Strona 1 ALEKSANDER KUPRIN SULAMITKA Nocleg W ostatnich dniach sierpnia n-ski pułk piechoty podczas wielkich manewrów odbył wielki, czterdziestowiorstowy przemarsz od wsi Wielkie Zimowce do wsi Nagórna. Dzień był upalny, pełen żaru, nużący. Na horyzoncie, srebrnym od wąskiego pasma dalekiego kurzu, drżały przezroczyste, falujące strumyki nagrzanego powietrza. Po obu stronach drogi, gdzie tylko sięgał wzrok, ciągnął się wciąż ten sam obszar zżętych pól ze sterczącymi żółtymi, kłującymi resztkami słomy. Siad oddziału z daleka znaczył się długą, falistą i wąską wstęgą żółtawego kurzu. Żołnierze szli cali w ten kurz okutani. Pył skrzypiał w ustach, osiadał na spotniałych twarzach i czynił je czarnymi. Tylko zęby i białka oczu błyskały białością na znużonych, wy- chudłych, pozornie surowych twarzach. Zgięci pod ciężarem tornistrów i nałożonych na nie zrolowanych płaszczów, żołnierze szli w milczeniu, bezładnie, ledwo powłócząc zmordowanymi nogami. Tylko od czasu do czasu, kiedy czyjś bagnet z chrzęstem zaczepiał o bagnet sąsiedni, z szeregów dawało się słyszeć ordynarne, pełne złości przekleństwo. Ludzie byli niewyspani i znużeni skwarem, męczącą drogą i pragnieniem. Niektórzy ospale, bez apetytu, aby tylko czymkolwiek skrócić czas długiego i nudnego marszu, pojadali po drodze rozdany z rana chleb. Oficerowie szli nie w szeregach — przywilej, na który wyższe dowództwo patrzało w czasie marszu przez palce — lecz poboczem z prawej strony drogi. Białe ich kitle pociemniały od potu na plecach i na ramionach. Dowódcy kompanii — adiutanci, zgarbiwszy się i puściwszy wodze, drzemali na swych chudych, wy- | Strona 2 brakowanych koniach. Każdy chciał tylko za wszelką cenę jak najszybciej dotrzeć do popasu i lec w cieniu. Porucznik Awiłow, schorowany, milczący i nerwowy młodzieniec, szedł obok pierwszego rzędu jedenastej kompanii. Nowe buty mocno uwierały go w nogi, pas koalicyjny uciskał ramię, w głowie miękko d ciężko tętniła krew. Ale najbardziej przygniatała Awiłowa zawsze ogarniająca go w czasie marszu tępa nuda, której starał się pozbyć jakimkolwiek przelotnym zainteresowaniem. To zrywał z przydrożnej wierzby giętki bicz i oczyszczał go zębami i paznokciami z kory, to starannie ścinał szablą pąsowe pąki kłującego ostu, to znów, upatrzywszy sobie z dala jakiś punkt, starał |się odgadnąć, ile do niego będzie kroków, a potem sprawdzał sam siebie. Wreszcie, gdy wszystko to już mu się znudziło, zaczynał „marzyć", jak kiedyś zdarzało mu się to jeszcze w korpusie, gdy chciał podczas nocnego nabożeństwa zabić czas. W myśli pytał sam siebie: „No, a o czym teraz?" — i zaczynał wyliczać w pamięci wszystko, co mogłoby mu sprawić zadowolenie lub też co kiedyś pobudziło jego wyobraźnię w tym, co przeczytał i usłyszał. Czasami wyobrażał sobie, że jest znanym podróżnikiem, jak na przykład Przewalski lub Jelisiejew. Organizował ekspedycję składającą się z odważnych, zahartowanych w trudach i niebezpieczeństwach podróżników, którzy drżeli pod jego spojrzeniem. Odkrywał nie zbadane jeszcze wyspy i lądy i zatykał na nich rosyjski sztandar. Nazwisko jego znane było na całym świecie. Kiedy wracał do Rosji, urządzano mu huczne powitania. Kobiety rzucały mu kwiaty i w zachwycie szeptały jedna do drugiej: „Oto on, oto ów najznakomitszy!" Czasami wyobrażał sobie, że manewry już się skończyły, a on idzie ze swoją kompanią na dobrowolne roboty do jakiegoś właściciela ziemskiego, bajecznie bogatego i oczywiście z arystokratycznym nazwiskiem. Ziemianin ma córkę — piękną, bladą, zamyśloną. Dawno już znudziła się jej bezbarwna nicość światowych kawalerów, panna od pierwszego wejrzenia zakochuje się w prostym poruczniku piechoty, biednym i dumnym, ustawicznie skrytym, „z piętnem rozczarowania na czole". Księżycowa noc, spotkanie w starym, zapuszczonym ogrodzie, płomienne wyznanie miłosne... „Musimy się rozstać — mówi ponuro Awiłow — ty jesteś bogata, a ja żebrak, nie będziemy nigdy szczęśliwi". Córka ziemianina płacze na jego piersi, on ją pociesza. Niespodzianie zza krzaków zjawia się sam ziemianin, wzruszony, ze łzami w oczach. „Dzieci moje — mówi — chcę, żebyście sią kochali. Nie pieniądze, ale szczera miłość przynosi ludziom szczęście". Z tymi słowy błogosławi zakochanych, wszyscy troje ściskają się i płaczą. Po kilku dniach w rozkazie pułkowym koledzy ze zdumieniem i z zazdrością czytają, że porucznik Awiłow w raporcie za numerem takim i takim prosi o pozwolenie na zawarcie po raz pierwszy legalnego związku małżeńskiego z panną, księżniczką Zet... Czasami fantazja tak wyraziście malowała mu te sceny, że i droga i kurz, i szare jednostajnie kroczące szeregi żołnierzy przestawały dla niego istnieć. Szedł z nisko opuszczoną głową, z nieokreślonym uśmiechem na wargach, z rozszerzonymi i po- ciemniałymi nieruchomymi oczami. Kilka wiorst mijało niepostrzeżenie i gdy Awiłow budził się ze swoich marzeń, rozpościerała się już przed nim zupełnie nowa okolica. Wieczorne cienie wydłużyły się. Słońce stało nad samą linią widnokręgu, zabarwiając kurz jaskrawą purpurą. Droga zaczęła prowadzić w dół. Daleko na horyzoncie ukazały się niewyraźne zarysy lasu i budynków. Naprzeciw oddziału ciągnął nieskończony chłopski tabor. Gdy żołnierze się zbliżali, chochły powoli, jeden za drugim sprowadzali z drogi swoje ogromne, szare, ostrorogie, leniwe woły i zdejmowali czapki. Wszyscy bez