obowi�zki wchodz�ce w sk�ad spadku....................... 11 12 III. Prawa i obowi�zki wy��czone ze spadku................................. 11 13 �. Prawa i obowi�zki nie maj�ce charakteru cywilnoprawnego................................................................ 11 13 2. Prawa i obowi�zki o charakterze niemaj�tkowym.......... 12 14 3. Prawa i obowi�zki �ci�le zwi�zane z osob� spadkodawcy....................................................................... 12 15 4. Prawa i obowi�zki przechodz�ce na okre�lone osoby niezale�nie od tego czy s� one spadkobiercami.................. 15 23 � 6. Prawa wchodz�ce w sk�ad spadku.................................................. 17 28 I. Uwagi og�lne........................................................................... 18 28 II. Prawa rzeczowe....................................................................... 18 29 1. Podmiotowe prawa rzeczowe.......................................... 18 29 2. Posiadanie........................................................................ 19 29 III. Prawa z zakresu zobowi�za�................................................... 19 30 1. Zasada og�lna.................................................................. 19 30 2. Roszczenia odszkodowawcze......................................... 19 30 3. Prawa wynikaj�ce z um�w.............................................. 19 30 IV. Ekspektatywa........................................................................... 20 31 � 7. Obowi�zki wchodz�ce w sk�ad spadku........................................... 20 32 I. Uwagi og�lne........................................................................... 20 32 X Spis tre�ci Str. Nb. II. Obowi�zki, kt�rych podmiotem by� spadkodawca.................. 21 33 1. Zasada og�lna.................................................................. 21 33 2. Obowi�zki prawnorzeczowe........................................... 21 33 3. Zobowi�zania.................................................................. 21 33 4. Obowi�zki prawnorodzinne............................................ 22 33 III. Obowi�zki, kt�re nie ci��y�y na spadkodawcy........................ 22 34 IV. Obowi�zki zwi�zane z otwarciem spadku............................... 22 35 1. Uwagi og�lne.................................................................. 22 35 2. Koszty post�powania spadkowego.................................. 23 36 3. Koszty pogrzebu oraz koszty zwi�zane z chorob� spadkodawcy....................................................................... 23 37 4. Pozosta�e d�ugi spadkowe............................................... 24 38 � 8. Gospodarstwo rolne oraz wk�ad gruntowy w rolniczej sp�dzielni produkcyjnej jako element spadku............................... 26 41 Rozdzia� III. Dziedziczenie. Zagadnienia og�lne...................................... 28 43 � 9. Poj�cie dziedziczenia........................................................................ 28 43 � 10. Podmiotowe prawo do dziedziczenia............................................ 29 44 � 11. Powo�anie do spadku...................................................................... 32 45 � 12. Otwarcie i nabycie spadku............................................................. 33 46 1. Otwarcie spadku....................................................................... 33 46 1. �mier� spadkodawcy....................................................... 33 46 2. Uznanie za zmar�ego....................................................... 34 46 3. Akt zgonu. S�dowe stwierdzenie zgonu......................... 34 46 II. Nabycie spadku........................................................................ 35 47 1. Nabycie ex leg�............................................................... 35 47 2. Sukcesja generalna.......................................................... 35 48 � 13. Zdolno�� do dziedziczenia............................................................. 36 49 I. Uwagi og�lne........................................................................... 36 49 1. A zdolno�� prawna.......................................................... 36 49 2. Niezdolno�� wzgl�dna i bezwzgl�dna............................. 36 49 II. Zdolno�� do dziedziczenia - kategorie podmiot�w................. 38 50 1. Dziecko pocz�te.............................................................. 38 50 2. Osoba prawna.................................................................. 38 51 3. Chwila decyduj�ca dla zdolno�ci dziedziczenia............. 39 52 � 14. Niegodno�� dziedziczenia............................................................... 40 53 I. Uwagi og�lne........................................................................... 40 53 1. Poj�cie............................................................................. 40 53 2. Konstrukcja prawna niegodno�ci.................................... 40 53 3. Kr�g podmiotowy............................................................ 40 53 (I. Stwierdzenie niegodno�ci........................................................ 41 54 1. Proces.............................................................................. 41 54 .v . 