Notki biograficzne autor�w: Prof. dr hab. Jan Barcz � kierownik Katedry Prawa Europejskiego w Kolegium Ekonomiczno - Spo�ecznym Szko�y G��wnej Handlowej w Warszawie. Prof. dr hab. Stanis�aw Biernat � kierownik Katedry Prawa Europejskiego Uniwersytetu Jagiello�skiego w Krakowie, Jean Monnet Professor of European Law, s�dzia Naczelnego S�du Administracyjnego. Prof. dr hab. W�adys�aw Czapli�ski � pracownik Instytutu Nauk Prawnych Polskiej Akademii Nauk w Warszawie. Mgr Anastazja Gajda � asystent w Katedrze Prawa Mi�dzynarodowego Publicznego i Europejskiego Mi�dzywydzia�owego Instytutu Prawa i Administracji Uniwersytetu Opolskiego Dr hab. Artur Nowak-Far � profesor w Zak�adzie Prawa Europejskiego Kolegium Ekonomiczno-Spo�ecznego Szko�y G��wnej Handlowej Dr Anna Przyborowska-Klimczak � adiunkt w Katedrze Prawa Mi�dzynarodowego Publicznego Uniwersytetu Marii Curie-Sk�odowskiej w Lublinie. Dr Ewa Skrzyd�o-Tefelska � adiunkt w Zak�adzie Prawa Wsp�lnot Europejskich Uniwersytetu im. Marii Curie-Sk�odowskiej w Lublinie. Prof. dr hab. Krzysztof W�jtowicz � kierownik Katedry Prawa Mi�dzynarodowego i Europejskiego na Wydziale Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytetu Wroc�awskiego. Prof. dr hab. Anna Wyrozumska � kierownik Zak�adu Prawa Europejskiego Instytucjonalnego Wydzia�u Prawa i Administracji oraz kierownik Podyplomowego Studium Prawa Europejskiego Uniwersytetu ��dzkiego. PRAWO UNII EUROPEJSKIEJ Zagadnienia systemowe Pod redakcj� Jana Barcza wydanie dugie uzupe�nine Zesp� autorski: Prof. dr hab. Jan Barcz Prof. dr hab. Stanis�aw Biernat Prof. dr hab. W�adys�aw Czapli�ski Mgr Anastazja Gajda Dr hab. Artur Nowak-Far Dr Anna Przyborowska-Klimczak Dr Ewa Skrzyd�o-Tefelska Prof. dr hab. Krzysztof W�jtowicz Prof. dr hab. Anna Wyrozumska , (. ,,.r ,.v,/ Wydawnictwo Prawo i Praktyka Gospodarcza 1 Wydawnictwo Prawo i Praktyka Gospodarcza 2003 Wszelkie prawa zastrze�one. �adna cz�� niniejszej publikacji nie mo�e by� reprodukowana, przechowywana i przetwarzana jako �r�d�o danych w jakiejkolwiek innej formie zapisu bez pisemnej zgody wydawcy. Opracowanie redakcyjne - Teresa Pawlak-Lis ' i ;�*��-"! Wydawnictwo Prawo i Praktyka Gospodarcza $p,. z o.o. 00-712 Warszawa ul. Meloman�w 2A/33 (22) 851 33 95, 851 07 41 e-mail: [email protected] http://www.wpipgcom.pl Warszawa 2003 ISBN 83-87611-40-9 Spis tre�ci Wykaz skr�t�w..............................................................................................21 Wst�p do wydania drugiego.......................................................................... 25 Wst�p do wydania pierwszego...................................................................... 26 1. Prawne aspekty procesu integracji europejskiej � rys historyczny (Anna Przyborowska-Klimczak).............................................................. 27 2. Charakter prawny i struktura Unii Europejskiej. Poj�cie prawa Unii (Jan Barcz)................................................................51 3. I filar Unii Europejskiej � integracja gospodarcza (W�adys�aw Czapli�ski).......................................................................... 75 4. II filar Unii Europejskiej � Wsp�lna Polityka Zagraniczna i Bezpiecze�stwa (Jan Barcz).............................................. 95 5. III filar Unii Europejskiej � Wsp�praca S�dowa i Policji w Sprawach Karnych (W�adys�aw Czapli�ski).......................................117 6. Unia Gospodarcza i Pieni�na (Artur Nowak-Far)............................... 133 7. System instytucjonalny UE (W�adys�aw Czapli�ski)............................. 153 8. �r�d�a prawa Unii Europejskiej (Stanis�aw Biernat) .............................181 9. Tworzenie prawa Unii Europejskiej (Stanis�aw Biernat)........................205"' 10. Prawo Unii Europejskiej a prawo pa�stw cz�onkowskich (Stanis�aw Biernat)............................................................................... 233 11. System ochrony prawnej (Anna Wyrozumska)......................................271 12. Pa�stwa cz�onkowskie a Unia Europejska (Anna Wyrozumska)..............................................................................307 13. Wsp�praca s�d�w pa�stw cz�onkowskich z ETS w ramach procedury pyta� prawnych (Stanis�aw Biernat).................................... 337 14. Jednostka w Unii Europejskiej (Anna Wyrozumska)............................ 355 15. Finansowanie Unii Europejskiej (Ewa Skrzyd�o-Tefelska)........................................................................ 385 16. Stosunki zewn�trzne Unii Europejskiej (Ewa Skrzyd�o-Tefelska)........................................................................ 397 17. Prawne aspekty procesu rozszerzenia Unii Europejskiej, Traktat akcesyjny (Jan Barcz)...............................................................425 18. Konstytucja RP z 1997 r. a cz�onkostwo Polski w Unii Europejskiej (Krzysztof W�jtowicz)..........................................459 19. Droga Polski do Unii Europejskiej (Artur Nowak-Far)................................................................................481 20. Prawne aspekty debaty nad przysz�o�ci� UE (Jan Barcz).............................................................................................501 Om�wienie wybranych orzecze� Europejskiego Trybuna�u Sprawiedliwo�ci (Anastazja Gajda).............................................515 5 Szczeg�owy spis tre�ci Wykaz skr�t�w..............................................................................................21 Wst�p do wydania drugiego.......................................................................... 25 Wst�p do wydania pierwszego...................................................................... 26 1. Prawne aspekty procesuintegracji europejskiej� rys historyczny (Anna Przyborowska-Klimczak).............................................................. 