Strona 1 Bibliotek Uniwersytecka w \o .A Strona 2 PRAWDA O KASPROWYM NAKADEM TOWARZYSTWA BUDOWY I EKSPLOATACJI KOLEI LINOWEJ ZAKOPANE (KUNICE) - KASPROWY WIERCH W R W l 9 6 Strona 3 SPRAWA KASPROWEGO SPÓR O TATRY Sprawa kolei linowej z Kunic na Kasprowy Wierch w Tatrach, której budowa znajduje si obecnie na ukoczeniu, wywoaa bar- dzo due zainteresowanie szerokiego ogóu w Polsce rozleg po- i lemik. Od dwóch ju lat utrzymuje ona w szczególnem napiciu uwag wszystkich mioników gór zwolenników turystyki. Z bie- i giem czasu zaciekawia ona take te sfery, które dotychczas byy i do odlege od zagadnie wiata górskiego, a zwaszcza tatrza- skiego. , Jednake powodem tego dugotrwaego pobudzenia opinji nie jest wycznie sama tylko kolej linowa w Tatrach. Urzeczywistnie- nie bowiem pomysu, majcego w Polsce ju przeszo 30-letni tra- W 3950 dycj za sob, wybudowanie nowoczesnego wycigu górskiego dla celów turystycznych — na wzór nie budzcych ju zastrzee wielu podobnych urzdze na zachodzie Europy ma we wspo- — mnianej polemice znaczenie poniekd epizodu. Natomiast sprawa kolei na Kasprowy czy si w sposób bardzo istotny z wielkim kompleksem zasadniczych zagadnie turystycz- nych i ochrony przyrody. Tu te ley powód emocjonalnego po- dejcia do polemiki ze strony niektórych jej uczestników; tu ley take powód wielkich rozmiarów dugotrwaoci dyskusji budz- i cej niesabnce zainteresowanie. Poczwszy od polowy stycznia 1934 r. trwa do chwili obecnej t. zw. „spór o Tatry". Polemika ta swemi rozmiarami i dugotrwa- oci przewyszya znacznie jakkolwiek dotychczasow dyskusj publiczn w Polsce. Osnow sporu i naczelnym jego tematem jest niewtpliwie kwestja budowy kolei linowej z Kunic na Kasprowy Wierch. Równie jednak wanemi, a moe nawet waniejszemi 4101 c 4H'l> czynnikami sporu s zagadnienia ochrony przyrody i przed ij-tu Druk Galewski i Dau. Warszawa Strona 4 blizko laty rzucona, a do dnia dzisiejszego niezrealizowana, idea rozgrywek politycznych ze strony czynników, dla których spra- utworzenia Parku Narodowego w Tatrach, która ma by rzekomo wa kolei na Kasprowy Wierch bya w zasadzie zupenie obojtna, zagroona przez budow kolei. a stanowia tylko pozór zainteresowania, zasaniajcy dziaania ca- Starcie koniecznoci rozwojowych wspóczesnej turystyki z po- kowicie odrbne. stulatami ochroniarskiemi, przeciwstawienie potrzeb gospodarczych, Drogi wic, jakiemi zwalczano pomys budowy kolei linowej indywidualnym wiatopogldom zwolenników t. zw. „szczerej pu- W Tatrach byy bardzo rónorodne, a zorganizowany front sprze- styni górskiej" — wszystko to znalazo w konkretnym wypadku ciwu moliwie rozlegy. I nie byoby w tem nic dziwnego, czy te Kasprowego sw kulminacj. Niemal wyczne skoncentrowanie niewaciwego, gdyby nie szermowano argumentami nieprawdzi- sporu na sprawie kolei linowej, usuno w cie wspomnianej wyej, wemi i gdyby nie rzucano na szal pustych faktów formalnych, nieporównanie waniejsze, zagadnienia. Mimo tego jednak ich z zamiarem demagogicznego ich wyzyskania. Wszystko to przy- wpyw na argumentacj majc uzasadni tak czy inn ocen czynio si do tego, e zagadnienie Kasprowego nie stao si jasne zamierzonej, a obecnie zrealizowanej ju budowy — jest prze- i zrozumiae dla szerokiego ogóu, tak jak niem by powinno po mony i decydujcy. Dlatego te nieodzowne jest, aby przy przed- dwuletniej dyskusji. Jedynie garstka