§ Jack Belinda - George Sand
Szczegóły | |
---|---|
Tytuł | § Jack Belinda - George Sand |
Rozszerzenie: |
§ Jack Belinda - George Sand PDF Ebook podgląd online:
Pobierz PDF
Zobacz podgląd § Jack Belinda - George Sand pdf poniżej lub pobierz na swoje urządzenie za darmo bez rejestracji. § Jack Belinda - George Sand Ebook podgląd za darmo w formacie PDF tylko na PDF-X.PL. Niektóre ebooki są ściśle chronione prawem autorskim i rozpowszechnianie ich jest zabronione, więc w takich wypadkach zamiast podglądu możesz jedynie przeczytać informacje, detale, opinie oraz sprawdzić okładkę.
§ Jack Belinda - George Sand Ebook transkrypt - 20 pierwszych stron:
Strona 1
Belinda Jack
George Sand
Z angielskiego przełożył
Jerzy Korpanty
Świat Książki
Grupa Wydawnicza Berteismann Media
{Tytuł oryginału
GEORGE SAND. A WOMAN'S LIFE WRIT LARGE
Projekt okładki
Cecylia Staniszewska, Ewa Łukasik
Na okładce portret George Sand
Herzog Anton Ulrich-Museum, Brunszwik
Fot. AKG London/Erich Lessing
Redaktor prowadzący
Tomasz Jendryczko
Redakcja
Maria Szymaniak
Redakcja techniczna
Katarzyna Krawczyk
Indeks
Paweł Staszczak
Korekta
Zofia Cesul, Jadwiga Kosmulska
Copyright © Belinda Jack 1999
Copyright & for the Polish translation by Bertelsmann Media Sp. z o.o., Warszawa
2002
Grupa Wydawnicza Bertelsmann Media
Świat Książki
Warszawa 2002
Skład i łamanie
FELBERG
Druk i oprawa:
Łódzka Drukarnia Dziełowa S.A.
ISBN 83-7311-122-0
Nr 3218
Dla mojej drogiej matki, której —
pod nieobecność babć, ciotek, sióstr i córek
udaje się być nimi wszystkimi.
.-v
SPIS TREŚCI
Podziękowania.............•••••••- 9
PROLOG: Kilka uwag na temat biografii............. 11
Wprowadzenie...............•••••• 13
1. Przepowiednie...........-••••••• 21
2. Człowiek czynu i namiętna kobieta ............. 29
3. Przygoda prawdziwa i wymyślona ............. 40
4. Dwie rywalizujące ze sobą matki......-••••••• 53
5. Cicha woda .............••••••• 68
6. Lęk przed wolnością i pokusa samobójstwa.......... 82
7. Małżeństwo z rozsądku...........•••••• 97
8. Małżeńskie realia i chwilowe zawieszenie niewiary ........ 107
9. Zew natury ..............••••••118
10. Parodia małżeństwa...........••••••• 129
11. Mały jules.................... 141
12. Stając się Sand ................... 150
13. Paryż z perspektywy prowincji .......••••••• 162
14. Wiwisekcja.................... 172
15. Badanie drugiego ja............•••••• 188
16. Musset i szaleństwo..........-••••••• 203
Strona 2
17. Pagello, Paryż i polityka........•••••••• 216
18. Niesławna matka Maurice'a ........••••••• 230
19. Od przyziemności do wzniosłości..........-•• 238
20. Twórczość i kompromis........•••••••• 252
21. Historia przeszła, teraźniejsza i przyszła............ 264
22. Eden ...................... 277
23. Syn i kochanek................... 290
24. Wspólnota duchowa...........•••••• 300
EPILOG: Kilka uwag na temat percepcji George Sand......... 308
Przypisy...........
Spis ilustracji .........
Przekłady dzieł George Sand na język polski
Indeks ...........
321
341
343
345
PODZIĘKOWANIA
Jestem wielce zobowiązana Avanowi Doigowi, Jane Jack, Jenny Uglow (redaktorce
w Chatto) i Felicity Bryan (mojej agentce literackiej), którzy przeczytali mój
manu-
skrypt w formie zbliżonej do ostatecznej i udzielili mi nieocenionych rad i
niezbędnej
pomocy. Jednak pełną odpowiedzialność za jakiekolwiek błędy w tekście oraz
specyfikę
podejścia do tematu i stylu, jakiego postanowiłam uparcie się trzymać, ponoszę
ja
osobiście.
Przyjaciół i kolegów, którzy czytali fragmenty tej książki, oraz tych, którzy
wysłuchiwali moich niekończących się, chaotycznych wywodów i pobłażliwie dawali
się
wciągać w dyskusje, jest zbyt wielu, by ich tu wymienić, niemniej jednak chcę,
by
wszyscy oni wiedzieli, iż doceniam ich wkład. Byłam poruszona wyznaniami,
którymi
obdarzali mnie w trakcie naszych dyskusji. Poszerzyły one moje rozumienie tego,
czym
jest w istocie życie kobiety.
Korzystałam ze stypendium Georges'a Lubina, a do pracy nad biografią skłonił
mnie w dużej mierze wielki entuzjazm okazany mi na począdku przez Jeana Bruneau.
Chciałabym także podziękować mojemu mężowi Alanowi oraz synom Johnowi,
Jamiemu i Nicholasowi, za ich dobroć i za to, że zawsze wierzyli, iż wielka
sterta
papierów na moim biurku zamieni się pewnego dnia w książkę, a także mojemu bratu
Colinowi za pomoc w kwestiach technicznych.
Moje badania były wspaniałomyślnie wspierane przez British Academy, Faculty
of Medieval and Modern Languages oraz Christ Church w Oksfordzie. Jestem
wdzięczna wielkiej liczbie kuratorów i bibliotekarzy w Boddeian Library i Taylor
Institute Library w Oksfordzie, British Library w Londynie, Bibliotheque
Nationale
w Paryżu, Bibliotheque Historique de la Ville de Paris, Musće Carnavalet i Musee
de
la Vie Romantique w Paryżu, Bibliotheque Spoelberch de Lovenjoul w Chantilly,
Musee George Sand w La Chatre, Maison George Sand w Nohant i Maison George
Sand w Gargilesse.
Autorka i wydawcy pragną podziękować następującym instytucjom za zgodę
na reprodukcję ilustracji, które są ich własnością lub do których rozpowszech-
niania mają one wyłączne prawa: Bibliotheque Nationale de France w Paryżu i
jeszcze inne, które nie dały się odczytać.
PROLOG
KILKA UWAG NA TEMAT BIOGRAFII
Strona 3
Opracowując biografię George Sand ,stawiam sobie za cel prześledzenie biegu
życia zupełnie wyjątkowej osoby. Interesuje mnie zarówno zewnętrzne, „jawne"
życie George Sand, jak i jej życie wewnętrzne - uczucia i fantazje, poglądy i
przeko-
nania. Sand była pisarką, i to bardzo płodną, dysponujemy więc bogatym materia-
łem świadczącym o jej „ukrytym" życiu, chociaż interpretacja tego materiału
pozo-
staje problematyczna i narażona na błędy wynikające z różnego rodzaju subiektyw-
nych spekulacji. Myślę jednak, że jest to ryzyko, które warto podjąć.
Ustalenie wielu z zamieszczonych w niniejszej książce „faktów" było bardzo
proste. Obszerna, dwutomowa autobiografia George Sand Histoire de ma vie * oraz
dwadzieścia pięć tomów Korespondencji zostały skrupulatnie i drobiazgowo opraco-
wane i zredagowane przez wielkiego francuskiego uczonego Georges'a Lubina. Jego
niezwykle ujmująca osobowość wyczuwalna jest nawet w przypisach do tych dzieł,
w których daje on czasami wyraz swojemu zachwytowi George Sand, a innym znów
razem rozczarowaniu jej osobą, delikatnie ją strofując po przyłapaniu na czymś
zdrożnym. Dzięki jego wieloletnim, wnikliwym studiom mamy dziś informacje
o prawie każdym dniu dorosłego życia Sand. Wiemy z nieomal stuprocentową
pewnością, gdzie i z kim przebywała, a także, najczęściej, co robiła - z
wyjątkiem
być może tego, co robiła w łóżku, chociaż niektóre z jej listów są pokrzepiająco
szczere także i w tej kwestii. W mojej pracy podążałam również za wskazaniami
wcześniejszych biografii, które często odwołują się do tego samego bogatego
materiału, co prowadzi w efekcie do nagromadzenia dużej liczby soczystych
cytatów.
Moje zastrzeżenia wobec niektórych aspektów dawniejszych biografii pomogły
mi skonkretyzować i nadać wyraźniejszy kształt moim własnym przeczuciom i prze-
konaniom.
* George Sand, Dzieje mojego życia, Warszawa 1968, tłum. Maria Dramińska-
Joczowa. Książka
zawiera jedynie skromny (360 stron) wybór fragmentów tej liczącej ponad 2000
stron autobiografii.
Cytaty z tego dzieła przytoczone w niniejszej książce pochodzą albo z tego
właśnie polskiego wydania,
albo z biografii Andre Maurois Lelia, czyli życie George Sant, Warszawa 1968,
tłum. Adam Kotula, albo
też zostały przełożone z angielskiego przez autora niniejszego przekładu.
Przypisy tłumacza oznaczone
są asteryskami.
Musiałam dokonać selekcji materiału — często bezlitosnej — wybierając spo-
śród ogromnej masy istniejących dokumentów. W przeciwnym razie niniejsza
książka byłaby ledwie pierwszym tomem wielotomowej publikacji. Tak czy owak,
nie wierzę w możliwość napisania czyjejś pełnej i wyczerpującej biografii —
życie
ludzkie jest nazbyt bogate i skomplikowane, by dało się ująć w tak wąskie ramy.
W przypadku Sand tego rodzaju księga lub księgi byłyby monstrualnym dziełem
pełnym najrozmaitszych odniesień i adnotacji, a w rezultacie absolutnie nie
nadają-
cym się do czytania.
Nie jestem też wcale przekonana co do możliwości napisania całkowicie
„obiektywnej" biografii. Nie można przedstawić czytelnikowi materiału, nie doko-
nując uprzednio jego selekcji, chyba że tego materiału jest naprawdę bardzo
niewiele.
Trzeba go także uporządkować — życie człowieka wcale nie przebiega linearnie;
często mamy przecież do czynienia chociażby z czymś takim jak równoczesność
doznań. Dobór materiału i jego kształt zależy z konieczności od wiedzy biografa
oraz, jak sądzę, od jego przeczuć i intuicji dotyczących tego, kim właściwie był
bohater jego biografii. Mamy tu do czynienia z pewnego rodzaju paradoksem.