wyjątku szli boso, ubrani w niesłychanie szerokie płócienne spodnie i w płócienne koszule. Z rozchylonych kołnierzy u koszul wyglądały obnażone szyje, ciemnobrązowe od opalenizny i pokryte niezliczonymi drobnymi zmarszczkami. Strona 3 W miarę jak żołnierze przechodzili mimo taboru, z szeregów sypały się niecierpliwe zapytania: — Dziadku, czy daleko jeszcze do Nagórnej? — Kumie, ile jeszcze wiorst do Nagórnej? — Jak tam, braciszkowie, czy to już Nagórną widać? Chochły leniwie, z namysłem odpowiadali, że do Nagórnej może będzie ze trzy wiorsty albo cztery z hakiem. Żołnierze nabrali otuchy, podnosili wyżej głowy i mimo woli przyśpieszali kroku. Po kwadransie w dole, w głębokim wąwozie zabłysła szeroka granatowa wstęga rzeki. Słońce zapadło. Zachód płonął ogromnym Strona 4 pożarem jaskr awopurpuro wy ch i ognistozłotych barw; nieco powyżej te gorące tony przechodziły w dymnoczerwone, żółte i pomarańczowe odcienie i tylko faliste brzegi kapryśnych obłoków odbijały roztopionym srebrem, jaszcze wyżej smagłoróżowe niebo nieznacznie nabierało koloru delikatnie zielonawego, prawie turkusowego. Cienki sierp młodego miesiąca, blady, ledwo dostrzegalny, tkwił pośrodku nieba; pierwsze gwiazdy zaczynały nieśmiało pobłyskiwać na wysokości. — Panowie oficerowie, na miejsca! Dobosze, werbel marszowy! — rozległ się na czele oddziału donośny głos dowódcy. Jeden za drugim, w różnych miejscach długiej kolumny głucho zawarkotały bębny. Żołnierze biegiem włączali się w szeregi, w marszu poprawiając ruchem pleców i ramion tornistry i podskakując, aby utrafić w nogę. Oficerowie, obnażywszy w marszu szable, pospiesznie szukali swoich miejsc. Spadek drogi stał się bardziej stromy. Od rzeki naraz powiało wilgotnym chłodem. Wkrótce stary, pełen dziur, drewniany most zadrżał i zaczął się chwiać pod ciężkim, gęstym tupotem nóg. Pierwszy batalion przeszedł już most, wspiął się na wysoki, stromy brzeg i z muzyką wchodził do wsi. Gwar rozmów rozlegał się wśród ożywionych, wyrównanych szeregów. — Fedorczuk, nie kurz, podnoś nogi, diabli synu. — A co, Szapowałow, sprawną miałeś w Zimowcach gospodynię? Co? Jak ona go, bracia kochani, miotłą!... — Nie pchaj się! — Całkiem po prostu. Bo on to zaraz z rękami. — To już musowo, chłopcy: jak wieczorem niebo jest czerwone, to nazajutrz wiatr. — Hej, trzeci pluton, kto pójdzie po chleb! Uważajcie, diabły, bo znów przegapiciel — Potrzymaj mi, bracie, karabin, to szynel sobie poprawię. A dobra to rzecz te, wiesz, maniebry! Lepsze to sto razy niż na przykład szkoła kompanijna. — Nie zatrzymywać się tam, czwarty pluton! Zdechlaki! Ze wzgórza widać było całą wieś. Białe, gliną oblepione chatynki, tonące w wiśniowych ogródkach, rozrzucone były szeroko po ogromnej dolinie i po jej brzegach. Przed skrajne chaty wysypał się barwny tłum, przeważnie bab i dzieciaków, aby popatrzeć na „moskali". Zapiewajło pierwszego plutonu, frajter Noga, mający najdonioślejszy głos w całym pułku, wyskoczył naprzód, uchwycił takt, obejrzał się na idących za nim, zepchnął czapkę na tył głowy i robiąc niedbałą a ponurą minę, przesadnie szeroko wymachując prawą ręką, zaśpiewał: Mija zi-i~ma, mija sroga I nasta-a-je krasna wiosna, 1 nastaje kra-a-asna wiosna, Żołnierzowi serce ściska się. Sto mocnych głosów ogłuszająco podejmuje przyśpiew i każdy żołnierz, przechodząc z fałszywie obojętną miną przed oczami zdumionego tłumu, czuł się w tej chwili bohaterem. „To wszystko chamy, czy oni co potrafią zrozumieć? Dla nich służba wojskowa straszniejsza od samego diabła: i biją tam ponoć, i na ćwiczeniach zadręczają, i z karabinu strzelają, i na wyprawę przeciw Turkom prowadzą. A ja właśnie niczego takiego się nie boję, ja na wszystko gwiżdżę, ni krzty uwagi na was, chamiszcza, nie zwracam, bo nie mam czasu, jestem zajęty swoimi żołnierskimi sprawami, bo to jest najważniejsza i najpoważniejsza rzecz na świecie". Tę myśl Awiłow widział wypisaną na wszystkich twarzach, począwszy od zapiewajły, a kończąc na ostatnim, stale karanym Tatarzynie, i jego samego pomimo woli zaczęło przenikać przeczucie jakiegoś surowego junactwa, i szedł lekkim, płynnym krokiem, wysoko podniósłszy głowę i wypinając pierś. Na świszczeniach męczą nas, Dla nas wojsko to w sam raz! Strona 5 — śpiewał Noga, z wielkiego junactwa przekręcając słowa i poddając chórowi melodię okrutnym falsetem. Nikt już nie myślał o poobcieranych nogach i o tornistrach, które uciskały plecy. Chłopcy dawno już z daleka spostrzegali czterech „swoich" kwatermistrzów, którzy szli im naprzeciw, aby natychmiast rozprowadzić kompanię po wyznaczonych zagrodach. Jeszcze kilka kroków i plutony rozeszły się, jak gdyby stajały, po wszystkich zaułkach wsi, idąc z rozgłośnym śmiechem i z nie milknącymi dowcipami każdy za swoim kwatermistrzem. Awiłow niechętnie, leniwym krokiem dowlókł się do wrót, na Strona 6 których kredą wypisane było dużymi literami: „Kwatyra Porucznika awełowa". Dom przeznaczony dla Awiłowa wyraźnie wyróżniał się spośród otaczających go chatynek i wielkością i białością ścian, i blaszanym dachem. Połowa podwórka zarośnięta była gęstą, wyższą ponad wzrost człowieka kukurydzą i ogromnymi słcnecznikami, uginającymi się pod ciężarem swoich żółtych czap. Pod oknami, prawie przesłaniając odstępy pomiędzy nimi, wznosiły się długie, wysmukłe malwy z bladoróżowymi i czerwonymi kwiatami. Ordynans Awiłowa, Nikifor