Strona 1 Strona 2 Strona 3 Dla Mariajo Strona 4 1 Spadamy Wielu miało później twierdzić, że widzieli wyspę z góry kilka minut przed wypadkiem. Oznaczałoby to, że dostrzegli ją z wysokości jakichś dziesięciu tysięcy metrów, chociaż nie da się wykluczyć, że lecieliśmy już wtedy niżej. Nie wiem. Ja nic nie widziałem. Faktem jest, że w pewnym momencie podróży, kiedy znajdowaliśmy się pośrodku Pacyfiku, szacuję, że gdzieś koło sto siedemdziesiątego południka, w samolocie wysiadła elektryczność. Zauważyliśmy to natychmiast. Pogasły ekrany telewizorów, podobnie jak lampki ledowe, których zawsze pełno na pokładzie, a urządzenia klimatyzacyjne przestały pompować lodowate powietrze. Ci, którzy akurat poszli do łazienki, zaczęli łomotać w drzwi, nagle zamknięci w ciemności. Sytuacja była całkowicie nietypowa, gdyż wyłączyły się nie tylko światła, telewizory i klimatyzacja, ale także wszystko inne: laptopy, telefony komórkowe i konsole do gier. Nic z tego, rzecz jasna, nie miało znaczenia. Znaczenie miało to, że nie działały również systemy nawigacyjne samolotu. Boeing 747 z prawie czterystoma pasażerami w środku niespodziewanie stał się rzuconym w powietrze kamieniem, niesionym wyłącznie siłą bezwładności. Pamiętam, jak błyskawicznie się to potoczyło; jak szybko zdaliśmy sobie sprawę, że coś idzie źle. Stewardesy biegały w tę i z powrotem, krzycząc do siebie ponad fotelami. Nie działały głośniki ani intercomy, więc, jak sobie wyobrażam, drugi pilot musiał otworzyć drzwi do kabiny, by wydać polecenia załodze. Jakkolwiek to wyglądało, wieść przewaliła się przez samolot jak fala – od miejsc pierwszej klasy na górnym pokładzie po ostatnie siedzenia klasy ekonomicznej. Wysiadła elektryczność. Silniki pogasły. Jeśli w ciągu kilku minut nie uda się usunąć awarii, konieczne będzie wodowanie. Wcześniej tak naprawdę nie wierzyłem, że jumbo jet może osiąść na wodzie. Zawsze myślałem, że wszystkie te instrukcje na taką okoliczność są Strona 5 albo zwykłym bajaniem, albo sposobem na uspokojenie czy wręcz rozrywkę dla pasażerów. Nigdy nie słyszałem, żeby maszyna z problemami technicznymi musiała lądować na powierzchni oceanu. Zakładałem, że przy tego rodzaju próbie roztrzaskałaby się o fale i poszła na dno wraz ze wszystkimi na pokładzie. Niejeden samolot przecież spadł i zatonął, natomiast o wodowaniach na oceanie raczej się nie mówiło. Potem zgłębiłem nieco ten temat (chciałem wiedzieć, czy to, co się nam przytrafiło, przytrafiło się gdzieś komuś innemu lub, innymi słowy, czy to, co się nam przytrafiło, przytrafiło się nam naprawdę) i stwierdziłem, że faktycznie przypadki, w których wielki komercyjny statek powietrzny próbowałby lądować na morzu, są niezwykle rzadkie i najczęściej kończą się tragicznie. Z jednym wyjątkiem: wodowaniem airbusa A320, należącego do US Airways, na rzece Hudson w dwa tysiące dziewiątym roku, co stanowiło przypadek szczególny, ponieważ samolot ten dopiero co wystartował z lotniska LaGuardia, więc nie leciał ani szybko, ani wysoko, jak również dlatego, że rzeka to nadzwyczaj gładki i spokojny zbiornik wodny, a po dokładnie pięciu minutach od wypadku maszyna siedząca na Hudsonie otoczona już była łodziami ratunkowymi. Niemniej nawet wtedy nie wszystko poszło zgodnie z planem: gumowe tratwy napełniły się powietrzem, ale pasażerowie, w większości, nie zdołali się do nich dostać i powychodzili na skrzydła, gdzie w momencie ewakuacji tłoczyli się już w wodzie po kostki, gdyż samolot szybko się zanurzał. Wielu nie włożyło kamizelek ratunkowych. Gdyby znajdowali się na pełnym morzu, pomoc nie nadeszłaby tak prędko i wszyscy by się potopili. Kiedy jednak usłyszałem tamten komunikat o możliwym wodowaniu, w ogóle nie poczułem strachu. Jeśli już coś poczułem – to nerwową ekscytację. Morze rozciągało się pod nami, widoczne przez wszystkie okna. Należało jedynie zniżyć się nad tę niebieską płaszczyznę i na niej osiąść. Stewardesy ustawiały się w przejściach, prosząc o spokój i powtarzając, żebyśmy zapięli pasy i pozostali na miejscach. Wystąpiły „trudności techniczne”, tak nam powiedziały – biedne dwudziestoparoletnie dziewczyny biegnące myślami do gwarnych centrów handlowych Singapuru oraz panie w średnim wieku wspominające swoje nastoletnie dzieci i obietnicę wcześniejszej emerytury. Podróżni zadawali im najróżniejsze pytania, ten i ów wstawał nawet i żądał bezpośredniej rozmowy z kapitanem. I było coś bardzo dziwnego: milczenie. Nie żeby milczeli ludzie, skąd, wielu mówiło albo wręcz krzyczało. Chodzi mi o milczenie maszyn. Jakie straszne jest milczenie Strona 6 maszyn, kiedy zależy od nich nasze życie. Silniki ucichły, podobnie jak klimatyzacja, i zmysły rejestrowały nagły, intrygujący brak zwykłych dźwięków. Człowiek nie zdaje sobie sprawy z poziomu hałasu w samolocie. Nawet w szczelnej kabinie huk silników jest ogłuszający. Opadaliśmy z zawrotną prędkością, a mimo wszystko wydawało mi się, że trwa to całe wieki. Samolotem szarpało jak w czasie turbulencji: wstrząsy następowały jeden po drugim, miało się wrażenie, że leci się