Twierdzę, że tak zwane podejście „naukowe" jest do pewnego stopnia fałszywe, ze
względu na sposób dokonywania wyboru i prezentacji faktów. Proces ów zależny
jest
Strona 4
w dużej mierze od interpretacji, która pozostaje jednak z reguły starannie
ukryta.
W rezultacie czytelnik sądzi, że ma do czynienia z „gołymi faktami", nie zdając
sobie
sprawy z elementu oszustwa zawartego w tego rodzaju prezentacji.
Jednak wyraźnie subiektywna, prezentująca określony punkt widzenia biografia
odsłania pewną linię myślenia, pewną tezę. Jeśli wspierające ją istotne fakty
prezento-
wane są w sposób rzetelny i skrupulatny nawet tam, gdzie pojawiają się
sprzeczności
i wątpliwości, wówczas czytelnik sam decyduje o tym, czy zgodzić się, czy nie z
pre-
zentowanym mu punktem widzenia. W rezultacie otrzymuje on skondensowaną
opowieść o życiu bohatera biografii; jego portret naszkicowany ręką biografa. W
na-
szym przypadku chodzi o to, kim moim zdaniem była George Sand.
Belinda Jack
Christ Church, Oksford
Luty 1999
WPROWADZENIE
Szaleńcza praca, podobnie jak szaleńcza rozkosz,
sprowadza doskonałą śmierć1.
Zżyciem i pisarstwem George Sand jest związany pewien element wspaniałej
przesady. Byłam zdumiona i zachwycona, gdy jako nastolatka po raz pierwszy
odkryłam tę postać, mającą w sobie zarówno coś z wampa, jak i androgyna, a jej
seksualność wydała mi się dziwnie intrygująca. Odnalazłam jej portrety —
rysunki,
sztychy i obrazy. Tylko na niektórych z nich Sand jest piękna, ale jej oczy są
zawsze
fascynujące, niezwykle duże, prawie zupełnie czarne i niezmiennie tajemnicze.
Zdjęcia z jej późniejszych lat także są pełne wyrazu - w jej twarzy widać
niezwykłą
siłę, lecz także jakiś rys świadczący o cierpieniu. Zachowały się też rysunki
satyryczne
podobne do współczesnych karykatur przedstawiających osoby znane z mediów,
uwikłane w skandale.
Zastanawiałam się szczególnie nad wewnętrznym życiem George Sand. Ta
najsłynniejsza francuska pisarka XIX wieku urodzona w 1804 roku jako Aurora
Dupin, a zmarła w 1876 roku, jest dziś przede wszystkim znana jako kochanka
Chopina, przy czym najczęściej mówi się o niej nie jako o pisarce, lecz zimnej,
biseksualnej nimfomance lub „dobrej pani z Nohant". Czy tych sprzeczności
i paradoksów, pytała oburzona prymitywna feministka, która siedziała niegdyś we
mnie, nie należałoby zbadać i wyjaśnić? Jaki wewnętrzny przymus krył się za jej
zupełnie niezwykłą literacką płodnością? Jak udawało jej się tak wiele pisać,
prowadząc jednocześnie tak aktywne i ekstrawaganckie życie prywatne? Krótko
mówiąc, pomysł na biografię George Sand był moim odkryciem dokonanym
dwadzieścia lat temu, gdy doszłam do wniosku, że ta kobieta odgrywała w życiu
równolegle kilka ról — intrygujących, inspirujących i wywrotowych zarazem.
Kobieta, którą wtedy poznawałam, nie jest kobietą, którą znam dziś. Lecz ta
powszechnie znana karykatura, na którą się na początku natknęłam, wcale nie jest
wzięta z powietrza: nadmiar i przesada skłaniają się w naturalny sposób ku
parodii
i komizmowi. A w prawie każdym aspekcie życia George Sand jest przecież coś
przesadnego. Jej długa przygoda miłosna z Chopinem była tylko jednym z licznych
romansów ze znanymi postaciami jej epoki, jak choćby Alfredem Mussetem
i Prosperem Mennice, dwoma najbardziej znanymi, lecz jednocześnie bardzo różnią-
cymi się od siebie pisarzami dziewiętnastowiecznej Francji. W rzeczy samej więk-
szość znaczących wówczas artystów była, często wbrew samym sobie, przyjaciółmi
pisarki i bywała w jej wspaniałej wiejskiej posiadłości w Nohant w prowincji
Berry
lub w Paryżu. Większość z nich była zaskoczona, spotkawszy skromną, nieśmiałą
Strona 5
kobietę, która ich przyjmowała. Dokonując ostrej selekcji spośród całego mnóstwa
sławnych mężczyzn, którzy byli przyjaciółmi Sand, otrzymujemy małą, acz
reprezen-
tatywną grupę, do której zaliczyć należy kompozytorów, przede wszystkim Franza
Liszta, francuskich pisarzy, jak Flaubert, Balzac, Baudelaire, Sainte-Beuve,
Alfred de
Vigny, Chateaubriand i Zola, pisarzy z innych krajów, Heinricha Heinego, Henry
Jamesa, Browninga (i jego żonę), Dostojewskiego i Turgieniewa, a także malarzy,
z których najbardziej znanym jest Eugene Delacroix. Rytownik Alexandre Damien
Manceau, ostatnia z wielkich miłości Sand, jako jedyny ofiarował jej zarówno
miłość, jak i przyjaźń, co nie zdarzyło się jej nigdy wcześniej ze strony
żadnego
z kochanków.
Jedną z najbardziej gwałtownych, niepohamowanych i desperackich historii
miłosnych Sand był jednak romans z kobietą, Marie Dorval, jedną z najsłynniej-
szych i najpiękniejszych aktorek scen paryskich. Spotkały się po raz pierwszy
w styczniu 1833 roku, gdy Sand zbliżała się do trzydziestki, a Dorval miała
trzydzieści pięć lat. Sand zobaczyła ją na scenie, mając niesamowite uczucie, że
w ruchach, wyrazie twarzy i tonie głosu Dorval rozpoznaje swoje własne tłumione
emocje. Było to tak, jakby jej dusza zmaterializowała się i pojawiła przed nią
na
scenie w teatrze. Obie kobiety stanowiły swoje wzajemne przeciwieństwo, przy
czym
jedną silnie pociągała ta druga i vice versa. Sand napisała do Dorval. Romans,
który
się rozwinął, wywołał oburzenie i zazdrość i, nie trzeba chyba dodawać, stał się
powodem do powstania mnóstwa złośliwych plotek. Sand pozostała jeszcze długo
lojalna wobec Dorval, gdy aktorka została zapomniana przez świat teatralny i
była
porzucana przez kolejnych kochanków.
Ubiór Sand zwracał powszechną uwagę, co jednak wcale nie było jej zamia-
rem. Ubierała się w męskie stroje, czasem ze względów praktycznych, czasem dla
zabawy, a czasem po prostu po to, by inaczej spoglądać na świat i być inaczej
traktowaną. Bardzo lubiła także egzotyczne kostiumy. Palenie tytoniu było
przyje-
mnością, której Sand oddawała się w miejscach publicznych w czasach, gdy takie
zachowanie w przypadku kobiet było czymś zupełnie niesłychanym. Paliła cygara,
z czego jest dziś słynna, ale także papierosy, które skręcała z wprawą znawcy,
oraz
swoją ukochaną fajkę wodną*. Była silnie uzależniona od tytoniu; w licznych
listach
dawała wyraz swoim obawom, że kończą się jej właśnie jego zapasy.
Sand uczestniczyła w całym szeregu różnorodnych przedsięwzięć: dziennikar-
skich, politycznych, teatralnych i literackich. Była znacznie głębiej
zaangażowana
w tego rodzaju działalność niż inne dziewiętnastowieczne kobiety - nie tylko
pisywała dla prasy, lecz także była jedyną kobietą zatrudnioną w redakcji „Le
Figa-
ro". Po rewolucji 1848 roku działała jako Minister Propagandy. Jej dorobek
literacki
jest ogromny. Napisała mnóstwo powieści i sztuk teatralnych, opasłą dwutomową
* Nargile - fajka, używana przeważnie na Bliskim Wschodzie, w której podczas
palenia dym
przechodzi przez naczynie z wodą i bardzo długi, giętki cybuch.
autobiografię, pisywała nowele, eseje i artykuły. A przy tym jej korespondencja
jest
równie obfita jak u innych pisarzy owych czasów: wszystkie jej opublikowane
listy
zgromadzono w dwudziestu pięciu tomach. Sand była zdolną rysowniczką i malar-
ką. Jej dzieła, wchodzące w skład stałej ekspozycji w Musee de la Vie Romantique
w Paryżu, cieszą się wielkim uznaniem. Do tego wszystkiego jej życie domowe
Strona 6
także
było bardzo intensywne: zajmowała się kształceniem swoich dzieci, potem zaś
bardzo
zaangażowała się w wychowanie wnucząt. Żywo interesowała się życiem swojej
służby i sąsiadów, była także zapaloną i zręczną ogrodniczką. Sand nigdy nie
zaniedbywała życia domowego, co zdarza się tak często w przypadku kobiet
sukcesu.
Uspokajała się przy robótkach ręcznych i uwielbiała robić dżemy. Nawet w tym
okazywała jednak skłonność do przesady, produkując absurdalnie wielkie ich
ilości,
Długość życia Sand także stanowi pewnego rodzaju „afront": pomimo skłonności do
różnego rodzaju ekscesów przeżyła prawie wszystkich swoich współczesnych, prze-
kraczając siedemdziesiątkę i nie przestając zażywać kąpieli w rzece Indre, wbrew
wyraźnemu zakazowi jej lekarzy.
