Strona 1 na man wcacb? ~Vozlliak()w:ki R~H o ucieczce ~~ I 9 BLI Strona 2 Strona 3 Budowa świątyni Opatrzności Bożej w Warszawie (fot. ze strony internetowej www.templum.pl) 1 Strona 4 SPIS TREŚCI Polski Kościół na manowcach? MAJ 2006 (612) 4. Od redakcji DIAGNOZY 5. Wojciech Lubowiecki Biedny krewny ze Wschodu TEMAT MIESIĄCA DEFINICJE 12. Józef Maciejowski Z punktu widzenia papieża Benedykta 17. Halina Bortnowska W drogę! 22. Marek Zając Na manowcach 34. Kościół na manowcach? Dyskusja z udziałem K. Bielawskiego, B. Cywińskiego, M. Donaja OSA, J. Petry Mroczkowskiej, ks. G. Rysia, D. Skóry, K. Tarnowskiego, K. Wierzchosławskiej, H. Woźniakowskiego i ks. T. Zaleskiego-Isakowicza 62. Stefan Wilkanowicz Kościół bardziej chrześcijański, bardziej katolicki i bardziej kościelny 71. Janusz Pyda OP Jak pisać o Kościele? 81. Czuć się jak w domu... Ankieta 93. ks. Jarosław Wiśniewski Proszę, nie milczcie. Raport misyjny z Donbasu 101. Inspiracje 2 Strona 5 TEMATY I REFLEKSJE 102. Michał Masłowski „Ostatni polski romantyk” 124. Joanna Petry Mroczkowska Odpowiedzialność za Kościół 134. Jerzy Surdykowski Kłopoty z miłością RUBRYKA POD RÓŻĄ 145. Małgorzata Łukasiewicz Wyjście z cyrku O RÓŻNYCH GODZINACH 150. Halina Bortnowska *** MIEJSCA I OSOBY DRAMATU 158. Dorota Zańko Grabarka ZDARZENIA – KSIĄŻKI – LUDZIE 161. Marcin Lachowski W kłączach kolekcji 172. Piotr Kosiewski Dwudziesty wiek po krakowsku SPOŁECZEŃSTWO NIEOBOJĘTNYCH 180. Magda Bożyk, Anka Strumieńska Dzięki za doping! 185. ROK 1984 3 Strona 6 OD REDAKCJI Od redakcji Rok temu, pisząc rozważania Drogi Krzyżowej, odpra- wianej w Wielki Piątek w Koloseum, kard. Joseph Ratzin- ger porównał Kościół do „tonącego okrętu, łodzi, która ze wszystkich stron nabiera wody”. „Przeraża nas brud szaty i oblicza Twego Kościoła – napisał Ratzinger. – Ale to my sami go zbrukaliśmy! To właśnie my zdradzamy Cię [Chry- ste] za każdym razem, po wszystkich wielkich słowach i szumnych gestach. Zmiłuj się nad Twoim Kościołem...”. Te słowa przyszłego papieża były dla nas inspiracją, żeby spróbować nazwać najważniejsze problemy Kościoła w Polsce po to, byśmy wszyscy mogli zaangażować się w ich przezwyciężanie. Bo – głęboko w to wierzymy – los Ko- ścioła jest w rękach Boga, i w naszych rękach. I choć pro- blemy tego Kościoła są głębokie i, zdaniem niektórych, „beznadziejne”, jest w nas paschalna nadzieja. Nie na dar- mo przecież w tym czasie wielkanocnym śpiewamy: Chrystus zmartwychwstan jest, nam na przykład dan jest. Iż mamy zmartwychpowstać, z Panem Bogiem królować. Alleluja. „Nam” to znaczy także: Kościołowi w Polsce. Żeby „zmartwychwstał” i żeby „królował”. A „królować” to znaczy: służyć. Ojcze Święty, czekamy na Twój przyjazd do Polski. Czekamy na Twoje słowo i Twoje świadectwo. 4 Strona 7 DIAGNOZY Wojciech Lubowiecki Biedny krewny ze Wschodu Druga rocznica unii z Unią Wizerunek Polski w Europie od czasu akcesji na ogół poprawił się, ale samo członkostwo w Unii nie gwarantuje pozytywnej opinii o Polsce. Dowo- dem prawdziwej i trwałej zmiany w postrzeganiu Polski będzie moment, w którym kraj nad Wisłą przestanie być umieszczany w Europie Wschod- niej, a w brukselskiej nomenklaturze straci przydomek „nowego” państwa członkowskiego. Milan Baroš, napastnik piłkarskiego klubu Aston Villa, bliski był zdobycia tytułu króla strzelców na ostatnich Mistrzostwach Europy, grając dla reprezentacji Czech, co nie przeszkodziło dziennikarzowi brytyjskiej telewizji określić go kilka tygodni temu mianem „zawodni- ka czechosłowackiego”. Cóż, wpadki się zdarzają. W telewizyjnych i radiowych transmisjach na żywo w wartkim potoku słów komenta- tora nadal powstają z martwych, choć coraz rzadziej, „sportowcy so- wieccy”. Pokazuje to jednak dobitnie, jak wielka jest siła przyzwycza- jenia; dowodzi, że myślowe schematy i skojarzenia przestawić o wiele trudniej niż wskazówki zegara przy zmianie czasu czy w podróży po- ciągiem pod Kanałem La Manche. Przepraszam, Kanałem Angielskim. Polska była w tej szczęśliwej (sic!) sytuacji, że w 1989 roku (i oko- licach) przeszła metamorfozę, ale się ani nie rozpadła, ani nie zjed- 5 Strona 8 WOJCIECH LUBOWIECKI noczyła, ani nie została stworzona od początku. Nie doświadczyła tożsamościowych perypetii Czechosłowacji, NRD czy Macedonii (dodam: byłej Jugosłowiańskiej Republiki Macedonii – dla uniknię- cia nieporozumień i greckich protestów). Dla Europejczyka nazwa Polski się nie zmieniła; Polska była i została Polską, zgodnie z życze- niem Jana Pietrzaka. Stało się tak dlatego, że PRL nigdy nie zrobił na europejskim rynku zawrotnej kariery jako znak firmowy; skrót PRP (People’s Republic of Poland) się nie przyjął. Nazwa to jednak nie to samo co wizerunek. Nie ma się co łudzić – w głębokich pokładach europejskiej pod- świadomości Polska to nadal zacofany, zdecydowanie biedny, post- komunistyczny kraj na dalekim wschodzie Europy. Dalekim może nie dla Niemca czy Austriaka, ale na pewno dla Irlandczyka czy Hisz- pana. Nie jest to Azja Zachodnia, czego obawiał się Miłosz w Ro- dzinnej Europie, ale Europa B, Europa drugiej, a w najlepszym razie innej kategorii. Że taki obraz wschodniej ubogiej Polski istnieje, do- wodzą potknięcia językowe (kiedy były szef NATO lord Robertson wylądował na Okęciu, wyraził swoje zadowolenie z przybycia do Moskwy), skróty myślowe (ileż to tekstów o Polsce w prasie zachod- niej okraszonych jest fotografią wozu drabiniastego!) i wrzucanie wszystkiego, co na Wschodzie, do jednego worka (w Londynie spo- tkałem się z niedowierzaniem, że Polska nie należy do najbardziej dotkniętych przez AIDS krajów świata, skoro – jak mi tłumaczono – problem AIDS przybrał katastrofalne rozmiary „w Europie Wschod- niej”). Istnienia stereotypu zacofanej Polski dowodzą też niezliczone przypadki pozytywnego zaskoczenia osób przyjeżdżających nad Wi- słę po raz pierwszy. Im większe zaskoczenie europejskim standar- dem życia niektórych Polaków, tym głębiej zakorzeniony stereotyp, który bezpośrednie doświadczenie podważa. Wejście do Unii, któremu towarzyszyła i nadal towarzyszy ogrom- na kampania informacyjna także w krajach „starej Unii” (kampania nie tylko w sensie zorganizowanej akcji, ale nawału informacji o „no- wej Europie”), było niewątpliwie najważniejszym dla Polski „wize- runkowym” wydarzeniem w ostatniej dekadzie. Ale nie jedynym. Są nimi kolejne wybory, były rozmaite zdarzenia: od pielgrzymek do Ojczyzny i polskiego pożegnania Jana Pawła II, po tragedię w Cho- 6 Strona 9 DIAGNOZY rzowie. Na zwykłym Europejczyku największe wrażenie może jed- nak zrobić po prostu upływ czasu – 15 lat w miarę stabilnej gospo- darki i polityki buduje wizerunek kraju „normalnego” (nawet pol- ska polityka robi wrażenie monotonii z perspektywy półtora tysiąca kilometrów, zwłaszcza w perspektywie miejscowej, popularnej ga- zety). Przypadkowy dowód: spotkany w pociągu z Brukseli do Lon- dynu czarnoskóry Brytyjczyk zapytał, skąd pochodzę. „Kraków” – powtórzył, kiedy odpowiedziałem – „nigdy tam nie byłem”. I