w dół z dziesiątego pietra. Dosłownie skakaliśmy na fotelach. Potem maszyna uspokajała się, bez wątpienia pod wpływem prądów powietrza, i niby to zastygała w bezruchu, jakbyśmy znienacka wylądowali i zatrzymali się u celu. Tyle że kilka sekund później wracało okropne uczucie spadania w pustkę i samolot znów ulegał potężnym wstrząsom. Ludzie wokół krzyczeli i płakali. Niektórzy się modlili. Niekiedy silniejszy podmuch wiatru podrywał nas na moment i ponownie zostawiał własnemu losowi. To było naprawdę straszne –  ten bezwładny lot, bez pchających nas silników, bez przygotowanego podwozia, bez jakiejkolwiek ochrony, z coraz dotkliwszą świadomością, co nas czeka na dole. Dzikość fal i wichury. Niebieska przepaść rozświetlana przez meduzy. Dziewczyna obok mnie była tak przerażona, że zrobiła się kredowobiała. Jestem przerażona, powiedziała rwącym się głosem. Wcześniej w ogóle się do mnie nie odzywała. Była niezwykle piękną dziewczyną, jedną z tych, co to mają długą szyję i śliczne oczy, spękane wargi i doskonały podbródek. W bajce byłaby księżniczką. Nie martw się, rzuciłem, nic się nie stanie. Wtedy zauważyłem, że drży mi głos. Spytała: tak myślisz? I potem: jesteś pewien? Była bardzo młoda, nie mogła mieć więcej niż dwadzieścia lat. Pamiętam, że poprosiła: proszę, daj mi rękę. Ująłem jej długie, zimne palce i powiedziałem: powinniśmy teraz włożyć kamizelki ratunkowe. Stewardesy chodziły przejściami, mówiąc, żebyśmy włożyli kamizelki, ale bez nadmuchiwania ich. Mówiły, żebyśmy pozostali na miejscach, z zapiętymi pasami, lecz wielu pasażerów wpadło w histerię i nie zwracało na te słowa uwagi. Niektórzy wstawali, a wielu, włożywszy kamizelkę, pociągało za sznurki do nadmuchiwania ich, mimo że przed chwilą wyraźnie zakazano im tego robić. Po mojej lewej stronie siedziała czarnoskóra para, mężczyzna z kobietą, i ten mężczyzna odpiął pas i wyglądał tak, jakby zaraz miał się rzucić biegiem przez samolot. Jedna ze stewardes podeszła do niego i stanowczo oświadczyła: jeśli nie zapnie pan pasa i nie zostanie na miejscu, umrze pan. Myślę, że dopiero w tym momencie zacząłem rozumieć powagę Strona 7 sytuacji. Mężczyzna powiedział: słucham? Był bardzo wysoki, mocno zbudowany, ubrany w elegancki granatowy garnitur ze złotymi spinkami u mankietów koszuli. Miał na imię Ngwane. Imię jego żony brzmiało Omotola. Pochodzili z Nigerii, pracowali w rodzimym przemyśle filmowym. Oczywiście, wszystkiego tego dowiedziałem się później. Kiedy samolot dotknie wody, doświadczymy straszliwego wstrząsu, wyjaśniła Ngwanemu stewardesa z lodowatym spokojem. Jeśli nie zapnie pan pasa, wyleci pan z fotela i roztrzaska sobie czaszkę. Spojrzałem na identyfikator tej kobiety. Miała na imię Eileen. Eileen, spytałem, przeżyła pani jakieś wodowanie? Spojrzała na mnie, jakby nie rozumiała. Sprawdziła, czy mam zapięty pas, i poleciła: proszę oprzeć dłonie na zagłówku fotela przed sobą, a czoło na dłoniach. Eileen, powtórzyłem, czy przeżyła pani kiedyś coś takiego? Nikt nigdy niczego takiego nie przeżył, odparła. Ale szkolono nas na taką ewentualność. Wtedy zobaczyłem, że i ona umiera ze strachu, bardziej niż wszyscy pozostali. Rodzice wkładali kamizelki ratunkowe swoim dzieciom. Kobiety szlochały. Słychać było modlitwy w różnych językach, skierowane do różnych bogów. W tamtej chwili wszystkie boże imiona brzmiały tak samo: wszystkie brzmiały jak imię burego psa, który odbiegł spory kawałek i teraz się ku nam odwraca, lekko zdziwiony tym, co sam zbroił. Dziewczyna obok mnie była tak blada, że myślałem, iż zemdleje. Proszę, proszę, proszę, szeptała. Spytałem: jak się nazywasz? Spójrz na mnie, powiedziałem, jak się nazywasz? Swayla, odrzekła. Swayla Sanders. A ja jestem John, oznajmiłem, John Barbarin. John, rzuciła ona, czy my zaraz umrzemy? Stopniowo zbliżał się moment wodowania. Czas nagle się otworzył, tak jak otwierają się kwiaty albo książki. Bierzemy je – przedmioty mieszczące się w dłoni – otwieramy, a one niespodziewanie stają się czymś nieskończonym. To samo stało się wtedy z czasem. Zanurzyłem się w czasie odmiennym od zwykłego. Chyba niekiedy opisuje się ten sposób doświadczania czasowości jako poczucie, że rzeczy dzieją się w zwolnionym tempie. Widziałem dookoła ludzi, którzy krzyczeli i płakali, ale jakby mnie to nie dotyczyło. Czułem się wolny, obojętny, pogrążony w jakimś spokoju. Zupełnie jakbym przez całe życie czekał na ten moment: moment najwyższego zagrożenia. Jakby wreszcie nadeszło to, o czym zawsze wiedziałem, że nadejdzie. Sytuacja była podbramkowa, gdyż po wyłączeniu się zasilania piloci stracili możliwość kierowania maszyną. Gdy samolot zostaje bez paliwa, Strona 8 zatrzymują się silniki oraz systemy elektryczne pozwalające na przykład kontrolować lotki czy stery. Jednakże to nie był nasz przypadek: w momencie katastrofy zbiorniki paliwa były wypełnione w sześćdziesięciu procentach, a ogólna niewydolność, która dotknęła wszystkie urządzenia elektryczne, łącznie z tymi należącymi do pasażerów i działającymi na baterie, nie miała nic wspólnego z