Strona 1 Aby rozpocząć lekturę, kliknij na taki przycisk , który da ci pełny dostęp do spisu treści książki. Jeśli chcesz połączyć się z Portem Wydawniczym LITERATURA.NET.PL kliknij na logo poniżej. Strona 2 ANTONI PAWLAK MARIAN TERLECKI KAŻDY Z WAS JEST WAŁĘSĄ NOBEL 1983 2 Strona 3 Tower Press 2000 Copyright by Tower Press, Gdańsk 2000 3 Strona 4 WERDYKT KOMITETU POKOJOWEJ NAGRODY NOBLA Komitet zdecydował, że Pokojowa Nagroda Nobla za rok 1983 będzie przyznana Panu Le- chowi Wałęsie. Podejmując taką decyzję komitet wziął pod uwagę fakt, że prowadzone przez Lecha Wałę- sę starania o zapewnienie robotnikom prawa do zakładania własnych organizacji są ważnym wkładem do kampanii na rzecz uniwersalnych praw ludzkich. Wolność zrzeszania się – to prawo człowieka zdefiniowane przez Organizację Narodów Zjednoczonych. Pełną osobistego zaangażowania działalność Pana Lecha Wałęsy charakteryzuje przekona- nie, że wszystkie problemy należy rozwiązywać bez odwołania się do przemocy. Lech Wałę- sa pragnął nawiązać dialog między organizacją, którą reprezentuje – NSZZ „SOLIDARNOŚĆ” – a władzami swego kraju. Komitet uważa, że Pan Lech Wałęsa jest propagatorem aktywnego dążenia do pokoju i wolności, które są niezniszczalnymi wartościami dla całego świata niezależnie od warunków, w których żyją ludzie. Komitet przez przyznanie kilku poprzednich nagród uznał, że walka o prawa człowieka jest także walką o pokój. W czasie, gdy odprężenia i pokojowe rozwiązywanie konfliktów jest potrzebne bardziej niż kiedykolwiek przedtem, działalność Pana Lecha Wałęsy jest zarówno inspiracją, jak i przykładem. 4 Strona 5 NAPISZCIE KSIĄŻKĘ O WAŁĘSIE 27 i 28 listopada 1981 roku w Warszawie, w ponurym gmaszysku na skrzyżowaniu Alei Jerozolimskich i Nowego Świata, obradowało VI Plenum Komitetu Centralnego PZPR. Po referatach, jako drugi w dyskusji, głos zabrał Jan Mikulski, członek KC, rolnik indywidualny z gminy Stara Błotnica. Mówił o agresywnych poczynaniach NSZZ „Solidarność” i biadał, że nikt nie daje im odporu. Po stwierdzeniu, że także Lech Wałęsa jest kontrrewolucjonistą, uśmiechnął się i powiedział: – Wiecie, ciekawy to byłby, moim zdaniem, pojedynek, gdyby tak oni skrzyżowali fajkę Wałęsy z szablą generała. Mikulski zadowolony z siebie zszedł z mównicy. Kilkanaście dni później skrzyżowano fajkę z szablą. Ale fajka nie rozsypała się. Dziś po prawie dwóch latach, generał nie zyskał nic, a przekreślił resztki nadziei, jaką wią- zano z jego osobą. Natomiast Wałęsa, być może bardziej niż kiedykolwiek, skupił wokół sie- bie nadzieję Polaków. * Jak zamknąć w formie reportażu dwa gorące noblowskie miesiące? Okres między piątym października, kiedy to w Oslo o godzinie dziesiątej ogłoszono, że laureatem Pokojowej Na- grody Nobla za rok 1983 został Lech Wałęsa, a pierwszymi dniami grudnia, kiedy tę nagrodę miał odebrać? Polska, pozornie zakneblowana i spętana, przeżyła kolejne oczyszczenia. Radość z Nobla dla Wałęsy jest podobna do radości po wyborze Karola Wojtyły na papieża. Ten czas jest szczególny, nasycony tym, co zwykło się nazywać „wydarzeniami”, ale także, w jeszcze większym stopniu, codziennymi ludzkimi emocjami. Centralną postacią tych dni jest z pewnością Lech Wałęsa. Jemu trzeba poświęcić najwię- cej uwagi. Ale nie tylko jemu, również jego żonie, jego najbliższym współpracownikom, tak- że ludziom, którzy współtworzyli i nadal współtworzą to, co nie bez powodu nazywa się „So- lidarnością”. Jak więc zabrać się do tego przedsięwzięcia? Wstawić łóżka polowe do mieszkania pań- stwa Wałęsów i nie odstępować ich na krok? To niewykonalne. I szalenie uciążliwe dla obu stron. Poza tym, współlaureatami są wszyscy, trzeba ich szukać w całym kraju. To oni prze- kuwają tę symboliczną nagrodę w trwałą wartość. Oni też wysyłają listy i depesze do Prze- wodniczącego z gratulacjami i życzeniami. Forma tej opowieści będzie z konieczności pospieszna i nie w pełni konsekwentna, jak zwykle u ludzi młodych, którzy chcą szybko i gorączkowo wszystko przeżyć, zapisać, opo- wiedzieć. Jakby w obawie, aby ten szczególny czas im nie umknął. 5 Strona 6 Pawlak i Terlecki znają Wałęsę nie od dziś, choć zawsze z pewnego oddalenia, z dystansu. Ich sytuacja jest jednak na tyle dobra, że jako osoby zaangażowane w ruch „Solidarności” mogą do niego mówić po prostu: Lechu. Jak związkowcy do związkowca. * Powiedziano im: – Napiszcie książkę o Wałęsie. O Noblu. Napisali. 