Strona 1 PETRU POPESCU PRZODKOWIE ADAMA Strona 2 Australopiteki: — wczesna dwunożna odmiana homini- dów o średniej pojemności mózgu 500 centymetrów sześcien- nych; zamieszkiwały Afrykę w epoce pliocenu. Pliocen: era geologiczna trwająca od około pięciu milio- nów do półtora miliona lat temu; w tym okresie w Afryce pojawili się pierwsi przodkowie człowieka. Skamieniałość: szczątki organizmu zachowane w skałach; zwykle zachowują się tylko twarde elementy organizmów zwierzęcych i ludzkich — zęby oraz kości. Strona 3 Nie sądzę, by mógł istnieć spektakl bardziej interesujący od widoku pierwszego człowieka w otoczeniu pierwotnej, dzikiej przyrody. KAROL DARWIN List do Johna Henslowa Skorupy ziemskiej wraz z osadzonymi w niej szczątkami tycia nie powinno się uważać za dobrze zaopatrzone muzeum, lecz za ubogą kolekcję dobieraną losowo i z dużymi przerwami. KAROL DARWIN O pochodzeniu gatunków Gdyby wszyscy ludzie wymarli, wtedy małpy byłyby ludtmi. A ludzie aniołami. KAROL DARWIN Notatki do Transmutacji gatunków Strona 4 Prolog azywam się LV.H. Posługuję się tylko inicjałami, gdyż obowiązuje mnie przysięga, którą złożyłem jako oficer walczący w tej przegranej już przez nas wojnie. Jednakże ze względu na to, że prawie na pewno jestem jedynym cywilizowanym człowiekiem, jaki kiedykolwiek odwiedził ten rejon, uważam za swój obowiązek wobec nas wszystkich —- na wypadek gdyby nie udało mi się wydostać z tego piekła — opisać moje odkrycie, chociażby pobieżnie. Pocę się, zapisując te słowa, i czuję, że pęka mi głowa, jakby wybuchały w niej tysiące fajerwerków. Nie jesteśmy sami na naszej planecie. Nie jesteśmy jedynymi dwunogami o rozwiniętym intelekcie i wrażliwymi moralnie — bądź też niewrażliwymi — wyższymi naczelnymi. Nie jesteśmy jedynymi ludźmi na Ziemi. Są i inni, którzy przetrwali tu na niższym szczeblu ewolucji. Wiem o tym, ponieważ ich widziałem. Zdumiewające! Nie z tego świata! W świetle mego odkrycia historia ludzkości, jakiej uczymy się w szkołach, staje się tylko w połowie prawdziwa. Owi inni ludzie żyli tu przez cały czas — za dynastii Ming i w epoce Renesansu, w dobie Szekspira i podczas wojny secesyjnej w Ameryce, a także później — żyli w zakamarkach lasów tropikalnych w Afryce, prawdopodobnie także na innych kontynentach, ewoluując wolniej niż reszta planety, we własnym tempie, co może mieć niebywałe konsekwencje dla przyszłości. Przepraszam — ich istnienie będzie miało niebywałe konsekwencje dla przyszłości. Już ich bowiem odnalazłem. Nawet jeśli utrzymam to w sekrecie -~ podporządkowując się obowiązkowi przestrzegania tajemnicy wojskowej bądź też z naukowej ostrożności — a istoty te przeżyją, znów zostaną odnalezione. Już nie ma odwrotu. Ledwo zanotowałem pospiesznie te parę zdań, a już wszystko, co we mnie racjonalne, buntuje się przeciwko temu: Nie, nie, nie, to nie może być 9 Strona 5 prawda! Zbyt długo przebywałem samotnie w tej dziczy. Byłem zbyt odizolowany, wyczerpany i atakowany nowymi, niezwykłymi wrażeniami, abym mógł pozostać przy zdrowych zmysłach. Żyłem w stanie delirium. Musiałem obserwować omamy, a nie żywe stworzenia. Mój umysł stara się jednak równie uporczywie zracjonalizować jakoś całą tę sytuację. Przetrwanie tak starożytnej rasy jest nie tylko prawdopodobne, ale chyba także logiczne. Że odkryto ją tak późno? Cóż, Ziemia nie została jeszcze całkowicie zbadana; w gruncie rzeczy poznano