hipotetyczną awarią. W gruncie rzeczy elektryczność wysiadła nam w związku z jakimiś zakłóceniami elektromagnetycznymi – to znaczy w związku z warunkami elektromagnetycznymi w strefie, w której się znajdowaliśmy. Zgodnie z tym, czego dowiedziałem się później, zjawisko to, choć mnie wydawało się wręcz magiczne, da się w miarę przekonująco wyjaśnić z punktu widzenia nauki. Ciekawe, że w tamtej chwili przypomniałem sobie historie o ufoludkach, zawsze zawierające podobny element: awarię urządzeń elektrycznych. Być może właśnie to wspomnienie pomogło mi przetrwać ogólny chaos i panikę we względnym spokoju. Pamiętałem chociażby ten epizod z Bliskich spotkań trzeciego stopnia, w którym statek kosmiczny zatrzymuje się tuż nad furgonetką Richarda Dreyfussa. Nagle latarnie uliczne gasną, radio w samochodzie milknie, auto staje. Tak, możliwe, że myślałem: to niewytłumaczalne zjawisko jest w gruncie rzeczy błogosławieństwem. Weszliśmy oto w kontakt z czymś wspaniałym i tajemniczym. Z jakąś życzliwą mocą, która przypatruje się nam, pomaga nam i nas rozumie. Nic się nam nie stanie. Nic nie może się nam stać. Umrzemy, ale nie dzisiaj. Kiedy jednak usłyszałem lodowate słowa stewardesy Eileen, kiedy zobaczyłem wargi Eileen (mówiła z tym łagodnym bostońskim akcentem, który ma w sobie pewną wyniosłość, lecz mnie zawsze wydawał się w najwyższym stopniu zmysłowy) zapowiadające: kiedy samolot dotknie wody, doświadczymy straszliwego wstrząsu, poczułem się tak, jakbym nagle wracał do rzeczywistości. Spojrzałem na Swaylę. Była bardzo cicha, wpatrzona w fotel przed sobą; zrozumiałem, że się modli. Nasze palce pozostawały splecione. Część samolotów (tego też dowiedziałem się później) jest wyposażona w system awaryjny, który uruchamia się, kiedy wysiada elektryczność. Chodzi o niewielkie turbiny, które włączają się na skrzydłach; rodzaj śmigieł poruszanych powietrzem i dostarczających energii wiatrowej. Świetnie pomyślane, tanie i ekologiczne, powiecie. Owszem. Tyle że nasz problem nie był natury mechanicznej i choć turbiny się włączyły, śmigła zaczęły się kręcić jak szalone, elektryczność nie powróciła. Wszystkie te szczegóły techniczne Strona 9 zawdzięczam Luigiemu Campanelli, włoskiemu inżynierowi. Sytuacja przedstawiała się bardzo poważnie, ponieważ udane wodowanie wymaga między innymi wysunięcia lotek pozwalających zmniejszyć prędkość samolotu, ustawienia maszyny pod wiatr albo równolegle do fal, horyzontalnie (bo inaczej jedno ze skrzydeł zanurzyłoby się w wodzie i zostało natychmiast wyrwane), i, w końcu, maksymalnego podniesienia dzioba bez utraty równowagi. A żeby wszystko to osiągnąć, konieczne są sprawne stery. Dlatego to, co wydarzyło się podczas wodowania, było rodzajem cudu, choć inni powiedzą, że jedyny cud stanowiła nadzwyczajna kompetencja inżynierów projektujących boeinga. Zważywszy na okoliczności, można by rzec, że mieliśmy szczęście. Samolot mógł zanurzyć się dziobem w wodę, a wtedy wbiłby się w ocean jak igła, siła zderzenia zaś, porównywalna z tą, z jaką uderzylibyśmy przy czterystu kilometrach na godzinę w mur, zabiłaby nas wszystkich natychmiast. Przy wzburzonym morzu gwałtowne zetknięcie z falami groziło również roztrzaskaniem kadłuba, w związku z czym ci, którzy nie zginęliby od wstrząsu, umarliby uwięzieni wewnątrz maszyny albo – gdyby udało im się otworzyć drzwi – potopiliby się w błyskawicznie zalewających kabinę lawinach wody. Wreszcie, biorąc pod uwagę fakt, że z grubsza tam, gdzie bezwładny upadek rzucił nas na powierzchnię naszej planety, znajdowała się wyspa, samolot mógł się rozbić o którąś z jej gór. Jednakże nic takiego się nie stało. W momencie, gdy dotknęliśmy wody, maszyna znajdowała się w pozycji mniej więcej horyzontalnej, dziób miała podniesiony pod kątem pięciu stopni (jedenaście byłoby ideałem) i spadała równolegle do fal. Niemniej prędkość okazała się zbyt duża. W chwili zderzenia z wodą samolot leciał czterysta kilometrów na godzinę, co – jak wie każdy miłośnik aeronautyki – stanowi szybkość wręcz piekielną, nawet przy lądowaniu w normalnych warunkach. Szarpnięcie było potworne, do tego stopnia, że straciłem przytomność. Poza tym maszyna zanurzyła się w fale jednak lekko przekrzywiona. Pierwsze dotknęły morza lewe silniki: dwa ogromne cylindry, które zaraz po „zahaczeniu” o wodę sprawiły, że samolot najpierw potężnie zadygotał, a później, gdy zanurzyło się i oderwało od kadłuba skrzydło, rozleciał się na trzy części. Niektórzy przypuszczają, że to skrzydło nie odpadło jedynie pod wpływem zderzenia z oceanem, lecz dlatego, że natrafiło na rafę koralową znajdującą się w płytkich wodach nieopodal wybrzeża. Nie wiem. Gdybyśmy spadli z dziobem nieco mocniej uniesionym i równo Strona 10 ustawionymi skrzydłami, ofiar byłoby mniej. Możliwe nawet, że w ogóle nikt by nie zginął. Ale wszystko potoczyło się tak, jak się potoczyło. Przy czterystu kilometrach na godzinę woda jest równie twarda jak skała. Pamiętam, że widziałem przez okno nasz cień – cień w kształcie krzyża – sunący po wodzie z oszałamiającą