dodał: „Ale mam tam mieszkanie”. Ten pozytywny kapitał roztrwonić nie sztuka. Norman Davies przypomniał w niedawnym wywiadzie dla „Newsweeka”, że dobrą reputację zdobywa się mozolnie, a traci szybko i łatwo. Była to prze- stroga skierowana do polskich polityków z obecnego Sejmu, ale nie tylko oni odpowiadają za obraz Polski. Ewentualne ekscesy, o prze- lewie krwi nie wspominając, wywołane przez polskich szalikowców na tegorocznych futbolowych Mistrzostwach Świata w Niemczech w czerwcu mogą zniwelować to, co inni z trudem budowali. Swoją drogą rozkwit rasizmu, chuligaństwa i przestępczości na polskich stadionach i wokół nich to zjawisko, które polscy politycy powinni byli stłumić w zarodku, więc i oni nie są tu całkiem bez winy. Cho- dzi mi jednak o podkreślenie, że wizerunek danego kraju to nieraz dzieło przypadku czy skutek działań osób pozornie mało znaczą- cych. Mrówcza pracowitość i solidność tysięcy szarych emigrantów doprowadziła dziś do sytuacji, że Polak w Londynie cieszy się pozy- tywnym image, polskość jest cool, a polski hydraulik ma wzięcie – zdesperowany komentator angielskiego tygodnika „Catholic Herald”, zirytowany niesłownością hydraulików wyspiarskich, błagał ostat- nio czytelników o podanie mu numeru telefonu porządnego, pol- skiego, katolickiego hydraulika. Ten wizerunek Polski – powierzchowny, anegdotyczny, przypad- kowy, wycinkowy, choć może statystycznie dominujący – nie pokry- wa się z wizerunkiem, jaki powstaje w brukselskich instytucjach ob- serwujących wydarzenia nad Wisłą z wielkim zainteresowaniem, szczegółowo, i – ostatnio – z rosnącym niepokojem. W Brukseli ob- raz Polski jest wiernym odwzorowaniem rzeczywistości, ale nie jest wolny od politycznego spinu. Ton przedakcesyjnego poganiania 7 Strona 10 WOJCIECH LUBOWIECKI Warszawy ustąpił miejsca – po 1 maja 2004 roku – przyjacielskiemu poklepywaniu po plecach. Na krótko. Polska szybko zyskała miano trudnego partnera (w sprawie konstytucji i budżetu) i opornego pa- cjenta, który uporczywie odmawia przyjęcia lizbońskiego eliksiru na wzrost zatrudnienia i unowocześnienie gospodarki. Zmienne i co- raz to pogarszające się prognozy w sprawie wprowadzenia euro po- psuły notowania Polski u euroentuzjastów. Dojście do władzy PiS-u, a zwłaszcza jego przymiarki koalicyjne z Samoobroną wprowadziły prawdziwy zamęt czy wręcz element paniki. Kiedy ten numer „Znaku” trafi do Państwa rąk, obraz Polski może przejść kolejną metamorfozę, jeśli koalicyjny, eurosceptyczny rząd w Warszawie rzeczywiście powstanie (eurosceptyczny nie w świetle zaangażowania premiera Marcinkiewicza Wizerunku Polski w Bruk- w szczyt budżetowy w grudniu, choć „yes, yes, seli nie budują wyłącznie składane tam przez pol- yes” eurosceptycyzmu nie wyklucza, tylko skich polityków deklaracje w świetle konsekwentnego atakowania projek- o sympatii dla dziedzictwa tu unijnej konstytucji przez PiS, LPR i Samo- Roberta Schumana; budują obronę oraz miejsca tych partii na politycznym je wypowiedzi i decyzje wachlarzu w Parlamencie Europejskim). Czym tychże polityków w domu. innym są bowiem mniej czy bardziej udolne ministrategie czy minikampanie tego czy inne- go rządu w Warszawie w pojedynczych sporach z większością państw unijnych (jak sprawa zbyt późno zgłoszonej prośby o niski VAT od Internetu, jak zakończone powodzeniem podkopywanie projektu dy- rektywy o innowacjach komputerowych czy wreszcie kompromitacja nowego ministra w sprawie reformy cukrowej), czym innym zaś noto- ryczna nieufność