ją tylko częściowo. Większość eksploratorów dociera do punktów docelowych poruszając się utartymi szlakami, podczas gdy wokół rozciągają się rozległe dziewicze tereny, których przebadanie krok po kroku, jard za jardem, zajęłoby lata. Miejsca te mogą skrywać niejedną tajemnicę, czego dowodem choćby to, co dzisiaj widziałem. Dopiero rozpoczęliśmy badanie naszej planety i zaczynamy przenikać sekrety jej środowiska naturalnego. Wszędzie koegzystują i wzajemnie oddziałują na siebie gatunki znacznie różniące się wiekiem. Nadal występuje wiele dawnych gatunków, dzieląc środowisko życia z nowymi, które się od nich wywodzą. W każdym środowisku biologicznym rasy przodków współ- istnieją z rasami potomków. Stawia to kwestię protoplastów człowieka w odmiennym świetle. Na skali czasu geologicznego dwa miliony lat to mgnienie oka. Skoro zegary odmierzające czas środowiskom naturalnym i gatunkom na Ziemi są tak różne, a tempa transformacji tak zdumiewająco odmienne, musimy pogodzić się z faktem, że czas ziemski stanowi rodzaj kontinuum tworzonego zarówno przez przeszłość, jak i teraźniejszość. Jedne stworzenia należą do naszej bezpośredniej teraźniejszości, podczas gdy inne stanowią część teraźniejszości zatrzymanej, która rozpoczęła się dawno temu, lecz wciąż jeszcze trwa. Czuję, że moje pióro inaczej biegnie po papierze, gdy kreślę te słowa. O ileż łatwiej mu przychodzi zapisywać moje teorie, czyli słowa, o ileż trudniej i z ociąganiem — gdy przedstawiam fakty, to, co mam bezpośrednio przed oczami na tym zblakłym od słońca stepie. Od rana obserwuję dwoje praludzi, kobietę i mężczyznę. Liczą sobie chyba po dwanaście lat i są Strona 6 niewiele więksi od naszych dzieci, lecz narządy mają w pełni rozwinięte. Parzą się ze sobą. Ich zachowanie nasuwa mi podejrzenie, że robią to po raz pierwszy. Odkładam notatnik i kieruję, na nich lornetkę. Nastawiam ostrość tego wojskowego instrumentu — mającego z założenia ułatwiać zabijanie ludzi — by obserwować z bliska obraz kreowania pierwotnego życia. Tak są sobą zaabsorbowani, że mogę zbliżyć się na odległość, z której słyszę wyraźnie ich głosy. Nigdy nie sądziłem, że nauka może okazać się tak powierzchowna i bez polotu, a w rezultacie daleka od prawdy, w porównaniu z mitem i poezją. Mam ochotę przywoływać Hanumana, boga małp z hinduskich mitów 10 Strona 7 o stworzeniu świata. Hanumanie, gdybyś był tu ze mną, oczarowałby cię widok tych dwojga młodych smukłych *, parzących się w trawie. Tych dwoje właśnie „rozmawia" ze sobą za pomocą nieskomplikowanych dźwięków. Wsłuchuję się, aż zaczynam dostrzegać różnicę między poszczególnymi, pełnymi udręki pomrukami: jedne brzmią jak okrzyki bólu, inne jak wzajemne ostrzeżenia wzywające do zachowania ostrożności. Samica, jak się wydaje, skarży się, co może dowodzie, iż jest dziewicą. Zatkało mnie na tę myśl — dziewictwo, ten wyróżnik ludzkiej kobiecości, obserwowane tutaj, w miejscu nie zmienionym od czasów pliocenu! Samiec, mimo drobnego ciała, obdarzony jest wielkimi genitaliami — to oznaka skoku, jaki dokonał się od małp człekokształtnych do hominidów. On również zachowuje się niepewnie, jak ktoś niedoświadczony. Ich śmiała namiętność to jedna z najbardziej ludzkich rzeczy, jaką zdarzyło mi się kiedykolwiek oglądać. Para ssaków parzy się, wzajemnie świadoma swojego istnienia, z pożądaniem i dla rozładowania hormonalnego napięcia, ale bez