Czurbanow — zręczny, wesoły i brzydki jak małpa żołnierz — rozdmuchiwał już na ganka ogień w samowarze zdjętym z nogi butem. Ujrzawszy swego pana rzucił but na ziemię i stanął na baczność. — Ile razy powtarzałem ci, żebyś nie rozdmuchiwał butem — powiedział z obrzydzeniem Awiłow. — Pokaż, gdzie tu wejście. Ordynans otworzył drzwi na prawo z sieni. Pokój był przestronny i jasny; na oknach czerwone perkalowe firaneczki, kanapa i krzesła obite tym samym tanim perkalem, na czysto wybielonych ścianach mnóstwo fotografii w drewnianych ażurowych ramkach oraz dwie oleodrukowe „premie", mała pękata komódka z wiszącym nad nią kwadratowym mętnym lustrem i wreszcie w rogu niezmiernie wysokie podwójne łóżko z całą piramidą poduszek — od ogromnej na całą szerokość łoża aż do malutkiego jaśka. Pachniało miętą, lubystkiem i tymiankiem. W Małorosji pęczki tych ziół zawsze zatyka się „dla powietrza" za święte obrazy. Awiłow ściągnął buty opierając się o brzeg łóżka i położył się założywszy ręce pod głowę. Teraz zrobiło mu się jeszcze bardziej smulno niż w czasie marszu. „No i przyszliśmy, no i cóż z tego? —- myślał patrząc w jeden punkt na suficie. — Czytać nie ma co, rozmawiać nie ma z kim, rozrywki żadnej. Przyszedłem, wyciągnąłem się jak zmęczone zwierzę, wyśpię się, a jutro znów idź, człowieku, a potem znów trzeba spać, a potem znów iść, i znowu, i znowu... Zachorować chyba i pójść do szpitala?" Mroczniało. Gdzieś w pobliżu za ścianą pośpiesznie tykało wahadło zegara. Z podwórza słychać było, jak Nikifor całą piersią, długo nie tracąc tchu, rozżarzał węgle w samowarze. Nagle Awi- łowowi wpadło na myśl, aby się wykąpać. — Nikifor! — zawołał głośno. Nikifor wszedł z pośpiechem, trzaskając drzwiami, tupiąc nałożonymi już butami i zatrzymał się na progu. — Rzeka tu jest? —- zapytał Awiłow. — Wedle rozkazu. . — A gdyby się tak wykąpać? Jak myślisz? — Wedle rozkazu, można, wasza wielkomożność — zgodził się natychmiast ordynans. — Mów jak jest. Może tam błoto? — Wedle rozkazu, straszne błoto, wasza wielkomożność. Po prostu bagno. Niedawno kawaleria konie poiła, to konie pić nie chcą. : — Aleś ty głupi! A powiedz mi, wiesz... Awiłow zaciął się. Sam nie wiedział, o co ma zapytać. Po prostu nie chciało mu się zostać samemu. — Powiedz mi... A gospodyni ładna? Ordynans roześmiał się, otarł rękawem usta i*ze zmieszaniem odwrócił głowę do ściany. — No? — niecierpliwie ponaglił go Awiłow. — Ze niby... Bo ja wiem... Niczego sobie, waszmożność, ła- dniutka... na podobieństwo mniszki. — A mąż stary? Młody? — Nie bardzo stary, waszmożność. Wedle rozkazu, młody. Za pisarza tu jest ten jej mąż. — Za pisarza? A dlaczego jak mniszka? Rozmawiałeś z nią? Strona 7 — Wedle rozkazu, rozmawiałem. Powiadam jej, żeby uważała, bo zaraz przyjdzie mój pan, to żeby tu wszystko było w porządku. — No, a ona? — Ona cóż? Odwróciła się i poszła sobie. Zła. — A mąż jej jest w domu? — W domu. Tylko że teraz go nie ma — wyszedł gdzieś. — No dobrze. Podaj samowar i idź, powiedz gospodyni, że zapraszam ją na filiżankę herbaty. Rozumiesz? — Po kilku minutach Nikifor przyniósł samowar i zapalił świece. Zaparzając herbatę odezwał się: — Byłem właśnie... u gospodyni... — No i cóż? — Mówiłem. Strona 8 — No? — Ona powiada: zostawcie mnie, proszę, w spokoju. Nijakiej waszej herbaty, powiada, mi nie potrzeba. — No to niech ją diabli! — zdecydował Awiłow ziewając. — Nalewaj herbatę! W milczeniu zjadł na kolację zimną wołowinę, jajka i napił się herbaty. Podobnie w milczeniu Nikifor mu usługiwał. Gdy oficer skończył pić herbatę, ordynanś zabrał samowar i resztki kolacji do szopy, gdzie miał nocleg. Awiłow rozebrał się i położył do łóżka. Jak zwykle po silnym zmęczeniu nie mógł zasnąć. Zza ściany jak uprzednio dochodziło jednostajne tykanie zegara i jakieś dziwne odgłosy, jak gdyby dwie osoby rozmawiały zdyszanym i gniewnym szeptem. Za oknem, tuż przed oczami Awiłowa, na granatowym niebie wyraziście rysowała się rosnąca w pobliżu topola piramidalna, smukła, cienka i ciemna, a obok niej z boku stał jaskrawożółty miesiąc. Jak tylko, Awiłow zwierał powieki, natychmiast natrętnie stawał przed nim nudny obraz marszu: szare, gruźlaste pola, żółty kurz, zgięte pod tornistrami postaci żołnierzy. Na krótką chwilę zapadał w drzemkę, a kiedy znowu otwierał oczy, wydawało mu się, że przed chwilą spał, ale jak długo to trwało, minutę czy godzinę —• nie wiedział. Wreszcie udało mu się naprawdę zasnąć lekkim, niespokojnym snem, lecz nawet przez sen słyszał spieszne tykanie wahadła za ścianą i widział nudną, odbytą za dnia drogę. Po jakiejś półtorej godzinie Awiłow nagle znów uświadomił sobie, że leży z otwartymi oczami i znów sam siebie zapytywał: czy spał, czy też była to tylko jedna sekunda pełnej niepamięci, braku myśli? Miesiąc, już nie żółty, ale srebrny, wzniósł się do samego wierzchołka topoli. Niebo stało się jeszcze bardziej granatowe i zimne. Czasami na księżyc napływał biały, lekki jak pajęczyna obłoczek i nagle cały rozświetlał się pomarańczowym jaśnieniem. Zdyszany, gniewny szept, który Awiłow słyszał uprzednio za ścianą, zmienił się w opanowaną, lecz dość głośną rozmowę, podobną do kłótni, która lada chwila gotowa jest wybuchnąć okrzykami złości. Awiłow zaczął, się przysłuchiwać. Sprzeczały się z sobą dwa głosy: męski — niski, to dźwięczny, to znów głuchy, jak z beczki, taki głos miewają jedynie