27 1.1. Poj�cie, zakres i modele integracji europejskiej............................................27 1.2. Og�lna charakterystyka koncepcji integracyjnych w Europie po II wojnie �wiatowej...................................................................................28 1.3. Traktat ustanawiaj�cy EWWiS......................................................................29 1.3.1. Postanowienia instytucjonalne......................................................... 30 1.3.2. Najwa�niejsze postanowienia prawa materialnego........................... 30 1.4. Projekty poszerzenia integracji europejskiej na inne dziedziny wsp�pracy pa�stw.........................................................................................31 1.4.1. Europejska Wsp�lnota Obronna.......................................................31 1.4.2. Europejska Wsp�lnota Polityczna..................................................... 32 1.5. Traktaty ustanawiaj�ce EWG i EWEA..........................................................33 1.5.1. Og�lna charakterystyka traktat�w ustanawiaj�cych EWG i EWEA...................................................................................33 ; � 1.5.2. Postanowienia dotycz�ce instytucji i Konwencja '.i'1 ... o niekt�rych wsp�lnych instytucjach...............................................34 ,-. 1.5.3. Najwa�niejsze postanowienia prawa materialnego........................... 35 1.6. Zmiany instytucjonalne i rozw�j terytorialny WE w latach 1958-1986.................................................................................... 36 1.6.1. Zmiany instytucjonalne....................................................................36 '''x':- 1.6.1.1. Traktat o fuzji...................................................................... 36 1.6.1.2. Powstanie Rady Europejskiej................................................. 36 "a? . . 1.6.2. Powszechne wybory do Parlamentu Europejskiego........................... 37 1.6.3. Rozw�j terytorialny WE.................................................................... 37 1.7. Jednolity Akt Europejski................................................................................38 1.7.1. Zmiany instytucjonalne....................................................................38 1.7.2. Poszerzenie materialnych kompetencji WE......................................39 1.8. Traktat o Unii Europejskiej ..........................................................................39 ?�=�?. 1.8.1. Og�lna charakterystyka TUE............................................................40 1.8.2. Ustanowienie UE...............................................................................40 rof 1.8.3. Postanowienia dotycz�ce instytucji....................................................41 1.8.4. Zmiany w prawie materialnym..........................................................41 ....,. 1.9. Ustanowienie Unii Gospodarczej i Pieni�nej..............................................42 1.9.1. Podstawy prawne i g��wne za�o�enia...............................................42 1.9.2. Etapy ustanowienia...........................................................................43 1.10. Rozw�j integracji europejskiej w latach dziewi��dziesi�tych......................43 1.10.1. Konferencja Mi�dzyrz�dowa 1996�1997......................................43 ;� . 1.10.2. Og�lna charakterystyka TA.............................................................44 1.10.3. Postanowienia dotycz�ce instytucji.................................................44 : 1.10.4. Inne zmiany przewidziane w TA.....................................................45 1.11. Traktat Nicejski...........................................................................................46 1.11.1. Konferencja Mi�dzyrz�dowa 2000..................................................46 1.11.2. Og�lna charakterystyka TN............................................................47 1.11.3. Postanowienia instytucjonalne .......................................................48 1.11.4. Inne zmiany przewidziane w TN....................................................48 1.11.5. Debata nad przysz�o�ci� UE............................................................49 2. Charakter prawny i struktura Unii Europejskiej. Poj�cie prawa Unii (Jan Barcz).................................................................51 2.1. Poj�cie organizacji mi�dzynarodowej.............................................................51 2.1.1. Definicja i g��wne rodzaje organizacji mi�dzynarodowych..............51 2.1.2. Prawo organizacji mi�dzynarodowej................................................. 52 2.1.3. Podmiotowo�� prawna organizacji mi�dzynarodowej ...................... 53 2.1.4. Poj�cie organizacji ponadnarodowej................................................. 54 2.2. Ustanowienie UE........................................................................................... 54 2.3. Struktura UE................................................................................................. 56 2.3.1. �Dach" UE........................................................................................ 56 2.3.1.1. Cele UE................................................................................. 56 2.3.1.2. Jednolite ramy instytucjonalne UE....................................... 57 2.3.1.3. Wsp�lne warto�ci UE........................................................... 57 2.3.2. Trzy filary UE.................................................................................... 58 2.3.3. �Fundament" UE.............................................................................. 61 2.3.3.1. Wzmocniona wsp�praca..................................................... 61 2.3.3.2. Zmiana traktat�w ustanawiaj�cych UE i WE......................64 2.3.3.3. Uzyskanie cz�onkostwa w UE...............................................65 2.3.3.4. Ramy czasowe istnienia UE i WE.........................................66 2.3.3.5. Wyst�pienie pa�stwa cz�onkowskiego z UE i WE................66 2.3.3.6. Wykluczenie z UE.................................................................67 2.4. Inne problemy strukturalne..........................................................................68 2.4.1. Terytorialny zakres obowi�zywania UE...................................'