2. Osoby uprawnione do wyst�pienia z pow�dztwem........ 41 54 �.V 3. Termin............................................................................. 41 54 4. Skutki.............................................................................. 42 55 III. Przyczyny niegodno�ci............................................................ 42 56 1. Wyliczenie....................................................................... 42 56 Spis tre�ci AI Str. Nb. 2. Umy�lne, ci�kie przest�pstwo przeciwko spadkodawcy....................................................................... 42 57 3. Naruszenie swobody testowania..................................... 43 58 4. Dzia�ania przeciwko testamentowi.................................. 44 59 IV. Przebaczenie............................................................................ 45 60 1. Funkcje............................................................................ 45 60 2. Charakter prawny............................................................ 46 60 3. Forma.............................................................................. 46 60 � 15. Zrzeczenie si� dziedziczenia.......................................................... 47 61 I. Umowa..................................................................................... 47 61 II. Podmioty.................................................................................. 47 61 III. Przedmiot................................................................................. 47 61 IV. Skutki....................................................................................... 48 61 Rozdzia� IV. Dziedziczenie ustawowe. 49 62 � 16. Uwagi og�lne........................................................'.......................... I. Pierwsze�stwo testamentu....................................................... II. Kr�g spadkobierc�w................................................................ 1. Okre�lenie........................................................................ 2. Zst�pni; osoby przysposobione....................................... 3. Ma��onek......................................................................... 4. Kolejno�� dziedziczenia.................................................. � 17. Porz�dek dziedziczenia.................................................................. 1. Dziedziczenie spadkobierc�w grupy pierwszej....................... 1. Ma��onek i dzieci............................................................ 2. Dzieci i dalsi zst�pni...................................................... II. Dziedziczenie spadkobierc�w grupy drugiej........................... 1. Okre�lenie kr�gu spadkobierc�w.....;............................. 2. Ma��onek........................................................................ 3. Rodzice i rodze�stwo..................................................... 4. Ma��onek jako jedyny spadkobierca............................... III. Dziedziczenie Skarbu Pa�stwa................................................ IV. Sytuacja dziadk�w spadkodawcy........................................... � 18. Ustawowe dziedziczenie gospodarstwa rolnego i wk�adu gruntowego w rolniczej sp�dzielni produkcyjnej......................... 1. Uwagi og�lne.......................................................................... II. Przes�anki dziedziczenia.......................................................... 1. Wyliczenie...................................................................... 2. Sta�a praca przy produkcji rolnej................................... 3. Przygotowanie zawodowe.............................................. 4. Ma�oletnio��, pobieranie nauki zawodu i ucz�szczanie do szk�.............................................................................. 5. Niezdolno�� do pracy..................................................... III. Porz�dek dziedziczenia........................................................... 1. Ma��onek i dzieci........................................................... 2. Rodze�stwo.................................................................... 3. Rodzice........................................................................... 4. Skarb Pa�stwa................................................................ 49 49 50 50 50 51 53 54 54 54 55 56 56 56 56 58 59 60 60 60 62 62 62 62 63 63 63 63 64 64 64 62 62 63 63 64 65 66 67 67 67 67 68 68 68 69 69 70 71 72 72 73 73 73 73 73 73 74 74 74 74 74 XII Spis tre�ci Str. Nb. IV. Ocena istniej�cego uregulowania............................................ 65 75 V. Dziedziczenie wk�adu gruntowego.......................................... 65 76 Rozdzia� V. Testament jako podstawa dziedziczenia................................ 67 77 � 19. Testament jako szczeg�lna czynno�� prawna............................... 67 77 I. Uwagi og�lne........................................................................... 67 77 II. Cechy testamentu..................................................................... 68 78 III. Wy��czno�� testamentu............................................................ 69 79 � 20. Sporz�dzenie testamentu................................................................. 