wobec integracji europejskiej na etapie obecnym i tym zarysowanym w eurokonstytucji. Wizerunku Polski w Brukseli nie budują wyłącznie składane tam przez polskich polityków deklaracje o przyjaźni i sympatii dla dziedzictwa Roberta Schumana; budują je wypowiedzi i decyzje tychże polityków w domu. W dobie Internetu europejskie instytucje dysponujące setkami tłumaczy mają szybko po- jęcie o tym, co minister Dorn powiedział Durczokowi w RMF-ie o po- ranku. Brukselę można krytykować, ale to nie Ciemnogród. Czy eurosceptyczny rząd będzie oznaczał dla image Polski kata- strofę? Niekoniecznie, może tylko nową jakość. Bruksela jęknie, ale 8 Strona 11 DIAGNOZY zdzierży i to. Tak samo jak współżyje pokojowo z krytycznym wo- bec niej prezydentem Klausem; tak samo jak musiała tolerować ko- alicyjny rząd Austrii, w skład którego weszła w atmosferze sensacji Partia Wolności. Z gróźb zawieszania Austrii w prawach członka Unii zostało tylko wspomnienie, rozbita i oswojona partia Heidera i kanc- lerz Schüssel, którego z Unii nie wyrzucono, a który dziś jej przewo- dzi. Czy europeizacja Leppera doprowadzi do tego, że w 2011 roku, podczas pierwszej polskiej prezydencji w Unii, minister (premier?) z Samoobrony poprowadzi posiedzenie sektorowej Rady Unii Euro- pejskiej (a może szczyt Unii!)? Dziś wydaje się to absurdem. Jednak w kontekście drogi, jaką już dotąd przeszła Samoobrona w Parlamen- cie Europejskim, nie jest to wcale niemożliwe (od buńczucznych i beł- kotliwych gróźb renegocjowania Traktatu Stowarzyszeniowego z Unią, zgłaszanych w Strasburgu podczas krótkiej kadencji europoselskiej samego Leppera, po dzisiejsze, regularne „exposé” Ryszarda Czar- neckiego na temat niemal każdego aspektu polityki międzynarodo- wej omawianej przez unijną izbę). Sama obecność w Unii nie gwarantuje pozytywnego wizerunku państwa członkowskiego. Austria chwilowo ten wizerunek utraciła mimo przynależności do Unii, ale winić może tylko siebie. W przy- padku Polski akcesja przysłużyła się polskiemu wizerunkowi za gra- nicą, ale stworzyła nowe wyzwania. Unia (to jest brukselskie insty- tucje, a za nimi europejskie media) podkreślała polskie osiągnięcia, ale jednocześnie nagłaśniała polskie niedociągnięcia, wady, a także – korzystając z bardzo niebrukselskiego terminu – polskie grzechy główne. Na tle unijnych partnerów Polska wypada źle w wielu sta- tystykach: Bruksela obnażyła bezlitośnie dramatycznie niskie pol- skie nakłady finansowe na badania i rozwój. O rzekomych i udo- wodnionych skandalach sanitarno-produkcyjnych w polskim rol- nictwie trąbiono w Europie wszem i wobec, zwłaszcza w kontekście niekwestionowanego sukcesu polskiego eksportu żywności we- wnątrz Unii. Krytyka Polski i wywołane nią spory będą się zapew- ne mnożyć, zwłaszcza że władze w Warszawie cechuje teraz nieuf- ność czy wręcz wrogość wobec brukselskiego edyktu i werdyktu. Unijna legitymacja klubowa dodaje zazwyczaj prestiżu, ale może się też okazać piarowską zmorą. 9 Strona 12 WOJCIECH LUBOWIECKI Dwa lata Polski w Unii przyniosły tej pierwszej większą obec- ność medialną w Europie, więcej prestiżu i więcej wpływów – choć- by z tego względu, że w politycznych sporach liczą się tylko obecni. Ale o znaczeniu Polski nie decyduje wyłącznie liczba jej mieszkań- ców, dyktująca, ilu mamy europosłów w Strasburgu, ani jej nicejska siła głosów w Radzie Europejskiej (jak się okazało w przypadku re- formy cukrowej, same głosy to nie wszystko). Mocarstwowej roli Polski nie przesądza wcale to, że