prędkością. Wydawało się wręcz, że przemieszcza się szybciej niż samolot i zaraz nam ucieknie. A jednak był coraz bliżej. Wybiegał nam naprzeciw. Potem przestałem go widzieć, pewnie dlatego, że znaleźliśmy się tuż nad nim. Wszyscy ucichli. Nikt nie szlochał, nie krzyczał, nie modlił się na głos. Z głębi samolotu dobiegał jedynie płacz niemowlęcia. I tyle. Wielu z nas usiadło w zalecanej pozycji: z czołem opartym o dłonie skrzyżowane na fotelu przed sobą, jednakże zdaje mi się, że większość pasażerów zignorowała te instrukcje. To, co się działo, było tak nieludzkie, tak brutalne, tak niezrozumiałe, że wszelkie środki zmierzające do złagodzenia tego wydawały się pozbawione sensu. Ja sam, schyliwszy się, czułem, że to na nic i że jesteśmy zdani wyłącznie na los. Doznałem gwałtownego szarpnięcia i runąłem w czarną dziurę bez dna, spadając powoli, w ciszy, ku nocy. Nie wiem, jak długo byłem nieprzytomny. Wyobrażam sobie, że jedynie przez kilka minut, chociaż wydawało mi się, że przez całą wieczność. Strona 11 2 Docieramy na wyspę Pierwszym, co zobaczyłem, otwarłszy oczy, był wydłużony trójkąt jasnego, niebieskiego nieba, które przecinała, frunąc powoli, czapla o wielkich białych skrzydłach. Byłem mocno oszołomiony, nie rozumiałem, co się ze mną dzieje, ani nie wiedziałem, gdzie się właściwie znajduję, ale odnosiłem mgliste wrażenie, że to niebo jest nie na swoim miejscu, podobnie jak tamten ptak. Moja świadomość pozostawała zmącona: czy ja sam nie byłem ptakiem? Czy nie leciałem w jego wnętrzu? Czy byłem tym ptakiem, którego widziałem? Wokół wszyscy krzyczeli. W samolocie panowało straszliwe gorąco, zupełnie jak w rozpalonym piecu, poza tym czuło się niebezpieczną, duszącą wilgoć. W tych pierwszych chwilach pomieszania uznałem ów upał za skutek wypadku, licząc – bezsensownie – na to, że teraz, gdy samolot znieruchomiał na wodzie, temperatura stopniowo spadnie. I pośród upału – krzyki. Powoli, w miarę jak odzyskiwałem świadomość, stawały się coraz wyraźniejsze i bardziej określone. Rozlegały się w różnych językach: po angielsku, hiszpańsku, francusku, w hindi. Jednakże bardziej niż te języki uwagę zwracały rozmaite odcienie strachu i bólu, dźwięczące w ludzkich głosach. Płacz rannych, wycie tych, którzy odnieśli najcięższe obrażenia albo widzieli obok siebie zwłoki kogoś bliskiego. Jeszcze inni wrzeszczeli lub płakali z czystej histerii. Zniżyłem wzrok, spojrzałem na własne ciało. Byłem przysypany. Skądś spadła arbuzowoczerwona walizka marki Samsonite, otworzyła się i zalała mnie powodzią rzeczy, z których wiele trafiło w żebra i w twarz, kalecząc i wywołując stłuczenia. Musiała należeć do jakiegoś rabina, bo pełna była judaistycznych przedmiotów kultu. Zawierała zwoje Tory wystające z aksamitnej granatowej sukienki, zaopatrzone w drewniane rączki z mosiężnymi okuciami (jedna z nich uderzyła mnie w podbródek) i ozdobione srebrnymi rimonim w kształcie kampanili; mosiężną menorę chanukową; balsaminkę, czyli srebrną puszkę na wonności Strona 12 w formie korony zwieńczonej figurą ptaka, jakby kruka, o ostrym dziobie, który równie dobrze mógł mi się wbić w czaszkę albo w pierś; liturgiczny szofar – kręty róg barani ze srebrnym ustnikiem; Tanach, hebrajską Biblię, otwartą teraz na moim brzuchu; dwa rytualne naczynia z nierdzewnej stali, jedno wgięte, jak sądzę, od uderzenia w moją głowę, jak również niezliczone drobiazgi: srebrny jad – pałeczkę z zakończeniem w kształcie dłoni z wyciągniętym palcem wskazującym, służącą do śledzenia czytanych akurat fragmentów Tory; parę skórzanych tefilin; metalowy pojemnik na mezuzę tudzież ozdobny puchar do ceremonii kidusz. Ponadto leżała na mnie masa bardziej świeckich przedmiotów, które wypadły z tej samej walizki oraz, bez wątpienia, z innych: składany plan Tel Awiwu; kilka rozbitych pudełek z cygarami; trzy książki na temat szachów; kosmetyczka wypełniona wcześniej buteleczkami z alkoholem, takimi, jakie znajduje się w hotelowych minibarkach, teraz częściowo potłuczonymi i skrapiającymi mi ubranie zapachami ginu Bombay Sapphire i wódki Stolicznaja; zwinięte ciemnoniebieskie sari ze złotymi i czerwonymi lamówkami, w jednym miejscu mocno rozdarte przez balsaminkę i jad; gra Nintendo zatrzymana w miejscu, gdzie jakiś człowieczek przemierzał na motorze niekończącą się drogę. Do tego należało dodać coś, co początkowo wziąłem za krew, a co okazało się czerwonym płynem z ozdobnej szklanej kuli, zbitej przy zderzeniu z którymś z judaików; kolejną kosmetyczkę, również otwartą i wypluwającą na mnie okruchy potłuczonych lusterek, flakony z perfumami, resztki puderniczek i słoiczków po kremach, a także szczotki do włosów, pudełko papilotów, suszarkę BaByliss, lokówkę Philipsa, opakowanie żelu plemnikobójczego i na wpół opróżniony blister z pigułkami antykoncepcyjnymi; magazyn firmowy Global Orbit; książkę, którą sam wcześniej czytałem: jakąś powieść Pascala Quignarda, tytułu nie pamiętam; zgnieciony papierowy kubek z wyraźnym śladem ust pociągniętych czerwoną szminką; pluszową żyrafę ze zgiętą szyją; czapkę