70 81 I. Zdolno�� testowania................................................................. 70 81 U. Wola testowania....................................................................... 71 82 1. Poj�cie............................................................................. 71 82 2. Wady o�wiadczenia woli................................................. 71 83 , � 3. Brak �wiadomo�ci lub swobody...................................... 72 84 4. B��d................................................................................. 72 85 ' 5. Gro�ba............................................................................. 73 86 6. Niewa�no�� testamentu................................................... 73 87 .'" III. Zakaz testament�w wsp�lnych................................................ 73 88 � 21. Odwo�anie testamentu.................................................................... 74 89 I. Uwagi og�lne........................................................................... 74 89 II. Sposoby odwo�ania.................................................................. 74 89 1. Wyliczenie....................................................................... 74 89 2. Sporz�dzenie nowego testamentu................................... 75 90 3. Zniszczenie testamentu................................................... 76 91 4. Dokonanie zmian............................................................. 76 92 III. Skutki odwo�ania..................................................................... 76 93 � 22. Wyk�adnia testamentu..................................................................... 77 95 � 23. Niewa�no�� i bezskuteczno�� testamentu...................................... 78 96 I. Niewa�no�� testamentu............................................................ 78 96 1. Przyczyny........................................................................ 78 96 2.Niewa�no�� �art. 945 KC............................................... 78 96 II. Bezskuteczno�� testamentu...................................................... 79 97 III. Konwersja testamentu.............................................................. 80 98 1. Poj�cie............................................................................. 80 98 2. Konwersja testamentu..................................................... 80 98 IV. Stwierdzenie niewa�no�ci testamentu...................................... 81 99 � 24. Otwarcie i og�oszenie testamentu.................................................. 82 100 Rozdzia� VI. Forma testamentu.................................................................. 83 101 � 25. Uwagi og�lne.................................................................................. 83 101 I. Formalizm testamentu.............................................................. 83 101 II. Testamenty zwyk�e i szczeg�lne.............................................. 84 102 � 26. Testamenty zwyk�e......................................................................... 85 103 1. Testament holograficzny (w�asnor�czny)................................ 85 103 1. Przes�anki wa�no�ci........................................................ 85 103 2. Pismo............................................................................... 85 103 3. Podpis.............................................................................. 86 104 Spis tre�ci Str. Nb. 4. Data................................................................................. 86 105 II. Testament notarialny................................................................ 87 106 III. Testament allograficzny........................................................... 88 107 1. Przes�anki wa�no�ci........................................................ 88 107 2. Ustne o�wiadczenia woli................................................. 88 108 3. Osoba przyjmuj�ca o�wiadczenie................................... 89 109 4. Protok�........................................................................... 89 110 5. �wiadkowie..................................................................... 90 111 � 27. Testamenty szczeg�lne................................................................... 90 112 1. Testament ustny....................................................................... 90 112 1. Przes�anki wa�no�ci........................................................ 90 112 2. Obawa rych�ej �mierci..................................................... 90 113 3. Okoliczno�ci szczeg�lne................................................. 91 114 4. O�wiadczenie spadkodawcy............................................: 92 115 5. �wiadkowie..............................................................,..../ 92 116 6. Stwierdzenie tre�ci testamentu........................................ 92 117 7. Pismo............................................................................... 93 117 8. Zeznania �wiadk�w......................................................... 93 117 9. Relacja pomi�dzy sposobami stwierdzenia tre�ci testamentu............................................................................ 