chorzy na suchoty pijacy, i kobiecy — bardzo delikatny, młody i smutny. Glos ten na jedną chwilę wywołał z pamięci Awiłowa jakieś niejasne, dalekie wspomnienie, ale tak niejasne, że nawet się nad tym nie zastanowił. — Nie daję ci spać? — pytał mężczyzna ze zgryźliwą ironią. — Spać ci się chce? A możeś to ty mnie na całe życie snu pozbawiła? To ciebie nic nie obchodzi? Co? Ech, ty podła! Spać chcesz? A ty, łajdaczko jedna, śmiesz jeszcze oddychać na bożym świecie? Ty... ; Mężczyzna nagle zaniósł się głuchym, duszącym kaszlem. Awiłow przez długą chwilę słyszał, jak tamten spluwał, ehry- piał i przewracał się na łóżku. Wreszcie udało mu się pokonać kaszel. — Tobie się chce spać, a ja z twojej łaski kaszlę jak owca. Zaczekaj, ty mnie i do grobu wkrótce zapędzisz... Wtedy się wyśpisz, żmijo. — Przestalibyście, Iwanie Sidoryczu, wódkę pić — odparł smutny i delikatny głos kobiecy. — Gdybyście nie pili, toby i piersi was nie bolały. — Nie pić? Nie pić, powiadasz? A cóżeś ty? Twoje pieniądze, czy co, przepuszczam w karczmie? Co? Odpowiadaj, twoje? — Swoje, Iwanie Sidoryczu — pokornie i cicho odpowiedziała kobieta. — A czyś ty wniosła do tego domu choć jeden grosz, kiedy cię brałem? Choćby złamaną dziesiątikę? — Sami przecież wiedzieliście, Iwanie Sidoryczu, że byłam biedną dziewczyną i nie miałam skąd wziąć. Gdybym miała bogatych rodziców... Strona 9 Mężczyzna naraz roześmiał się pełnym złości, pogardliwym, przeciągłym śmiechem i znów zakaszlał. J— Bie-edną? — zapytał jadowitym szeptem, ledwo chwytając oddech. — Biedną? To dla mnie obojętne, że byłaś biedna. A czy ty wiesz, co jest dla dziewczyny bagactwem? Wiesz o tym? Kobieta milczała. — Jeżeli się szanowała — to jest jej bogactwo. Cno-o-ta! Takie słowo słyszałaś? Co? Pytam cię, czy słyszałaś o takim słowie, czy nie? No? — Słyszałam, Iwanie Sidoryczu. Strona 10 — Kłamiesz, nie słyszałaś. Jeślibyś słyszała, to sama byłabyś cnotliwa! A czy ja cię . cnotliwą wziąłem? Co? ' — No cóż, Iwanie. Sidoryczu, jak przed Bogiem... Moja wina... Piąty rok proszę was o przebaczenie. .V.--,, .■ Zaniosła się cichym, piskliwym i żałosnym płaczem. Ale jej łzy jeszcze bardziej rozdrażniły męża. Wprawiły gó,w wściekłość. —: Choćbyś dziesięć lat prosiła, to nie wybaczę. Nigdy ci, rozpustnico, nie wybaczę. Słyszysz, nigdy! Czemuś mi się nie przyznała? Po co mnie oszukiwałaś? Aha! Myślałaś, że będę cudże grzechy pokrywał? Że niby, dzięki Bogu, znalazł sięrtaki głupi, co to będzie uważał, sobie za zaszczyt korzystać z cudzych odpadków. A czy ty :wiesz, nędzne stworzenie,, że gdyby nie ty, to mógłbym się ożenić z córką kupca? Karierę bym sobie urządził. Ja bym... .. . ■•• > i^yj^t ^- Przecież ja nie sama, Iwanie Sidoryczu — odrzekła pochlipując kobieta -% nie z własnej ochoty wyszłam za was. Sami wiecie, jak mnie mamunia biła wtedy. To usprawiedliwienie doprowadziło mężczyznę do szału. :Znów strasznie się zakaszlał i w przerwach między atakami kaszlu Awiłow usłyszał cały potok ciskanych ze złośpią przekleństw. Potem nagle, w sąsiednim pokoju rozległ się ostry i suchy odgłos policzka, za nian drugi, trzeci,, czwarty i w nocnej ciszy posypały się bezlitosne, odmierzone, wściekłe uderzenia. A potem wszystko jakoś od razu umilkło. Zrobiło się tak cicho, że można było dosłyszeć chrobotanie toczącego drzewo kornika. Awiłow leżał z szeroko otwartymi oczami: jakieś trwożne, smutne uczucie złości sprawiało, że serce biło mu coraz mocniej. Potem usłyszał cichy głos kobiety, przygłuszony przez hamowany płacz. ... — Mój Boże i Panie — lamentowała zgrzytaiac zębami i zachłystując się od łez — dlaczego nie ześlesz mi śmierci w męczarniach? Przez pięć lat... przez pięć lat ani jedna noc nie obejdzie się bez wymawiania. Niechby mnie od razu zabił, dręezyciel! Za co ty mnie szarpiesz? Za co? Czyż nie jestem twoją sługą? Czy nie jestem twoją niewolnicą? Choćbyś przez jedną, noc mnie nie udręczał. Jedną tylko noc! Co ty myślisz, że kochałam tamtego przeklętnika? Niech go Bóg pokara za mnie haniebną śmiercią. Gdybym go spotkała, tobym go zadusiła,, o tak, tymi własnymi palcami bym go zadusiła!... Życie mi zniszczył, łajdak! Mam dwadzieścia pięć lat, a już zrobiłam się stara... Sił już nie mam... Długo Awiłow słuchał tych namiętnych, rozpaczliwych skarg, wciąż usiłując przypomnieć sobie, gdzie słyszał już kiedyś podobny głos i niespodzianie, od razu zasnął mocnym, zdrowym snem bez żadnych zwidzeń. / ; m vtv:ć« -i&^i^sagt Nad ranem znów się obudził. Miesiąca już nie było widać. Niebo z granatcwego zrobiło się jasnoszare. Awiłow ze zdziwieniem na nowo usłyszał za ścianą te same głosy. — Droga moja, kochana mówił mężczyzną wzruszonym* osłabłym głosem — jakżebym cię kochał, gdyby nie to! Chuchnąć bym na ciebie nie pozwolił. Panią, byś była u mnie) wiesz... —' Ach, Iwanie Sidoryczu, no, wybaczcie mi wreszcie. No, bądźmy jak ludzie, jak wszyscy... I tak już jestem wam posłuszna, ale gdybyście mi wybaczyli, tobym chyba wasze myśli odgadywała... Nastąpiło milczenie i Awiłow usłyszał zza ściany odgłosy przeciągłych pocałunków.. — No dobrze, ńo dobrze zaczął czule uspokajać ją mężczyzna. — No, dosyć już, dosyć... Czy ty myślisz, że mnie to przyjemność sprawia? Serce mi się krwią zalewa, a nie.,. Pta- szynko' moja. I znowu do uszu Awiłowa dobiegł odgłos przeciągłego. pocałunku. -T— Teraz to wy mówicie: dobrze — szepnęła kobieta wstrzymując