Orioles; przenośne szachy z kilkoma figurami na magnesy wciąż tkwiącymi na swoich polach; spłaszczoną pośrodku tubkę pasty do zębów; breloczek Hello Kitty; opaskę na oczy; paczkę tabletek Orvizal; pudełko kredek; słoik balsamu do ciała (otwarty); pasującą do niego zakrętkę; parę samolotowego obuwia, wciąż w opakowaniu; plastikową torbę z kolejnymi kosmetykami; szylkretowy grzebień; poduszkę do spania w samolocie; dwie szczoteczki do zębów, jedną w kolorze fuksji, a drugą – bursztynu; maszynkę do golenia; flakon wody po goleniu; puszkę wazeliny; metalowe pudełeczko Strona 13 jak po żelkach; połowę kanapki z indykiem; liść sałaty; cienki plasterek pomidora z odrobiną majonezu; majonez w saszetce; poplamioną majonezem instrukcję jakiegoś urządzenia elektrycznego; poplamioną majonezem fotografię papieża; nagie zdjęcie kobiety w ciąży; zdjęcie tej samej kobiety w sukni ślubnej; adresownik z kolorowymi plastikowymi zakładkami; kostkę z czerwonego szkła pokazującą akurat szóstkę; zużytą i zmiętą serwetkę; elektronicznego papierosa z dozownikiem nikotyny; spinkę do włosów w kształcie motyla; kilka oliwek; etui na okulary; miniaturową wieżę Eiffla; ulotkę reklamującą oceanarium w Los Angeles; kulisty wisiorek z chińskimi znakami; damski biało-zielony T-shirt; drugą połowę tamtej kanapki z indykiem… Spod wszystkiego tego zacząłem się natychmiast wygrzebywać, poruszając rękami i nogami. Nie potrafiłem pojąć, skąd się te rzeczy wzięły i jak podobny chaos mógł powstać w ciągu kilku minut. Ale przynajmniej byłem cały. Nie zostałem ranny. Pomacałem się po głowie, po ciele, po nogach. Trochę stłuczeń, guz od jednego ze srebrnych rytualnych naczyń, rozcięcie na podbródku, spowodowane, być może, przez którąś z kampanili rimonim. Drżącymi palcami rozgarnąłem przykrywające mnie przedmioty i próbowałem rozpiąć pas bezpieczeństwa. Trochę to trwało, ponieważ cały dygotałem, jak gdyby mój mózg nie umiał się skutecznie porozumieć z moimi nerwami ani mięśniami. Popatrzyłem dokoła. Ngwane, czarnoskóry mężczyzna z lewej, leżał w przejściu, głową w dół, w dziwnej pozycji, z uniesionymi nogami wspartymi o podłokietnik i oparcie jednego z foteli, i z kosztownymi, nowiutkimi butami z gładkiej skóry celującymi w niebo. Omotola, jego żona, nie przestawała wołać o pomoc. Spojrzałem w prawo. Swayla siedziała z opuszczoną głową, całkowicie nieruchoma. Potrząsnąłem ją za ramię. Podniosłem jej głowę i kilka razy głośno powtórzyłem jej imię. Nie wydawała się ranna. Otworzyła oczy. Spytałem, czy dobrze się czuje. Nie rozumiała mnie. Rozglądała się z miną ogłuszonego zwierzęcia. Tymczasem chaos wokół narastał, w miarę jak pasażerowie wstawali z miejsc z zamiarem opuszczenia samolotu. Swayla, powiedziałem, dasz radę wstać? Dasz radę iść? Musimy się stąd wydostać. Trudno było się podnieść, gdyż samolot znajdował się w pozycji nie do końca horyzontalnej, lekko przechylony na lewą stronę. Przy uderzeniu o wodę pootwierało się wiele półek na bagaż, rozsypując swoją zawartość w postaci walizek, wózków, toreb i ubrań, w niektórych zaś miejscach poodpadały też klapy, dodatkowo raniąc albo wręcz zabijając ludzi. Część foteli została zmiażdżona lub wyrwana z miejsca, a podtrzymujące je Strona 14 wcześniej metalowe pręty zamieniły się w zabójczą broń, przebijając ciała, siejąc nagłą śmierć i okrutnie kalecząc. Ale stało się coś jeszcze. Jak już mówiłem (i stąd wzięło się to błękitne niebo, które zobaczyłem, otworzywszy oczy), wstrząs spowodowany przez wodowanie okazał się na tyle potężny, że kadłub samolotu przełamał się, nie rozpadając się jednak zupełnie, na trzy części. Jedno z pęknięć wypadło akurat kilka metrów przede mną. Szczelina otworzyła się z lewej strony, w najszerszym miejscu osiągając jakieś pięć metrów. Kiedy dźwignąłem się na nogi, przytrzymując się fotela przed sobą, żeby nie stracić równowagi, zobaczyłem, że przez powstałą w ten sposób dziurę widać nie tylko niebo, lecz również spokojne morze i – jakieś dwieście metrów dalej – ziemię: pasek białej plaży z palmami kokosowymi. A zatem tak wyglądała sytuacja: zdołaliśmy osiąść na wodzie i znajdowaliśmy się blisko brzegu. Teraz należało przede wszystkim zająć się mężczyzną, który tarasował przejście po mojej lewej stronie. Proszę, krzyczała jego żona, proszę, pomocy! Na fotelu tuż przede mną siedział inny mężczyzna. Był bardzo wysoki i ogolony na łyso, mniej więcej pięćdziesięciopięcioletni. Myślę, że walizka z judaikami, która wysypała się nade mną, spadając, uderzyła go w głowę, bo miał tam ranę, ale stwierdziłem, że jest przytomny i rozgląda się na boki szeroko otwartymi oczami, z zatroskaną miną. Nie rozumiałem tylko, dlaczego tkwi w swoim fotelu, nawet nie próbując się podnieść. – Niech mi pan pomoże – rzuciłem, trącając go w ramię, w przeświadczeniu, że choć jest przytomny, doznał szoku. – Podniesiemy tego człowieka. – Chętnie! – odrzekł głośno i wyraźnie. – Jest pan ranny? – zapytałem. – Nie, nie, wszystko w porządku – odparł. – Nie jestem ranny. – To niech mi pan pomoże podnieść tego człowieka – powiedziałem. –  