jej premier może trzymać w szachu 26 pozostałych państw Unii (z Bułgarią i Rumunią) w trakcie nego- cjacji budżetowych (może to zrobić także premier Malty, pozbawio- nej takich aspiracji). Ważniejsze nadal jest to, że kiedy w Unii dzieli się pieniądze, Polska jest po stronie tych, co biorą; a nie tych, co dają. „It’s the economy, stupid”, żeby sparafrazować amerykańskie hasło wyborcze. Z wielu historycznych i politycznych powodów Polska jest w unijnej drugiej lidze. W tym sensie wyrafinowany wi- zerunek Polski w oczach eurokraty nie odbiega daleko od image dra- biniastego wozu w głowie niemieckiego podatnika i zarazem czytel- nika popularnej prasy. Brukselski stereotyp Polski uwidacznia się w języku oficjalnych dokumentów, na przykład Komisji Europejskiej, najeżonych podzia- łami na n o w e i  s t a r e kraje Unii. Tylko nieco ponad dekadę (11 lat) spędziły w Unii Finlandia, Austria i Szwecja, ale nikomu nie przyj- dzie do głowy nazywać je nowymi krajami członkowskimi. Do po- wtórzenia tego sukcesu wystarczyłyby teoretycznie na przykład dwie kadencje prezydenta Kaczyńskiego, z niewielkim okładem. Na razie wydaje się to mało prawdopodobne. Do n o w e j dziesiątki euro- kraci jednym tchem dorzucają już Bułgarię i Rumunię; zapewne pod- czepią pod nią Chorwację czy kiedyś tam Macedonię. Podział na nowe i stare ma przed sobą przyszłość. Polsce potrzebne jest zapewne aktywne kreowanie własnego wi- zerunku, ale na razie nie może poszczycić się wielkimi osiągnięciami w tej dziedzinie. Nie udała się próba stworzenia drugiej Japonii. Pol- ska nie stanie się też drugą Irlandią. Jeśli naśladowanie celtyckiego tygrysa w ogóle leżało w zakresie polskich możliwości, to i tak jest już na to zbyt późno. Pomysł podkradły inne kraje. Być może polską specjalnością będzie stawanie w opozycji do Brukseli – zwłaszcza 10 Strona 13 DIAGNOZY JUŻ W SPRZEDAŻY w sprawach światopoglądowych. Za to w polityce zagranicznej już po dwóch latach można mówić o polskiej specjalizacji – od spraw wschodnich – która przynosi owoce: zamiast jako o sponsorze egzotycznej kandydatury Ukrainy do Unii, o Polsce mówi się teraz jako o niezbędnym czynniku sta- bilizującym w regionie; zamiast o polskim marudzeniu w sprawie białoruskiej, mówi się o prześla- dowaniach unijnej mniejszości narodowej przez władze w Miń- sku; zamiast o rosyjskiej obsesji Polaków mówi się o negatywach uzależnienia energetycznego Unii od Rosji. Usilne podejmowanie wschodnich tematów na unijnym forum przez polskich polityków być może zaowocuje tym, że Leszek Kołakowski w mentalnym atlasie przeciętne- O co nas pytają wielcy go Europejczyka Polska znajdzie filozofowie? się tam, gdzie naprawdę leży – w Europie Centralnej. Ale to już Ostatni cykl wykładów telewizyj- zadanie na następne lata unijnej nych prof. Kołakowskiego emitowa- nych przez Program 2 TVP. W trzeciej przygody Polski. serii pytania zadają nam tacy mistrzo- wie, jak Kant, Hegel, Kierkegaard, WOJCIECH LUBOWIECKI, ur. Nietzsche, Heidegger, Jaspers i... Plo- 1965, dziennikarz BBC, były tyn: na zakończenie swych prezenta- cji Kołakowski wraca do starożytno- wiceszef Polskiej Sekcji w Lon- ści, uważając myśl Plotyna za rdzeń dynie, w latach 2003-2005 ko- europejskiej metafizyki. respondent BBC w Brukseli. 