dziaaczy, obeznana z oso- stawieniu cakosztatu sprawy kolei linowej z Kunic na Kasprowy bistemi akcentami sporu i z organizacyjnemi rywalizacjami, orjen- Wierch w Tatrach, przyj obszerniejsz paszczyzn nawietle. towaa si od pocztku w szczegóach dyskusji i umiaa odróni prawd argumentu od tendencyjnych nawietle, odbiegajcych METODY POLEMIKI znacznie od rzetelnej prawdy. Przecitny natomiast obserwator sporu pada ofiar jednostronnej suggestji. Dugotrway temat Kasprowego dowiód, spór o Tatry na e spoeczestwu polskiemu s obojtne sprawy naszych gór wy- nie Szerokiemu ogóowi ograniczono mono swobodnego pogldu sokich i czce si z niemi postulaty turystyczne. Jest to objaw na spraw i bezstronnego wnioskowania; zaciemniono j umylnie nader podany i cenny, wiadczcy o uznaniu wartoci dotych- i zagmatwano znikome uwiadomienie spoeczestwa polskiego czas zapoznawanych. Niestety jednak dyskusja okoo tematu nie- w sprawach górskich, a zwaszcza wysokogórskich. Kazano mu wtpliwie kulturalnego, jakim ta sprawa by powinna, nie zawsze przyj za nienaruszalny dogmat to, co w wiecie alpinistycznym jest conajmniej sporne lub te nawet przesdzone w kierunku wrcz staa na naleytym poziomie. Niejednokrotnie nie bya ona rozwi- jana w sposób rzeczowy i nie bya pozbawiona zacietrzewienia. przeciwnym, ni si to polskiej opinji w cigu kilku ostatnich lat Z fanatyzmem nie przebierajcym nieraz w rodkach, zwalczano narzucao. pomys budowy kolei od samego pocztku t. j. od 1934 r. walce W Jednake nie tu miejsce na obszerniejsze zajmowanie si meto- dami polemicznemi, stosowanemi przez przeciwników budowy tej zatracono ostatecznie zasadnicze zaoenie, zmierzajce do uwiadomienia spoeczestwa w sposób objektywny o dobrych lub kolei linowej. Stwierdzi jedynie wypada, e chyba tylko we wa- zych stronach zamierzonej budowy. snych ocenach uwaa mog przeciwnicy kolei metody te jako usprawiedliwione. Fakt, e wystpili w obronie cennej idei ochro- Spór bowiem by podsycany przez przeciwników budowy kolei ny przyrody i dla jej ocalenia uyli wszystkich rodków ma ich — linowej zapomoc tendencyjnej akcji prasowej, prowadzonej rzekomo oswabadza z zarzutów tendencyjnoci i nielojalnego pro- w kraju, a nawet zagranic. Ogaszano artykuy majce na celu je- wadzenia polemiki. Bezstronny natomiast obserwator sporu nie wydawano specjalne publikacje i pam- dnostronne urobienie opinji, moe da takiego usprawiedliwienia, ani te nie moe uzna, e flety. Spór by ywiony zapomoc zorganizowanej kampanji suszne byy wszystkie sposoby zastosowane w dyskusji. uchwa i rezolucyj, podejmowanych przez róne stowarzyszenia Podobnie te wyczna odpowiedzialno za niekorzystn dla i podlege wspólnej, a zgóry narzuconej inspiracji. Uzy- instytucje skiwano t drog rzekomo „spontaniczn" i zgodn opinj spoe- Polski opinj urobion w prasie zagranicznej o „upadku kulturalnej dziaalnoci" naszego pastwa, obciy musi wycznie polskich czestwa kulturalnego. Spór wreszcie zosta uyty i naduyty do inspiratorów i informatorów tej prasy. Nie zawahali si oni da Strona 5 zagranicznym fachowo - ochroniarskim organom prasowym faszy- S one zwize i z koniecznoci pomija musz wiele drugopla- wej przesanki, ew Tatrach istnieje ju Park Narodowy. W ze- nowych szczegóów. Nie maj te charakteru polemicznego, a prze- ciwstawianie argumentów stosowane jest tylko w razie niezbdnej budowy kolei