W ten sposób zrobimy przejście. Mężczyzna, który je blokował, Ngwane, znajdował się dokładnie obok tego łysego, który – wciąż nie wstając – zaczął ciągnąć go za rękę. Ja tymczasem uwalniałem jego celujące w niebo nogi. Konieczne było wszakże, by ktoś złapał go pod pachy i uniósł. Pozycja jego ciała dowodziła, że nie żyje, miał roztrzaskaną czaszkę i skręcony kark, dlatego zamierzałem ułożyć go na jednym z foteli z boku, żeby odblokować korytarz i umożliwić innym wyjście z samolotu. Jednakże wysiłki łysego niespecjalnie mi w tym pomagały. Nie Strona 15 rozumiałem, co on w ogóle robi. – Niech pan wstanie! – zawołałem. – Na siedząco nic pan nie zdziała! – Nie mogę wstać – odpowiedział bardzo zdenerwowany. Odwrócił się, by na mnie spojrzeć. Miał niebieskie oczy, których nigdy nie zapomnę. Do dziś często je widuję, głównie przed zaśnięciem, ale czasem i w środku dnia. Niekiedy, ledwie przymknę powieki, pojawiają się przede mną, przypatrując mi się, ogromne, a każde wypełnione własnym błękitnym światem. Uznałem wtedy, że facet po prostu utknął, i przelazłem ponad blokującymi przejście zwłokami, żeby sprawdzić, jak mogę mu pomóc. Jednakże łysy wygodnie siedział na swoim miejscu i nie było nic – przynajmniej na pozór –  co uniemożliwiałoby mu wydostanie się stamtąd. Z tyłu tłoczyli się inni pasażerowie. Jakiś mężczyzna pomógł mi dźwignąć ciało spomiędzy foteli i razem złożyliśmy je z boku, zginając mu nogi, w pozycji embrionalnej. Zdumiewało mnie, że ktoś tak potężny i tak dobrze ubrany mógł umrzeć równie łatwo. Jego żona też pomagała, chociaż zarazem nie przestawała krzyczeć i powtarzać imienia swego męża: Ngwane, Ngwane, Ngwane. Ale Ngwane nie żył. Zginął dokładnie tak, jak mu to zapowiedziała stewardesa: złamał sobie kark, gdy przy uderzeniu samolotu o wodę wyrzuciło go do góry. Podszedłem do otworu w ścianie, uważając, by nie dać się pociągnąć rozhisteryzowanym pasażerom, którzy przepychali się łokciami, często wlokąc za sobą walizki. Samolot pękł niemal całkowicie, tak że wyglądał teraz jak model w przekroju: na górze kabina pasażerska z trzema rzędami siedzeń, niżej zaś luk bagażowy, do którego żarłocznie wdzierała się morska woda, pochłaniając podwozie. Pomyślałem wówczas, że nikt się nie uratuje. Gdyby kadłub samolotu pozostał cały, maszyna mogłaby się przez jakiś czas utrzymać na powierzchni, jednakże w tych warunkach zanurzała się błyskawicznie. W perspektywie kilku minut czekało nas utonięcie. I to mimo bliskości brzegu! Pasażerowie skakali do wody i próbowali płynąć, choć prąd zawracał ich do środka. Wielu czepiało się ścian wraku. Ci, co targali ze sobą walizki, mieli jeszcze większe kłopoty, ale część z nich nawet wtedy nie puszczała bagaży. Nie zważając na to wszystko, kolejni rzucali się w dół z obu krawędzi szczeliny – z mojej strony i z tej naprzeciwko – niektórzy w kamizelkach ratunkowych, inni bez, często prawie nie patrząc, kto jest pod nimi, toteż ci, co byli już w wodzie, jeśli nie odpłynęli natychmiast, ryzykowali, że ktoś spadnie im na głowę. W dodatku wszyscy byliśmy ubrani od stóp do głów, i to raczej grubo, bo każdy przecież wie, jak zimno bywa w samolotach na dużej Strona 16 wysokości, i ci, którzy skakali do wody w spodniach i swetrach, szybko tracili wszelką swobodę ruchów, skrępowani przez mokrą odzież. Większość włożyła kamizelki ratunkowe, a wielu je nadmuchało, więc tłok na dole robił się coraz większy. Tylko jak powiedzieć komuś, kto nie umie pływać, żeby nie nadmuchiwał kamizelki przed skokiem? Po drugiej stronie szczeliny pojawiła się stewardesa. Ta sama co wcześniej: Eileen. Miała jakieś trzydzieści pięć lat, umalowane usta i mocno podkreślone czarną kreską oczy. – Trzeba otworzyć drzwi i spuścić tratwy ratunkowe! – krzyknęła. A potem zwróciła się do mnie: – Proszę pana! Niech pan zbierze kilku mężczyzn! – Nie ma czasu! – zawołałem. – Samolot zaraz pójdzie na dno! – Już osiedliśmy na dnie – odparła. – Samolot nie zatonie. I nie wypełni się wodą. Zrozumiał pan? – Nie zatonie? – Nie. – Jest pani pewna? – Jak się pan nazywa? – John Barbarin. John. – Ja jestem Eileen Stevens. Musi pan otworzyć wyjście awaryjne, żeby spuścić tratwę. Później niech pan zbierze kilku mężczyzn i niech panowie zorganizują ewakuację. John, zrozumiał pan? – Tak, Eileen. Nie wiem, co w niej – albo w jej głosie – było takiego, że jej uwierzyłem. Obróciłem się i stwierdziłem, że wyjście awaryjne znajduje się ledwie pięć rzędów za mną. Niemniej potrzebowałem pomocy i oto już krzyczałem na cały głos: – Potrzebuję pomocy! Ci, którzy nie mają nikogo pod opieką, niech zostaną! – To zaraz wybuchnie! – krzyknęła kobieta obok. – Musimy się stąd wydostać albo wszyscy zginiemy! – Samolot ani nie zatonie, ani nie wybuchnie – usłyszałem głos Eileen. – Muszą państwo zachować spokój. W tym momencie dostrzegłem za stewardesą mężczyznę, który parł przed siebie przejściem i nagle mocno ją popchnął. Eileen straciła równowagę i wpadła do wody. Nie mogła nic zrobić, bo dookoła tłoczyli się ludzie. Próbowała wrócić, ale okazało się to