11 Strona 14 TEMAT MIESIĄCA DEFINICJE Józef Maciejowski Z punktu widzenia papieża Benedykta „Spraw do załatwienia” – wyzwań dla Kościoła – Benedykt XVI widzi w Polsce sporo. Teraz my, polski Kościół, powinniśmy Ojcu Świętemu jakoś odpowiedzieć... Niezmiernie interesujący jest ka- stość. Zdaje się, że podobnie myśli talog problemów Kościoła w Polsce papież Benedykt: „Trzeba dołożyć widziany oczami Benedykta XVI, starań, aby kapłani troszczyli się zwłaszcza w kontekście jego majo- o właściwe sprawowanie liturgii, wej pielgrzymki do naszego kraju. o piękno słowa, gestu, muzyki, tak Papież sformułował tę listę przy oka- aby liturgia była coraz bardziej czy- zji wizyty polskich biskupów „u pro- telnym znakiem zbawczego Miste- gów apostolskich” (listopad – gru- rium, które się w niej dokonuje”. Co dzień 2005); korzystał przy tym, bez więcej, trzeba włączać świeckich wątpienia, z raportów sporządzo- w akcję liturgiczną: „Wtedy poczują nych wcześniej dla Kurii Rzymskiej się uczestnikami Tajemnicy, która przez członków Episkopatu oraz wprowadza w świat Boży, a równo- nuncjusza. cześnie wyprowadza do świata ludzi pociąganych tą samą miłością Chry- stusa”. 1. Liturgia i życie religijne Z tym wiąże się również kwestia Niektórzy mówią, że podstawo- modlitwy Kościoła – i jego odpowie- wym lekarstwem na kryzys Kościo- dzi na głód duchowości, nękający ła jest... piękna liturgia i jej przejrzy- ludzi współczesnych. „Trzeba za- 12 Strona 15 TEMAT MIESIĄCA dbać, aby powstawały domy reko- ścioła w Polsce” (to dotyczy również lekcyjne oraz inne miejsca modlitwy misjonarzy świeckich: oni też są po- i skupienia i by rzeczywiście, bez trzebni na misjach). Jednakże biskup względu na materialny koszt, stawały nie może stracić z oczu księdza, któ- się one ośrodkami duchowej forma- ry wyjeżdża z jego diecezji na misje, cji, dostępnymi dla wszystkich, któ- ale powinien „zapewnić mu oparcie rzy szukają głębszego kontaktu z Bo- duchowe i wystarczającą pomoc ma- giem”. terialną”. Przekaz wiary w Kościele (tu nie chodzi już tylko o misje, ale o co- 2. Księża i ich formacja dzienną pracę duszpasterską w pol- Szczególnym skarbem („źrenicą”) skich diecezjach i parafiach) nie Kościoła są seminaria duchowne – może nigdy zamienić się w rutynę. powinny one formować kleryków Chodzi bowiem o „bezpośrednie intelektualnie, duchowo i emocjonal- i osobowe spotkanie z człowiekiem, nie. Ta formacja nie może jednak o świadectwo, autentyczny przekaz skończyć się wraz ze święceniami – – bezpośrednio od osoby do osoby odpowiada za to biskup. „Można po- – wiary nadziei i miłości (...). Cho- wiedzieć, że diecezja odzwierciedla dzi zatem o autentyczne spotkanie sposób bycia jej biskupa”, który po- z drugą osobą, której najpierw trze- winien być dla swoich księży jak oj- ba wysłuchać i ją zrozumieć”. ciec: mieć dla nich czas, aby ich „wy- Konieczna jest zatem stała – a nie słuchać i wspomóc w trudnościach”, tylko okazjonalna – katecheza doro- po prostu: budować w Kościele praw- słych. Dbał o nią Jan Paweł II, który dziwą wspólnotę (ważną zwłaszcza „podczas licznych pielgrzymek do dla celibatariuszy pozbawionych cie- Polski pozostawił bogate dziedzic- pła rodzinnego). W przypadku zaś two mądrości płynącej z wiary”, jed- kryzysów powołania biskup powi- nakże – mówi dziś jego następca – nien zrobić wszystko, co w jego „jak dotąd nie do końca, jak się wy- mocy, aby takich księży przeżywają- daje, zostało ono przyswojone”. cych kryzys „wesprzeć i przywrócić Co do katechezy szkolnej nato- im pierwotny zapał i miłość do Chry- miast – nie można sprowadzać jej tyl- stusa i do Kościoła”. ko do „wymiaru religiologii lub reli- gioznawstwa”, lecz „musi ona zacho- 3. Ewangelizacja wać prawdziwy, ewangeliczny wymiar (...) świadectwa wiary”. Dlatego tak Papież apeluje do Kościoła w Pol- ważne jest uzupełnienie tego, co dzie- sce o hojność w dzieleniu się kapła- je się w szkole, katechezą parafialną, nami z tymi częściami świata, które gdzie nie będzie chodziło jedynie odczuwają ich brak: misje bowiem o przekaz wiedzy, ale o wtajemnicze- „to dziś szczególne zadanie, a nawet nie w życie sakramentalne i wprowa- w pewnym sensie obowiązek Ko- dzenie w modlitwę. 