..........68 2.4.2. Personalny zakres obowi�zywania UE............................................... 69 2.4.3. Status j�zyk�w pa�stw cz�onkowskich UE........................................69 2.4.4. Symbole UE....................................................................................... 70 2.5. Charakter prawny UE................................................................................... 70 2.6. Poj�cie prawa UE........................................................................................... 72 3. I filar Unii Europejskiej � integracja gospodarcza (W�adys�aw Czapli�ski)............................................................................75 3.1. Cele i zasady og�lne integracji gospodarczej....................................... 75 3.1.1. Zakaz dyskryminacji ........................................................................ 76 3.1.2. Zasada lojalno�ci..............................................................................77 3.1.3. Zasada subsydiarno�ci i proporcjonalno�ci...................................... 77 3.1.4. Zasada r�wnowagi instytucjonalnej................................................. 78 3.2. Podstawowe rozwi�zania materialnoprawne................................................. 78 3.2.1. Swoboda przep�ywu towar�w............................................................ 79 3.2.2. Swoboda przep�ywu os�b.................................................................. 81 3.2.3. Swoboda �wiadczenia us�ug...............................................................83 3.2.4. Swoboda przep�ywu kapita�u............................................................84 3.2.5. Wsp�lna polityka konkurencji......................................................... 85 3.2.5.1. Zakaz karteli.........................................................................85 3.2.5.2. Nadu�ycia pozycji dominuj�cej............................................. 86 3.2.5.3. Pomoc pa�stwa.....................................................................88 3.2.6. Wsp�lna polityka handlowa ............................................................89 3.2.7. Wsp�lna polityka ochrony �rodowiska............................................90 3.2.8. Wsp�lna polityka rolna ...................................................................90 7 3.2.9. Wsp�lna polityka transportowa....................................................... 91 3.2.10. Harmonizacja prawa.......................................................................92 3.3. Europejska Wsp�lnota W�gla i Stali............................................................93 3.4. Europejska Wsp�lnota Energii Atomowej ....................................................93 4. II filar Unii Europejskiej � Wsp�lna Polityka Zagraniczna i Bezpiecze�stwa (Jan Barcz).................................................................. 95 4.1. Rozw�j...........................................................................................................95 4.1.1. Europejska Wsp�lnota Obronna...................................................... 96 4.1.2. Plany Fouchet'a................................................................................96 4.1.3. Europejska Wsp�praca Polityczna...................................................96 4.1.4. Jednolity Akt Europejski...................................................................97 4.1.5. Traktat o UE.....................................................................................98 4.2. Zasady WPZiB...............................................................................................98 4.2.1. To�samo��, sp�jno�� i solidarno�� w ramach WPZiB.....................98 4.2.2. Cele WPZiB......................................................................................99 4.3. Instrumenty dzia�ania WPZiB.......................................................................99 4.3.1. Zasady i og�lne wytyczne.................................................................99 4.3.2. Wsp�lne strategie.............................................................................99 4.3.3. Wsp�lne dzia�ania i wsp�lne stanowiska....................................... 100 4.3.4. Umacnianie wsp�pracy pa�stw cz�onkowskich............................. 100 4.4. Mechanizm decyzyjny..................................................................................101 4.4.1. Konstruktywne wstrzymanie si� od g�osu........................................101 4.4.2. Podejmowanie decyzji wi�kszo�ci� kwalifikowan�...........................101 4.4.3. Wzmocniona wsp�praca............................................................... 102 4.5. Organy WPZiB............................................................................................ 103 ,w 4.5.1. Rada Europejska.............................................................................. 103 4.5.2. Organy dzia�aj�ce na zasadzie zapo�yczenia.................................... 103 �',';�' 4.5.2.1. Rada.................................................................................... 103 ' �' � � 4.5.2.2. Parlament Europejski...........................................................104 4.5.2.3. Komisja Europejska..............................................................104 4.5.2.4. Prezydencja......................................................................... 105 "... 4.5.2.5. Wysoki Przedstawiciel do spraw WPZiB............................. 105 4.5.2.6. Komitet Sta�ych Przedstawicieli...........................................106 4.5.3. Organy WPZiB sui generis..............................................................106 LK.-.,............ 4.5.3.1. Komitet Polityczny i Bezpiecze�stwa...................................106 �ri*~.......;;.. . 4.5.3.2. Jednostka planowania strategicznego 1 : ......�.. ..... i wczesnego ostrzegania...................................................................107 4.5.3.3. Korespondenci europejscy...................................................107 4.5.3.4. Specjalni przedstawiciele......................................................107 4.6. Finansowanie WPZiB...................................................................................107 4.7. Stosowanie sankcji ekonomicznych............................................................ 