Życie Sand to życie „pisane dużymi zgłoskami" - ów kalambur wskazuje zarówno
na skalę, jak i pełnię życia George Sand, oraz świadczy o przenikaniu się jej
życia z jej
pisarstwem. Sand napisała bardzo wiele na podstawie swojego własnego, osobistego
doświadczenia. Jednocześnie w swojej fikcji literackiej testowała różnego
rodzaju możli-
wości do wykorzystania w życiu, które, po ich uprzednim opisaniu, miała odwagę
realizować w rzeczywistości. Gdy tylko zaczęłam czytać powieści George Sand,
poczu-
łam nieadekwatność jej wizerunku, jaki nosiłam w sobie — wielkiej osobistości o
nieco
odstręczających cechach, świadczących o samolubnej, bezrefleksyjnej i
egoistycznej na-
turze. Czytając ją spotkałam kogoś zupełnie innego. Jej głos potrafi być
serdeczny,
bezpretensjonalny, delikatny, współczujący i rozbrajająco szczery. Oddając się
lekturze
powieści George Sand można w głosie autorki dosłyszeć najrozmaitsze barwy:
udrękę,
cierpienie i nadzieję, frustrację i tęsknotę, rozpacz i męstwo, czułość —
wszystko to jest
tam zapisane. A oprócz tego zdumiewająco mało gniewu i wielkie współczucie.
Skąd-
inąd znajomość ludzkiej natury, wraz ze świadomością społecznej
niesprawiedliwości
i hipokryzji, świadczą o zdolności Sand do manipulowania innymi za pomocą sub-
telnych środków. Żywiła jednak odrazę do kobiet, którym brakuje odwagi, by
przejąć
kontrolę nad życiem, które jakby zmawiając się z sobą, wszystkie znajdują
wyjście
z takiej sytuacji, przyjmując na siebie rolę ofiary. Sand uważała małżeństwo za
instytu-
cję na wskroś prymitywną i czekała na chwilę, kiedy to decydujący się na wydanie
dziecka na świat rodzice będą mogli pozostawać ze sobą w jakimś innym rodzaju
związku, który nie będzie zakuwał ich w kajdany i całkowicie ograniczał ich
wolność.
Wierzyła w fundamentalną równość między kobietami i mężczyznami mimo dzielą-
cych ich różnic. Różnice te nie oznaczały jednak jej zdaniem duchowej czy
intelektual-
nej podrzędności kobiety. Sądziła, że tylko pycha tłumaczy żywione przez
mężczyzn
pragnienie zachowania istniejącego, niesprawiedliwego porządku społecznego.
Im więcej dowiadywałam się na temat George Sand i im więcej czytałam jej
pism, tym bardziej zaczynałam podejrzewać, że wielkie cierpienie, jakie znosiła
w dzieciństwie, w połączeniu z silną pogardą wobec kompromisów, jaka wykształci-
ła się w niej jako nastolatce, popychało ją do podejmowania kolejnych
ryzykownych
Strona 7
wyzwań i podążania wciąż dalej przed siebie, mimo że jej życie często wydawało
się
jej zupełnie nie do zniesienia. Zwolnienie tempa, nie mówiąc już o całkowitym
zatrzymaniu się, zmusiłoby ją do życia wypełnionego przejmującym bólem, bólem
zadanym jej, gdy była małym dzieckiem, który w miarę upływu lat złagodniał,
stając się pewnego rodzaju bolesnością, czasami bardziej dokuczliwą, czasami
przypominającą już tylko odrętwienie. Sand starała się uleczyć tę ranę
cierpienia,
kochając i będąc kochana. Jako dziecko tęskniła za możliwością przytulenia się
do
matki i ta potrzeba fizycznej bliskości nigdy u niej nie wygasła. Nigdy nie
zaprzestała poszukiwań, nigdy też nie pozostawała dłużej z mężczyzną lub
kobietą,
których już nie kochała.
George Sand urodziła się 1 lipca 1804 roku jako Amantine-Aurore-Lucile
Dupin. Zawsze nazywano ją po prostu Aurora; była trzecią Aurorą w rodzinie. Po
śmierci ojca, gdy miała cztery lata, większą część dzieciństwa spędziła w
Nohant,
w prowincji Berry, w domu swojej babki, w którym spędziła także większość
swojego późniejszego życia. Często podróżowała i często zatrzymywała się w
Paryżu
w wielu różnego rodzaju mieszkaniach: niektórych skromnych - jak to, do którego
przeprowadziła się początkowo po opuszczeniu męża i przeniesieniu się do Paryża
z zamiarem utrzymywania się z pisarstwa, innych wspaniałych jak rezydencja,
której
właścicielką stała się w późniejszych latach.
Zarządczynią dworku w Nohant była Madame Dupin de Francueil, babka
Sand ze strony ojca, wnuczka króla Polski*. Syn Madame Dupin, kapitan Maurice
Francois Dupin, poślubił Antoinette Sophie-VIctoire Delaborde, byłą prostytutkę,
a ich (jedyna) ślubna córka została ochrzczona w Paryżu dzień po urodzeniu.
Rodzice Sand wzięli cywilny ślub niecałe cztery tygodnie wcześniej. Nie znane są
przypadki dzieci z nieprawego łoża w rodzinie ze strony matki, gdy tymczasem
historia bękartów ze strony ojca jest bardzo długa.
Dziadek Sand był właścicielem sali bilardowej, a także ulicznym sprzedawcą
kanarków i szczygłów. Jego córka Sophie-Victoire dorastała w biedzie, zarabiając
na
swoje utrzymanie w jedyny z możliwych w jej wypadku sposobów, a mianowicie
uprawiając prostytucję. Maurice, przewidując reakcję Madame Dupin na swój
ożenek z wybranką niskiego stanu, utrzymywał ten fakt w tajemnicy, aż do czasu
narodzin dziecka, Aurory III. Gdy Madame Dupin dowiedziała się o narodzinach
wnuczki, przybyła na miejsce z zamiarem doprowadzenia do unieważnienia małżeń-
stwa. Jednak trzymając niemowlę w beciku, zmiękła. Pochodzenie Sand nie mogło
być bardziej skomplikowane - już od najwcześniejszych lat mogła przekonać się
o istnieniu podziałów klasowych oraz roli, jaką w strukturach społecznych i
ekono-
micznych odgrywało pochodzenie i płeć.
Ojciec Sand powrócił na pola bitew wojen napoleońskich. Aby być razem
z nim, Sophie-Victoire odważyła się w kwietniu 1808 roku na podróż do Madrytu
przez pogrążoną w wojnie Hiszpanię, będąc w zaawansowanej ciąży, z trzyletnią
Aurorą u boku. To zupełnie niezwykła historia. Po powrocie do Nohant, gdy
niebezpieczeństwo minęło, Maurice, jak na ironię losu, spadł z konia, na którym
* Fryderyka Augusta - Augusta II Mocnego, króla Polski 1697-1706.
wrócił z wojny, i zabił się. Wychowaniem przyszłej George Sand zajmowały się
więc
dwie bardzo różniące się od siebie i nie lubiące się nawzajem kobiety, matka
i teściowa, które walczyły o miłość dziecka, wyolbrzymiając nawzajem swoje
słabo-
ści. Babka Sand była typem intelektualnym, muzykalnym i bardzo pryncypialnym.
Jej matka z kolei, która zawsze miała trudne życie, była osobą z wyobraźnią,
pełną
jak najlepszych intencji, która jednak bez powodzenia walczyła o odzyskanie
Strona 8
równo-
wagi po śmierci męża. Sand wspomina, jak głębokie wrażenie wywarły skierowane
do niej bez ogródek brutalne słowa babki, iż jej matka jest „kobietą upadłą".
Aurora
wychowywała się w Nohant, jej edukacją zaś zajmował się niezwykły Fransois
Deschartres (1761-1828). Był on także guwernerem przyrodniego brata Aurory
Hippolyte'a, syna jej ojca, który urodził się, zanim jej rodzice się poznali.
Wcześniej
Deschartres był także guwernerem jej ojca. Sand „uzupełniła" swoją formalną
edukację na pensji w klasztorze augustianek angielskich w Paryżu. Co ciekawe,
tam
także w czasie Rewolucji, od grudnia 1793 do sierpnia 1794, więziona była jej
babka, a od lutego do sierpnia także jej matka.
W 1822 roku, niecały rok po śmierci babki, Sand poślubiła Casimira Dude-
vanta. Na świat przyszli syn i córka, chociaż ojcostwo Solange wymaga pewnych
wyjaśnień. W listopadzie 1830 roku, po latach nieszczęśliwego pożycia, Sand
i Casimir zgodzili się na separację: ona spędzała po trzy miesiące na zmianę w
Pa-
ryżu i w Nohant. Porzuciła rodzinę, by wraz ze swoim młodym kochankiem
Jules'em Sandeau udać się do stolicy. W lutym 1832 roku zaczęła pracę nad
Indianą, która została opublikowana zaledwie kilka miesięcy później, w maju.
Mając
27 lat, niemal z dnia na dzień stała się sławna. Od tamtej pory utrzymywała się
z pisania, wiodąc życie pisarki.
Czasami sądzi się, że jedno z kłamstw biografii polega na tym, że przytoczona
w niej spójna historia oparta jest w istocie na przypadkowych i wyrywkowych
zdarzeniach. Jednak historia Sand nie jest kłamstwem. Ona po prostu przez całe
życie żyła z samoświadomością pisarki. Pisanie przynosiło jej ulgę, dzień po
dniu,
a także nadawało kształt jej życiu. To, że pisanie może być lekarstwem na
neurozę,
jest frazesem, jednak w przypadku Sand pisanie było środkiem porządkowania
chaosu uczuć - i idei - jakie rodziły się w niej w wyniku jej codziennych
doświad-
czeń. Krótko mówiąc, pisanie nadawało kształt jej życiu, a z kolei życie dawało
asumpt do opowiadania historii.
Pisanie było dla Sand także antidotum na silny ból, jakiego doświadczała przy
licznych okazjach. Jej związki z córką były burzliwe i często dramatyczne,
podobnie
jak jej własne związki z matką. Gdy Solange miała zaledwie czternaście lat i
uczyła
się grać na fortepianie u boku Chopina, stało się jasne, że to właśnie ona
zajmie po
jakimś czasie miejsce swojej matki w jego sercu. I Solange przez lata
wykorzystywała
miłość Chopina do niej, by szykanować i poniżać matkę. Sposób postępowania
Sand z córką, która w przyszłości miała zostać jedną z najbardziej znanych
kurtyzan
w Europie, z pewnością nie przynosi jej honoru. Większość korespondencji Sand
z tego okresu składa się z długich listów, w których usprawiedliwia się ona
przed
przyjaciółmi, zapewniając ich, że wersje zdarzeń podawane przez Solange są
całko-
wicie nieprawdziwe.