uczucia. A przecież to właśnie wzajemne uczucie emanuje z tej sceny i z dwojga młodych, lśniących od potu ciał. Obserwuję dalej, wstrzymując oddech. Ona zachęca go i wreszcie łączą się, by spokojnie, w skupieniu, spłodzić dzieci. Przybyłem tu jako żołnierz, wysłannik agresji i śmierci. Z drżeniem obserwuję ten spektakl pierwotnej, żarliwej miłości, pochłoniętej płodzeniem potomstwa. Ledwie przed dwoma milionami lat byliśmy tacy jak oni; w skali czasu geologicznego to zaledwie mgnienie oka. Żałuję, że nie pozostaliśmy tacy sami jak oni. Jaką wiedzę, wówczas posiadaną, utraciliśmy później, w biegu naszej historii, doświadczając eksplozji populacyjnych, prowadząc wojny, dokonując wynalazków i podbojów nowych ziem. A czy to, cośmy zyskali, warte jest tego, o czym zapomnieliśmy? Patrzę na tę parę i nie potrafię oddać słowami desperackiej miłości, z jaką się połączyli. Czy nas, na obecnym szczeblu ewolucji, stać na taką głębię Strona 8 uczucia i tak desperackie pragnienie zapewnienia przyszłości naszej rasie? Czy też stanowi to już cząstkę tego, o czym zapomnieliśmy? Wycofuję się w obawie, by im nie przeszkodzić. Ledwie straciłem ich z oczu, a znów stanąłem wobec problemu, jakie znaczenie ma to, co widziałem, wobec niewiarygodnego doznania, że nie jesteśmy tu sami. Nie tylko w rozległym wszechświecie, lecz tutaj, na Ziemi. Mam wrażenie, że oszaleję. Już nie ma odwrotu... Z notatek spisanych wiosną 1953 roku, po walkach z partyzantami w zachodniej Kenii * Smukli i krzepcy to dwie występujące w powieści odmiany australopiteków — przyp. tłum. Strona 9 Część pierwsza ŚLADY STÓP Strona 10 1 Zachodnia Kenia Koniec maja 1995 roku, po zakończeniu pory deszczowej. Niewielki samolot, jednosilnikowy ,3eech Lightning 38 P", trzęsąc się niczym podskakujący mustang, starał się utrzymać stały kurs. Leciał prosto ku południowym odnogom górskiej skarpy Mau. Mau, masyw skalny wznoszący się na wysokość dziesięciu tysięcy stóp i biegnący niemal dokładnie wzdłuż osi północ-południe przez ponad dwieście mil, zamykał kenijski odcinek Doliny Wielkiego Rowu, tworząc jakby jej naturalną zachodnią ścianę. Mau to formacja skalna o zadziwiającym wyglądzie. Jej zbocza w dolnych partiach były nagie i zerodowane, pokryte tylko twardymi, szczeciniastymi zaroślami sawanny. Natomiast w połowie wysokości stoków pojawiały się skupiska drzew, które zagęszczały się coraz bardziej, tworząc wreszcie rozległy las, porastający całkowicie górskie szczyty. Na południowym skraju grzbietu Mau lasy zniżały się aż do podnóża, pozostawiając gdzieniegdzie odsłonięte skalne odnogi i występy, przechodząc stopniowo w sawannę Dogilani — równinę porośniętą wysokimi, wyblakłymi od słońca pióropuszami traw, upstrzoną tu i ówdzie rzadkimi skupiskami drzew i kilkoma zagłębieniami z wodą, które oślepiająco lśniły w blasku słońca. Przy owych zbiornikach wodnych uwijały się spragnione antylopy, dujkery i bawoły. Falowały trawy, poruszane cielskami lwów i lampartów podchodzących zwierzynę u wodopoju. Niebo przecinały drapieżne ptaki, gotowe porwać zdobycz kotowatym. Strona 11 Sawanna — rozległa i zroszona krwią rozmaitych gatunków zwierząt toczących z sobą nieustanne walki — wyglądała, jakby należała do dzisiejszej epoki. Nagie, skaliste i pozbawione życia odnogi Mau zawisły z kolei w czasie nieco wcześniejszym. Natomiast część najbardziej tajemnicza — bujnie zalesione