6 Strona 7 TEN MAŁY Z WĄSAMI Kim jest Lech Wałęsa? Wbrew pozorom odpowiedź na to pytanie nie jest prosta. Znamy go wszyscy, wszyscy, potrafimy o nim cos powiedzieć. Ale jak zamknąć go w prostym zdaniu jednoznacznej defini- cji? Najłatwiej znaleźć definicję negatywną, a więc odpowiedź na pytanie: kim nie jest Lech Wałęsa? Nie jest działaczem robotniczym. Podobnie jak „Solidarność” trudno sprowadzić do roli jedynie związku zawodowego. Zarówno Lech, jak i Związek rozsadzają te wąskie ramy. Nie jest politykiem. Przynajmniej w tradycyjnym znaczeniu tego słowa. Jest raczej – jak to zauważył jeden z jego bliskich współpracowników – „Nikiforem politycznym”. I nie ma w tym określeniu nic uwłaczającego. Często słyszy się , że jest symbolem... Definicje negatywne można by mnożyć w nieskończoność. Ale nie ma takiej potrzeby. Lech Wałęsa jest po prostu Lechem Wałęsą. I niechaj to wystarczy. Znaczy to bowiem, że jest zjawiskiem na tyle osobliwym i niepowtarzalnym, że nie dającym się sklasyfikować. Ale to teraz. To w czasach, kiedy Wałęsę w jakiś sposób znają wszyscy, kiedy budzi uczu- cia skrajne – od nienawiści do uwielbienia. A jaki był Wałęsa przed Sierpniem 1980 roku? * Bogdan Borusewicz, który w 1978 roku wprowadził Lecha do Wolnych Związków Zawo- dowych Wybrzeża, opowiada następującą anegdotę: –Kiedy pierwszy raz ubecy zatrzymali Wałęsę przy rozlepianiu ulotek spróbowali z nim swoich starych sztuczek. „Panie Wałęsa – powiedział dobrotliwy oficer – pan, robotnik, oj- ciec licznej rodziny, daje się wodzić za nos temu szczeniakowi Borusewiczowi? Przecież to on te ulotki napisał i kazał panu rozlepiać. Czy pan nie widzi, że jest pan tylko narzędziem w jego rękach?”. Kiedy złapali go następnym razem był już bardziej pewien swego. Ulotki, któ- re rozrzucał, sam napisał i wydrukował. * Wałęsa, wyrzucony z pracy w stoczni, a potem ze ZREMB-u, został klientem mecenasa Jacka Taylora. – Był to trudny klient – wspomina Jacek. – czasami wpadał i miał własny pomysł na linię obrony przed Sądem Pracy. Miałem wiele takich spraw i zawsze potrafiłem wytłumaczyć delikwentom, że nie mają racji, na czym polega ich błąd w rozumowaniu i jak należy popro- 7 Strona 8 wadzić właściwą linię obrony. A tutaj nic. Słuchałem Lecha, słuchałem, i nic nie rozumiałem. Wiedziałem, że o coś istotnego mu chodzi, i że nie ma racji, ale nie wiedziałem na czym to wszystko polega, gdzie tkwi błąd. Nie potrafiłem nic mu powiedzieć, nic wytłumaczyć. Było to szalenie męczące. W końcu ja, człowiek z pewną praktykę adwokacką, jakoś tam wy- kształcony, a tu zadawałoby się prosty robotnik, i ja go nie potrafię zrozumieć. Straszne! * Mówi Piotr. – W lipcu 1980 roku, po procesie Kobzdeja i Szczudłowskiego, Lech poszedł na obiad z Moczulskim. Tam, jako przedstawiciel Wolnych Związków Zawodowych Wybrzeża, podpi- sał wspólny komunikat z Konfederacją Polski Niepodległej. Następnego dnia, tu, w tym po- koju, Lechu stał w kącie jak uczniak, a Bogdan Borusewicz sztorcował go jak szczeniaka, że pcha się niepotrzebnie w politykę. * W pierwszych dniach sierpnia 1980 roku, po zwolnieniu z więzienia Kobzdeja i Szczu- dłowskiego odbył się z tej okazji bankiet u Piotra. Zjawiła się na nim cała gdańska opozycja oraz kilka osób z Warszawy. Po kolejnym toaście Pawlak powiedział do Tomka: – Spójrz, ten mały z wąsami, tam w kącie, to Wałęsa... Tomek machnął ręką: – Co mi zawracasz głowę jakimś Wałęsą. Chcę pogadać z chłopcami z Ruchu Młodej Pol- ski. Ktoś zapytany o Lecha uśmiechnął się: – Wałęsa? To ten, co najbardziej fałszuje „Boże coś Polskę”. * W niecałe dwa tygodnie później cały świat odmieniał nazwisko Wałęsy przez wszystkie przypadki. Nagle, zupełnie niespodziewanie, okazało się, że to właśnie on, a nie kto inny stał się centralną postacią wielkiego strajku. Skąd wzięła się w nim ta wielka siła, która pozwoliła mu natchnąć wszystkich wiarą w zwycięstwo? Jego wystąpienia, zarówno na sali obrad Mię- dzyzakładowego Komitetu Strajkowego, jak i na stoczniowej bramie elektryzowały zebra- nych, robiły z nich ludzi świadomych swych dążeń i na tyle odważnych, aby je realizować. Czyniły z niego wielkiego człowieka. * 31 sierpnia, po podpisaniu Porozumienia, Lech po raz ostatni przemówił z bramy stoczni: – I jeszcze jedną rzecz chciałbym ustalić. Może robię to jak dyktator, ale wybaczcie pań- stwo. Na mnie spoczywa krew grudnia siedemdziesiątego roku, na mojej nieudolności kiero- wania siedemdziesiątym rokiem. W związku z tym, chciałem ustalić stałe nasze spotkanie – 16 grudnia. Zawsze, zawsze tu będziemy się spotykać. To jest data niezmienna i stała. Pa- miętajcie, jak mnie nie będzie, to szukajcie mnie. Ja będę zawsze. na kolanach, ale przyjdę tu, pamiętajcie o tym! I powiem, czy jest dobrze, czy jest źle. Powiem jak jest, jak sytuacja wy- gląda. Ja położyłem swoją głowę i położę zawsze! Tu powiem, czy się wywiązujemy, czy nie. Jeśli nie, to mnie zlinczujecie. Zawsze będę z wami. 8 Strona 9 Dla pewności wskazał jeszcze miejsce dorocznych spotkań. Stał tam duży, drewniany krzyż. Krzyż, który nie tak dawno, po pierwszej strajkowej mszy 17 sierpnia, Lech wraz z Tadeuszem Szczudłowskim przenieśli na swoich barkach. Ten krzyż jest zapowiedzią pomni- ka pomordowanych stoczniowców. Jest drewniany krzyż, będzie pomnik. Ten, który Lech