oddech — a jutro znowu... Już tyle razy obiecywaliście, że nie będziecie mi wymawiać, a sami... Ileż to razy zaklinaliście się przed świętymi obrazami... Strona 11 — No, dosyć, no, przestań... Powiedz mi tylko, ty tamtego, dawnego, nie kochasz? Prawda? — Ach, Iwanie Sidoryczu, o cóż to wy pytacie? Toć ja bym go zarżnęła własnymi rękami, jeślibym go tylko gdzie spotkała!... Rozmowa za ścianą ucichła, zniżyła się do szeptu, coraz częściej słychać było odgłos pocałunków i szczęśliwy śmiech Iwana Sido- rowicza. Sen znów zaczął ogarniać Awiłowa, który jednak usiłował go pokonać, wciąż starając się przypomnieć Sobie, gdzie słyszał już Strona 12 taki głos? Czasami już-już gotów był sobie przypomnieć, ale myśli rozpraszały mu się i mąciły, jak zawsze gdy się zasypia... Wreszcie, kiedy już całkiem zapadł w sein, przypomniał sobie. Było to sześć lat temu... Dopiero co promowany na oficera, przyjechał na lato do majątku swego stryja w tulskiej guberni. Nudy na wsi były okropne i Awiłow stale i usilnie szukał sobie jakiejś rozrywki. Polowanie i łowienie ryb dawno mu już obrzydło, a na koniną jazdę było zbyt gorąco. Zapewne z nudów pewnego razu zwrócił uwagę na pokojówkę stryja, Charytynę, dziewczynę wysoką, silną, a cichą i poważną, z dużymi niebieskimi, stale nieco smutnymi oczami. Któregoś wieczoru spotkawszy Charytynę w sieni, Awiłow schwycił ją w objęcia. Dziewczyna w milczeniu odtrąciła jego ręce od swojej piersi i również w milczeniu odeszła. Oficer się zmieszał i rozglądając się, na palcach, zarumieniony, z bijącym sercem poszedł do swego pokoju. Jakieś dwa tygodnie potem w upalne, nużące lipcowe południe Awiłow leżał na sianie na skraju wielkiego, gęstego ogrodu i czytał. Wtem usłyszał tuż obok za swymi plecami lekkie kroki. Obejrzał się i zobaczył Charytynę, która prawdopodobnie nie dostrzegła go. — Dokąd się wybierasz, Charytyno? — zawołał na nią Awiłow. • W pierwszej chwili przestraszyła się, ale potem się zmieszała. — Ja tu... właśnie... kąpałam się... Awiłow podszedł do niej, rozejTzał się dokoła niespokojnie i wziął ją w objęcia. W milczeniu, spuściwszy oczy i zarumie- duwszy się, wparła się rękami w jego pierś i usiłowała go odepchnąć. Oficer coraz mocniej przyciskał dziewczynę do siebie i ciężko dysząc, gwałtownie całował jej włosy i policzki... Charytyna opierała się długo z milczącym uporem i ze złością. Była bardzo silna. Awiłow zaczął tracić siły i już miał puścić dziewczynę, gdy naraz straszliwie' pobladła, ręce jej opadły bezsilnie, oczy się zamknęły. Gdy się ocknęła, zaczęła histerycznie płakać. Próżne były wszystkie pocieszenia i obietnice. Awiłowa. Wyszedł z ogrodu, pozostawiwszy wstrząsaną szlochem Charytynę na trawie. Nikomu ani słowa nie powiedziała o tym wydarzeniu i tylko starannie unikała spotkań z Awiłowem. A zresztą i sam Awiłow w cztery dni potem wyjechał ze wsi* wezwany depeszą przez matkę, która niespodzianie zachorowała; Od tego czasu nie widział Charytyny i dopiero teraz głos kobiety zza ściany jakoś mu ją przypomniał, niedokładnie zresztą, gdyż Awiłow nie zdążył zdać sobie sprawy ze swoich wspomnień i na nowo zasnął mocnym porannym snem. — Waszmożność wstanie! Proszę wstać, waszmożność. Już dowódca kompanii poszedł do oddziału! — budził Nikifor rozespanego Awiłowa potrząsając go, oczywiście z należnym szacunkiem, za ramię. Hmm... a samowar? ;— zamruczał Awiłow z trudem otwierając oczy. —^ Bynajmniej! Wszystkie rzeczy odesłane: feldfebel nakazał. Ja tu już waszmożność chyba od godziny budzę. Waszmożność wymyślał mi i powiedział, że herbaty pić nie będzie. Awiłow wreszcie się opanował, szybko wyskoczył z łóżska i zaczął ubierać się z pośpiechem. Obawiał się, że może się spóźnić. Prędko kilka razy chlusnął sobie na twarz wodą i ledwie za- piąwszy mundur, pobiegł na punkt zborny, w biegu zakładając pas z kaburą i szablę. Bataliony stały już wzdłuż szerokiej ulicy w prawidłowych, czarnych prostokątach jeden obok drugiego. Awiłow szybko stanął na swoim miejscu, starając Się nie spotkać z pełnym wyrzutu wzrokiem dowódcy. Strona 13 Niebo było jasne, czyste, lekko błękitne. Powiewne białe obłoczki, rozświetlone z jednej strony różowym blaskiem, leniwie płynęły w przejrzystej wyży. Wschód purpurowiał i płomieniał mieniąc się w niektórych miejscach perłową macicą i srebrem. Spoza widnokręgu, niby olbrzymie rozcapierzone palce, wysterczały do góry w niebie złote pasy promieni od słońca, które jeszcze nie wzeszło. W dziesięć minut potem zza prawej flanki wyjechał ńa swjhn ogromnym, siwym wałachu dowódca pułku. Głos jego rozległ się w porannym powietrzu dźwięcznie i donośnie: — Czołem, pierwszy ba-ta-li-on! — Człem-wa-wielko-mo!... — wesoło i rześko zakrzyknęło czterysta młodych głosów. Pułkownik objechał w ten sposób Wszystkie bataliony, potem Strona 14 wyjechał przed środek pułku na odległość jakichś pięćdziesięciu kroków, przechylił się całym ciałem do tyłu i zadarłszy do góry głowę, junackim, radosnym głosem wykrzyknął komendę: — Pod sztandary! Ma-arsz! Ba-a-ość! • Bataliony szczęknęły karabinami i zamarły w bezruchu. Przejrzyście i ostro płynąc w powietrzu, rozległy się dźwięki powitalnego marsza. Owinięty od góry w skórzany futerał, ukazał się nad szeregami sztandar, miarowo kołysząc się pod dźwięki muzyki. Tego, kto go niósł, nie było widać. Potem sztandar zatrzymał się i muzyka zamilkła. . Pułk wyciągnął