Jeśli jej relacje z córką często doprowadzały ją do szału, to związek z jedną
z wnuczek złamał jej serce. Solange porzuciła dziecko w Nohant i Sand była tym
faktem zachwycona. Nigdy dla żadnego z kochanków nie zmieniła swojej codziennej
rutyny: przechadzania się po posiadłości za dnia, podejmowania gości i rozrywek
wieczorem oraz zasiadania po kolacji do pisania, które przeciągało się do
wczesnych
godzin porannych. Tymczasem Nini wolno było być z babcią na śniadaniu i spę-
Strona 9
dzać z nią większą część dnia. Jednak idylla skończyła się nagle i
niespodziewanie
wiosną 1854.
Tragiczną historię śmierci Nini oraz okoliczności, jakie do niej doprowadziły,
przedstawię w późniejszym czasie. Był to niewątpliwie najboleśniejszy okres w
życiu
Sand. Nigdy jeszcze nie była tak bliska całkowitego załamania. Wspominała
wspólną
z wnuczką pracę w miniaturowym ogródku, spacery, rosnące z każdym dniem
zaufanie dziewczynki do świata oraz zabawy wśród drzew z mieszkańcami Nohant,
którzy ją uwielbiali. Zaledwie kilka dni po pogrzebie Nini w Nohant, Sand
spacerowała po miniaturowym ogrodzie i planowała jedną ze swoich mistrzowskich
miniatur Apres la mort de Jeanne Clesinger (Po śmierci Jeanne Clesinger), która
obok
kilku tekstów została opublikowana na końcu jej autobiografii. Jest to rodzaj
epitafium, które przywraca do życia i wysławia pełną energii świeżość spojrzenia
małej dziewczynki zafascynowanej swoimi pierwszymi spotkaniami ze światem.
Czerpiąc z przytłaczającego poczucia bezsensu wynikającego ze straty najbliższej
jej
osoby, Sand stworzyła coś, co pozwoliło jej żyć dalej. Jest to stale powracający
wątek
w historii życia Sand.
Sand lubiła towarzystwo młodych ludzi. Podziwiała spontaniczność i świeżość
spojrzenia młodych, prawie tak samo jako mądrość starych. Gdy latem 1833 roku
poznała młodego Alfreda Musseta, był on już od kilku lat jednym z ulubieńców
światka literackiego, podczas gdy Sand dopiero doń wkraczała. A jednak on miał
zaledwie dwadzieścia trzy lata, ona zaś dwadzieścia dziewięć. Musset był
niezwykle
przystojny, wyróżniając się urodą charakterystyczną dla wielu kochanków Sand.
Miał delikatne rysy twarzy, był szczupły, jego elegancja zaś była raczej
młodzieńcza
i bezpretensjonalna niż wystudiowana. Jego kręcone, sięgające do ramion blond
włosy miały kasztanowy odcień i okalały bladą twarz. Co ważniejsze, pomimo
przedwczesnego rozwoju i sukcesu odniesionego w bardzo młodym wieku, a także
pobudliwości i skłonności do żartów, Musset emanował swoistą nerwową wrażliwo-
ścią, która tak bardzo pociągała Sand. Nie był jednak niewiniątkiem. Miał wielki
apetyt erotyczny i często odwiedzał najtańsze burdele. Poruszał się między
budzącym
dreszcz emocji, nikczemnym światem młodych prostytutek, a wytwornym towarzy-
stwem starszych dam we wspaniałych rezydencjach. Przyjemność, jaką czerpał
z przebywania w tym pierwszym miejscu, podsycana była bez wątpienia przez
znajomość realiów tego drugiego i na odwrót. Palił opium i był nim
zafascynowany.
W 1830 roku opublikował francuską wersję słynnej książki De Quinceya Wyznania
angielskiego opiumisty. Był także, co również typowe, kilka lat młodszy od Sand,
która zmagała się właśnie z zakończeniem Lelii, powieści, która uczyniła ją
sławną
w całej Europie. Musset zwrócił na siebie uwagę na literackiej scenie bardzo
wcześ-
nie, zyskując opiekę i wsparcie większości uznanych pisarzy owych czasów. Victor
Hugo przedstawił go Alfredowi de Vigny, Sainte-Beuve'owi, Dumasowi-ojcu i wielu
innym. Sainte-Beuve, bliski przyjaciel Sand (który jednak nigdy nie został jej
kochankiem), wysunął w kwietniu 1833 roku sugestię, iż jej niezdolność do
osiągnięcia satysfakcji seksualnej wynikała z tego, że wybierała ona partnerów,
którzy
nie byli dostatecznie męscy. Posunął się nawet do tego, że zaaranżował spotkanie
Sand z Theodorem Jouffroyem, muskularnym profesorem filozofii w College de
France, którego uznał zarówno za dostatecznie inteligentnego, jak i dostatecznie
męskiego, by ją zaspokoić. Początkowo obojgu spodobał się ów wielce niekonwen-
cjonalny projekt terapeutyczny, ostatecznie jednak ani Sand, ani Jouffroy nie
zgodzili się wziąć udziału w eksperymencie.
Strona 10
Gdy burzliwy związek Musseta z Sand zakończył się ostatecznie w 1835 roku,
Musset opisał go w książce La Confession d'un enfant du necie (Spowiedź
dziecięcia
wieku), która ukazała się następnego roku. Czerpiąc z własnych doświadczeń,
znacznie je udramatyzował i ubarwił tajemniczymi i makabrycznymi elementami
charakterystycznymi dla powieści gotyckiej, sugerując, iż jego nieszczęśliwy
romans
był wynikiem szerzącej się w owym czasie mal-du-siecle *.
Z kolei Sand nie była jeszcze gotowa do przetransponowania ich związku na fikcję
literacką. Oświadczyła z przesadnym dramatyzmem, że popełni samobójstwo. Przed
laty
dokonała już poważnej próby. Tym razem jednak, czego można się było spodziewać,
do niczego nie doszło. Sand rozwinęła już bowiem w sobie pewien rodzaj
odporności
i determinacji, a przede wszystkim za bardzo zależało jej na dzieciach. Nie
zamierzała
skończyć ze sobą, nim nie spisze swoich wspomnień, co zagwarantowałoby im równo-
wagę finansową. Nawet ostatnie życzenie wyrażone przez Sand na łożu śmierci,
mimo
że żarliwe i w pewnym sensie bardzo autentyczne, zabarwione było jej wiecznym
pragmatyzmem, niemal komicznym rysem jej charakterystycznego opanowania.
Jeśli miałaby popełnić samobójstwo, to nie w momencie oślepiającego nie-
szczęścia, lecz na spokojnie, biorąc pod uwagę wszystkie konsekwencje takiego
kroku. Podobnie jak bohaterka Elle et lui (Ona i on), napisanej po latach w 1858
ro-
ku książki, będącej opowieścią o jej romansie z Mussetem, gardziła śmiercią.
Miała
wtedy pięćdziesiąt cztery lata, Musset zaś umarł rok wcześniej.
Świadomość wielkiej katastrofy, gdy romans dobiegł końca, rozczarowanie,
a przede wszystkim przygnębiające poczucie osamotnienia i opuszczenia, były jed-
nak w owym czasie dla Sand czymś bardzo realnym. Gdy w końcu była w stanie
opisać tę historię, nadała sobie imię Therese, a Mussetowi - Laurent. Słowa,
które
na końcowych kartach tej powieści odnoszą się do związku dwojga jej bohaterów,
tym bardziej odnoszą się do jej związku z Mussetem:
Przyglądając się im i słuchając tego, co mówią, można było powiedzieć,
że są dwojgiem zgodnych przyjaciół, którzy nigdy się ze sobą nie kłócili.
Ten dziwny spokój pojawił się kilka razy w samym środku ich najgłęb-
szych kryzysów. Kiedy ich serca były uciszone, ich umysły wciąż rozu-
miały się ze sobą i zgadzały.
Sand i Musseta zbliżyło ze sobą ich niezwykłe intelektualne i duchowe
pokrewieństwo, jeśli jednak chodzi o namiętność, to sprawy układały się bardzo
źle.
Musset nigdy nie wybaczył Sand jej późniejszej niewierności. Nigdy też nie
dowiemy się, do jakiego stopnia Sand była skłonna wybaczyć Alfredowi Mussetowi
jego wcześniejszą niewierność, chociaż o tym, że skłaniała się ku
wielkoduszności
i próbowała reagować w kontrolowany, bardziej wyważony sposób, świadczy w jed-
noznaczny sposób zakończenie powieści Ona i on.
Romanse Sand stanowiły pożywkę dla jej pisarstwa, równocześnie jednak, co
bardziej niezwykłe, wiele zdarzeń, jakie wymyślała w swoich powieściach, bywało
przez nią testowanych w życiu. Badała uczucia i myśli, które leżały u podstaw
jej
przeżyć i doświadczeń. To właśnie owa pisarsko-badawcza natura Sand przyciągała
do niej tak wiele osób. Kochano ją za jej odwagę, determinację, odrzucanie
hipokryzji i kompromisu, postulowanie równości wszystkich ludzi oraz życzliwość.
Jako pisarka była niezwykle popularna głównie dzięki umiejętności tworzenia — na
podstawie chaotycznego zbioru własnych doświadczeń — powieści, które były pełne
pasji, zaangażowania i współczucia. Odniosła wielki sukces komercyjny nie tylko
dzięki potoczystości swojej prozy, ale także dlatego, że jej książki pełne są
tych
Strona 11
samych kontrowersyjnych, często ryzykownych tematów, jakie wypełniały jej własne
życie. Seks, seksualność, kazirodztwo, związki między przedstawicielami różnych
klas
społecznych — to stale powracające tematy jej powieści, czasami wyraźnie
widoczne,
czasami zwodniczo zakamuflowane, tak samo jak w jej życiu.
Gdy pracowałam nad jej biografią, często nawiedzało mnie dziwne uczucie, iż
Sand miała nie jedno, lecz wiele żyć. Sama Sand skłaniała się do wiary w to, że
ludzka jaźń jest wielopłaszczyznowa i podległa nieustannej zmianie. Ale dopiero
pod
koniec życia była w stanie spokojnie zaakceptować tę ideę. Jej Contes d'une
grand-
-mhe (Opowieści babci), które zaczęła w 1872 roku i kontynuowała aż do śmierci
w 1876 roku, pisane nieco zagadkową, często fantastyczną prozą, zgłębiają
kwestie
tożsamości, integralności i wiary. Sand dochodzi w nich do wniosku, że jaźń jest
czymś z gruntu niestałym.