obiecał właśnie na ten rok. Wyprorokował go. W 1979 roku obchody rocznicy grudniowej były nielegalne. Organizowały je Ruch Młodej Polski i Wolne Związki Zawodowe Wybrzeża. Przemawiał Darek Kobzdej, a potem Lech Wałęsa. – W przyszłym roku stanie w tym miejscu pomnik! Jak nie będzie można inaczej, każdy z nas przyniesie ze sobą kamień. I z tych kamieni usypiemy pomnik. Zrobimy go wszyscy! I pomnik jest. Dokładnie rok później, nie usypany z kamieni, ale ze stali. Trzy wielkie krzyże przeszywają niebo... * Przed Sierpniem jego nazwisko rzadko trafiało do prasy. Najpierw w 1971 pisał o nim Jan Teetter w „Głosie Wybrzeża”. Dziennikarze notowali wypowiedzi Lecha Wałęsy, działacza Związków Zawodowych, społecznego inspektora pracy w Stoczni Gdańskiej: – Uważam, że teraz nie trzeba gadać, lecz działać, pracować. Gadaniem nic nie da się za- łatwić. Uważam, że rada oddziałowa powinna być zawsze z ludźmi i z ludzkiego zaufania się rozliczać, Działać tak, aby nie dezorganizować produkcji. Już, w tej dziedzinie idzie ku lep- szemu, podobnie jak w stosunkach międzyludzkich. Jak ludzie swoim zaufaniem pomogą, to i my w organizacji związkowej jakoś się wywiążemy. Wszyscy przecież chcemy, żeby było lepiej. W 1979 roku, w „Biuletynie Informacyjnym” Komitetu Samoobrony Społecznej „KOR”, Jurek Zieliński (pod pseudonimem) wspomniał jednym zdaniem o represjonowanym robotni- ku z Gdańska – L. Wałęsie. W pierwszych dniach stanu wojennego Jurek Zieliński wyskoczył ze szpitalnego okna. * W listopadzie 1980 roku do Antoniego Pawlaka zadzwonił kolega i powiedział, że zaraz rozpocznie się spotkanie z Lechem w Studium Dziennikarskim Uniwersytetu Warszawskiego. Pawlak, po przeżyciu sierpniowego strajku w stoczni był pod urokiem Wałęsy. Teraz, po dwóch miesiącach, chciał ochłonąć z tego. Jechał w kierunku Uniwersytetu z postanowieniem zweryfikowania obrazu Lecha. Wałęsa był na spotkaniu ze studentami znakomity. Pawlak czuł, że ponownie rodzi się w nim fascynacja, ale jeszcze starał się bronić. W pewnym momencie zauważył znanego profe- sora, który wpatrywał się w Lecha i płakał. * Przy kawiarnianym stoliku w Związku Literatów Polskich większe towarzystwo. Michał Komar śmiejąc się udowadnia, że jedyną ideą, która zawładnęła zbiorową podświadomością Polaków jest monarchizm. –Kiedy nastało bezkrólewie, od razu zaczęliśmy szukać kogoś, kto by mógł nam króla za- stąpić. I tak jest do dziś: książę Józef Poniatowski, Józef Piłsudski, teraz Wałęsa... 9 Strona 10 5 PAŹDZIERNIKA 1983 ROKU O drugiej w nocy zadzwonił telefon. Lech i Danuta byli zaspani. W słuchawce rozległ się uradowany głos Krzysztofa Wyszkowskiego: – Lechu, masz Nobla! – Dobra, dobra – sapnął zaspany Lech i odłożył słuchawkę. * Przed ósmą rano ostry dźwięk telefonu wyrwał Maćka ze snu. – Tu ksiądz Jankowski. Przekaż Lechowi, żeby nie jechał na grzyby. Ci, co mieli przyje- chać już są. I żeby spokojnie pił w domu kawę i na nich czekał... Zaspany Maciek powtórzył to w jeszcze bardziej niejasnej formie Sławkowi. Po chwili przed domem zatrzymała się kawalkada samochodów. Z przodu biały mikrobus, volkswagen Lecha, za nim osiem taksówek i samochodów z warszawską rejestracją. Sławek podbiegł do volkswagena. – Słuchaj Lechu – powiedział – dzwonił Jankowski i mówił, że ktoś już jest i masz wracać do domu... – Wsiadaj, jedziemy na grzyby. * Po godzinie dziesiątej samochody jechały do wsi Kaszuba (120 km od Gdańska). W volkswagenie, oprócz prowadzącego Lecha, siedzieli: pan Pączek z żoną – kioskarz spod do- mu Wałęsów, pani Eugenia (tłumaczka) z koleżanką, Kazik – kuzyn Danuty, nieodłączny Henryk Mażul i Sławek Rybicki. W pozostałych wozach jechali przedstawiciele agencji pra- sowych mających w Polsce swoje przedstawicielstwa, a także dziennikarze norwescy. Sznur samochodów zatrzymał się przy gospodarstwie znajomych dziadka Mażula. Na po- dwórku korespondenci otaczają Lecha. Tylko dziennikarz niemiecki zostaje przy samocho- dzie i słucha radia. W pewnej chwili krzyczy: – Nobel! Nobel! Słyszy to tylko Sławek. Podbiega do Lecha. – Lechu, Niemiec mówi, że masz Nobla! Wałęsa zbywa go, nie chce wierzyć. Po paru minutach ruszają dalej. O dziesiątej trzydzieści odzywają się klaksony. – To chyba jednak naprawdę Nobel. 