108 4.8. Zawieranie um�w mi�dzynarodowych w ramach WPZiB ......................... 109 4.9. Nowy wymiar bezpiecze�stwa i obrony.......................................................110 4.9.1. Ustanowienie wsp�lnej polityki obronnej i wsp�lnej obrony.........110 4.9.2. Europejski system opanowywania kryzys�w....................................111 4.9.3. Klauzula nienaruszalno�ci...............................................................112 4.10. Rozw�j Wsp�lnej Europejskiej Polityki Bezpiecze�stwa i Obrony.............112 4.11. Perspektywy................................................................................................116 5. III filar Unii Europejskiej � Wsp�praca S�dowa i Policji w Sprawach Karnych (W�adys�aw Czapli�ski)...........................................................117 5.1. Pocz�tki wsp�pracy - uk�ady z Schengen...................................................117 5.2. Regulacja prawna III filara...........................................................................118 5.2.1. Rola instytucji w funkcjonowaniu III filara....................................119 5.2.1.1. Rada Europejska...................................................................119 5.2.1.2. Rada UE...............................................................................119 , 5.2.1.3. Komisja Europejska............................................................. 120 5.2.1.4. Trybuna� Sprawiedliwo�ci...................................................120 5.2.1.5. Parlament Europejski.......................................................... 120 5.2.2. Instrumenty prawne....................................................................... 121 5.2.2.1. Wsp�lne dzia�ania i wsp�lne stanowiska........................... 121 5.2.2.2. Konwencje mi�dzynarodowe..............................................123 5.2.2.3. Decyzje i decyzje ramowe................................................... 124 5.2.2.4. Instrumenty nieformalne...................................................124 5.2.3. Specyficzne rozwi�zania prawne uzupe�niaj�ce struktur� III filara........................................................................... 125 5.2.3.1. Klauzula pomostowa........................................................... 125 5.2.3.2. Klauzula gwarancyjna......................................................... 126 5.2.4. �ci�lejsza wsp�praca....................................................................... 126 5.2.4.1. Regulacje TUE w brzmieniu Traktatu z Maastricht...........126 5.2.4.2. Regulacje TUE w brzmieniu TA.......................................... 127 5.2.4.3. Regulacje TUE w brzmieniu TN......................................... 128 5.3. Konkluzje Rady Europejskiej z Tampere.....................................................128 5.3.1. Dziedzina azylu i polityki migracyjnej ...........................................129 5.3.2. Europejska przestrze� prawna........................................................129 5.3.3. Zwalczanie przest�pczo�ci zorganizowanej...................................... 130 5.3.4. Wsp�praca z pa�stwami trzecimi................................................. 131 5.4. Najwa�niejsze akty prawne przyj�te w ramach III filara............................ 131 6. Unia Gospodarcza i Pieni�na (Artur Nowak-Far)............................... 133 6.1. Wst�p..........................................................................................................133 6.1.1. Traktatowe okre�lenie UGiP........................................................... 133 6.1.2. UGiP jako etap integracji gospodarczej ..........................................134 6.2. Rys historyczny............................................................................................135 6.2.1. Historyczne precedensy integracji pieni�nej przed 1945 r...........135 6.2.2. Dzieje integracji pieni�nej w latach 1945-1971..........................136 6.2.3. Plan Pierre'a Wernera....................................................................137 6.2.4. Integracja pieni�na w latach 1972-1978.....................................138 6.2.5. Okres funkcjonowania ESW (1979-1998) i przej�cie do UGiP..................................................................................139 6.3. Proces tworzenia UGiP................................................................................140 6.3.1. Zmiany prawa WE istotne dla tworzenia UGiP..............................140 6.3.2. Etapy tworzenia UGiP..................................................................... 141 6.4. System zapewnienia sp�jno�ci makroekonomicznej...................................142 6.4.1. Koordynacja polityk makroekonomicznych ...................................142 6.4.2. Kryteria konwergencji.........)............................................................142 6.5. Instytucje UGiP..............................'.............................................................144 6.5.1. Europejski System Bank�w Centralnych........................................144 6.5.2. Europejski Bank Centralny............................................................. 145 6.5.3. Komitet Ekonomiczno-Finansowy..................................................146 6.5.4. Tzw. Eurogrupa...............................................................................146 6.6. Wprowadzenie euro....................................................................................147 6.6.1. Nazwa jednolitego pieni�dza europejskiego....................................147 6.6.2. Etapy wprowadzenia euro...............................................................147 6.6.3. Zagadnienia prawne dotycz�ce wprowadzenia euro do obrotu i do obiegu.....................................................................148 6.7. Pakt Stabilno�ci i Wzrostu.........................................................................149 6.7.1. Monitorowanie program�w stabilizacyjnych.................................. 