13 Strona 16 JÓZEF MACIEJOWSKI 4. Parafia i nowe ruchy w Ko- chrześcijańskie wartości mogą być ściele obecne w polityce, bo Kościół jako instytucja nie może utożsamiać się Tradycyjna parafia wymaga od- „z żadną partią, wspólnotą polityczną nowy – ma ona być „wspólnotą” ani systemem politycznym”. Trzeba i „rodziną”. Do jej budowania są jasno rozróżnić „pomiędzy tym, co w pierwszym rzędzie powołani księ- chrześcijanie – czy to indywidualnie, ża – zwłaszcza proboszczowie, któ- czy stowarzyszeni – kierując się chrze- rzy „powinni znać owce w swojej ścijańskim sumieniem, czynią we wła- owczarni, utrzymywać duszpaster- snym imieniu jako obywatele, a tym, skie kontakty ze wszystkimi środo- co czynią w imieniu Kościoła”. wiskami, starać się poznawać potrze- Ale świeccy (zresztą jak cały Ko- by duchowe i materialne parafian”. ściół, o czym była już zresztą mowa) Istotna jest tu jednak również rola są również wezwani do pracy na świeckich – Benedykt XVI upomina rzecz bliźnich (tu następuje gorące się o istnienie w parafiach rad dusz- papieskie poparcie idei wolontaria- pasterskich i ekonomicznych, tak by tu), do udziału w życiu parafii i wzię- i świeccy mieli „aktywny udział” cia odpowiedzialności za Kościół, do w tworzeniu wspólnoty. czynnego uczestnictwa w liturgii Ko- Swoistym uzupełnieniem duszpa- ścioła... sterskiego oddziaływania parafii są ruchy i wspólnoty apostolskie – bi- skupi i proboszczowie mają je wspie- 6. Kultura, media rać, a jednocześnie dbać o to, żeby Kościołowi nie wolno zapomnieć grupy te nie zamknęły się na otacza- o świecie kultury. Ojciec Święty ape- jącą je rzeczywistość. Ważne jest luje zatem o otoczenie troską środo- zwłaszcza kryterium owocowania. wisk naukowych (a w przypadku Papież wiele uwagi poświęca w tym uczelni katolickich także „o tworze- kontekście wrażliwości na potrzeby nie odpowiedniego zaplecza mate- innych: „chorych, samotnych, rodzin rialnego”), twórców kultury, me- wielodzietnych i cierpiących biedę, diów. Trzeba prowadzić z nimi twór- osób upośledzonych fizycznie lub czy dialog – i dostrzegać w nich umysłowo” itp. wartość („cenne narzędzie ewange- lizacji”), a nie zagrożenie czy balast. 5. Świeccy Ważne zadanie do spełnienia mają w Kościele media katolickie: prasa, Ludzie świeccy mają swoje – waż- radio i telewizja (to ostatnio w Pol- ne! – miejsce w Kościele, mówi pa- sce gorący temat). Ich głównym ce- pież Benedykt. To przecież do nich lem powinno być jednak „zbliżanie w dużej mierze należy praca na rzecz wiernych do Chrystusa, budowanie „uświęcania świata” i moralnej odno- wspólnoty Kościoła w duchu poszu- wy społeczeństwa. To dzięki nim kiwania prawdy, miłości, sprawiedli- 14 Strona 17 TEMAT MIESIĄCA JUŻ W SPRZEDAŻY wości i pokoju, z poszanowaniem au- tonomii sfery politycznej” (muszą przy tym zachowywać „otwarte i peł- ne zaufania relacje z biskupami”!). * Jak widać, „spraw do załatwienia” – wyzwań dla Kościoła – Benedykt XVI widzi w Polsce sporo. Teraz my, polski Kościół, powinniśmy Ojcu Świętemu jakoś odpowiedzieć... JÓZEF