10 Strona 11 – Nie uwierzę dopóki sam nie usłyszę. Przed jedenastą, na polance koło leśniczówki, odbyła się krótka konferencja prasowa. Lech stwierdził, że co prawda dalej nie wierzy, ale gdyby rzeczywiście była to prawda, całą sumę przekaże na fundusz pomocy dla rolnictwa indywidualnego. O jedenastej wszyscy w napięciu zastygli przy radiach. Nagle – jest! Jedna z niemieckich rozgłośni podaje, że tegorocznym laureatem Pokojowej Nagrody Nobla zastał Lech Wałęsa. Pan Pęczek, Kazik i Sławek podrzucają Lecha kilka razy. Dziadek Mażul pilnuje z boku, aby Przewodniczącemu nic się nie stało. Lech jest spięty. Cieszy się, uśmiecha, ale jest spięty. * Podczas powrotu w volkswagenie panowała cisza. Z tyłu wozu kartony z grzybami. Ryb, na które wybrali się Mażul z Wałęsą, nie było. O szesnastej, gdy przejeżdżali przez Żukowo, radio Warszawa podała PAP-owską infor- mację o Noblu. – Nie potrafią nic skomentować – uśmiecha się Lech. Na ulicach Gdańska podekscytowanie. Ludzie przystają widząc charakterystyczny samo- chód Lecha, pozdrawiają go. Wałęsa z minuty na minutę coraz bardziej zamyka się w sobie... * Jeszcze raz: jest ósma rano. Radio Warszawa podaje w serwisie informacyjnym, że do Po- kojowej Nagrody Nobla pretenduje siedemdziesiąt pięć osób, z czego cztery mają najpoważ- niejsze szanse. Speaker jest przekonany, że w tym roku Nobel może nawet nie zostać przy- znany. * Po dziesiątej do Bożeny Rybickiej dzwonią przyjaciele pytając, czy to prawda, że Lech do- stał Nobla. – Czy wy tam w pracy tak się nudzicie, że wymyślacie takie bzdury? – pyta podirytowana. Po kolejnym telefonie Bożena łamie się. Wykręca znajomy numer: 53-24-23. – Danka? Słuchaj, dzwonią do mnie i dzwonią... Czy to z Lechem, to prawda? W słuchawce chwila ciszy. I wzruszony głos: – Tak, tak. Przepraszam, Bożenko, że nie dzwoniłam, ale przecież miałaś jechać na grzy- by. To prawda! Teraz tamte sprawy, te oszczerstwa, to wszystko już nieważne. * Kwiaciarka była podekscytowana. – Wie pani, Wałęsa dostał Nobla! Już tyle kwiatów u mnie dla niego... Jaka jestem szczę- śliwa... – Wiem – uśmiecha się Bożena – ja też dla niego kupuję. Kwiaciarka z trudnością układa kwiaty. Trzęsą jej się ręce. Płacze. * 11 Strona 12 Mieszkanie Wałęsów pęka w szwach. Dziennikarze, znajomi, rodzina, jednym słowem tłum. Dzwonią telefony. Dziś przy aparacie dyżuruje ksiądz Jankowski. – Tu ksiądz Jankowski... Nie, to nie pomyłka, to mieszkanie Wałęsy, ale mówi ksiądz Jan- kowski... Bez przerwy odbiera gratulacje. U jego stóp kuca Piotr Konopka i wpisuje nazwiska tele- fonujących do specjalnego zeszytu. W drzwiach wejściowych pojawiają się delegacje literatów, aktorów, z Politechniki Gdań- skiej... Teraz przyszły dwie panie i proszą: – Niech pan przekaże Lechowi, że były dwie wariatki, które kochają pana Wałęsę. * Jeden z pokoi okupuje tłum dziennikarzy. Któryś z nich dopycha się do telefonu i dzwoni do Prezydenta Gdańska: – Czy wiadomo panu, że jeden z mieszkańców Gdańska został dziś laureatem Pokojowej Nagrody Nobla? – Tak? A kto? Wcześniej dziennikarze dodzwonili się do Biura Prasowego Rządu. Nikt tam nie potrafił skomentować decyzji Norweskiego Komitetu. Dziennikarze są bardzo uciążliwymi gośćmi. Sterty niedopałków, niedopite szklanki kawy i herbaty. Danuta prosi przyjaciół, aby w miarę delikatnie ich wyprosić. Udaje się to pod pre- tekstem, że jest pewna wiadomość, iż Lech nie wróci przed siedemnastą. Tylko jeden, redak- tor Halik, jest nieustępliwy. Wsadził nogę w drzwi krzycząc, że wyjdzie dopiero na polecenie pani Danuty. Pomiędzy ludźmi biegają podekscytowane dzieci śpiewając przebój nastolatków – „Józek, nie daruję ci tej nocy”. * Około południa w Stoczni Gdańskiej robotnicy wiedzieli już o nagrodzie. Któryś z nich był na statku, a tam słuchali zachodniego radia. Zaczęli wydzwaniać do stoczniowego radiowęzła pytając, czy to prawda, i kiedy o tym poinformują. Pracownicy radiowęzła powiedzieli, że to prawda, ale komunikatu nie podadzą. „Jutro można sobie kupić prasę i w prasie przeczytać”. * Nie wszyscy wiedzieli, że Wałęsy tego dnia nie było w pracy. O czternastej pod trzecią bramą stoczni zebrał się tłum. Przyszły też delegacje z niektórych wydziałów stoczni. * Jarek już od tygodnia pełni służbę na ulicy Pilotów. Do jego obowiązków należy informo- wanie Centrali, co dzieje się pod domem Wałęsów. Dziś ma szczególnie dużo pracy. Już od piętnastej pod obserwowanym obiektem zaczęli gromadzić się ludzie. Niedaleko stoją samo- chody mundurowej milicji. Jarek melduje: – Idzie dwóch z kwiatami... Niebiescy stoją i nic nie robią. Ale dziś mundurowi mają tylko odstraszać swoją obecnością, nie zatrzymują, nie legity- mują. – Ile osób? Co robią? 12 Strona 13 – Dużo. Stoją i krzyczą. – Co krzyczą? – Krzyczą: niech żyje Wałęsa. * Był zmrok. Dochodziła godzina siedemnasta trzydzieści. Pod domem ponad dwa tysiące ludzi. W blasku ulicznych latarni pojawił się Lech. Przywitał go ogromny aplauz. Lech wszedł do domu. W mieszkaniu dzika radość, gratulacje, łzy. Zza okna słychać skandowanie: – Wa – łę – sa, So – li – dar – ność, sto – lat, sto – lat, Le – chu, Le – chu. Lech otwiera okno w kuchni, wychyla się i krzyczy: – Chciałbym państwu serdecznie podziękować! Ja rozumiem, ta nagroda jest dla wszyst- kich... Krzyki, oklaski. – Oczywiście nie pytałem się was, ale przekazałem ją do Episkopatu na fundusz rozwoju rolnictwa. – Brawo Lechu! Lech Wałęsa! – Chciałbym podziękować. Jednocześnie mam nadzieję, że