94 117 II. Testament na polskim statku morskim lub powietrznym........ 94 118 III. Testament wojskowy................................................................ 95 119 � 28. �wiadkowie testamentu.................................................................. 96 120 1. Rola �wiadk�w......................................................................... 96 120 II. Zdolno�� pe�nienia roli �wiadka.............................................. 96 121 1. Uwagi og�lne.................................................................. 96 121 2. Niezdolno�� bezwzgl�dna............................................... 97 122 3. Niezdolno�� wzgl�dna..................................................... 97 123 III. �wiadkowie kwalifikowani...................................................... 98 124 Rozdzia� VII. Tre�� testamentu................................................................... 99 125 � 29. Zagadnienia og�lne......................................................................... 99 125 I. Konieczna tre�� testamentu...................................................... 99 125 II. Swoboda testowania................................................................. 101 126 1. Poj�cie............................................................................. 101 126 2. Ograniczenia.................................................................... 101 127 � 30. Ustanowienie spadkobiercy............................................................ 102 128 1. Powo�anie do dziedziczenia..................................................... 102 128 1. Okre�lenie osoby spadkobiercy....................................... 102 128 2. Zakaz powo�ania warunkowego i terminowego.............. 102 129 3. Przeznaczenie oznaczonej osobie poszczeg�lnych ; przedmiot�w........................................................................ 103 130 : 4. Wielko�� udzia��w.......................................................... 104 131 II. Testament negatywny. Wydziedziczenie.................................. 105 132 1. Testament negatywny...................................................... 105 132 2. Wydziedziczenie.............................................................. 105 133 3. Przyczyny wydziedziczenia............................................ 106 133 Aill 681 LH .....................;......................................... 881 Lt?l ..........""^........�"'�............buozoiubjSo osoujBizpoiModpo > Lgj \p\ ................................oSguzosfods EpAzjodsM pesbz E|o>[ 'L 9gl \\,\ .................................�EUOZ0IUEj8o3IU'0SOU[BIZp3IModpO 'Z 981 [-fl ..................................................................oujogo i�BA\n '[ 981 \p\ ...................................n^pcds npafAzjd od osoujuizpaiModpo 'III 581 Ot7! ...........................n>[pEds uispbfAzjd pszjd osou[e;zp3iA\odpo 'U t?8I 6LI ....................................................................EIU3Z3TUEJ3O > Lgl 5Lj .............................................Ejsi�oso �souiBizpoiModpo 'L L81 8LI ............................................oioSfod - osoujEizpaiModpo 'Z J8I 8LI ...............................................losouiEizpsiModpo sanjEz '| 381 8LI ...........................................................................sujoSo iS 281 8LI .................3A\o>ipEds ;3nip bz A\O0 181 Lii ..................................... 3)16201 yEBIUBMOSOJSSOJ>lEZ-L 081 /.L[ ................................lU3|->[pBds 0803E(BpEfA\ BJBIM BjqOQ "I 6/.I 9LI ......................................?TA -JSBU I )7J3'WE Op 3IUB{S3pO � I 6Z.I 9LI "" iu3i>[pEds iuA3EfEpB{/v\ v, E0J3iqo>ipBds Azpbmi Biii3Z3iizo 8/.1 9LI .................................................................3IU3IUMBp3ZJJ -C 8/.1 SLI ............................................................................IBSoapy > 8/,| CLl ..................lllXufA3E>|XpUIM UI3IU3Z3ZSOJ Z Bf3U3jn->[UO>l L 8/.I JLl ............................................................ 8/.I Kl ................................................................................ g/^1 ^L[ .........................................................X3J3iqO>lp Ul f eI ...........................................................................3U[o3o t lH fL\ ....................................................................BIU3Z3lzp31Zp 9/_j LL[ .....................................................qai33ZJj qoso buojijoo 'Z pEds U3IUME.ldn pOMOQ '1 EI3Aqt!U BlU3Zpj3IM)S I�fin pl\ 3L[ ...........................BIU3IMOUB)SOd o33UOOaiOMEjd EUBIIU2 'C LH [L{ ..................................................................B|UBIU3IUIIIOQ > 1l_\ \L\ ................................E1U3Z03ZJ0 J31>[EJEq3 XuA\XlEJEl>[3Q 'L lit ILI ............................................................................. 0/,[ 0LI ........................................................ QL\ 0LI ........................................................................... 