150 6.7.2. Procedura unikania nadmiernych deficyt�w bud�etowych ............150 6.7.3. Pozosta�e kwestie gospodarcze......................................................... 151 6.8. Mechanizm Kursowy II............................................................................... 151 7. System instytucjonalny UE (W�adys�aw Czapli�ski)............................. 153 7.1. Rada Europejska..........................................................................................153 7.2. Parlament Europejski..................................................................................156 7.2.1. Wprowadzenie................................................................................ 156 7.2.2. Sk�ad PE..........................................................................................157 7.2.3. Struktura wewn�trzna PE...............................................................158 7.2.4. Funkcje PE......................................................................................160 7.2.4.1. Funkcje prawodawcze........................................................160 7.2.4.2. Funkcje opiniodawcze i doradcze...................................... 161 7.2.4.3. Funkcje kontrolne............................................................. 161 '.. '� 7.2AA. Funkcje zwi�zane z powo�ywaniem i funkcjonowaniem innych organ�w UE...........................................................162 7.2.4.5. Inne funkcje PE................................................................. 163 7.3. Rada UE ......................................................................................................164 7.3.1. Sk�ad Rady......................................................................................164 7.3.2. COREPER........................................................................................165 7.3.3. Funkcje Rady UE.............................................................................165 7.4. Komisja Europejska.....................................................................................167 7.4.1. Powo�ywanie Komisji......................................................................167 7.4.2. Struktura Komisji ...........................................................................169 7.4.3. Funkcje KE.......................................................................................171 7.5. Europejski Trybuna� Sprawiedliwo�ci .........................................................173 7.6. S�d Pierwszej Instancji................................................................................175 .'. 7.7. Trybuna� Obrachunkowy............................................................................ 176 , 7.8. Funkcjonariusze WE................................................................................... 177 J 7.9. Inne organy................................................................................................. 178 8. �r�d�a prawa Unii Europejskiej (Stanis�aw Biernat).............................181 ;>; 8.1. Uwagi wst�pne............................................................................................ 181 8.1.1. Klasyfikacje �r�de� prawa................................................................ 181 �,�1 8.1.2. Poj�cie i zasi�g ac�uis communautaire..........................................182 O\ 8.1.3. �r�d�a prawa pierwotnego i pochodnego......................................182 i u 8.2. Traktaty, na kt�rych opiera si� UE..............................................................183 ; 8.2.1. Traktaty za�o�ycielskie.....................................................................183 i 8.2.2. Traktaty akcesyjne...........................................................................183 8.2.3. Charakter traktat�w....................................................................... 184 :[ 8.2.4. Problem konstytucji UE.................................................................. 184 8.3. Zasady og�lne prawa UE.............................................................................185 i 8.3.1. Rola ETS przy formu�owaniu zasad og�lnych.................................185 .- . � . 8.3.2. Zasady og�lne zapewniaj�ce demokratyczny i praworz�dny ..; charakter Unii.................................................................................185 8.3.3. Prawa podstawowe jako zasady og�lne...........................................186 ,5 8.3.3.1. Proklamowanie ochrony praw podstawowych '.;;�.. j, w orzecznictwie ETS............................................................186 � .......... 8.3.3.2. Stanowisko pozosta�ych instytucji WE w kwestii praw podstawowych..................................................................... 186 10 8.3.3.3. Podstawy traktatowe praw podstawowych i ich ochrony........................................................................187 , , 8.3.3.4. Podmioty zobowi�zane do ochrony praw podstawowych.....................................................................187 8.4. Akty prawa pochodnego WE (w I filarze UE)............................................188 8.4.1. Zagadnienia wst�pne.......................................................................188 8.4.1.1. Katalog akt�w prawa pochodnego......................................188 8.4.1.2. Problem hierarchii akt�w prawa pochodnego....................188 8.4.2. Rozporz�dzenia...............................................................................188 8.4.2.1. Zakres i adresaci norm rozporz�dze�................................188 8.4.2.2. Znaczenie rozporz�dze� dla organ�w tworz�cych prawo w pa�stwach cz�onkowskich..............................................189 8.4.2.3. Rozporz�dzenia jako instrument unifikacji prawa pa�stw cz�onkowskich....................................................................189 8.4.3. Dyrektywy....................................................................................... 