linowej prowadzi to ich zdaniem stawieniu z faktem jest uwiadomie- musiao do koniecznoci ujemnej opinji o Polsce w wiecie midzy- potrzeby. Zasadniczym bowiem celem tych uwag narodowym. nie spoeczestwa o roli i znaczeniu linowych kolei w górach, oraz o wycigu z Kunic na Kasprowy Wierch w Tatrach, którego Fakt, e w rozgrywce, uywao si opinji mi- dla celów taktyki budowa znajduje si na ukoczeniu. dzynarodowej, opinj et nastawiao si umylnie niekorzystnie e w dugotrwaym dla Polski i to wtedy, gdy zabiegi wszystkich czynników pastwo- Nie uszo zapewne uwagi szerokiego ogóu, wych zmierzay i zmierzaj do pozyskania tej opinji, wreszcie e sporze o Tatry —ani razu jeszcze nie zabra gosu czynnik zajmu- zastosowao si sofizm o kolejce w Parku Narodowym podczas — jcy si realizacj budowy kolei linowej. Otó uznano za suszne gdy parku tego wogóle niema — wszystko to nawietla w wystar- i wskazane, aby wobec zasadniczego rozstrzygnicia sprawy przez czajco jaskrawy sposób metody walki. Bo przecie istnienie lub decydujce czynniki, przeciwstawi bezpodnej, a jednostronnej dy- nieistnienie kolei linowej w Parku Narodowym, jest co najwyej skusji — robot konkretn. Budow kolei prowadzono wic w zu- wtpliwoci, której rozstrzygnicie — wobec urzdzania parków penem oderwaniu od rozwijajcego si i róne fazy przechodzce- dla celów turystycznych — nie przedstawia specjalnych kompli- go sporu. Dzi budowa kolei jest ju na ukoczeniu i w cigu naj- kacyj. W adnym za wypadku wtpliwo ta nie uprawnia do bliszych tygodni doniose to urzdzenie, majce suy polskiej obniania imienia pastwa zagranic. turystyce, zostanie oddane ogóowi. Spór ten obfitowa take w niewybredne akcenty osobiste oraz W takim momencie jest rzecz potrzebn, aby ukazaa si infor- macja o kolei linowej na Kasprowy Wierch podana przez realiza- w liczne oskarenia o prywat. I niemi take nie warto zajmowa torów budowy. Niema ta informacja adnego innego zaoenia si szerzej. Przejrzysta konstrukcja organizacyjna przedsibiorstwa tylko podanie prawdy o Kasprowym w sposób i innego celu, jak budowy i Kunic na Kasprowy Wierch, eksploatacji kolei linowej z moliwie zupeny i objektywny. oraz podlegajca publicznej kontroli dziaalno tego przedsibior- stwa do chwili obecnej, oraz w przyszoci, po bliskiem ju otwarciu kolei — ujawni wsposób stanowczy decydujcy ca czczo i i bezpodstawno wszystkich tego rodzaju zarzutów. Goosowne oskarenia w kierunku materjalnych zainteresowa inicjatorów bu- dowy, inwektywy o samowoli, bezprawiu i rozrzutnoci, oraz wie- le podobnych insynuacyj, schodz do rzdu rodków walki, nieza- sugujcych na kwalifikacje. KONIECZNO WYJANIE Natomiast wokó sprawy Kasprowego nazbierao si w cigu 2-letniego sporu wiele niecisoci, nieporozumie i niezgodnego z prawd przedstawiania rzeczy. Nieodzowne jest przeto w inte- resie prawdy te niecisoci i nieporozumienia sprostowa. Jest to take konieczne zarówno w interesie pierwszej tego rodzaju inwe- stycji w Polsce jak jest kolej linowa, jak te w ogólnym interesie gospodarki turystycznej w górach polskich. Oto powód, dla którego ukazuj si ponisze uwagi. Strona 6 ne i jej poziom ideowy, jej wszystkie zawody. Struktura turystyki, wygld zewntrzny, jej zasadnicze nastawienia zmieniy si zupe- nie, pozostawiajc w niepowrotnej przeszoci romantyczne i nie- wtpliwie pikne czasy krajoznawstwa i turystyki