691 6Z\ ...........................................................................sujoSo iSemh 'I 691 631 .........................................................n>{pBds B|3/(qBu 3iu3zpj3iA\j 891 821 ..................................................................BIU3Z3pBIA\SO 3S3JX H L9\ 11\ .....................................................BIU3Z3pBIMSO OSSUOZOJZ qsXuMBjd A\o->nn>[S po 3is ErasiAq3n op utiiu3x 'L /.9I LZ\ ...................................................................Bqzoj3| 991 93[ ..................................................................3U[o�o i9 991 921 ..........................................................IJOM EIU3Z3pEIMSO Xpt!�\ ' j91 9j| .........................................................nuiui.1311 n>[unjEM ze>[E2 ' ^9j 52i ....................................................................BzsniJBjiuisuiui Z3Z.ld E|U3Z3pEIA\SO BIU3Z01Z Op UIUUS^ 'Z L91 cii ....................................................nuiuus) nA\X{dn paruj� '1 L91 <vZ\ �LL� S9i tt\ � 191 LZ\ ........................................................................i^uBfSszjj x 291 L21 ........................................IJ313XZJ3IM M0S3J31UI BUOJipO 'I 291 L21 ...............n>[peds niusonzjpo o EiuszspEiMso 3souz33in>|SZ3g '\i (91 L2| ....................oSsuEiumzojop EpsfAzjd psoMiizoui >[BJa'2 091 ZZl ..............................................................................Wi>lS 1 091 m ...................................................................n>[pBds siussnzapo 'III 651 221 ..................................................EZSnUBJIUISUBJ] EfoEllj/is 'Z 6SI 121 .............................................................................3p3fod -t 6SI Icl ................................................................................EfSRlISUEJl U 851 021 .......................................................................EIU3Z3pEIA\SO IU3IU3ZO1Z pszjd X3J3iqo>)pBds EfsEniKs '^ /_5j Q2l .......................................tpAuMEjd psouuXz3 op i3sou|opz foupd %3EfBUI 3IU bqOSO Z3Zjd EIUSZSpEtMSO 3IU3Z0J2 'L 951 6(1 ....................ifoBpunj i emisuej nqjE>[s'Autui� Ef3BinXs'2 55] 6(1 ..........................................................ElU3Z3pEIA\SO 3S3JJ_ '[ SS1 611 ...........................................................................3U]o3o i�bmq 'i 551 611 ........................mjpBds niusonzjpo qnj npbfAzjd o siuszspEi/ASo '2L 8 551 611 .....................................ifajsi�o^ipeds .m�i!.id o^simoubjs "IHA lB!zPZ0H ^51 i\\ ................................................3MO1U31UE1S31 sfoAzodsAp 3uui -/y} L5[ /_[ [ ....................................MO>lZEIMOqO 1 MEjd 3I33IUSE3Ay\V 'L 25[ 9|i .......................................Aoa\euo>[Am i>[zfeiA\oqo i embjj -j 151 5(1 .................................niusaiBissj A3a\euo5(Aa\ aiuBjoMoj 15| 511 ........................................................... rHU3tUEJS3] 05[ 51| .....E|U333]Od BIUEUO51AM BIUBpEZ Op SUOIUMEjdn AqOSO > 6t>l t^I 1 ................................................................................??3J1 'L 8^1 1?11 .............................................................EuozBpqo Eqoso 'Z Ln Lii .............................................................................opsiba-i LV\ L� I ..................................................................................3IU333J0J 'U 9l7l 211 ........................................................eu]oj jsoiiio�srusit^ 01 5M 21 1 ................................................................. 3ILI3IUMEP3ZJJ '6 ^1 211 ...........................Aoj3iqosidEZ biuozszsoj ssouiESEaiA^ '8 L^7| [I) ......................................n>(UrHB� Op 03 BU0Z3EUZ0 ZSOZ-fl �/_ 21?[ UJ .................................pSOlUBSZOl Op 03 EH0Z3BUZ0 Z33Z>1'9 If I 011 .....................................................................nsidEz 3S3.il 'J Ot^l 011 .............................................................urairan ^utuem.'fr gL[ 601 ...............................................urasidEZ EuozEpqo Bqoso'L 6Ll 601 ....................................................................B3j3iqosidBZ-2 8L[ 801 .............................................................................Dpbfoj-i 8Ll 801 .........................................................................................sidBz'1 �L[ ^01 ....................................................3MO)U3UIEJS31 EIU3zpEZJZ0.l 3UU] '[L � /.L! 801 ............................................................................1S0JAz.!<J-L 9L1 /.Ol .................................................................... 9L[ L01 ............................................................. 5L( L01 ............................................3MOpS3Z3 3lU3Z3lzp3IzpA;\\ '5 t?L[ 901 .................................................................... AX psdA) sidg isp.ll A1X XVI Spis tre�ci Str. Nb. 6. Powo�anie si� na ograniczenie odpowiedzialno�ci......... 144 190 7. Granice odpowiedzialno�ci............................................. 144 191 8. Powr�t do odpowiedzialno�ci nieograniczonej............... 145 192 9. �Podst�pne" dzia�anie spadkobiercy............................... 145 192 . 10. Sp�ata d�ug�w.................................................................. 145 193 11. Ustawowe okre�lenie granic odpowiedzialno�ci............. 147 194 . 