190 8.4.3.1. Zakres, i adresaci norm dyrektyw......................................190 8.4.3.2. Obowi�zki praw cz�onkowskich implementowania dyrektyw.............................................................................190 8.4.3.3. Dyrektywy jako instrument harmonizacji prawa pa�stw cz�onkowskich.................................................................... 191 8.4.4. Decyzje............................................................................................192 8.4.5. Zalecenia i opinie...........................................................................192 8.4.6. Akty nienazwane (sui generis)........................................................193 8.4.7. Zagadnienie wyboru mi�dzy rodzajami akt�w prawa pochodnego ... 193 8.4.7.1. Spos�b okre�lenia podstaw traktatowych akt�w prawa pochodnego........................................................................194 8.4.7.2. Czynniki decyduj�ce o wyborze rodzaju aktu ....................194 8.5. Umowy Wsp�lnoty i pa�stw cz�onkowskich.............................................195 8.5.1. Umowy mi�dzynarodowe Wsp�lnoty.............................................195 8.5.2. Umowy mi�dzynarodowe mieszane................................................196 8.5.3. Porozumienia mi�dzyinstytucjonalne.............................................196 8.5.4. Umowy mi�dzynarodowe pa�stw cz�onkowskich...........................198 8.5.4.1. Znaczenie um�w mi�dzynarodowych pa�stw cz�onkowskich dla WE........................................................198 8.5.4.2. Umowy zawierane mi�dzy pa�stwami cz�onkowskimi.......198 8.5.5. Akty przedstawicieli pa�stw cz�onkowskich zebranych w Radzie UE...................................................................................199 8.6. �r�d�a prawa w II i III filarze UE...............................................................200 8.6.1. Og�lna charakterystyka..................................................................200 8.6.2. �r�d�a prawa w II filarze UE..........................................................200 8.6.3. �r�d�a prawa w III filarze UE.........................................................202 8.7. Wyk�adnia prawa UE..................................................................................203 8.7.1. Rola ETS przy dokonywaniu wyk�adni prawa UE...........................203 8.7.2. Metody wyk�adni............................................................................203 9. Tworzenie prawa Unii Europejskiej (Stanis�aw Biernat)........................205 9.1. Tworzenie prawa pierwotnego.....................................................................206 9.1.1. Inicjowanie zmian w prawie pierwotnym......................................206 9.1.2 Konferencja Mi�dzyrz�dowa i zawarcie traktatu............................. 207 9.1.3. Zmiany w prawie pierwotnym w wyniku zawarcia traktat�w akcesyjnych.....................................................................208 9.2. Instytucje uczestnicz�ce w tworzeniu prawa pochodnego..........................208 11 93. 9.4. 9.5 9.6 9.7 �J.A 12 9.2.1. Uwagi og�lne..................................................................................208 9.2.2. Inicjatywa prawodawcza.................................................................209 9.2.2.1. Wy��czno�� kompetencji KE...............................................209 9.2.2.2. Spos�b przygotowania projektu aktu prawnego.................209 9.2.2.3. Wp�yw innych instytucji na Komisj� Europejsk�................210 Procedury tworzenia prawa przez Rad� UE i PE..........................................210 9.3.1. Rodzaje procedur.............................................................................210 9.3.2. Tworzenie prawa przez Rad� bez udzia�u PE.....................................211 9.3.3. Procedura konsultacji......................................................................211 9.3.4. Procedura wsp�pracy..................................................................... 212 9.3.4.1. Zakres zastosowania procedury........................................... 212 9.3.4.2. Przebieg procedury.............................................................. 212 9.3.5. Procedura wsp�decydowania......................................................... 213 9.3.5.1 Zakres zastosowania procedury..................................................... 213 9.3.5.2. Przebieg procedury...............................................................213 9.3.5.3. Niekt�re konsekwencje i cechy procedury..........................214 9.3.6. Procedura wyra�ania zgody............................................................. 215 Podejmowanie uchwa� w Radzie UE...........................................................216 9.4.1. Sposoby podejmowania uchwa�...................................................... 216 9.4.1.1. Zwyk�a wi�kszo�� g�os�w.................................................... 216 9.4.1.2. Kwalifikowana wi�kszo�� g�os�w........................................ 216 9.4.1.3. Jednomy�lno��.....................................................................217 9.4.2. Zagadnienie wyboru sposobu g�osowania....................................... 218 9.4.2.1. Znaczenie zagadnienia........................................................ 218 9.4.2.2. Rozwi�zania przyj�te w TWE.............................................. 218 9.4.2.3. Kierunek zmian w traktatach............................................. 218 9.4.3. Wprowadzanie procedury g�osowania kwalifikowan� wi�kszo�ci� g�os�w w praktyce WE................................................ 219 9.4.3.1. Porozumienie luksemburskie.............................................. 219 9.4.3.2. Kompromis z Ioanniny......................................................220 Wydawanie akt�w prawnych przez KE........................................................220 9.5.1. Wydawanie akt�w prawnych na podstawie upowa�nie� traktatowych.............................................................. 221 9.5.2. Wydawanie akt�w prawnych z upowa�nienia Rady (delegowanie kompetencji)............................................................. 