przyjdą nowe czasy, że tak, jak nas doceniają ludzie, którzy mają naprawdę gospodarkę lepszą i więcej trochę wiedzą od nas, tak myślę, że inni wreszcie zrozumieją, że tylko przy stole należy szukać rozwiązań. Rozlegają się oklaski. – Brawo! So – li – dar – ność, So – li – dar – ność! – Dziękuję państwu! A teraz chciałbym zjeść obiad i życzę państwu też smacznego! – Sto lat, sto lat, niech żyje, żyje nam! – Dobrze, a teraz ja moimi ustami wypiję w waszym imieniu moje zdrowie. Odchodzi od okna. W mieszkaniu rozlega się wystrzał otwieranej butelki szampana. Z ra- dia nastawionego na częstotliwość fal milicyjnych słychać kolejny meldunek Jarka: – Powiedział, że wypije... * Po szybkim obiedzie, w pokoju biurowym, kolejna konferencja prasowa. Z obu stron pod- ekscytowanie. Zaczyna Wałęsa, odświętny, uśmiechnięty, ale nadal nierozluźniony. – Otóż, bardzo się cieszę z tego wyróżnienia, z tej wielkiej nagrody, bo jako robotnik uwa- żam, że cały świat pracy został uhonorowany. Cieszą się z tego wszyscy, cieszą się miliony Polaków. Ale nie wszyscy jednak cieszą się jednakowo. Wielu ludzi jest w więzieniach, wielu ludzi jest bez pracy. Wielu bezimiennych też naprawdę zasłużyło się w tej nagrodzie. Bardzo wstydzę się, jest mi bardzo przykro, że jestem w tym momencie taki bezradny, że nie mogę tym ludziom maksymalnie pomóc. Że takie rzeczy w ogóle mają miejsce w naszym kraju, kraju socjalistycznym, gdzie świat pracy ma teoretycznie dużo do powiedzenia. – Jaki będzie polityczny wpływ pana nagrody tutaj, w Polsce? – Nie byłem politykiem i nasz ruch nie był polityczny. Kto co uważa za politykę, to już in- na sprawa. Jestem związkowcem i nie wiem, jaki to będzie miało wpływ. Poczekamy, poży- jemy, zobaczymy. – Czy pan myśli, że Nagroda Nobla będzie zastrzykiem życia dla „Solidarności”? – Uważam, że taka nagroda zobowiązuje na całe życie. I to w moim przypadku, czy też w naszym przypadku. Nie możemy się wychylić z motywacji tej nagrody. 13 Strona 14 Pytań i odpowiedzi jest wiele: o „Solidarność”, o więźniów, o sens przeznaczenia nagrody na rolnictwo. Widać, że Wałęsa jest coraz bardziej zmęczony, chce kończyć. Padają ostatnie pytania. – Czy podczas odbioru Nagrody Nobla w Oslo, w czasie przemówienia, poda pan pro- gram? Wałęsa śmieje się. – No nie, dla Norwegii programu to ja nie mam... Dziennikarze wybuchają śmiechem. * Wszyscy podnoszą się z miejsc. Odprężenie, rozgardiasz. Do Lecha podchodzi Maciek z Giedyminem. Wręczają mu srebrną laskę dynamitu z napisem „NOBEL 83”. Lech, jeszcze rozkojarzony, nie bardzo rozumie. – Co, o co chodzi...? – No wiesz, laska dynamitu, zrobiliśmy dla ciebie... – Przecież ja nie rozwalam, tylko pokojowo... – Nobel, dynamit... – tłumaczy speszony Maciek. – Aha, tak – uśmiecha się – Fajnie, dziękuję. * Po ponownym wyproszeniu dziennikarzy atmosfera w dalszym ciągu gorąca. Kolejni go- ście przyjmowani są w drzwiach, dzwonią telefony, rośnie sterta telegramów. Pierwsze przy- szły, jeszcze przed powrotem Lecha do domu, wraz z bukietem kwiatów od telegrafistek. Lech co chwila wywoływany jest przez tłum do okna, odbiera owacje. Na stole w kuchni rośnie sterta kwiatów sortowanych przez kobiety. W kącie szczęśliwa Danuta obiera grzyby. * W pokoju rozlega się dzwonek telefonu. Słuchawkę podnosi Maciek. – Czy można z Lechem? – Nie bardzo, akurat przemawia. – A kto mówi? – Maciek. – Cześć Maciek, przekaż Lechowi serdeczne gratulacje. – A kto mówi? – Wiesz, nie mogę powiedzieć. Przekaż koniecznie. Maciek odkłada słuchawkę. Kto to mógł być, głos jakby znajomy. Ależ tak! – Wiesz Lechu – mówi do wracającego Wałęsy – był telefon z życzeniami. Dziwnie zna- jomy głos. Wydaje mi się, że to był Zbyszek Bujak. * Około dwudziestej Terlecki zdecydował się zobaczyć, co się dzieje pod oknem Wałęsy. Obok domu wiele wozów ubeckich. Gdy podejść bliżej, słychać radiowe meldunki. W każdym samochodzie czterech rozwalonych tajniaków. Ostentacyjni, ale nie prowokujący. Pod oknami z pięćset osób śpiewa „Sto lat”. 14 Strona 15 Raptem ktoś wychodzi z bloku, tłum rzuca się w jego kierunku. Przez chwilę wydaje się, że to Lech zdecydował się wyjść przed dom. Ale to rozpromieniony ksiądz Jankowski gotowy do przyjmowania gratulacji za Nobla. Po chwili Lech pojawia się w oknie. Jest naładowany, kłania się, pozdrawia tłum. Z tej perspektywy, z perspektywy ulicy, wygląda na szczęśliwego. I bardzo dobrze – myśli Terlec- ki klaszcząc jak inni. * Ostatni raz pojawia się o dwudziestej drugiej. Wreszcie rozluźniony, w domu zostali tylko najbliżsi. – Pracujcie tak dalej – woła – a ja będę zbierał nagrody. Ludzie śmiejąc się, powoli rozchodzą się do domów. Pod domem zostaje zatopiony w kwiatach biały volkswagen. 