Sprawy te omawiała szczegółowo z Gustave'em Flaubertem, gigantem dzie-
więtnastowiecznej francuskiej powieści, słynnym mizantropem i samotnikiem, który
obnosił się wszędzie ze swoim cynizmem. Kiedyś wyznał Sand, że już za młodu
postanowił uciec od życia. Nie trzeba dodawać, że mężczyzna taki jak Flaubert
stał
się zarówno bliskim towarzyszem Sand, jak i zwolennikiem jej pisarstwa. Ich
przyjaźń zdominowała ostatni rozdział życia Sand. Jego pogarda wobec sentymen-
talizmu jest legendarna, a jednak po śmierci Sand wyznał on w liście do równie
załamanego Turgieniewa: „Na jej pogrzebie płakałem jak bóbr".
ROZDZIAŁ 1
PRZEPOWIEDNIE
Życie jest powieścią, którą każdy z nas nosi w sobie.
Szczegóły przyjścia na świat Aurory spowija aura nierzeczywistości, przynajmniej
jeśli wziąć pod uwagę sposób, w jaki zostały one przedstawione w jej autobiogra-
fii Histoire de ma vie. Co więcej, istnieją dwie nieco nieprawdopodobne relacje
z tego wydarzenia, które wcale nie są ze sobą zgodne2. W obu jednak przypadkach
ojciec Aurory, dziarski huzar, przebywa w Paryżu na urlopie.
Według pierwszej wersji wszyscy są w domu, pod numerem 15 na rue Meslay
(dziś jest to nr 46) w Paryżu. Siostra Sophie-Victoire, Lucie-Marie Delaborde
(ciotka Aurory z Chaillot) świętuje swoje zaręczyny z Amandem-Jeanem-Louisem
Marechalem, byłym oficerem. Przyszły ojciec, Maurice, gra na skrzypcach. Był on
utalentowanym muzykiem i uwielbiał dawać występy. Zaczynają się tańce i Sophie-
-Victoire, jego rozpromieniona żona, przyłącza się do tańczących, pomimo tego,
że
zbliża się właśnie termin rozwiązania. Ma na sobie piękną różową suknię.
Wszystko
wskazuje na to — w stopniu nieomal komicznym — że jej ciąża jest bardzo
widoczna.
Po kilku pierwszych taktach kolejnego tańca, Sophie-Victoire wraz z siostrą
udaje
się do sąsiedniego pokoju. Odczuwa silne skurcze zwiastujące rozpoczęcie porodu.
Po chwili, zanim jeszcze przebrzmiały pierwsze takty, Lucie wraca do gości i
mówi:
„Chodź, chodź, Maurice... masz córkę". Cała scena - rodzinne świętowanie zarę-
czyn - zostaje zwieńczona wydarzeniem, które staje się powodem do dalszych
uroczystości. Panuje atmosfera powszechnej zabawy i szczęścia. Noworodek natych-
miast znajduje się pośród licznej i kochającej się rodziny, przy kochających
rodzi-
cach, którzy darzą się wzajemnie wielką miłością. Cała scena mogłaby być
świetnym
epizodem teatralnym, kończącym jakąś komedię. Tymczasem był to początek i to
mocno osadzony w historii, jak notuje dojrzała Aurora, czyli George Sand: „Był
rok
1804, ostatni rok Republiki i pierwszy rok Cesarstwa".
Strona 12
Dwoje członków najbliższej rodziny poczuło potrzebę przepowiedzenia przy-
szłości dziecka, interpretując specyficzne okoliczności, w jakich przyszło ono
na
świat. Ciotka Aurory, Lucie, nie tylko obwieściła jej narodziny, lecz także
wygłosiła
dające się łatwo przewidzieć proroctwo: „Urodziła się przy muzyce i barwie
różowej,
będzie szczęśliwa". Przedstawiciele różnych klas społecznych wygłaszają jednak
zazwyczaj bardzo odmienne przepowiednie. Biorąc córeczkę w ramiona, jej ojciec
powiedział: „Będzie miała na imię Aurora, jak jej babka, której tu nie ma, by
udzielić
jej błogosławieństwa, ale która pewnego dnia ją pobłogosławi". Skromna, oparta
na
przesądach przepowiednia ciotki Lucie, jej idea nadziei, bezsilnej nadziei,
wyraźnie
kontrastuje z realizmem arystokraty, wypływającym nie tylko z nadziei, lecz
także
z poczucia własnej siły, posiadania wpływów i kontroli nad światem.
Ta autobiograficzna opowieść została starannie dopracowana; jej początek, ideal-
ne narodziny - poród trwał niezwykle krótko i był całkowicie nieskomplikowany -
sugeruje zbliżającą się tragedię. Czytamy o tańcach, ale przygotowujemy się na
poważny
upadek. Dowiadujemy się o domniemanej godzinie i dacie narodzin: pierwsza po
południu 5 lipca 1804 roku3. Jednak, podobnie jak w przypadku wszystkich
autobio-
graficznych opisów narodzin, jest on dokonany przez narratora, który się jeszcze
nie
urodził. Cała historia opiera się na wspomnieniach innych osób - uzupełnionych
i niewątpliwie zniekształconych przez wyobraźnię autorki autobiografii. Jednak
kwestia
prawdy, głównie tej związanej ze szczegółami, jest z wielu względów nieistotna.
Wiemy,
że podana data narodzin jest błędna: w rzeczywistości Aurora urodziła się 1
lipca. Tę
właściwą datę autorka podaje w drugim tomie swojej autobiografii. Tym razem
jednak
jej matka jest na „balu" i to noworodek owinięty jest w różowe pieluchy.
Przepowiednia
ciotki zostaje powtórzona w niezmienionej formie, tym razem jednak zostaje ona
opatrzona przez autorkę następującym komentarzem: „Wróżby są usprawiedliwione
tylko wtedy, gdy przewidują nieszczęścia".
Pierwsza relacja jest piękną historyjką, czymś w rodzaju bajki, która jednak
niebezpiecznie zbliża się do parodii. Śpiąca Królewna też miała przecież na imię
Aurora.
Bajkowa opowieść wiąże się z przesadą w melodramatycznym stylu oraz wykazuje
cechy
formalne romantycznej tradycji dramatycznej (gatunku, do którego Sand miała
wnieść
w przyszłości znaczący wkład). Mamy tu więc sentymentalną, ekstrawagancką
atmosfe-
rę, zbieg okoliczności, a nawet muzykę; niezbędne składniki dramatu
romantycznego.
Jednak Sand zamierza przekształcić to, co mogłoby być finałową, pogodną
sceną, w dramatyczny początek; zarówno jej własny początek, jak i początek
wyzna-
czający nową epokę w politycznej historii Francji. Napięcie konieczne dla
dalszego
ciągu opowieści — związanej z pierwszymi latami jej życia — zależy od konfliktu.
Dotyczy ono różnic klasowych, zaznaczonych już poprzez wyraźny kontrast między
dwiema tak odmiennymi wróżbami, z których obie odnoszą się przecież do danego
momentu historycznego. Mimo romantycznej otoczki, istota dramatu — traktujące-
Strona 13
go o różnicach klasowych — jest rzeczywista i jak najbardziej prawdziwa.
Maurice Dupin poślubił Sophie-Victoire Delaborde w tajemnicy, wbrew woli
swojej matki. Ożenił się z kobietą niższego niż on stanu. Konflikt ten nie jest
tematem romantycznego dramatu, lecz tragedii wywodzącej się z antagonizmów
panujących między różniącymi się od siebie pod względem społecznym, kulturalnym
i ekonomicznym grupami. Życie Sand przebiega w cieniu owego klasowego drama-
tu, który miał także stać się ważną częścią jej pisarstwa. W wielu jej
powieściach
i sztukach teatralnych małżeństwo dwojga ludzi należących do różnych klas
stanowi
wyrazisty symbol pełniejszego społecznego pojednania.
Prawdziwym protagonistą historii narodzin Sand nie była ani jej matka, ani
ojciec, występujący odpowiednio w roli bohaterki i bohatera reprezentujących
dwie
rywalizujące ze sobą rodziny, lecz ich córka. Jednak przez szereg lat Aurora nie
miała
w scenariuszu żadnej kwestii do wypowiedzenia. Jej rola była bardzo mało
znacząca.
To ojciec miał być głównym bohaterem, walczącym z przeciwnościami losu i dopro-
wadzającym do rodzinnego pojednania: zaakceptowania przez arystokratyczną matkę
swojej nisko urodzonej żony. To z kolei miało być potwierdzeniem pozycji Aurory
jako w pełni prawowitego członka arystokratycznej rodziny ze strony ojca. Jednak
dalszy sukces tej historii, w wersji podanej nam przez Sand, zależy nie tylko od
energii i zdolności bohatera, lecz także od jego stałej obecności w dramacie
traktu-
jącym o pierwszych latach życia Aurory. Jego nagła śmierć w 1808 roku - gdy
Aurora miała zaledwie cztery lata - wymagać będzie zaangażowania dublera, nowej,
bardzo młodej bohaterki - samej Aurory. Przez kilka lat nie mogła ona robić nic
innego niż wygłaszać cudze kwestie. Jak wszystkie dzieci zamieszane w konflikty
rodzinne, czasami bywała zwykłym pionkiem w grze, czasami pośredniczką między
żyjącymi wokół niej dorosłymi.
Głęboka ironia kryje się pod płaszczykiem udawanej naiwności, gdy Sand strofuje
swoich biografów, przede wszystkim tych z innych krajów, za ich wyraźną słabość
wobec wspaniałego rodu jej ojca, przy prawie zupełnym pominięciu rodziny matki:
Wszyscy oni (którzy powinni byli przecież wiedzieć lepiej) przypisują mi
znakomite pochodzenie, zupełnie nie dostrzegając bardzo widocznej
skazy na moim rodowodzie. Dziecko jest nie tylko potomkiem swojego
ojca, ale też trochę, jak sądzę, swojej matki. Wydaje mi się zresztą, że ta
druga osoba jest ważniejsza, i że jesteśmy bardziej bezpośrednio, mocniej
i w bardziej uświęcony sposób zespoleni z trzewiami tej, która wydała
nas na świat. Dlatego jeśli mój ojciec był prawnukiem Augusta II, króla
Polski, i jeśli z tego powodu ja sama jestem nieprawą, lecz mimo to
rzeczywistą krewną Karola X i Ludwika XVIII, to prawdą jest także i to,
że w moich żyłach płynie również krew łącząca mnie w równie bliski
i bezpośredni sposób z pospolitym ludem; i co więcej, z tej strony nie
ma przypadków dzieci z nieprawego łoża5.