niemożliwie, więc musiała płynąć w kierunku brzegu. Mężczyzna, który ją zepchnął, mniej więcej trzydziestoletni Strona 17 atletyczny blondyn, niósł rakietę tenisową w futerale. Już na krawędzi napotkał wzrokiem moje spojrzenie. Przez chwilę wydawał się zmieszany, jakbym go przyłapał na jakiejś psocie. Potem uśmiechnął się i puścił do mnie oko. I, nim skoczył razem ze swoją rakietą, powiedział coś, czego nigdy nie zapomnę: – Sayonara! To był Jimmy Bruëll. Woda zaczynała teraz zalewać kabinę samolotu. Pomyślałem, że nasze szanse na otwarcie wyjść awaryjnych i spuszczenie tratw ratunkowych maleją z każdą chwilą, ale że jest to coś, co trzeba zrobić, żeby uratować jak najwięcej ludzi. Do dziś nie rozumiem, skąd mi się wtedy wzięła ta jasność umysłu i zdolność do tak spokojnego działania. Dlaczego nie wpadłem w histerię jak niemal wszyscy pozostali? Dlaczego nie wskoczyłem jak oni do wody i nie oddaliłem się od uszkodzonej maszyny – ja, który szczęśliwie znalazłem się tuż koło miejsca, gdzie powstała szczelina w kadłubie? Dlaczego podjąłem ryzyko pozostania w samolocie, który błyskawicznie wypełniał się wodą? Przemieszczanie się po zniszczonym wnętrzu kabiny nie było łatwe. Wszędzie leżały porozrzucane bagaże i bezwładne ciała, zakrwawieni ludzie krzyczeli i histerycznie przedzierali się do wyjścia, często brutalnie się przepychając. Łysy mężczyzna wciąż siedział nieruchomo na swoim fotelu. Złapałem go za ramię i krzyknąłem, żeby wreszcie wstał i mi pomógł. Wtedy wbił we mnie spojrzenie swoich niebieskich, zbyt niebieskich i zbyt jasnych oczu, i zaczął się podnosić, wpierając w podłokietniki swoje długie i muskularne ręce. Naprawdę był bardzo wysoki, sporo wyższy ode mnie. Spytałem go o imię i odpowiedział, że nazywa się Wade Erickson. I wówczas stało się coś niezwykłego: po raz pierwszy ktoś się w tym rozbitym samolocie uśmiechnął. Zobaczyłem, że Wade patrzy na mnie oczami szeroko otwartymi ze zdumienia, którego przyczyny nie potrafiłem zrozumieć. A potem zobaczyłem, że się uśmiecha. To był uśmiech wyrażający wielkie szczęście, powiedziałbym wręcz, że błogi spokój. – Chodźmy – rzuciłem. – Trzeba otworzyć wyjście awaryjne. Ruszyłem po fotelach, skacząc między nimi i depcząc nieruchome ciała, lecz Wade szedł przejściem, powoli, ze swoim szerokim uśmiechem na twarzy. Mimo wielkiego wzrostu (był niemal olbrzymem) i tłoku dokoła zdołał do mnie szybko dołączyć. Gdy już dotarliśmy do wyjścia awaryjnego, reszta okazała się prosta. Należało podnieść dźwignię. Zrobiliśmy to i drzwi Strona 18 otworzyły się z czymś w rodzaju sapnięcia. Następnie trzeba było pociągnąć za czerwony plastikowy krążek uwalniający tratwę ratunkową. Szarpnąłem mocno i natychmiast wyrosła przed nami długa nadmuchiwana pomarańczowa tratwa. Mogła pomieścić chyba za trzydzieści osób. – Dotknęliśmy już dna – powiedziałem. – Samolot nie zatonie. – Jest pan pewien? – spytał Wade. – Tu w dole widać skały – stwierdziłem. – Nie jest głębiej niż cztery metry. Wychylił się, by spojrzeć. – Niech pan wsiada na tratwę, wiezie ludzi na brzeg i wraca – zaproponował. – Ja tu zostanę i zajmę się resztą. – Jest tratwa! – krzyczeli pasażerowie. – Musimy zachować spokój – teraz ja krzyknąłem. – Będziemy pływać w tę i z powrotem. Najpierw dzieci i ranni. Ty – złapałem za ramię jakiegoś chłopaka – zostaniesz tutaj i pomożesz Wade’owi. – Okej, stary – odrzekł po angielsku z akcentem, po którym poznałem, że jest Hiszpanem albo Latynosem. – Ale moja dziewczyna płynie od razu. Jego dziewczyna, śniada i długowłosa, stała tuż za nim. Nie chciała zeskoczyć na tratwę, lecz nie miała wyboru: ludzie z tyłu napierali. Zwerbowaliśmy jeszcze jednego faceta, mniej więcej czterdziestolatka, który zgodził się czuwać przy drzwiach razem z Wade’em i tamtym chłopakiem, nadzorując załadunek na tratwę. Przedstawiliśmy się pospiesznie, ściskając sobie nawzajem dłonie. Ten czterdziestoletni mężczyzna powiedział, że nazywa się Joseph Langdon. Chłopak miał na imię Christian i pochodził z Chile, ale tego dowiedziałem się później. Nasze najtrudniejsze zadanie polegało na tym, by powstrzymać ludzi od skakania innym na głowę i bezładnego pchania się na tratwę, która przy zbyt dużym obciążeniu mogłaby zatonąć. Był też problem z tymi, którzy włożyli kamizelki ratunkowe i od razu je nadmuchali. Teraz zajmowali tyle miejsca, że blokowali się nawzajem i często zaczynali się między sobą szarpać. Tratwa stopniowo się wypełniła. Ja zeskoczyłem ostatni. Chcieliśmy mieć pewność, że ktoś wróci po pozostałych – dlatego jeden z nas też musiał płynąć. Upał wręcz dusił, wszyscy ociekaliśmy potem. Do tego momentu nie zwracałem większej uwagi na temperaturę, jednakże w pełnym słońcu dotarło do mnie w pełni, jak jest wysoka. Tratwa była zaopatrzona w dwie pary wioseł i bez trudu skierowaliśmy się ku brzegowi. Widzieliśmy już na plaży figurki – pierwszych pasażerów, którzy jeden po drugim docierali na ląd, przepłynąwszy dzielący Strona 19 ich od niego dystans. Po drodze zabieraliśmy co słabszych, chociaż doszło do kilku nieprzyjemnych