15 Strona 16 TOWARZYSZ MINISTER SIĘ DĄSA 5 października w Dzienniku Telewizyjnym odczytano pierwszy komunikat Polskiej Agen- cji Prasowej pt. „Decyzja Norweskiego Komitetu Nagrody Nobla”. Następnego dnia tekst przedrukowała cała polska prasa. „Norweski Komitet Nagrody Nobla przyznał w dniu 5 października br. pokojową Nagrodę Nobla za 1983 rok Lechowi Wałęsie. Kandydaturę Lecha Wałęsy zgłosili – jak podawały wcześniej źródła zachodnie – przedstawiciele zachodnioniemieckiego Bundestagu. Według agencji światowych, do pokojowej Nagrody Nobla za rok 1983 zgłoszono 75 kan- dydatur indywidualnych i organizacji, a wśród nich: amerykańskiego negocjatora na Bliskim Wschodzie Philipa Habiba; oraz przeciwnika dyskryminacji rasowej – biskupa Desmonda Tutu z Południowej Afryki. W związku z przyznawaniem nagród kontrowersyjnym kandydatom, takim jak sekretarz stanu USA Henry Kissinger, czy premier Izraela Menachem Begin, w opinii światowej poja- wiły się głosy, że humanitarnej idei nagrody pokojowej nadużywa się dla celów walki poli- tycznej w stosunkach międzynarodowych. Głośne były spory w Skandynawii wokół żądania odebrania nagrody Menachemowi Beginowi. Warto nadmienić, że norweskie jury przyznawało w tym roku nagrodę w warunkach gwałtownego wzrostu napięcia międzynarodowego i narastającej agresji propagandowej prze- ciwko Polsce i innym krajom socjalistycznym.” * Jedenastego października w Warszawie. Jeszcze po lampce koniaku w barze „Poziomka” u zbiegu Miodowej i Krakowskiego Przedmieścia i biegiem na konferencję prasową. W centrum „Interpress” na tyłach Teatru Wielkiego tłok. Na centralnym miejscu siedzi rzecznik prasowy rządu – Jerzy Urban. Ten nalany, łysawy krasnal jest postacią fascynującą. Znany dziennikarz o tendencjach do skandalizowania, świetny, choć bardzo kontrowersyjny felietonista, został rzecznikiem prasowym rządu w okresie „Solidarności”. Jego nagłe wynie- sienie było dla większości zaskoczeniem. Pod koniec lat pięćdziesiątych Urban związany był z tygodnikiem „Po prostu”, który walczył o pełniejsze swobody demokratyczne w Polsce. Miał on kilka razy zakaz wykonywania zawodu, był kiedyś zaprzyjaźniony z Adamem Mich- nikiem... Co nagle skłoniło go do objęcia tak dziwnego, nie pasującego doń stanowiska? Ale konferencja już się zaczęła. Urban odpowiadający na pytania w niczym nie przypomi- na błyskotliwego felietonisty. Mówi z trudem, jakby szukając słów. Podnosi się przedstawiciel „Los Angeles Times”. 16 Strona 17 – Czy przyznanie Nagrody Nobla Wałęsie będzie miało jakiś wpływ na sposób traktowania go przez rząd i prasę? – Nie. – Urban jest zdecydowany. – Nigdy jeszcze Nagroda Nobla lub inna nie zmieniła biegu wydarzeń w żadnym kraju. I ta nagroda w niczym nie zmieni biegu wydarzeń w Polsce. Rząd polski niezachwianie kontynuuje swoją linię programową wyznaczoną przez dziewiąty zjazd Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. Jest to linia socjalistycznej odnowy, program porozumienia i walki. Żadne ingerencje zewnętrzne nie zmienią jej ani o milimetr. Tegorocz- na Nagroda Nobla nie stanowi dla nas zaskoczenia. Jest to po prostu jedna z bardzo wielu premii i zachęt otrzymywanych z Zachodu przez tych polskich obywateli, którzy zajmują po- stawę destruktywną wobec własnego kraju. Ci nieliczni Polacy, którzy aktywnie popierają politykę USA i NATO wobec Polski i wspólnoty państw socjalistycznych, otrzymują z Za- chodu liczne zachęty moralne i materialne. Sam tegoroczny laureat Nagrody Nobla, zwanej jak na ironię pokojową, podtrzymywany był wieloma nagrodami pieniężnymi. Same uniwer- sytety amerykańskie przyznały mu sześć doktoratów honorowych. Jest doktorem honoris cau- sa – rzut oka na kartkę – Uniwersytetu Harvard, Uniwersytetu Columbia, Uniwersytetu Al- berta, Uniwersytetu De Paul w Chicago, Uniwersytetu Fordham i Uniwersytetu Notre Dame. Sto takich doktoratów i tysiąc nagród także nie zmieni układu sił w Polsce ani naszej polityki. Przeważająca większość Polaków odróżnia bowiem doskonale racje stanu socjalistycznej Pol- ski od intencji polityki NATO traktującej Polskę jako instrument mający służyć do wzmac- niania polityki konfrontacji. Deklaracje wielu polityków zachodnich, niezliczone komentarze prasy zachodniej omawiające werdykt z Oslo, wskazują wyraźnie, że tegoroczny Nobel jest nagrodą na rzecz wzmocnienia podziałów w Europie, za konfliktami, przeciw pokojowi i współistnieniu. Jest on nie pierwszym, ani zapewne nie ostatnim epizodem antysocjalistycz- nej krucjaty. Uważacie panie i panowie, że zdarzenie, o które pytacie, jest dla nas wydarze- niem wielkiej wagi. Niestety, polskie społeczeństwo ma o wiele większe problemy i większe zmartwienia niż kolejna reganowska złośliwość, tym razem firmowana w Oslo. Wystarczy rozejrzeć się po Polsce, by to dostrzec. W Polsce nagroda wywołała zróżnicowane uczucia. Dominującym jest zażenowanie. Tegoroczna Nagroda Nobla potwierdza tezy polityczne zgło- szone przez rząd i między innymi tezę o zagranicznej inspiracji podziałów