221 9.5.2.1. Podstawy prawne dla upowa�nienia KE..............................222 9.5.2.2. Tryb wydawania akt�w prawnych.......................................222 Uzasadnianie akt�w prawnych i ich publikacja.........................................224 9.6.1. Uzasadnianie akt�w prawnych.......................................................224 9.6.1.1. Zakres obowi�zku uzasadniania akt�w prawnych..............224 9.6.1.2. Wymagania dotycz�ce sposobu uzasadniania akt�w prawnych..................................................................224 9.6.2. Publikacja akt�w prawnych............................................................225 9.6.2.1. Zakres obowi�zku publikacji...............................................225 9.6.2.2. Wej�cie w �ycie akt�w prawnych.......................................226 Spo�eczne aspekty tworzenia prawa wsp�lnotowego...................................226 9.7.1. Tworzenie prawa wsp�lnotowego jako proces spo�eczny................226 9.7.2. Podstawy traktatowe uspo�eczniania procesu tworzenia prawa wsp�lnotowego....................................................226 9.7.3. Niesformalizowane oddzia�ywanie na tworzenie prawa wsp�lnotowego.....................................................................227 9.7.4. Bia�e i Zielone Ksi�gi......................................................................227 9.7.5. Problemy jako�ci prawa wsp�lnotowego........................................228 9.8. Zawieranie um�w mi�dzynarodowych przez WE........................................229 9.8.1. Procedura zawierania um�w mi�dzynarodowych...........................229 9.8.2. Por�wnanie z procedur� wydawania akt�w przez instytucje WE.........................................................................229 9.8.3. Badanie zgodno�ci um�w mi�dzynarodowych WE z traktatami, na kt�rych opiera si� UE.................................................................230 9.9. Tworzenie prawa w II i III filarze UE.........................................................230 10. Prawo Unii Europejskiej a prawo pa�stw cz�onkowskich (Stanis�aw Biernat) ............................ 233 10.1. Uwagi wst�pne..........................................................................................233 10.2. Zasada pierwsze�stwa prawa wsp�lnotowego wobec prawa pa�stw cz�onkowskich...............................................................................234 10.2.1. Proklamowanie zasady pierwsze�stwa w orzecznictwie ETS.........234 10.2.2. Zakres zasady pierwsze�stwa.........................................................235 10.2.3. Poj�cie pierwsze�stwa stosowania prawa wsp�lnotowego.............235 10.2.3.1. Rozr�nienie pierwsze�stwa obowi�zywania i pierwsze�stwa stosowania................................................235 10.2.3.2. Pierwsze�stwo stosowania prawa wsp�lnotowego przez s�dy pa�stw cz�onkowskich.......................................236 10.2.3.3. Pierwsze�stwo stosowania prawa wsp�lnotowego przez organy administracyjne pa�stw cz�onkowskich.........237 10.2.4. Konsekwencje zasady pierwsze�stwa dla organ�w prawodawczych pa�stw cz�onkowskich.........................................238 10.2.4.1. Obowi�zki organ�w pa�stw cz�onkowskich wykraczaj�ce poza pierwsze�stwo stosowania.....................238 10.2.4.2. Obowi�zek tworzenia nowych �rodk�w proceduralnych w pa�stwach cz�onkowskich...............................................239 10.2.5. Uzasadnienie pierwsze�stwa prawa wsp�lnotowego.....................240 10.2.5.1. Uzasadnienie przyjmowane przez ETS...............................240 10.2.5.2. Uzasadnienie przyjmowane w pa�stwach cz�onkowskich....................................................................241 10.2.6. Problemy akceptowania pierwsze�stwa prawa wsp�lnotowego w pa�stwach cz�onkowskich na przyk�adzie Republiki Federalnej Niemiec........................................................242 10.2.6.1. Orzeczenia Solange I i Solange II.....................................242 10.2.6.2. Orzeczenie w sprawie Maastricht.....................................243 10.2.6.3. Kontrowersje dotycz�ce organizacji rynku banan�w........243 10.3. Bezpo�rednie obowi�zywanie i stosowanie prawa wsp�lnotowego oraz jego bezpo�redni skutek...........................................244 10.3.1. Terminologia wyst�puj�ca w traktatach.......................................244 10.3.2. Propozycja uporz�dkowania terminologii.....................................245 10.3.2.1. Poj�cie bezpo�redniego obowi�zywania prawa wsp�lnotowego........................................................245 10.3.2.2. Poj�cie bezpo�redniego stosowania prawa wsp�lnotowego........................................................246 10.3.2.3. Poj�cie bezpo�redniego skutku prawa wsp�lnotowego........................................................247 10.4. Zasada bezpo�redniego skutku prawa wsp�lnotowego..............................247 10.4.1. Uwagi og�lne................................................................................247 13 s <: <; 11. 10.4.1.1. Jednostki jako podmioty prawa wsp�lnotowego ..............247 10.4.1.2. Zapewnienie ochrony praw jednostek..............................248 10.4.2. Warunki bezpo�redniej skuteczno�ci norm prawa wsp�lnotowego..................................................................249 10.4.3. Bezpo�rednia skuteczno�� norm traktatowych.............................249 10.4.4. Bezpo�rednia skuteczno�� norm traktatowych w uk�adzie wertykalnym i horyzontalnym..................................250 10.4.4.1. Kryterium rozr�nienia.....................................................250 10.4.4.2. Zakres bezpo�redniego skutku horyzontalnego norm traktatowych............................................................250 10.4.5. Bezpo�redni skutek rozporz�dze� i decyzji...................................252 10.4.5.1. Bezpo�redni skutek rozporz�dze�.....................................252 10.4.5.2. Bezpo�redni skutek decyzji................................................253 10.4.6. Bezpo�redni skutek dyrektyw........................................................253 