grzbiety, wznoszące się wysoko ponad stepem — należała do jeszcze innej doby. Zbliżało się południe i nagrzewane przez cały ranek powietrze znad równiny Dogilani rozprzestrzeniało się szybko wszerz i wzwyż, atakując chłodne warstwy spływające z górnych partii Mau. Te z kolei nie pozostawały dłużne, kłując przeciwnika, niczym długimi sztyletami, podmuchami lodowa- 15 Strona 12 tego wiatru. Sprawiało to, że zderzające się prądy stawały się tak silne, iż trzęsły trzytonowym samolotem jak zabawką. Pilot nazwiskiem Hendrijks, Afrykaner z Afryki Południowej, około sześćdziesiątki, który przez całe życie latał nad tymi górami i płaskowyżami, walczył desperacko z przeciwnymi prądami powietrznymi. Jego twarz, zwykle barwy jaskrawoczerwonej — którą zawdzięczał zarówno dziedzictwu przod- ków, jak i całemu wypitemu przez siebie alkoholowi — przybrała żółtawy odcień strachu. Za nim znajdowały się dwa umieszczone obok siebie fotele. Przypięty pasami do jednego z nich kenijski geolog Ngili Ngiamena zaciskał na poręczach swe zgrabne dłonie Masaja i wciąż przynaglał Hendrijksa, by leciał na wprost. Niemal pionowa ściana Mau rosła im w oczach i wyglądało na to, jakby lada chwila miała zderzyć się z samolotem, rozpłaszczyć mu kadłub i spowić ogromną kulą ognia i dymu. Siedzący obok na fotelu amerykański paleoantropolog Ken Lauder przez otwarty luk kadłuba wychylił się z samolotu, nie bacząc na wpijający się boleśnie w żołądek pas bezpieczeństwa. Kierował obiektyw aparatu na przesuwające się w dole niższe partie zbocza. Naprężył ręce, ramiona, barki i górną część tułowia, usiłując nie dać się porwać strumieniowi powietrza, który owiewał go niczym potężny, mroźny oddech zbliżającej się góry. Pęd był tak potężny, że rozwierał mu powieki. Ken wciągnął się do kabiny i krzycząc na pilota kazał zmniejszyć prędkość tak, by mógł porobić zdjęcia. Gdyby jednak Hendrijks zwolnił, silnik utraciłby moc potrzebną do przebicia się przez ścierające się prądy. Jak dotąd, za każdym razem gdy samolot napotykał uderzenie takiego prądu, wydawało się, że wpadali na niewidzialny ceglany mur i przebijali się tylko jakimś cudem, wbrew prawom fizyki. Ciągnący się poniżej labirynt zerodowanych szczytów i grzbietów powodował nieustanne zmiany kierunku prądów powietrznych; gorące po- dmuchy podrzucały samolot w górę, zimne natomiast ściągały go w dół. Kadłub jęczał i trzeszczał, bliski rozpadnięcia się, a Ken jeszcze raz krzyknął Strona 13 na pilota, że zbyt szybko przeleciał nad jałową odnogą i on nie zdążył zrobić zdjęcia. Czy mógłby zatem powtórzyć manewr, ale wolniej? — Nie mogę tego zrobić wolniej! — odkrzyknął pilot. —Muszę mieć odpowiednią prędkość, żeby pokonać prądy! Tymczasem ściana Mau, w dolnej części poszarzała od erozji, w górnej zaś lśniąca zielenią drzew i zarośli, zdawała się wyskakiwać ku samolotowi. Hendrijks wrzasnął, że zaraz zawróci, dając Kenowi jeszcze jedną szansę wycelowania aparatu. Ken zaczerpnął powietrza i sprawdził ręką pasy bezpieczeństwa. Były należycie zamocowane i jak dotąd nie trzasnęły, więc może i teraz wytrzymają. Pilot przechylił samolot w skręcie. Ziejąca pod nimi dziura zimnego powietrza pochwyciła koniec prawego skrzydła i natychmiast skierowała je prosto ku ziemi. Ken omal nie wyleciał przez luk razem z aparatem fotograficznym. Lewa noga, zablokowana pod fotelem Hendrijksa, uchroniła 16 Strona 14 go przed wypadnięciem