i konfliktów w obecnej Polsce. Pomoże ona rządowi, który reprezentuję, gdyż ukazuje wszystkim obywate- lom słuszność i trafność tego, co na ten temat głosimy. To, że Jerzy Urban mówi bzdury nikogo specjalnie nie dziwi, to akurat związane jest nie- odłącznie z funkcją, jaką pełni. Dziwi co innego. Otóż był to naprawdę dobry dziennikarz, który potrafił ładnie i efektownie posługiwać się językiem. Tak więc najbardziej przerażający jest jego drętwy, urzędowy język jak ze złego snu Orwella. Wstaje ktoś z Hiszpanii. – Czy władze polskie zezwolą Lechowi Wałęsie na wyjazd w celu odebrania nagrody i na- stępnie, czy zezwolą mu na powrót do kraju? – Władze polskie nie zajmują się tą sprawą, a komenda milicji w Gdańsku, tak jak każda komenda milicji, rozpatruje takie sprawy dopiero wtedy, kiedy wpłynie podanie o paszport. Hiszpan jednak nie daje się zbyć. – Czy prawo polskie przewiduje możliwość niezezwolenia obywatelowi polskiemu po- wrotu do kraju po wyjeździe za granicę? – Nie, prawo polskie nie przewiduje takiej możliwości, chyba, że obywatel utraci polskie obywatelstwo. Do głosu dochodzi przedstawiciel Associated Press. – Czy jest ewentualnie rozważana taka możliwość, że gdyby Lech Wałęsa rzeczywiście udał się do Oslo po odbiór Nagrody Nobla, to mógłby zostać pozbawiony obywatelstwa? – Nie zajmuję się spekulacjami – odpowiedział rzecznik z lekkim zniecierpliwieniem. 17 Strona 18 – Lech Wałęsa – mówi korespondent ABC – zapowiedział, że zamierza pieniądze z Na- grody Nobla przeznaczyć na fundusz rolnictwa, a ponieważ ma on być administrowany wspólnie przez państwo i Kościół, czy przewiduje pan w związku z tym jakieś trudności? – Trudno mi cokolwiek przewidywać, ponieważ nie istnieje jeszcze prawo o fundacjach, w oparciu o które powstałaby fundacja decydująca o przyjmowaniu środków pieniężnych... To wszystko, co dziś ma do powiedzenia Jerzy Urban o Nagrodzie Nobla. Kilka komuna- łów i inwektyw. * Kanałami dyplomatycznymi rząd polski złożył na ręce ambasadora Norwegii protest prze- ciwko przyznaniu Lechowi Wałęsie Pokojowej Nagrody Nobla. Nota polska sugerowała, że fakt przyznania tej nagrody jest manipulacją polityczną oraz ingerencją w wewnętrzne sprawy Polski. Premier Norwegii wypowiadając się na ten temat publicznie podkreślił, że parlament nor- weski jest instytucją niezależną od rządu, co prawdopodobnie nie mieści się w głowach auto- rów noty. Zwrócił też uwagę, że protest rządu polskiego jest w historii tej nagrody dopiero drugim. Pierwszy wystosował rząd III Rzeszy w roku 1935, kiedy to Pokojową Nagrodę No- bla otrzymał Karl von Ossiecky. A oto, podana przez Polską Agencję Prasową, odpowiedź Jerzego Urbana z dnia 16 paź- dziernika. „Do naszego Ministerstwa Spraw Zagranicznych wezwani zostali ambasador Norwegii i ambasadorzy kilku innych krajów zachodnich, tych mianowicie, których premierzy lub inni przedstawiciele władz państwowych, przy okazji przyznania tegorocznej Nagrody Pokojowej Nobla, ogłosili publicznie wypowiedzi stanowiące ingerencję w wewnętrzne sprawy Polski. MSZ odrzuciło ich uwagi i oceny uznając je za kolejny przejaw agresywnego mieszania się w nasze sprawy, prowadzący do dalszego zaostrzenia stosunków niektórych krajów NATO z Polską. Przedstawianie w MSZ naszego stanowiska akredytowanym w Polsce przedstawicielom dyplomatycznym innych państw stanowi normalną praktykę. Z niewiadomych dla nas powo- dów ambasador Norwegii odstąpił od przyjętych oraz praktykowanych zwyczajów i ogłosił publicznie o swoich rozmowach w naszym MSZ. To wszystko, co mam na ten temat do powiedzenia”. * Jerzy Urban wypowiedział się na temat Nobla dla Wałęsy jeszcze raz na konferencji pra- sowej 19 października. Zapytany, który z Polaków, jego zdaniem, najbardziej zasłużył na Pokojową Nagrodę Nobla powiedział: – Nie jestem jurorem, więc nie mogę zastanawiać się nad tym. Jednak wątpię czy mógł- bym zaproponować kandydatury spośród osób, które szanuję, ponieważ Pokojowa Nagroda Nobla poprzez nazwiska niektórych laureatów została mocno zdeprecjonowana. Znany marksista prof. Adam Schaff, przed kamerami telewizji austriackiej, kilka miesięcy wcześniej przekonywał, że Pokojową Nagrodę Nobla powinien otrzymać nie kto inny tylko generał Wojciech Jaruzelski... 