MACIEJOWSKI, teolog- -amator, współpracownik „Zna- ku”. ks. Józef Tischner Zrozumieć własną wiarę Oba cykle artykułów: Wiara szuka rozumienia i Rozmowy rekolekcyjne nie miały do tej pory publikacji książko- wej, a stanowią cenną i zwięzłą pre- zentację myślenia religijnego ks. Tisch- nera. W cyklu pierwszym autor tłuma- czy, czym jest wiara i jak odróżnić wiarę prawdziwą (wiarę w Boga) od jej surogatu („wiary w wiarę”). W dru- gim omawia zasadnicze treści wiary chrześcijańskiej (albo szerzej – biblij- nej), pytając przede wszystkim o „twarz biblijnego Boga”. 15 Strona 18 JÓZEF MACIEJOWSKI 16 Strona 19 TEMAT MIESIĄCA Halina Bortnowska W drogę! Nieprzetarte drogi nie muszą prowadzić donikąd. To po prostu drogi w przyszłość, drogi do wypró- bowania. Prolog Chcę ratować piękne słowo: manowce. Manowce: dla mnie to nie obszar zakazany, taki, gdzie zguba. Straszy się ludzi „manowcami”, abyśmy – może jako dzieci, a może wątli starcy – nie wypuszczali się dla nas niby za daleko. Istnieją niebezpieczne miejsca, zdarzają się błędy, skreślenia, amputacje, któ- rych można było i należało unikać. Groźne zaniedbania: tolerowa- nie krzywdzenia. Zgorszenie. Wyjścia na manowce z tym wszystkim nie kojarzę. Nieprzetarte drogi nie muszą prowadzić donikąd i nie musimy nimi chodzić w kółko, jak wodzeni przez borutę. To po prostu drogi w przyszłość, drogi do wypróbowania. Nie będą proste, jak nie były proste ścieżki, którymi tu trafiliśmy. Kościół na manowcach? Problem w tym, że go tam brak. Kościół – zgromadzenie Jezusa – to ludzie, wielki pochód, para- da wiary, miliony kroków w ciemność: na zawierzenie. Manifa, któ- 17 Strona 20 HALINA BORTNOWSKA ra się nie kończy; ma trwać w czasie i przestrzeni. Czoło pochodu nie powinno znieruchomieć, gdy kończy się utarty szlak, musi, musi wkroczyć na manowce, to znaczy bezdroża porośnięte kolczastym chwastem, nieużytki, parowy zarzucone złomem i gruzem, tam, gdzie nikt nie posprzątał po wojnach i koloniach karnych. Dalej są może jeszcze piękne stepy, wrzosowiska i polany. Na manowcach nie sama pustka. Żyją tam ludzie, którzy wę- drują tamtędy wąskimi niewidocznymi ścieżkami. Chodzi o to, by ich spotkać. Nasz pochód ma tam iść za Obłokiem w dzień i za Kolumną Bla- sku po zmierzchu. Obłok nie cofa się przed bezdrożem. Wstańmy, wstawajmy, idźmy dalej. Co boli? Nie wiem, czy wszystko wyliczę. Pacjent z karteczką, na której spisane są dolegliwości, to pacjent podejrzany. Pewnie hipochon- dryk. Boi się, że stając przed lekarzem, zapomni o czymś, co mu dolega. I rzeczywiście – urojenia pierzchną, by wrócić. A zresztą czy to na pewno tylko urojenia? Nie posiadam podręcznej kartoteki żalów do Kościoła. Napiszę, co mnie boli dziś, nadal, ustawicznie. Przede wszystkim to, że ludzie mają zablokowaną drogę do szczę- ścia wiary, bo jej światło trzymamy pod gęstym, mało prześwitują- cym, nadgniłym koszem. Z czego ten kosz gęsto upleciony? Najbar- dziej wypróbowany materiał: zgorszenie. Gorsząca, niosąca śmierć mowa nienawiści. Tolerowana, obda- rzana przestrzenią także przez ludzi deklarujących wiarę, kierowana ku nieumiejącym odmówić jej wstępu. Przyplątana do Kościoła, po- mieszana z modlitwami. Antysemityzm i inne ksenofobie. Pogarda. „Naszość” – rzeko- ma lepszość. Rzekomy patriotyzm, który wyklucza, wręcz odmawia innym człowieczeństwa. Lekceważące minimalizowanie potrzeb, możliwości i praw innych: IM – na przykład prostym ludziom, dzie- ciom, młodzieży, podstarzałym – TYLE wystarczy. Nie potrzebują 18