z samolotu. Drugim punktem zaczepienia stał się pas bezpieczeństwa. Hendrijks próbował wyrównać lot samolotu, wyczuwając drogę niczym pływak na grzbiecie cofającej się fali, spod której może się już nigdy nie wynurzyć. — Zrób to teraz, teraz, do cholery! — krzyknął Ken. Samolot wrócił na właściwy kurs. Pod sobą mieli zerodowane zbocze, w pięciu miejscach poprzecinane korytami wyschłych górskich strumieni, co upodabniało je do gigantycznej łapy sfinksa. W części środkowej, niby na ogromnym kłykciu, znajdowało się to miejsce; które Ken starał się sfotografować. Pęd powietrza wyciskał mu łzy — zdał sobie sprawę, że kiedy znajdzie się nad obiektem, będzie musiał robić zdjęcia na oślep. Właśnie w obiektywie pojawił się cel. Ken pstrykał, usiłując rozpaczliwie dojrzeć cokolwiek w mgnieniu oka, ale po prostu nie mógł niczego dostrzec przez wizjer. A jednak był pewien, że dobrze celuje. Jakżeby inaczej? Na tę myśl wezbrało mu w piersi uczucie takiego tryumfu, że aż otworzył usta, by zawyć z radości i... Dostrzegł tę środkową część w chwili, gdy samolot wzlatywał ponad nią ostro w górę. Południowe wiatry wzbijały pył z okolicznych zerodowanych zboczy, zasłaniając raz po raz widok. Fala pyłu to wznosiła się, to opadała odsłaniając zbocze. Po chwili pojawiała się następna. Za każdym razem łapę spowijał unoszący się gwałtownie wir pyłu. Najprawdopodobniej jedyne, co udało się Kenowi uchwycić w obiektywie, to mnóstwo kurzu. Na błonie uwieczni się ogólny zarys formacji skalnej w kształcie łapy oraz pokrywający ją, wirujący pył. Samolot kosztował ich tysiąc dolarów tygodniowo — i skrzynkę szkockiej dla Hendrijksa — a teraz mieli stracić ostatni, w dodatku najbardziej intrygujący widok z całego tygodnia pobytu. Znów wciągnął się do środka. — Zawracaj! — krzyknął do Hendrijksa. — Zawracaj! \ — Nie zrobiłeś zdjęć? — Nie! — Walnął pięścią w ściankę kabiny. Cienka blacha aluminiowa zagrzmiała niczym blaszany bęben. — Wracaj tam jeszcze raz, tylko powoli! Strona 15 Oszalałeś? — zapytał siedzący obok Ngili. — On nie może już lecieć wolniej. Musi mieć odpowiednią prędkość, żeby walczyć z wiatrem! — Niech więc leci szybciej, ale niżej! — Szybciej? — wrzasnął Hendrijks, odwracając się do Kena. Na jego skórze nie było śladu zwykłej czerwieni, jakby karnacja uległa nagłej i nieodwracalnej przemianie. — Chcesz, żebym wpadł na tę ścianę? Ostatnim razem ledwo mi starczyło miejsca, żeby zawrócić, nie widziałeś? To da się zrobić! — odkrzyknął Ken. — Leć niżej. Zapamiętaj tylko, gdzie się zmienia wiatr! — Jak mam zapamiętać? Zmienia się przez cały czas! — Więc nie zapłacimy ci twojego tysiąca dolców! 17 Strona 16 Dygotanie i kołysanie samolotu, jęk strumieni powietrza w otwartym luku i bliskość niebezpieczeństwa sprawiły, iż Ken poczuł się tak, jakby już stawili czoło śmierci i wyszli z tego cało. Przed katastrofą uchronił ich jego ogromny wysiłek woli. Puścił aparat, który zawisł mu na brzuchu, chwycił Hendrijksa za umięśnione ramiona i potrząsnął, mając przy tym wrażenie, że trzęsie całym samolotem. — Zrób to! Cholera, jesteś przecież najlepszym pilotem w Kenii! Zrób to, albo nie zapłacimy ci ani centa! Afrykaner odkrzyknął, że ma gdzieś zapłatę, zawraca samolot, byle dalej od tego wietrznego piekła. — Jeszcze tylko raz! Poleć niżej — błagał go Ken. — Ostatni raz. Nie będzie miał już bowiem następnej okazji. To ostatnia szansa, żeby