18 Strona 19 MÓJ DOM – MOJA TWIERDZA Jeżeli te betonowe bloki przetrwają jeszcze sto lat będzie tu kiedyś ulica Lecha Wałęsy. Jeżeli – co prawdopodobniejsze – rozsypią się prędzej, to miejsce niezależnie od tego, czy stanie się skwerem, placem, czy też ruchliwym centrum, przyjmie tę nazwę. Państwo Wałęsowie mieszkają na Zaspie. Jest to dzielnica Gdańska, która powstała na te- renie byłego lotniska w okresie prosperity Gierka. Otrzymali to mieszkanie w parę tygodni po sierpniowym strajku. Zajęli dawne biura budującego się osiedla, czyli pierwsze piętro bloku przy ulicy Pilotów 17 D. Z połączenia trzech małych mieszkań powstało jedno – sześciopo- kojowe. Jak na polskie warunki jest to mieszkanie wyjątkowo duże. Jednak, jeśli wziąć pod uwagę, że pełni ono funkcje nie tylko mieszkania, ale też biura, hotelu i miejsca spotkań, jest o wiele za ciasne. Siedmioro dzieci, czterech chłopców i trzy dziewczynki, zajmują trzy pokoje. Najstarszy, Bogdan, ma czternaście lat, najmłodsza, Maria Wiktoria – dwa. Chłopcy mają dwa niewielkie pokoiki – w każdym z nich mieści się piętrowe łóżko i małe biurko do odrabiania lekcji. Dwie starsze córki mają osobny pokój. Najmłodsza sypia z rodzicami w pokoju z telewizorem. Po- kój w końcu mieszkania zajmują tapczany. Jest to tak zwana gościnna sypialnia. Drzemie tu Lech po powrocie z pracy, nocuje rodzina i goście. Centralny, największy pokój z przyległą kuchenką został zamieniony na biuro. Tu urzędują „ludzie Wałęsy”, tu odbywają się spotka- nia, narady i konferencje prasowe. I jeszcze drobny szczegół – całe mieszkanie jest na ideal- nym podsłuchu. Pod spodem, na parterze, zainstalowali się na stałe ubecy, a poza tym założo- no tu niezmiernie kosztowny podsłuch laserowy. W mieszkaniu, prócz Lecha, Danuty i siedmiorga dzieci, niemal cały dzień urzędują: Hen- ryk Mażul, nieodłączny towarzysz i „opiekun” Wałęsy, oraz pani Jadzia Półchłopek, która pomaga Dance w pracach domowych. Pan Mażul pracuje także w biurze. Ale szefową jest tu, znana z filmu „Robotnicy 80”, Bo- żena Rybicka. Ona ustawia całą pracę, której szczególnie teraz, po Noblu, jest mnóstwo. Trzeba odbierać telefony, wpuszczać i przyjmować gości i interesantów, wpisywać do „dziennika pokładowego” terminy spotkań, wywiadów czy wizyt. W każdej sytuacji należy być elastycznym, ale konsekwentnym. Jak przyjąć na przykład pięćdziesięciu górali w stro- jach ludowych, którzy zaraz po wtargnięciu do mieszkania zaczynają grać, tańczyć i śpiewać? To może być miłe, ale przecież są sąsiedzi. Co zrobić, gdy nagle, bez wcześniejszej zapowie- dzi zjawi się ekipa szwedzkiego radia i prosi o wywiad? Zmęczony po pracy Lech katego- rycznie odmówił, a tłumaczka, która była odpowiedzialna za to spotkanie dostała ataku histe- rii, bo wyobraziła sobie, że będzie musiała zwracać Szwedom koszty podróży. Jak potrakto- wać starszego pana w kaloszach, który prosi o pomoc w sformułowaniu skargi na Związek 19 Strona 20 Sowiecki o grabież mienia podczas II wojny światowej? Prowokacja, czy kolejny niezupełnie normalny, być może naprawdę skrzywdzony człowiek? Ale to tylko drobna część pracy tego dziwnego, prywatnego biura. Najbardziej żmudna co- dzienna praca to korespondencja. Noblowskich listów i telegramów jest ponad siedem tysię- cy. Wszystkie trzeba posegregować, opisać, wpiąć w skoroszyty. Zagraniczne przetłumaczyć. Te oficjalne skserować. Poza tym, na wszystkie trzeba odpowiedzieć. Na niektóre standardo- wo, na inne, jeśli się wie coś bliższego o nadawcy, bardziej osobiście. Ktoś musi też kupować setki znaczków, kopert i skoroszytów. Z konieczności więc w tym prywatnym, nigdzie nie zarejestrowanym biurze, pracuje wiele osób. Część z nich nigdy nie była w mieszkaniu Wałę- sów, pracują po prostu u siebie w domu. Wszyscy pracują za darmo. Mają z tego tylko własną satysfakcję oraz to, że mogą tu wypić kawę czy herbatę. * Listy, pocztówki i telegramy... Żeby to wszystko przynajmniej przejrzeć, trzeba by sie- dzieć tu parę tygodni. Piszą wszyscy: przyjaciele, współpracownicy, wielbiciele, chorzy umy- słowo, potrzebujący pomocy, naciągacze, ubecy, ludzie nieszczęśliwi, żartownisie, pisarze, naukowcy, politycy, telegrafistki, Matki Polki, Tajne Komisje Zakładowe „Solidarności”, żołnierze, członkowie i sympatycy „S”, studenci. Przychodzi wiele laurek z zakładów pracy ze stylizowanym napisem „Solidarność” i długimi, często kilkusetosobowymi listami na- zwisk. Są anonimy chamskie i anonimy miłe, od ludzi, którzy po prostu bali się podpisać. Z zagranicy najwięcej życzeń jest od związków zawodowych, stowarzyszeń sympatyzujących z „Solidarnością” oraz polityków. Najliczniejsza poczta przychodzi z USA, Francji, Włoch i Skandynawii. Drogi Szefie, Przesyłamy serdeczne gratulacje z powodu tak wysokiego odznaczenia. Bardzo cieszymy się, że właśnie Pana spotkało to wyróżnienie. Ma Pan przynajmniej jasny promyk słońca w tym Pana ciężkim życiu. Bardzo nam przykro, ale ze względów zrozumiałych nie możemy się w pełni podpisać. Pracownicy Gdańskich Zakładów Telewizyjnych Cieszymy się bardzo, jesteśmy z panem Podchorążowie Szkoły Podchorążych Rezerwy – Poznań Panie Lechu, Pan dostał Nagrodę Nobla, a Urban gołą dupą w pysk Jesteśmy szczęśliwi, że pierwsza w historii Polski Pokojowa Nagroda Nobla związana zo- stała na stałe z pańską osobą i ze sprawą, której wspólnie bronimy Przyjaciele z „Więzi” Gratulacje z całego serca i pomimo własnego bólu wyrażam swą radość Aniela Rulewska 20