12. Solidarna odpowiedzialno�� wsp�spadkobierc�w......... 147 195 13. Ograniczona odpowiedzialno�� wsp�spadkobierc�w.... 147 196 14. Ograniczona i nieograniczona odpowiedzialno�� wsp�spadkobierc�w........................................................... 148 197 TV. Odpowiedzialno�� po dziale spadku........................................ 149 198 � 36. Odpowiedzialno�� spadkobierc�w za d�ugi spadku, w kt�rego sk�ad wchodzi gospodarstwo rolne................................................. 149 199 I. Uregulowania szczeg�lne........................................................ 149 199 II. Zastosowanie regu� og�lnych.................................................. 150 200 1. Odpowiedzialno�� przed przyj�ciem spadku.................. 150 200 2. Odpowiedzialno�� po przyj�ciu spadku.......................... 151 200 3. Odpowiedzialno�� po dziale spadku............................... 151 200 4. Odpowiedzialno�� za inne d�ugi..................................... 151 200 Rozdzia� IX. Zachowek................................................................................ 152 201 � 37. Ochrona interes�w najbli�szych krewnych zmar�ego................... 152 201 I. Mo�liwe uregulowania prawne................................................ 152 201 1. Cele instytucji.................................................................. 152 201 2. Rezerwa i zachowek........................................................ 152 202 3. Por�wnanie...................................................................... 153 202 � 38. Podmioty uprawnione do zachowku.............................................. 153 203 I. Podmioty uprawnione.............................................................. 153 203 II. Wy��czenia............................................................................... 154 204 III. Spadkobiercy uprawnieni do zachowku.................................. 154 205 IV. Powstanie roszczenia............................................................... 155 206 � 39. Zobowi�zani z tytu�u zachowku.................................................... 155 207 I. Spadkobiercy............................................................................ 155 207 II. Obdarowani.............................................................................. 156 208 1. Zasada og�lna.................................................................. 156 208 2. Zr�nicowana sytuacja obdarowanych........................... 156 208 3. Zaliczenie darowizny na poczet zachowku..................... 157 208 4. Odpowiedzialno�� kilku obdarowanych......................... 157 208 5. Upowa�nienie przemienne.............................................. 157 208 � 40. Wysoko�� zachowku....................................................................... 157 209 I. Udzia� stanowi�cy podstaw� obliczenia zachowku................. 157 209 II. Substrat zachowku................................................................... 158 210 III. Doliczanie darowizn................................................................ 159 211 1. Zasada.............................................................................. 159 211 2. Wy��czenia...................................................................... 159 211 IV. Obliczenie zachowku............................................................... 159 212 � 41. Szczeg�owe zagadnienia dotycz�ce zachowku............................ 160 213 Spis tre�ci XVII Str. Nb. I. Odpowiedzialno�� uprawnionego do zachowku...................... 160 213 1. Za zachowek.................................................................... 160 213 2. Za zapisy i polecenia....................................................... 160 214 II. Zmniejszenie zapis�w i polece�.............................................. 161 215 1. Uprzywilejowanie zachowku.......................................... 161 215 '~^-\ � 2. Spos�b zmniejszenia....................................................... 161 215 j 1 3. Dalszy zapis i polecenie.................................................. 162 215 -^ 4. Uprawniony do zachowku............................................... 162 215 5. Rzecz niepodzielna, jako przedmiot zapisu.................... 162 215 III. Przedawnienie roszczenia o zachowek.................................... 162 216 1. Przy dziedziczeniu testamentowym................................ 162 216 2. Przy dziedziczeniu ustawowym...................................... 163 216 3. Charakter prawny terminu............................................... 163 216 IV. Dziedziczenie roszczenia o zachowek..................................... 163 217 � 42. Ustalanie zachowku, gdy w sk�ad spadku wchodzi gospodarstwo rolne.......................................................................... 164 218 Rozdzia� X. Wsp�lno�� maj�tku spadkowego i dzia� spadku.................. 166 219 �43. Wsp�lno�� maj�tku spadkowego................................................... 166 219 1. Sytuacja prawna wsp�spadkobierc�w.................................... 166 219 1. Stosowanie przepis�w o wsp�w�asno�ci u�amkowej..... 166 219 2. Wsp�posiadanie i wsp�korzystanie.............................. 