sfotografować to, co dostrzegł z samolotu pół godziny wcześniej. Ken i Ngili wystartowali z Hendrijksem wczesnym rankiem, aby zakończyć powietrzne badania stratygraficzne Dogilani i południowego krańca masywu Mau, którego formacje skalne śmiało można było ocenić na pięć milionów lat. Dlatego też Mau zdawało się unosić ponad równiną Dogilani niczym plioceński pancernik. Era plioceńska, trwająca od pięciu milionów do półtora miliona lat temu, obfitowała w ważne wydarzenia. To w pliocenie kontynenty zajęły swoje obecne położenie. Powstała wówczas Dolina Rowu, kiedy dwie płyty tektoniczne, przepychające się pod powierzchnią ziemi, wyryły pomiędzy sobą linię uskokową biegnącą z północy na południe i niemal tak długą, jak Afryka. Klimat po obu stronach Rowu zaczął wykazywać wyraźne różnice. Część zachodnia pozostała wilgotna, dzięki czemu zachowały się pradawne lasy, wschodnia natomiast wyschła, co z kolei sprzyjało powstawaniu stepów, gdzie mnożyły się zwierzęta kopytne, tworząc olbrzymie stada. Na wschodzie, po skurczeniu się obszarów leśnych, niektóre małpy człekokształtne odważyły się zstąpić na otwarte przestrzenie i stały się rasą ludzką. Południowe Mau — z pasem bujnej sawanny rozciągającej się aż Strona 17 do jego wyschłych odnóg oraz z pradawnymi lasami zdobiącymi szczyty — wyglądało jak dziewiczy teren pozostały z czasów, kiedy człowiek stawał się człowiekiem. Latając tu i tam, i opisując pospiesznie rozmaite formacje skalne (Ken je fotografował, a Ngili klasyfikował), przemknęli niecałe sto stóp ponad nagą, kopulastą odnogą górską, żeby Ngili mógł się dobrze przyjrzeć, jak dalece posunęła się tu erozja. Była jedenasta piętnaście rano. Tak zanotował Ken, który nanosił na diagram odległości między rozmaitymi formacjami skalnymi, wykorzystując w tym celu czas przelotu między nimi. Na kopulastej odnodze widniały ślady stóp; Ken dostrzegł je, gdyż tworzyły rozległy krąg — intrygujący wzór jak na omiatany wiatrami dziewiczy teren. Poprosił pilota, by zawrócił i przeleciał powtórnie nad tym 18 Strona 18 miejscem. Hendrijks nie oponował. Zrobili koło i powrócili lecąc niżej; teraz i Ken, i Ngili wyraźnie dostrzegli ciemny krąg. Jeszcze bardziej zniżyli lot i krąg rozpadł się na drobne punkciki niczym paciorki naszyjnika. Zeszli niżej, lecąc praktycznie parę stóp ponad ziemią: punkciki stały się owalne i wydłużone. Były to ślady stóp, pozostawione przez kogoś, kto chodził po okręgu na wierzchołku góry. Ken i Ngili spoglądali po sobie tak, jak tylko potrafią to czynić dwaj naukowcy specjalizujący się w prehistorii. Bo jeśli są to prehistoryczne ślady stóp? Jeśli pozostawili je hominidzi, wcześni ludzie? Nie była to, w gruncie rzeczy, aż tak naciągana koncepcja. Między porami deszczowymi odnogi Mau w dolnych partiach wysychały na kamień, bezustannie omiatane wiatrami, odsłaniającymi starsze warstwy gruntu. Jeśli więc coś się w tych warstwach rzeczywiście zachowało, istniało praw- dopodobieństwo, że mogła to być dawna skamieniałość. W każdym razie ślady wyglądały na bardzo stare. Nisko wysklepione stopy głęboko odcisnęły się w oświetlonej słońcem ziemi. Ken mógł to stwierdzić nawet jednym rzutem oka, gdyż wgłębienia wypełniał cień, upodabniając je do małych mrocznych jeziorek na tle jasnego, pokrytego pyłem otoczenia. Hendrijks przechylił nieco samolot w skręcie i wyjrzał przez okno kabiny, żeby samemu