się w długą, wąską kolumnę i pomaszerował. Żołnierze szli żwawo, ciesząc się ze świeżego, wesołego poranka, wypoczęci i syci. Wszystkim chciało się śpiewać i gdy Noga swym dźwięcznym, donośnym głosem zaczął: Hejże spoza górki, hejże spoza stromej Jechał sobie major młody — żołnierze podchwycili przyśpiew w sposób wyjątkowo jednolity i zgodny. Wijąc się długą wstęgą pułk przechodził ulicami dużego sioła. Awiłow z daleka poznał dom, w którym spędził noc. Przy furtce stała jakaś kobieta z nosidłem do wody na ramionach, w ciemnej sukni, w białej chustce na głowie. „To zapewne moja gospodyni — pomyślał Awiłow —: warto byłoby się jej przyjrzeć". Gdy znalazł się obok niej, kobieta szybko, jak gdyby pod wpływem jakiegoś impulsu, odwróciła się i spotkała się wzrokiem z Awiłowem. Poznał ją od razu. Była to niewątpliwie Charytyna: to samo głębokie, łagodne spojrzenie, ta sama poważna i smutna twarz. I ona też go natychmiast poznała. W oczach jej -na zmianę odbiło się to zdumiende, to gniew, to strach, to pogarda... pobladła, wiadra jej upadły wraz z nosidłem na ziemię i potoczyły się i brzękiem. Awiłow odwrócił się, ogarnął go nagle ciężki, ostry żal, jak gdyby ktoś brutalną ręką ściągnął mu serce. Jednocześnie nie wiadomo dlaczego pomyślał sam o sobie, że jest takim małym, małym, takim nędznym tchórzem. I czując z tyłu na sobie spojrzenie Cha- rytyny, skulił się i uniósł do góry ramiona, jak gdyby czekał na uderzenie. A obok niego — z prawa, z lewa, przed nim i za nim — mocne głosy wrzeszczały z pokrzykiwaniem, z pohukiwaniem i z przenikliwym świstem: Bywaj, Sasza, bywaj, Masza, Bywaj, moja ukochana... Przełożył Seweryn Pollak Strona 15 Panna Natalia Przez szesnaście lat była damą klasową na pensji dla szlachetnie urodzonych panienek w N. i cieszyła się wyjątkowym szacunkiem zarówno przełożonej, jak i wyższych władz. Szanowano jej surowość pedagogiczną, ofiarność i wieloletnie doświadczenie. Wśród innych dam klasowych krążyły pogłoski, że korzysta u przełożonej z przywileju udzielania poufnych raportów po kolacji. Dlatego nie lubiano jej, stroniono od niej i obawiano się nieco. Pensjonarki drżały przed nią i jej klasa była zawsze wzorowa pod względem zachowania i postępów, osiągała to jednak bez krzyków, bez kar, a nawet bez skarg wobec rodziców i władz. Było coś władczego w jej zimnym, czujnym spojrzeniu, odczuwało się pewność siebie i siłę w spokojnym tonie jej głosu. Rezolutna szkolna gromada tylko dla niej nie potrafiła znaleźć trafnego, ciętego przezwiska. Ukończywszy pensję ze złotym medalem, pozostała w niej w charakterze damy klasowej. Nie miała dzieciństwa ani przeszłości, ani czegokolwiek w rodzaju najniewinniejszego pensjo- narskiego romansu — tak jakby przyszła na świat po to tylko, żeby zostać damą klasową. A przecież była bardzo ładna. Twarz miała o delikatnych rysach, smagłą, żółtawą, usianą uroczymi pdeprzykami. Takie twarze, nieco suchotnicze w typie, podobają się zwykle mężczyznom. 1 Cała pensja zazdrościła jej talii. A jednak nikt nie próbował za- 9 lecać się do niej. Każdemu się wydawało, że nawet lekkomyślną^ próbą obrazi tę dziewczynę, która poświęciła się całkowicie wy-^g chowaniu dzieci. Któryś z możnych opiekunów pensji przezwał ją „stałym wartownikiem". Rzeczywiście poświęcała pracy dwadzieścia godzin na dobę — tylko pozostałe cztery godziny zabierał jej sen. Niekiedy zresztą, obudziwszy się w nocy, cichymi krokami obchodziła dormitoria, jak zawsze mocno ściśnięta gorsetem, zapięta na wszystkie guziczki mundurowej sukni. Nie ukrył się przed nią żaden szczegół szarego życia tej ptaszarni, jakby miała zdolność •czytania wszystkich myśli w zarodku. Przez cały czas swojej długoletniej pracy panna Natalia tylko jeden raz pozwoliła sobie na dłuższy urlop — wtedy, kiedy na zalecenie lekarzy była zmuszona wyjechać na cztery miesiące na kąpiele w odeskich limanach dla poprawy zdrowia nadszarpniętego pracą. Oprócz tego jednego wypadku prawie nie opuszczała murów pensji. Tylko od czasu do czasu, najwyżej raz na parę miesięcy, pozwalała sobie spędzić noc z soboty na niedzielę u chorej ciotki mieszkającej gdzieś na skraju miasta i cierpiącej od lat na jakąś chroniczną chorobę, która zmuszała ją do siedzenia bez przerwy w fotelu. Ale spędziwszy męczącą noc u chorej, cierpiącej na straszną bezsenność, w dodatku kapryśnej i nerwowej, panna Natalia zaraz nazajutrz wracała na pensję, aby razem ze swoją klasą zdążyć na mszę. Po nabożeństwie, kiedy przełożona ucałowawszy krucyfiks stawała na poczesnym miejscu obok chóru, a wszystkie damy klasowe, wracając od krucyfiksu, dygały przed nią, skinieniem wzywała do siebie pannę Natalię: Strona 16 * — A więc, jak się czuje pani ciotka? ** — Ach, księżno, tylko Bóg ją może uratować. Bardzo cierpi. *** — Dlaczego nie została pani przy niej? **** — Wróciłam do swoich obowiązków, księżno. Ale ty, moje dziecko, też nie wyglądasz zdrowo. Strona 17 — Ma tante n'a pas fermś l'oeil pendant tout la nuit.* -r- Pauvre enfant! Vous perdez votre sante. Allez vite vous re- poser, ma cherie**. Zaraz wydam polecenie, żeby przyniesiono pani bulionu i wina. W takie niedziele panna Natalia wyglądała nad wyraz mizernie. Zdawało się, że dopiero co wstała po ciężkiej chorobie lub ocknęła się po szaleńczej orgii: tak blada i zmęczona była jej twarz o zapadniętych, podkrążonych oczach, tak wyschnięte pokąsane wargi. Rzecz w tym, że panna Natalia w ogóle nie miała ciotki. A co najdziwniejsze — przez całe szesnaście lat nikomu to nie przyszło do głowy. Raz na parę miesięcy, w soboty, po nieszporach, panna Natalia skromnie pytała przełożoną: — Me permettez-vous, princesse, d'aller voir ma tante?