Madka Aurory urodziła się w 1773 roku i została ochrzczona jako Antoinette-
-Sophie-Victoire Delaborde. Pochodziła z klasy robotniczej: jej ojciec, Antoine
Dela-
borde, prowadził salę bilardową, a później sprzedawał ptaki na quai de la
Megisserie.
Zgodnie z oficjalnymi zapisami w Archives Nationales de Paris (Archiwa Narodowe
Paryża), jego córka w wieku szesnastu lat żyła z niejakim Claude'em-Denisem
Vanti-
nem Saint-Charlese'em, prawdopodobnym ojcem jej pierwszego dziecka. Dziesięć lat
później urodziła ze związku z innym mężczyzną drugie dziecko, Caroline,
przyrodnią
siostrę Aurory. Rok później towarzyszyła generałowi Collinowi do Włoch, gdzie po
raz
pierwszy spotkała ojca Aurory, Maurice'a Dupina6. Była ładną kobietą o
delikatnych
Strona 14
rysach twarzy i szczupłej figurze. Potrafiła dobrze się ubierać. Maurice był
także ładnie
zbudowany, przystojny, z wąsem, który uwydatniał jego orli nos. Miał ciemne
włosy,
podobnie jak oczy, duże i prawie całkiem czarne; niezwykle powabne oczy, które
miała
po nim odziedziczyć jego córka.
Maurice Dupin urodził się w 1778 roku, będąc owocem trwałego, opartego
na silnych ekonomicznych i społecznych podstawach związku Marie-Aurore i Loui-
sa-Claude'a Dupin de Francueil (którzy po Rewolucji skrócili nazwisko do Dupin)
i wychowywał się w arystokratycznym środowisku. Marie-Aurore (babka Sand) była
nieślubną córką Maurice'a de Saxe, który z kolei sam był nieślubnym synem króla
Polski Fryderyka Augusta III i jego kochanki Aurore de Koenigsmark. Bratanica
Maurice'a de Saxe, Marie de Saxe, wyszła za mąż za najstarszego syna Ludwika XV.
Tak więc Sand była spokrewniona, co prawda za sprawą nieprawych związków,
z Ludwikiem XVI, Ludwikiem XVIII i Karolem X.
Dziadkowie Sand należeli do przedrewolucyjnego intelektualnego i artystycz-
nego świata, którego jej samej, mimo że socjalistce, było w pewien sposób bardzo
brak. Tęskniła przede wszystkim za stabilnością: „Oczywiście, że była miła i
pocią-
gająca ta filozofia bogactwa, niezależności, tolerancji i wzajemnej uprzejmości;
ale by
ją uprawiać, potrzeba było dochodu wielu tysięcy franków, i w związku z tym
zupełnie nie rozumiem, w jaki sposób mogliby z niej korzystać biedni i
uciskani".
Jednak jej ojciec mógł z niej korzystać. Gdy Dupin de Francueil zmarł 6 czerwca
1786 roku, zapewnił żonie i synowi roczny dochód w wysokości 75 000 franków.
Stali się wprawdzie biedniejsi, niż byli dotąd, ale w żadnym razie nie byli
„zrujno-
wani", jak przedstawiała to matka Maurice'a.
Ośmioletni Maurice i jego matka wyprowadzili się z imponującego chateau (zam-
ku) nad rzeką Indre w pobliżu Chateauroux i powrócili do Paryża, do rodzinnej
rezydencji na rue Roi-de-Sicile, niedaleko Bastylii. Towarzyszył im
dwudziestosześcio-
letni kleryk, Francois Deschartres (1761—1828), przyszły guwerner Maurice'a.
Życie Maurice'a i jego matki było bardzo ściśle splecione z gwałtownymi
przemianami charakterystycznymi dla ówczesnej epoki, ze wstrząsami natury
polity-
cznej i społecznej. Dla tych, którzy do końca pozostawali wobec siebie lojalni,
Rewolucja była siłą, której albo należało się poddać, albo stawić opór. W
przypadku
matki Maurice'a sprawa była bardziej skomplikowana. Poprzez swoje małżeństwo,
bogactwo i wykształcenie należała do arystokracji. Jednak z powodu swojego
niepra-
wego pochodzenia czuła się często poniżona i urażona. Dwór nie był wobec niej
wielkoduszny, tak iż z czasem zaczęła pogardzać królewską koterią. Ona i jej mąż
byli wykształceni i bardzo interesowali się filozoficznymi i społecznymi ideami
swoich czasów. Znajdowali się pod przemożnym wpływem myśli Voltaire'a i Rous-
seau. Matka Maurice'a czuła, że cierpi moralną niesprawiedliwość, będącą funkcją
skorumpowanego systemu. Czternastego lipca 1789 roku nastąpił szturm na Basty-
lię. Sand tak oto opisuje reakcję babki na to wydarzenie: „Jej okrzyki radości
mieszały się z okrzykami zdobywców, pośród których, mając jej poparcie, było
kilku
członków jej domowej służby"9. Jednak babka Sand była skonsternowana i przera-
żona, gdy pośród rewolucjonistów wykształciły się nieuchronnie różnego rodzaju
frakcje i rozpoczął się pełen całkowicie nieprzewidywalnych i przerażających
wyda-
rzeń okres Terroru.
Mogła wyemigrować jak wielu innych. Zamiast tego, w ramach doraźnych
działań, przeprowadziła się, by odsunąć się nieco od centrum władzy w Paryżu, na
rue de Bondy. Maurice i Deschartres podążyli wraz z nią. Starała się znaleźć
Strona 15
jakieś
wiejskie odludzie w bezpiecznej odległości od Paryża, i 23 sierpnia 1793 roku
kupiła
skromny dworek w Nohant w dolinie rzeki Noire, na południowy wschód od
Paryża, Jednak 3 grudnia, gdy przygotowywała się do wyjazdu, w trakcie rewizji
władze odkryły pieniądze i kosztowności ukryte przez nią w ścianie. Została
uwię-
ziona w Couvent des Augustines Anglaises, a więc w tym samym żeńskim klaszto-
rze, mającym w przyszłości stać się placówką oświatową, której miała powierzyć
opiekę nad swoją zbuntowaną wnuczką George Sand.
Maurice, wraz ze swoim opiekunem Deschartres'em, pospiesznie zniszczyli
dokumenty świadczące o pomocy finansowej udzielanej w przeszłości przez Mme
Dupin hrabiemu d'Artois, późniejszemu Karolowi X, który przebywał wówczas na
emigracji. Liczne starania o uwolnienie Madame Dupin z Couvent des Augustines
nie przyniosły żadnego rezultatu. Maurice, wraz z innymi „byłymi arystokrata-
mi", został wygnany z Paryża. Zawsze lojalny Deschartres podążył za nim.
Wreszcie
27 lipca 1794 roku babka Sand została zwolniona z więzienia. Gdy przybyła do
Nohant, nigdy nie była, według Sand, „tak bogata jak teraz, gdy była tak
biedna".
Była to jednak tylko względna bieda i ona dobrze zdawała sobie sprawę z tego,
jak
bardzo jej się poszczęściło.
Maurice pobierał formalne wykształcenie pod okiem Deschartres'a, przed którego
wybuchami wściekłości często musiała go chronić matka. Deschartres, figura pełna
sprzeczności, tak został scharakteryzowany przez Sand: „Wszystkie te wspaniałe
ducho-
we przymioty łączyły się u niego z niemożliwym wprost charakterem; był przy tym
w obłędny sposób zadowolony z siebie". Chełpił się swoją „wszechmocą" i był
preten-
sjonalnie intelektualny. Znał się jednak dobrze na bardzo wielu sprawach;
czasami jego
wiedza miała nawet naukowy charakter. Sand określa go mianem „tyrana, zbawcy
i przyjaciela" trzech pokoleń Dupinów10. Był dogmatyczny, co jednak ujawniał
tylko
w takim stopniu, by jego uczniowie mogli się z tym jakoś uporać. Podobnie jak
wszyscy
naprawdę wpływowi nauczyciele, którzy oddziałują na życie swoich uczniów, a nie
tylko
zapewniają im zdobycie formalnego i ograniczonego wykształcenia, Deschartres był
ekscentrykiem. Wykazywał także niezwykłą wprost siłę charakteru. Maurice był
uzdol-
niony artystycznie; dobrze grał na skrzypcach i komponował. Lubił także
retorykę,
języki nowożytne, rysunki i literaturę. Wykazywał natomiast mniejsze
zainteresowanie
przedmiotami, które wymagały odmiennego rodzaju dyscypliny; szczególnie matema-
tyką, greką i łaciną. Metody edukacyjne Deschartres'a nie bardzo się dla niego
nadawa-
ły. Ojciec Sand miał, jak sama twierdzi, „wielką intuicję, dużą wrażliwość,
energię,
odwagę i pewność siebie"11.
Dwie dominujące namiętności pojawiły się w życiu Maurice'a: miłość do
muzyki, a szczególnie zamiłowanie do opery, w połączeniu z muzykalnymi uzdol-
nieniami, oraz rosnące zainteresowanie wojskiem. Przemierzał duże odległości, by
bywać w operze, a jako żołnierz często wyjeżdżał za granicę.
Realizację wybranego przez Maurice'a celu przyspieszyła zapowiedź powszech-
nej mobilizacji ogłoszona przez Dyrektoriat w 1798 roku. Został przedstawiony
Monsieur de la Tour d'Auvergne, słynnemu wojskowemu, który zwrócił się do niego
z pytaniem: „Czyżby wnuk marszałka de Saxe obawiał się wziąć udział w kampanii
wojskowej?" O odpowiedzi, jakiej wówczas udzielił, Maurice opowiadał swojej
Strona 16
matce: „Odparłem: «Oczywiście, że nie», patrząc mu prosto w oczy". Został
wcielo-
ny do dziesiątego regimentu piechoty.
Maurice walczył w Niemczech, Szwajcarii i Włoszech. To właśnie w Mediola-
nie poznał Sophie-Victoire. Był pod wrażeniem jej delikatności, nieśmiałości,
wrażliwości i, niewątpliwie, jej urody. Maurice miał wcześniej dwie kochanki.
Był
ojcem Hippolyte'a Chatirona, który otrzymał nazwisko po matce, Catherine, służą-
cej z Nohant. Dziewczynę odesłano, zabezpieczając jednak jej byt od strony
finan-
sowej, Hippolyte'a zaś, przyrodniego brata Sand, wychowywała w Nohant matka
Maurice'a, a więc jego (i Sand) babka ze strony ojca.