zobaczyć. Mruknął lekceważąco: — Nie ma się czym podniecać, to ślady pozostawione przez pasterzy kóz. — Dlaczego mieliby zapędzać kozy na tę gołą odnogę? — spytał Ken. — Nie ma tam na czym wypasać. A gdzie ślady kozich kopyt? Nie widzę żadnych ostrych małych wgłębień. — Wiadomo, że te tereny są zupełnie nie zamieszkane — dodał Ngili. — Może odciski są starsze — argumentował Hendrijks. — Może sto lat temu rosła tam trawa. — Skoro mogą być tak stare, czemu nie miałyby być jeszcze starsze? — odparował Ken. Ngili potaknął głową. — Ale to nadal nie tłumaczy braku śladów trzód. Hendrijks wyrzucił w górę ręce, puszczając na moment stery. „Cóż za afera — pomyślał — z powodu czegoś, na co nie zwróciłbym nawet Strona 19 uwagi. Oszalałem chyba, tracąc tu czas z tymi zwariowanymi naukowcami". Ale właściwie nie tracił czasu. Tysiąc dolarów to niezły pieniądz za tydzień stratygrafii powietrznej; Hendrijks posuwał się w latach, a w branży pełno teraz było nowych pilotów, czarnych Afrykanów. W końcu zgodził się zawrócić i odnaleźć odnogę, aby Ken mógł porobić zdjęcia. Zajęło im to pół godziny zygzakowatego lotu ponad dziesiątkami identycznych odnóg, nie zaznaczyli bowiem miejsca przez zrzucenie ob- ciążonych chorągiewek, a oświetlenie zmieniło się, bogate zaś w żelazo skały wulkaniczne Mau zakłócały działanie pokładowego kompasu. A tymczasem wiatry poczęły mieszać" w tym południowym kotle czarownicy. 19 Strona 20 wyssał Kena z samolotu. Ręka Ngilego wbiła mu się w bark. Spod paznokci Afrykanina, trzymającego kurczowo przyjaciela, trysnęła krew. Obiektyw, upuszczony wcześniej na podłogę, znalazł się przy otwartym luku, przeskoczył z brzękiem przez krawędź i wyleciał w przestrzeń. Ken śledził jego lot, zdumiony, że sam nie wypadł głową w dół. Nie czuł strachu, tylko ogromne zaciekawienie ostatnimi — jak sądził — chwilami swego życia. Spadający swobodnie obiektyw aparatu dotarł do wielkiej zerodowanej krawędzi skalnej i roztrzaskał się na kawałki. Ngili trzymał Kena za pasek spodni, wykonany z twardej skóry, dzięki czemu wytrzymywał ogromne przeciążenie. Hendrijks wyczuł, że ciężar obu mężczyzn przesunął się na jedną stronę. Wyprostował samolot tak gwałtownie, że Kena rzuciło do drzwi, a Ngili szarpnięciem wciągnął go do środka. Pechowy fotograf walnął czubkiem głowy w sufit. Pilot odwrócił się i wyszczerzył w uśmiechu zęby; krew płynęła mu z nosa rozbitego o przyrządy sterownicze. Rzucało nimi tak dziko, że Ken zaczaj się obawiać, czy maszyna nie straci ogona. — Za-za-zawrócę — oznajmił Hendrijks, jąkając się wskutek drgań maszyny — i spróbu-bu-buję gdzieś tam wy-wy-wylądować... — Zakrwawioną twarzą wskazał rozciągającą się na południe od zboczy Mau sawannę. Ken i Ngili spojrzeli w tamtym kierunku. Zobaczyli laski akacjowe i połacie wysokiej trawy przemieszane ze skalnymi odkrywkami i niskimi ziemnymi pagórkami. Sawanna, ziemia rozległa i żyzna, ukazywała oblicze spokojne i gościnne. Na południowym zachodzie widzieli odległe i niegroźne błyski cofającej się burzy. Wszędzie na zielonożółtym tle roślinności odznaczały się ciepłymi brązowoszarymi barwami sylwetki pasących się zwierząt. — Zrób tak — odezwał się niepotrzebnie Ken. Wydawało się niepojęte, że samolot wciąż ma dość sił, by — schodząc w dół — stawić czoło tym prądom. Ken i Ngili zebrali się w sobie. Ken pozbył się wszystkich innych myśli, koncentrując całą siłę woli na