scen, gdy trzeba było odpychać nadmiar chętnych, jako że łódź płynęła już przeładowana i niebezpiecznie zanurzona. Dostrzegłem również Eileen, zmierzającą w kierunku plaży. Eileen, krzyknąłem. Popatrzyła na mnie i uniosła kciuk. Zastanawiałem się, jak sobie radzi w stroju stewardesy: w żakiecie i obcisłej spódnicy. Wciąż miała nawet swój toczek, przymocowany do włosów spinkami. Nigdy wcześniej nie widziałem wody w takim kolorze. Nie była właściwie ani zielona, ani niebieska, choć jej barwa zdawała się połączeniem tych dwóch. Gdy patrzyło się z pewnej odległości, mieniła się turkusem tak pięknym, że zachwycał mnie bardziej niż cokolwiek w moim życiu – jakby ogon pawia powlókł ocean rozedrganą warstewką. Kiedy spoglądało się natomiast prosto w toń, ów turkus przechodził w zieleń, która wydawała się zarazem złotawa, liliowa, różowa… Miała nadprzyrodzoną przejrzystość, tak że przy głębokości pięciu metrów wyraźnie widać było prostokątny cień naszej tratwy sunący po piaszczystym dnie, a także koliste ruchy wioseł raz po raz zanurzających się pod powierzchnię. Widać też było ryby: czarno-białą, idealnie zgraną ławicę, potem zaś ponadmetrowego, różowego samotnika o wachlarzowatych płetwach. Jakieś sto metrów dalej człowiek mógł już stanąć, więc pływacy ostatni odcinek pokonywali na nogach. Z czterech wioseł na tratwie mnie nie przypadło w udziale żadne, toteż spokojnie kontemplowałem otoczenie. Słońce paliło mi twarz i ramiona, ale po zamknięciu w samolocie cudownie było znaleźć się pod gołym niebem, oddychać świeżą bryzą. Nad naszymi głowami latały morskie ptaki, pokrzykując rozpaczliwie, wręcz żałobnie. Były wśród nich fregaty, mewy, kormorany i czaple. W oddali zauważyłem frunącego tuż nad wodą pelikana. Odwróciłem się i popatrzyłem na rozbity samolot. To był tajemniczy i przerażający widok. Maszyna – czy raczej jej resztki, jej zwłoki – zdawała się wbita w ocean: oślepiająco biała masa, dziwaczna na tle tych tropików z końca świata. Rozpadła się na trzy części, chociaż widzieliśmy tylko dwie z nich, przedzielone szczeliną, która otworzyła się kilka metrów przed miejscem, gdzie siedziałem podczas lotu. Prawe skrzydło, znajdujące się z drugiej strony, uniesione do nieba i skierowane ku otwartemu morzu, pozostawało na swoim miejscu razem z dwoma silnikami, jednakże lewe, które pierwsze dotknęło wody, znikło. Zakładałem, że leży na dnie gdzieś między kadłubem maszyny a brzegiem, może nawet pod nami, lecz się Strona 20 pomyliłem. Uderzywszy w powierzchnię morza, oderwało się i spadło dużo dalej. To właśnie tamto potworne uderzenie, wywołując efekt dźwigni, sprawiło, że metalowy kadłub zgiął się i rozerwał jak papier. Trzecia część samolotu, ogonowa, przepadła razem z siedzącymi z tyłu pasażerami. Ku wschodowi linia brzegowa wyspy przesłaniała ocean i wyobraziłem sobie, że ogon maszyny jest gdzieś tam, poza cyplem domykającym zatokę, w której się rozbiliśmy. Odcięty fragment musiał napełnić się wodą i zatonąć w ciągu kilku minut. Chyba że spadł na płyciznę, tak jak przednia część boeinga, która dzięki temu ciągle utrzymywała się na powierzchni. Czy za porośniętym drzewami paskiem ziemi była kolejna zatoka? Czy otwierało się tam morze? Czy ktoś z pasażerów z ogona się uratował, czy wszyscy spoczywali już teraz na dnie? Wróciłem do obserwacji wybrzeża. Znajdowaliśmy się jeszcze dość daleko, ale woda w tym miejscu sięgała dorosłemu do pasa, tak że ci, którzy tutaj dopłynęli, kończyli przeprawę bez specjalnego wysiłku. Wielkie różowe ryby bez lęku przemykały między nogami ludzi. Nie ulegało wątpliwości, że nikt ich nigdy nie łowił, więc nie nabrały obawy przed człowiekiem. Dostrzegłem w pobliżu jedną i odniosłem wrażenie, że przypatruje mi się swoim pozbawionym wyrazu okiem. Dziwne były, podobne do celakantokształtnych, których rysunki oglądałem w dzieciństwie w książce Willy’ego Leya o legendarnych zwierzętach: miały wielkie łuski, mięsiste wypustki u podstawy płetw i zaokrąglony ogon, podobny do wachlarza wyrastającego bezpośrednio z ciała. Wkrótce dotarliśmy na brzeg, gdzie wielu rozbitków z daleka kontemplowało samolot albo szukało schronienia przed bezlitosnym tropikalnym słońcem w cieniu palm kokosowych. Plaża musiała mieć jakieś dwa kilometry długości. Wydawała się także dość szeroka, co przypisałem odpływowi, bo nie wiedziałem jeszcze, że na wyspie pływy nie są zbyt wyraźne, podobnie jak w innych miejscach nieopodal równika. Była to jedna z tych południowych plaż, których piasek nie ma pochodzenia mineralnego, lecz powstał ze sproszkowanych muszli mięczaków, przez co jest bardzo jasny, prawie biały, aż bolą oczy. Za rozległym pasem tej bieli zaczynały się drzewa – z przodu rosły palmy, jeszcze w pewnej odległości jedna od drugiej, a dalej gęstniała dżungla, ponad którą, na zachodzie, sterczały góry, zabarwione przez dal odcieniami indygo i fioletu. Zaskoczyło mnie, że za tymi odległymi szczytami majaczyły chyba jeszcze inne, wyższe, skryte przez chmury. Tak, z pewnością była to wyspa, tyle że sprawiała wrażenie ogromnej.