167 220 3. Ochrona praw wsp�spadkobierc�w............................... 167 221 4. Wsp�lno�� wierzytelno�ci............................................... 168 222 II. Zbycie udzia�u w przedmiocie nale��cym do spadku.............. 169 223 1. Wym�g zgody wsp�spadkobierc�w............................... 169 223 2. Skutki braku zgody.......................................................... 169 223 3. Skutki rozporz�dzenia..................................................... 169 223 � 44. Dzia� spadku................................................................................... 170 224 I. Og�lne zasady dzia�u spadku................................................... 170 224 1. Tymczasowy charakter wsp�lno�ci................................. 170 224 2. Istota dzia�u spadku......................................................... 170 225 3. Skutki dzia�u.................................................................... 171 225 4. Sposoby podzia�u............................................................ 171 226 5. Przedmiot dzia�u.............................................................. 172 227 II. Umowny dzia� spadku.............................................................. 172 228 1. Zgodna wola spadkobierc�w........................................... 172 228 2. Strony umowy................................................................. 172 229 3. Forma umowy................................................................. 173 229 4. Tre�� umowy................................................................... 173 229 5. Zaliczenie darowizn........................................................ 173 229 6. Wady o�wiadczenia woli................................................. 174 230 7. Dzia� cz�ciowy............................................................... 174 231 III. S�dowy dzia� spadku................................................................ 174 232 1. Uwagi og�lne.................................................................. 174 232 2. Podmiot legitymowany................................................... 175 233 3. Termin............................................................................. 175 233 XVIII Spis tre�ci Str. Nb. 4. Ustalenie sk�adu i warto�ci spadku................................. 176 234 5. Zakres kognicji s�du........................................................ 176 234 6. Podzia� fizyczny.............................................................. 177 235 7. Podzia� cywilny............................................................... 177 236 8. Wyb�r sposobu podzia�u................................................. 177 237 9. Sp�aty i dop�aty................................................................ 178 238 10. Podzia� ca�ego spadku................................................... 178 239 IV. Zaliczanie darowizn................................................................. 179 240 1. Uwagi og�lne.................................................................. 179 240 2. Wola spadkodawcy.......................................................... 179 241 3. Skutki zaliczenia............................................................. 180 242 4. Osoby zobowi�zane do zaliczenia................................... 180 243 5. Darowizny podlegaj�ce zaliczeniu.................................. 180 244 6. Zagadnienia szczeg�owe................................................ 181 245 7. Chwila okre�laj�ca warto�� darowizny........................... 181 245 8. Warto�� darowizny wy�sza od schedy spadkowej.......... 182 245 9. Zaliczanie darowizn, gdy w sk�ad spadku wchodzi gospodarstwo rolne............................................................. 182 246 10. Koszty wychowania i wykszta�cenia............................... 182 246 V. Dzia� spadku, w sk�ad kt�rego wchodzi gospodarstwo rolne.. 183 247 1. Zasady og�lne................................................................. 183 247 2. Dzia� fizyczny................................................................. 183 248 3. Dzia� cywilny.................................................................. 183 248 4. Sp�aty i dop�aty................................................................ 184 248 5. Uprawnienie do dalszego zamieszkiwania...................... 184 249 6. Zaliczanie udzia��w w gospodarstwie rolnym................ 184 250 VI. Skutki dzia�u spadku................................................................ 185 251 1. Ustalenie wsp�lno�ci....................................................... 185 251 2. R�kojmia za wady........................................................... 185 252 Rozdzia� XI. Umowy dotycz�ce spadku..................................................... 187 253 � 45. Zagadnienia og�lne......................................................................... 187 253 I. Umowy dotycz�ce spadku....................................................... 187 253 II. Zakaz zawierania um�w o spadek po osobie �yj�cej............... 187 254 � 46. Umowa o zbycie spadku lub udzia�u w spadku........................... 188 255 I. Og�lna charakterystyka........................................................... 188 255 II. Zagadnienia szczeg�owe........................................................ 189 256