*** — Mais certainement, mon enfant. Seulement ne vous fatiguez pas trop.**** I panna Natalia, upewniwszy się swoim zwyczajem, że jej pta- szarnia śpi mocnym snem młodości, wychodziła powoli z bramy pensji, mijając kłaniających się jej z szacunkiem pedli i portierów. Oddaliwszy się spory kawałek od pensji, wyjmowała z kieszeni gęstą czarną woalkę, otulała nią twarz i zmieniała się błyskawicznie. Była to już kokota, poszukiwaczka przygód, szwaczka z magazynu mód — wszystko na świecie, tylko nie pedantyczna, wymagająca dama klasowa. Szła swobodnym, rozluźnionym krokiem rozpustnej kobiety, przywykłej należeć do setek mężczyzn. Odprowadzała spojrzeniem przechodniów, śmiała się wyzywająco, kiedy ją zaczepiano, a jednocześnie ostrożna i czujna, bacznie uważała, żeby nie zwrócić na siebie uwagi tych, którzy ją znali. Jej piękna figura nęciła mężczyzn, ale na wszystkie propozycje odmownie kręciła głową, pozbywając się największych natrętów zuchwałym, niekiedy cynicznym okrzykiem i ratując się ucieczką przed pijakami. Szukała. Długotrwałe doświadczenie i nieomylny instynkt potajemnej rozpustnicy wskazywały jej pośród setek twarzy zwróconych ku niej z pożądaniem tę, która jej była potrzebna. Ze spojrzenia, z drapieżnego profilu, z zarysu dolnej szczęki, ze zmysłowego uśmiechu, białych drobnych zębów, z kroku ta Mesalina odczytywała oznaki namiętnego, nienasyconego, nieznużonego samca i wybierała go. Uroda, wiek, ubiór były jej zupełnie obojętne: czasami bywał to stary człowiek, czasami garbus, czasem nieopierzony kadecik. Wybrana przez nią ofiara nigdy jej nie umykała. Przypadkowe dotknięcie jej łokcia, przelotne spojrzenie, nawet ton, którym wymawiała szablonowe zdanie, zmuszały do szukania jej bliskości. Niewątpliwie istnieją jakieś ukryte, niewidzialne nici, którymi myśli jednego człowieka mogą błyskawicznie łączyć się z myślami drugiego, bodaj dopiero co spotkanego na ulicy. Wiozła swego wybrańca gdzieś na skraj miasta do brudnego hotelu z najgorszą reputacją i przez całą noc oddawała się wszelkim uciechom, jakie tylko mogła wynaleźć jej nieposkromiona wyobraźnia. Rano, kiedy jej przygodny partner zmęczony potworną orgią pogrążał się w ciężkim śnie i wzdrygał się raz po raz, panna Natalia wymykała Bię z łóżka, ubierała się i zapłaciwszy za wszystkie nocne wydatki, śpieszyła dorożką na pensję. Ani razu nie zgodziła się na drugie spotkanie, chociaż wszyscy w odstępie między jednym zbliżeniem a drugim błagali ją o to. Pewnego razu jej partnerem był żołnierz, niemłody, bardzo korpulentny człowiek, chyba pisarz sztabowy. Stało się to w grudniu. Nad ranem, kiedy zaczynało świtać i na zbielałych oknach zarysowały się firanki, żołnierz podniecony jej pieszczotami objął ją, złożył głową na jej piersi, lecz nagle zaczął rzęzić i znieruchomiał. W ciągu paru chwil, kiedy panna Natalia niespokojnie pytała, co mu jest, mężczyzna zaczął stygnąć. Domyśliła się wszystkiego, i Strona 18 przerażona zaczęła krzyczeć tak strasznym głosem, że przybiegła służba hotelowa i wyłamała drzwi. W pół godziny później zjawiła się policja i sędzia śledczy. Ten ostatni, człowiek niemłody, mądry, od razu poznał pannę Natalię, którą widywał co czwartek w pokoju przyjęć na pensji, kiedy przychodził w odwiedziny do córki. Chciał zatuszować tę sprawę, ale zafrapował go jej bezwstyd. Uspokoiwszy się po wstrząsie, Strona 19 którego doznała na widok nieboszczyka wtulonego w jej nagą pierś, i widząc, że tak czy inaczej jej pozycja na pensji jest stracona — stała się cynicznie szczera. Stała przed sędzią śledczym w samej halce, zwijała długie włosy, zarzuciwszy do tyłu nagie ręce i nie wypuszczając z ust szpilek mówiła do niego: — Dziwi pana, że przez szesnaście lat nikt niczego, absolutnie niczego się nie domyślał? Ach, to właśnie sprawiało mi największą przyjemność. Czy wie pan — niekiedy, zostawszy sama w swoim pokoju, zanosiłam się od śmiechu na myśl o tym! To było upojne! Uchodzić niemal za świętą — a po nocach uprawiać rozpustę. Ale co będę panu mówiła! Wy, żonaci mężczyźni, nie gorzej ode «nnie rozumiecie te potajemne rozkosze. Czy wierzy mi pan: ni- komu do głowy nie przyszło, że pojechałam do Odessy wcale nie dla limanów, lecz po prostu dlatego, że byłam w ciąży. Sędzia śledczy patrzył na nią z mieszaniną ciekawości i lęku. — Ale czy pani ani razu nie zetknęła się z jakimś znajomym? — zapytał ze zdumieniem. Wybuchnęła śmiechem. — Nie, na szczęście się nie spotkałam. Ale i tak nic nie ryzykowałam, gdybym się nawet spotkała. Zaproponowałabym mu, żeby poszedł ze mną — i tyle. No, niech pan powie sam — pan, człowiek czcigodny i ojciec rodziny... Czy taka propozycja choćby przez swoją oryginalność nie kazałaby panu pójść ze mną? Pan zapewne już od swej córki dość się nasłuchał o moich cnotach! Po czym, wetknąwszy grzebyki we włosy i usiadłszy na krześle, dodała spokojnie: — Niech pan będzie uprzejmy wezwać posłańca. Chcę go posłać na pensję po moje rzeczy i dokumenty. I proszę polecić, żeby mi przyniesiono śniadanie. Przełożyła Henryka Pikulska Na głuszce Nie wiem, czy jakiekolwiek