Listy Maurice'a do matki z okresu jego uczestnictwa w kampaniach wojsko-
wych mówią także o innych jego męskich podbojach, jednak to właśnie Sophie-Vic-
toire była tą, którą ostatecznie poślubił. Początkowo z pewnością nie zamierzał
tego
uczynić. Być może to obecność generała Collina, dawnego opiekuna Sophie-Vic-
toire, w Orleanie, tym samym mieście, w którym Maurice ulokował Sophie-Vic-
toire, skłoniła go do jej poślubienia13. Jego prawdziwe listy, w przeciwieństwie
do
przeredagowanych i zbeletryzowanych epistoł, jakie Sand opublikowała w swojej
autobiografii, wyraźnie świadczą o tym, że Maurice nie zamierzał poślubić
Sophie-
-Victoire i doskonale zdawał sobie sprawę z tego, że żaden tego rodzaju projekt
nie
spodobałby się jego matce. Mme Dupin pragnęła, by ożenił się z kobietą o tej
samej
co on pozycji społecznej: obawiała się, że będzie musiała przyglądać się, jak
jej
rodzina cofa się do stanu, z którego jej udało się wyrwać. Ale Maurice był
uparty
i zwykł robić wszystko po swojemu. Sand podsumowała dzieciństwo swojego ojca
w sposób całkowicie odmienny od opisu ponurego dzieciństwa swojej matki:
„wychowywał się będąc przez cały czas spowity w coś w rodzaju puchowej kołdry,
chroniącej go przed wszelkimi niebezpieczeństwami"1”. Dzieciństwo córki tych
dwojga miało okazać się dziwną mieszaniną obu tych rodzajów.
Następnego dnia po przyjściu na świat Aurora została ochrzczona w kościele
Saint-Nicolas-des-Champs i otrzymała imiona Amandine-Aurore-Lucile. Co dziw-
ne, w Hotel de Ville, gdzie także trzeba było zarejestrować fakt narodzin
dziecka,
jako pierwsze imię figuruje Amantine1^. W każdym razie to życzeniem ojca było,
by nazwano ją Aurora: było to imię często występujące w jego rodzinie i dlatego
świadczące o przynależności do niej osoby, która je nosiła. Przez wiele lat Sand
takie właśnie miała imię. Córkę do chrztu trzymał Maurice. Kilka miesięcy
później,
21 grudnia, pomimo nieroztropnego wyboru żony, został mianowany kapitanem
huzarów i odznaczony Legią Honorową. W ten sposób doceniono jego żołnierskie
dokonania16.
Wkrótce Maurice wyjechał z Paryża, by odegrać swoją rolę w kampaniach
napoleońskich. Zanim jednak rozstał się z rodziną i wkroczył na scenę historii,
zaaranżował scenę pojednania, mającą na celu pozyskanie sympatii matki dla jego
nowej rodziny17.
Aurora była silnym dzieckiem. Sporadyczne uwagi na jej temat w listach
Maurice'a kierowanych do matki są misternie zwięzłe i pozornie przypadkowe. Moż-
na je odczytywać jako część przeprowadzonego przez niego niespiesznie, acz z
deter-
minacją planu złamania niechęci matki do jego żony. Rzuca się w oczy pewnego
rodzaju zachłanność w używaniu zaimków dzierżawczych, co było zapewne starannie
wykalkulowane. Owej jesieni pisze on na przykład: „Moja Aurora ma się wyśmie-
nicie" (podkr. B.J.). Wypatrując okazji, Maurice czekał stosownej chwili, która
po-
Strona 17
zwoliłaby mu na bardziej ryzykowne posunięcie polegające na próbie pojednania
swojej dostojnej matki ze swoją nisko urodzoną żoną oraz córką. Taka szansa
pojawiła się wraz z niezapowiedzianą wizytą Mme Dupin w Paryżu. Jej zamiarem
było zbadanie możliwości doprowadzenia do unieważnienia małżeństwa jego syna.
Dorosła Sand wątpiła, czy rzeczywiście Mme Dupin udałoby się tego dokonać,
w każdym razie jest wysoce mało prawdopodobne, by było to możliwe w porewo-
lucyjnej Francji: wykorzystywanie prywatnych kontaktów i wpływów do załatwiania
podobnych spraw było bowiem wówczas znacznie trudniejsze niż kiedyś. Babka
Aurory bardzo chciała jednak dowiedzieć się czegoś więcej na temat pozycji
swojego
syna oraz zdobyć więcej wiadomości o jego żonie.
O całym zdarzeniu opowiada nam Sand. Na wieść, że jego matka jest
w Paryżu, Maurice postanowił działać szybko i zdecydowanie. Wziął Aurorę na
ręce,
wyszedł z mieszkania, zszedł po schodach, stanął na chodniku i zawołał na
najbliższą
dorożkę. Być może szybko obmyślał swój plan jadąc po zatłoczonych paryskich
ulicach z małą Aurorą na kolanach. Lub też już wcześniej rozważał razem z żoną
wszelkie możliwe sposoby postępowania w podobnej sytuacji.
W każdym razie po przybyciu pod dom, w którym zatrzymała się jego matka,
zaczął czarować konsjerżkę z charakterystyczną dla siebie swobodą. Kobieta była
niewątpliwie wzruszona tymi aspektami opowieści, które Maurice postanowił przed-
stawić, by przygotować ją do przekonującego występu. Z wielką ochotą wzięła od
niego dziecko, rozpoczynając tym samym realizację jego planu z przebiegłością,
jaką
niektórzy mogliby uznać za wrodzoną cechę wykonujących jej profesję paryżanek.
Szybko wynalazła pretekst, by porozmawiać z Mme Dupin, i w rozmowie tak
dobierała słowa, by poruszyć w swojej rówieśniczce pokłady zazdrości i
jednocześnie
na nowo ożywić ukryte i wyparte smutki: „Niech pani spojrzy na tę ładną
dziewuszkę, której jestem babką! Niania przyniosła mi ją dzisiaj i taka jestem
szczęśliwa, że ani na chwilę nie mogę się z nią rozstać". To był wspaniały
występ.
Odpowiadając na grzeczne uwagi świadczące o zainteresowaniu dzieckiem, konsjerż-
ka podała je Mme Dupin, wykonując na pozór wielce wspaniałomyślny gest.
Trzymając dziecko Mme Dupin spojrzała w jego niezwykłe, ciemnobrązowe oczy.
Nastąpił moment rozpoznania. Mme Dupin powiedziała z nietypową dla siebie
spontanicznością: „Oszukujecie mnie, to nie wasza wnuczka. To dziecko nie do was
jest podobne!".
Teraz nadszedł czas na replikę ze strony Aurory. Zaniepokojona ostrym tonem
głosu Mme Dupin i wyczuwając intuicyjnie konflikt, w którego centrum się zna-
lazła, zaczęła płakać. Tymczasem konsjerżka dalej trzymała się scenariusza, jaki
przedstawił jej w zarysach ojciec dziecka: „Chodź, moje biedne kochanie", powie-
działa, zabierając dziewczynkę z kolan Mme Dupin. A zwracając się do Mme Dupin
dodała: „Nie chcą tu ciebie, chodźmy sobie". Od tej chwili ani konsjerżka, ani
dziecko nie musieli już więcej starać się posuwać akcji do przodu. „Nie,
oddajcie mi
malutką. Biedne dziecko! To wszystko nie jej wina", oświadczyła babka Aurory.
Konsjerżka szybko wyjaśniła, że prowadziła tę całą grę w nadziei, że jej
nieświadoma
uczestniczka, Mme Dupin, będzie zadowolona z jej ostatecznego wyniku. Zapewni-
wszy konsjerżkę, że rozumie, iż jej zaangażowanie wynikało ze szlachetnych pobu-
dek, Mme Dupin ustaliła, że tym, kto przyniósł dziecko do jej domu, był jej syn,
poprosiła więc, by go zawezwała.
Aurora została na kilka chwil pod opieką babki, która, ledwie parę lat później,
miała opiekować się nią już znacznie częściej i dłużej. Mocno przytulając Aurorę
i usiłując ją rozpogodzić, Mme Dupin rozpłakała się. Dla niej to dziecko było,
jak
się wydaje, namacalnym dowodem na to, że jej syn kochał inną kobietę bardziej
niż
ją samą, i było to coś, co trudno jej było zaakceptować. Była zasmucona, że
Strona 18
ożenił
się wbrew jej woli i do tego potajemnie. Bała się o jego karierę, która stanęła
bez
wątpienia pod znakiem zapytania z powodu całkowicie nieroztropnego wyboru
żony. A nade wszystko musiała być poruszona świadomością tego, jakim trudno-
ściom będzie musiała stawić czoło w życiu jej wnuczka. Mme Dupin była nieślub-
nym dzieckiem. Jednak przyszło jej żyć w okresie względnej społecznej
stabilizacji.
Przy tym była osobą niezwykle zdeterminowaną. Z pomocą arystokratycznych
i wpływowych przyjaciół osiągnęła pełną godności pozycję, jakiej pragnęła.
Niewąt-
pliwie miała dużo szczęścia. Aurorę, mimo że była ślubnym dzieckiem, czekało
znacznie trudniejsze życie. Trzymając dziecko w ramionach, Mme Dupin odczuwała
to, co jest emocjonalnym fundamentem każdej klasycznej tragedii: żal i
współczucie.
I niewątpliwie litowała się także nieco nad sobą. Zdjęła z palca pierścionek z
dużym
rubinem i włożyła do rączki Aurory, ofiarowując go w ten sposób jej matce. Był
to
wielkoduszny gest, będący symbolem pojednania i akceptacji - zarówno dziecka,
jak
i jego matki. Tymczasem rola Aurory była, jak to się często zdarzało w jej
dzieciń-
stwie, rolą biernego uczestnika skomplikowanych i pełnych emocji wydarzeń z
życia
głęboko poróżnionych ze sobą członków jej rodziny. Różnego rodzaju strategie
manipulacyjne stosowane przez babkę i, przede wszystkim, matkę miały przez całe
lata rozgrywać się w odniesieniu do Aurory.
Ale tego dnia, gdy Maurice wpadł do pokoju, by przywitać się z matką
trzymającą na kolanach małą Aurorę, musiał być bardzo zadowolony z finałowej
sceny spektaklu, który tak zręcznie wyreżyserował zza kulis. Upłynęło jeszcze
kilka
tygodni, zanim jego matka zdecydowała się przyjąć swoją synową, ale gdy Mme
Dupin uświadomiła sobie, że jej obiekcje wobec tego małżeństwa zwiększyłyby
tylko
niebezpieczeństwo, jakie stanowiło ono dla pozycji syna, zgodziła się na
spotkanie.