10.4.6.1. Swoista sytuacja dyrektyw.................................................253 10.4.6.2. Warunki bezpo�redniej skuteczno�ci dyrektyw.................254 10.4.6.3. Uzasadnienie bezpo�redniego skutku wertykalnego dyrektyw......................................................254 10.4.6.4. Problem bezpo�redniego horyzontalnego skutku dyrektyw................................................................255 10.4.6.5. Spos�b rozumienia �pa�stwa"..........................................256 10.4.6.6. Dalsze dyskusje nad bezpo�rednim skutkiem dyrektyw.............................................................257 10.4.7. Bezpo�redni skutek postanowie� um�w mi�dzynarodowych Wsp�lnoty.....................................................259 10.5. Wyk�adnia prawa pa�stw cz�onkowskich zgodnie z prawem wsp�lnotowym..................................................................................261 10.5.1. Narodziny koncepcji i wyk�adnia zgodna z normami dyrektyw..................................................................... 261 10.5.2. Zakres obowi�zku wyk�adni prawa krajowego zgodnie ; z prawem wsp�lnotowym..............................................................262 10.5.3. Obowi�zek wyk�adni prawa krajowego zgodnie z prawem wsp�lnotowym a pierwsze�stwo prawa wsp�lnotowego...............263 10.6. Odpowiedzialno�� pa�stw cz�onkowskich za szkody wyrz�dzone wskutek naruszenia prawa wsp�lnotowego ..............................................263 10.6.1. Uwagi og�lne................................................................................263 10.6.2. Uzasadnienie i podstawy prawne odpowiedzialno�ci odszkodowawczej ...........................................................................264 10.6.3. Zakres odpowiedzialno�ci odszkodowawczej.................................265 10.6.4. Przes�anki odpowiedzialno�ci odszkodowawczej...........................266 10.6.5. Spos�b dochodzenia odszkodowania od pa�stwa.........................267 10.7. Prawo obowi�zuj�ce w II i III filarze UE a prawo pa�stw cz�onkowskich................................................................268 10.7.1. Odmienno�ci prawa w II i III filarze w por�wnaniu z prawem wsp�lnotowym............................................................268 10.7.2. Jurysdykcja ETS w II i III filarze...................................................269 10.7.3. Zagadnienie pierwsze�stwa i bezpo�redniego skutku norm prawa w II i III filarze.........................................................269 System ochrony prawnej (Anna Wyrozumska)......................................271 11.1. Rozgraniczenie w�a�ciwo�ci Trybuna�u Sprawiedliwo�ci i S�du Pierwszej Instancji w I filarze UE...................................................271 14 11.2. Szczeg�lne obszary kompetencji Trybuna�u Sprawiedliwo�ci....................276 11.3. Skarga o stwierdzenie niewa�no�ci aktu prawa wsp�lnotowego...............278 11.3.1. Akty prawne podlegaj�ce kontroli................................................279 11.3.2. Przes�anki niewa�no�ci aktu prawa wsp�lnotowego.....................280 11.3.2.1. Brak kompetencji instytucji WE lub EBC.........................281 11.3.2.2. Naruszenie istotnego wymogu proceduralnego................281 wir,. 11.3.2.3. Naruszenie Traktatu lub jakiegokolwiek postanowienia prawnego odno�nie do jego stosowania............................282 11.3.2.4. Nadu�ycie w�adzy..............................................................282 11.3.3. Legitymacja czynna.......................................................................282 11.3.4. Kontrola legalno�ci akt�w prawa wsp�lnotowego przez podmioty prywatne.......................................................................284 11.3.5. Konsekwencje uznania aktu prawnego za niewa�ny.....................294 11.4. Zarzut bezprawno�ci rozporz�dzenia.........................................................295 11.5. Skarga na bezczynno�� instytucji..............................................................296 11.5.1. Przedmiot skargi i post�powanie wst�pne....................................297 11.5.2. Legitymacja czynna.......................................................................298 11.5.3. Locus standi podmiot�w nieuprzywilejowanych..........................299 11.5.4. Skutki stwierdzenia bezczynno�ci..................................................299 11.6. Skarga odszkodowawcza............................................................................300 11.6.1. Odpowiedzialno�� kontraktowa WE.............................................300 11.6.2. Odpowiedzialno�� deliktowa WE.................................................300 11.6.2.1. Przes�anki odpowiedzialno�ci deliktowej........................... 301 11.6.2.2. Bezprawno�� dzia�ania lub zaniechania............................ 301 ;-,..... 11.6.2.3. Bezprawno�� legislacyjna.................................................. 303 11.6.2.4. Konkurencyjna odpowiedzialno�� pa�stw ��� � � cz�onkowskich................................................................... 305 11.6.2.5. Odpowiedzialno�� funkcjonariuszy wsp�lnotowych wobec WE................................................306 12. Pa�stwa cz�onkowskie a Unia Europejska (Anna Wyrozumska)..............................................................................307 12.1. Uwagi wst�pne.......................................................................................... 307 12.2. Zasada lojalno�ci i szczerej wsp�pracy.................................................... 307 12.3. Podzia� kompetencji do stanowienia prawa mi�dzy WE i pa�stwa cz�onkowskie.............................................................................310 12.3.1. Zasada kompetencji powierzonych................................................310 12.3.2. Wyb�r podstawy prawnej............................................................. 312 12.3.3. Kompetencje wy��czne i konkurencyjne WE............................... 314 12.3.4. Kompetencje wy��czne pa�stw cz�onkowskich............................. 316 12.3.5. Klauzule ochronne i