wrażenia na świecie mogą się równać z tymi, jakich doznaje człowiek podczas polowania na głuszce. Mieści ono w sobie coś tak niespodziewanego, podniecającego, tajemniczego, trudnego i rozkosznego zarazem, że wrażeń tych nie da się zapomnieć nigdy w życiu. Budzi się człowiek wśród ciemnej, bezksiężycowej nocy marcowej i początkowo w żaden sposób nie może pojąć, gdzie się znajduje. Leży na polepie obok stosu jarzących się drzazg, po których raz po raz pierzchliwie przebiegają ostatnie języczki ognia. Ściany z bali i niski belkowany pułap pokryte są grubiej niż na palec czarną sadzą zwisającą niby frędzle. Od ściany do ściany będzie z pół sążnia. Zamiast drzwi — wąski otwór, przez który zagląda noc, jeszcze ciemniejsza niż okopcone ściany. Jednakże potężne chrapanie człowieka leżącego po drugiej stronie ogniska przywraca powoli władze świadomości, która nie zdążyła się jeszcze zupełnie ocknąć. Znajdujemy się w starej, opuszczonej smolarni, w samym sercu Polesia, o czterdzieści wiorst od najbliższej siedziby ludzkiej nie licząc samotnych gajówek, zagubionych w nieprzebytym gąszczu. Ze wszystkich stron otacza nas zwarty, odwieczny bór, równy obszarem solidnemu księstwu niemieckiemu. Przypomina się cały dzień wczorajszy: wczesny, spieszny wyjazd i wąska drożyna leśna, wijąca się zgoła niespodziewanymi wykrętasami wśród drzew — drożyna, którą przebyć potrafią tylko wzwyczajone, niepokażne, ale czupurne i zawaięte koniki poleskie. Cały dzień albośmy się przekopywali przez zwały rao- Strona 20 Jkrego, brudnego śniegu, albo grzęźliśmy w gęstym błocie, albo trzęśliśmy się i podskakiwali razem z wózkiem po węźlastych korzeniskach przecinających drogę, albo też na piaszczystych, ledwie obeschniętych pagórkach schodziliśmy na ziemię i zachęcali okrzykami zmęczone, pociemniałe od potu konie, lub obok mostków zniesionych powodzią przeprawialiśmy się przez nie- głębokie, ale szerokie i rwące, brunatne od błota strumienie leśne. Wreszcie obok jakiejś gajówki droga urwała się całkiem i do smołami dotarliśmy pieszo, wśród zmierzchu, szybko ogarniającego ziemię, po ledwo dostrzegalnych ścieżkach, źli, głodni, co chwila gubiąc drogę i nie dowierzając sobie nawzajem... Nieruchomy wzrok utkwiony we mnie zmusza, byim się odwrócił. Mój towarzysz już nie śpi. Patrzy spokojnie sennymi, nic nie wyrażającymi oczyma i zawzięcie ssie zagasłą krótką fajkę. Spostrzegłszy, że już nie śpię, przesuwa językiem fajkę w kącik ust i odzywa się stłumionym głosem: — Ehe!... Nie śpicie, panyczu? A ja całą noc nie śpię. Wciąż was pilnuję. — A kto to tak chrapał? — No, no!... Ja jednym uchem śpię, a drugim wszystko słyszę. Ja chytry jestem... No cóż, panyczu, która godzina teraz będzie? Patrzę na zegarek. — Za kwadrans pierwsza... Chyba się zbieramy? Trofim uporczywie spogląda na dogasające węgle, z namysłem drapie się w potylicę nasunąwszy czapę niemal zupełnie na oczy, potem drapie się w plecy. — No to jużr — woła nagle z niespodziewanym przypływem energii. — Zbierać się, to zbierać. Lepiej pójdziemy sobie powolutku, nie będziemy się śpieszyć... Przygotowania do drogi nie zajmują nam zbyt wiele czasu. Zaciskam mocniej rzemień ładownicy wokół pasa i podciągam do góry poły świtki, żeby dać więcej luzu rękom; mocno wstrząsam się całym ciałem, żeby przekonać się, iż nic na mnie nie brzęczy i nie telepie się, naciągam skórzane „bachiły" * i mocno zawiązuję je na nogach powyżej kolan, a tymczasem Trofim daje mi ostatnie wskazówki i chociaż słyszałem je przynajmniej dziesięć razy, słucham ich raz jeszcze z uwagą i nowym zaciekawieniem. Trofim Szczerbaty jest rządowym gajowym, którego uwadze i przychylności polecił mnie leśniczy — mój krewniak, a jego bezpośredni zwierzchnik. Trofim jest beztroski, prostacki, trochę samochwał i leń, tudzież w najgłębszej tajemnicy handluje skarbową zwierzyną. To są jego strony ujemne. Za to jest śmiały, zna las nie gorzej niż jego prawdziwi mieszkańcy, strzelec z niego świetny i myśliwy niezmordowany. Do mnie odnosi się protekcjonalnie. — Z początku głuszec ma się na baczności — mówi Trofim pouczająco. — Czok! — i zamilkł. Siedzi sobie na sęku i na wszystkie strony nasłuchuje. Potem znów: czok, czok! — i znowu cicho. Już wtedy niech was Bóg ustrzeże, panyczu, wstrząchnąć się czy sęczkiem chrupnąć, tylko usłyszycie, jak on skrzydłami na cały las załopocze. Chociaż go tam nazywają głuszcem, nie ma na całym świecie takiego czujnego ptaszyska jak on... Potem nagle jak za- syczy! Wtedy to już ile w was pary, sadźcie naprzód... Ile sił... Skoczyłeś z pięć razy — i stać! I — ni mru-mru. Nawet nie pięć, ale choćby ze cztery albo trzy na początek. I już stój... znów czekaj na pieśń. Wtedy on niezabawem zagra znowu: czok-czok... czok- czok... i znowu zasyczy. A wy znowu naprzód i znowu stać, czekać na pieśń. Bywa, że głuszec, jak raz się zapamięta, to bez wytchnienia trzydzieści pieśni zagra, a wy tylko miarkujcie, skaczcie naprzód i tyle. A potem naraz umilknie i a-ni-ni, jakby nożem uciął. Pół godziny, gałgan, będzie się przysłuchiwał. Ano, na to nie ma rady: jakeś został, tak i stój. Nogi się uginają, plecy ciążą, ręce rozbolą, a ty czekaj... A skoro tylko zaczął grać od nowa, to mu, panyczu, jedną pieśń darujcie. Zdarzają się wśród nich takie niecnoty, że strzelca wystrychną na dudka. Takie nazywają się charkuny. Czoknie raz, dwa... ty w skok, a on już