Sand twierdzi, że jej rodzice wzięli następnie ślub kościelny, jako że przedtem
zdecydowali się tylko na ślub cywilny. Dodaje, iż brała w nim udział także
babka,
która udzieliła błogosławieństwa związkowi jej rodziców. Jednak nigdy nie
znalezio-
no żadnych dokumentów ani jakichkolwiek dowodów zaświadczających o tym, że
taka ceremonia w ogóle się odbyła18.
Wydaje się jednak prawdopodobne, że, przynajmniej oficjalnie i na jakiś
czas, w rodzinie doszło do pojednania. Nie miało ono trwać długo, nawet oficjal-
nie. Dalsze dramatyczne perypetie i niespodziewane zwroty akcji poprzedzały
tragiczny punkt kulminacyjny pierwszych, niepewnych jeszcze lat życia Aurory na
łonie rodziny.
ROZDZIAŁ 2
CZŁOWIEK CZYNU
I NAMIĘTNA KOBIETA
To, co pozostanie wieczne w kategoriach piękna, to dobre serce.
Od najmłodszych lat Aurora rzadko widywała ojca. Pamiętała go jako wspaniałą
postać, która pojawiała się od czasu do czasu, zmieniając wszystko wokół.
Nieco klaustrofobiczne i samotnicze życie, jakie wiodła Sophie-Victoire i jej
córka,
przechodziło cudowną metamorfozę za sprawą tego pełnego werwy człowieka. Jego
przybycie wyznaczało początek krótkiego okresu, w którym panowała ciepła, domo-
wa atmosfera i miły, rodzinny nastrój, zaś nieustanne kłopoty i samotność odcho-
dziły, przynajmniej na pewien czas, w zapomnienie. Przy boku męża Sophie-Vic-
Strona 19
toire uspokajała się, a jej emocjonalne i psychiczne niezrównoważenie - będące
po
części rezultatem trudów życia z dnia na dzień w niełatwych warunkach wraz
z dwójką małych dzieci - wydawało się mniej dokuczliwe. W obecności ojca Aurora
doświadczała nieznanego jej na co dzień poczucia bezpieczeństwa: kiedy ojciec
był
w domu, stawał się on szczęśliwą przystanią. Później pisała: „Odziedziczyłam po
moich rodzicach ową utajoną dzikość, która zawsze czyniła mi świat nieznośnym,
a dom niezbędnym"1.
Życie domowe jej rodziców było dosyć niekonwencjonalne z powodu specyfiki
ich małżeństwa: niosło ze sobą szereg problemów ekonomicznych i społecznych.
Jednak
główną przyczyną ich biedy, z czego Sand zdała sobie później sprawę, były
wydatki
ponoszone przez jej ojca jako oficera. Maurice dbał o Sophie-Victoire i
rozpieszczał
Aurorę: dawał im obu poczucie bezpieczeństwa i zabawiał je. Silne poczucie
niższości
Sophie-Victoire ulegało złagodzeniu, pewność siebie zwiększała się, a
samopoczucie
poprawiało. Matka Aurory była dumna ze swojego męża, a Aurora ze swojego ojca:
„Nawet w mundurze nie wstydził się nosić mnie na rękach po ulicy"2. W jego
obecności
matka i córka przemieniały się w zacniejsze i godne większego szacunku istoty, a
zwy-
czajne rzeczy wokół nich stawały się niezwykłe i zachwycające, jak na przykład
serwetki
na stole, z których Maurice robił śmieszne figurki w stylu przypominającym
origami;
raz zajączka, raz mnicha3. Jego dotyk miał magiczne właściwości: zamieniał
nieożywione
pospolite przedmioty w żywe istoty. Zadziwiający ojciec Aurory przenosił ją w
ten
sposób z nudnego, szarego świata w cudowną krainę baśni.
Maurice miał silne poczucie tego, że świat jest sceną, na której rozgrywa się
życie. Zdawał sobie sprawę, że narodziny Aurory zbiegły się w czasie z doniosłym
momentem historycznym wyznaczającym nowy początek. Urodzona w pierwszym
roku Cesarstwa, Aurora przyszła na świat zaledwie na kilka tygodni przed
koronacją
Napoleona. Z Paryża Maurice, naoczny świadek tego wydarzenia, relacjonował
swojej matce w Nohant:
Widziałem jeden, dwa, trzy, cztery, pięć regimentów: huzarzy, kirasjerzy,
dragoni, karabinierzy i mamelucy; jeden, dwa, trzy, cztery, pięć, sześć,
siedem, osiem, dziewięć, dziesięć, jedenaście, dwanaście, trzynaście,
czternaście powozów ciągniętych przez sześć koni, każdy pełen dworzan,
powóz z dziesięcioma okienkami, w którym jechały księżniczki, powóz
marszałka i w końcu powóz Cesarza, osiem bułanych koni, piękne
stworzenia, w ozdobnych czaprakach i z wielkimi pomponami na gło-
wach, sięgającymi aż na wysokość pierwszego piętra domów.
Wewnątrz Notre-Dame, tron ustawiony w pobliżu drzwi, z tyłu
dosyć przyciężki łuk tryumfalny - w greckim stylu, zupełnie nie na
miejscu w gotyckim kościele... Papież namaszcza czoło i dłonie Cesarza
i Cesarzowej; następnie Bonaparte wstaje, podchodzi do ołtarza, by ode-
brać koronę, wkłada ją sobie własnoręcznie na głowę i głośno wypowia-
da przysięgę, iż będzie przestrzegał praw ludu i bronił jego wolności.
Wraca do tronu i wtedy rozbrzmiewa Te Deum. W drodze powrotnej
były wspaniałe iluminacje, tańce, fajerwerki etc., etc.4
Jego żywy opis wypala się niczym sztuczne ognie. Końcowe uwagi są już tylko
spokojnymi refleksjami: „Wszystko było bardzo piękne, robiło wielkie wrażenie,
sztuka została dobrze wyreżyserowana, główne role dobrze zagrane. Żegnaj, Repub-
liko. Ani ty, ani ja nie będziemy żałować jej za to, czym była, lecz za to, czym
Strona 20
mogła
być, za to, czym była kiedyś w moich dziecięcych marzeniach..."5 Matka Aurory
była kiedyś na tej scenie i wiele z aktorki nadal w niej pozostało. Również
ojciec
Aurory zdawał sobie sprawę z tego, że odgrywa swoją rolę na wielkiej scenie
historii.
Ale dramatyczne wizyty Maurice'a w Paryżu, gdy był on na urlopie, uwydat-
niały tylko, co nieuchronne, szarość owych dłuższych okresów, kiedy był poza
domem. W owych dniach, tygodniach i miesiącach Aurora przebywała przeważnie
ze swoją niezrównoważoną emocjonalnie matką.
Przez większość czasu jej domem było mieszkanie przy rue Grande-Bataliere,
z którego Aurora i jej matka tylko rzadko wychodziły. Matka Aurory była dziwną
kobietą i z biegiem lat stawała się coraz dziwniejsza. W swojej autobiografii
Sand
przydaje jej wszystkie trzy imiona, „ponieważ w trakcie jej burzliwego życia
używała
ich po kolei... W dzieciństwie wolała Antoinette; Antoinette (Maria Antonina)
była
wtedy królową. W czasach zwycięstw Cesarstwa faworyzowała oczywiście Victoire.
A po wyjściu za mąż mój ojciec zawsze nazywał ją Sophie"6*. Jej poczucie
tożsamości
było równie rozchwiane jak czasy, w których żyła, oraz równie zmienne i niestałe
jak jej imiona i sytuacja finansowa. Zmuszona była do odgrywania wielu różnych
ról i miała wrodzony talent do udawania. Umiejętność tę opanowała w tak
mistrzowskim stopniu, że czasami miała wątpliwości, kim naprawdę jest.
Po latach, w 1843 roku, Sand opisuje Sophie-Victoire w liście do Charles'a
Poncy, proletariackiego poety, niewątpliwie po to, by okazać się bardziej
przekonu-
jącą w swojej solidarności z nim:
Moja matka nie była przedstawicielką klasy ludzi pochłoniętych pracą
i obowiązkami... Należała do upodlonej i włóczęgowskiej rasy cyganerii
tego świata. Była tancerką, nie, mniej niż tancerką, statystką w jednym
z najostatniejszych bulwarowych teatrzyków Paryża, gdy miłość bogacza
wyrwała ją z tego poniżenia, by kazać jej znosić jeszcze większe. Mój
ojciec poznał ją, gdy miała już trzydzieści lat; jakże nisko wówczas
upadła. Miał jednak szlachetne serce. Pojął, że ta piękna istota potrafi
jeszcze kochać i poślubił ją wbrew życzeniu swojej rodziny, a nawet przy
jej stanowczym sprzeciwie7.
Sophie-Victoire była kobietą wielkich uczuć i gwałtownych namiętności. W swo-
ich działaniach kierowała się przede wszystkim instynktem. Zdolna do niezwykłej
przebiegłości, potrafiła znakomicie manipulować innymi, czasami prawie
nieświadomie.
Posiadała wielką wrodzoną inteligencję i dowcip, które potrafiła jednak
wykorzystywać
także w okrutny, zjadliwy sposób. Bywała dziecinna i potrafiła być niezwykle
zabawna.
Jej zachowanie było często bardzo spontaniczne i przekorne. Gwałtowne wybuchy
złości, którym towarzyszyły przekleństwa, ustępowały nagle miejsca równie
gwałtow-
nym wyrzutom sumienia, ona zaś robiła wymówki innym, że pozwolili jej na
mówienie
tak okropnych rzeczy. Pełna wigoru, była krytycznie i niechętnie usposobiona
wobec
wszelkiego rodzaju ograniczeń natury społecznej. W kwestiach praktycznych
wykazy-
wała się wielką kompetencją i zaangażowaniem. Ogólnie rzecz biorąc, zupełnie
dobrze
radziła sobie w danych okolicznościach z wychowaniem Aurory i Caroline, i robiła
wszystko, co mogła, żeby zapewnić im wykształcenie. Była jednak bardzo zmienna
w nastrojach, a to, co kiedyś postrzegano u niej jako młodzieńczą
spontaniczność,