indywidualnej. WARTOCI GOSPODARCZE TURYSTYKI Zaroiy si t. zw. szlaki turystyczne, tak midzynarodowe, jak te przebiegajce przez poszczególne kraje, czy te ich rejony. Tereny obdarzone piknem krajobrazu goszcz coraz liczniejszych przyby- szów, którzy w powszechnym nawrocie ludzkoci do natury zna- leli nowe wartoci. Turystyka daa wielkiej czci spoeczestw nowy urok ycia, stworzya sposobno odetchnicia po pracy. Z wielu wzgldów staa si ona przedmiotem zainteresowa wadz pastwowych, które uznay za konieczne otoczy j sw opiek i wyzyska walory dla celów konsolidacji spoeczestwa, dla jej poznania si rónych mieszkaców dzielnic ze sob, dla propagandy osigni pastwa, a wreszcie dla celów gospodarczych. Std zjawiy si popierane przez pastwo masowe formy turystyki, bdce zna- Projekt stacji na Turniach Mylenickich mieniem ruchu wycieczkowego w obecnej porze i potniejce z ro- ku na rok. KOLEJE LINOWE W GÓRACH WYSOKICH Szczególnem zainteresowaniem w tym rozwoju ruchu turystycz- nego cieszy si zaczy obszary górskie, a zwaszcza tereny gór wysokich, gdy tu pikno krajobrazu stanowio najsilniejszy czyn- PRZEMIANY RUCHU TURYSTYCZNEGO nik przycigajcy obcych. I wnet okazao si, e stali mieszkacy Wspóczesny ruch turystyczny, ów wielki pd do poznawania tych górskich okolic znaleliw zwikszonej frekwencji przybyszów waciwoci mieszkaców, ma swe korzystne warunki poprawy swego bytu, który przedtem by ndz- oblicza ziemi, osobliwoci kraju i ny. Górskie okolice bowiem, z racji swego pooenia geograficzne- ródo w odwiecznym wdrówkowym instynkcie ludzkoci. Jest on dzi jedn z najcenniejszych form zainteresowa kulturalnych. go, mao sprzyjaj uprawie roli. Mieszkacy wysoko pooonych miejscowoci utrzymuj si z trudem, walczc czsto z godem i ele- Ma ogromne, przez wszystkich uznane, znaczenie jako czynnik wy- mentarnemi klskami. Ruch turystyczny wic przyniós w te strony chowawczy. Jego rola spoeczna jest bezsporna, a gospodarczy wa- lor doceniany jest coraz powszechniej i coraz bardziej staje si nowe moliwoci gospodarcze i widoki poprawy. pierwszoplanowy, a dla wielu krajów czy obszarów, jest decydu- jcy. PRZYSTOSOWANIE TERENU Turystyka ograniczona zrazu do niewielkiego krgu ludzi zamo- Niemal od samego pocztku istnienia ruchu turystycznego poja- nych i dnych przygód, oraz zdolnych do wielkich wysików wia si konieczno urzdzenia obszarów fi- turystycznie interesuj- zycznych — obejmowa zacza z biegiem czasu sfery coraz szersze. cych w ten sposób, aby przybysze znaleli atwy dostp do tych Zacza si ona upowszechnia, a w ostatnich latach — zwaszcza terenów oraz odpowiednie warunki pobytu. Wyonia si wic ko- w okresie powojennym — przyj posta ruchu masowego przy nieczno tworzenia specjalnych inwestycyj, sucych ruchowi tu- tendencjach dalszego wzrostu w tym kierunku. W orbit zaintere- rystycznemu. W miar upowszechnienia si turystyki i przesta- sowa turystycznych wcignite zostay wszystkie warstwy spoecz- 8 Strona 7 stawa si Dalsze doskonalenie rodków komunikacyjnych w terenie gór- wiania jej na formy masowe, ten prd inwestycyjny skim doprowadzio wreszcie do stworzenia kolejek linowych, które wszdzie coraz silniesjzy. W wielu krajach warstat turystycznej s niewtpliwie jedn z najpowaniejszych i najbardziej udatnych gospodarki ogólnej a jego gospodarki sta si najwaniejsz czci zdobyczy komunikacyjnych tego rodzaju. Wykorzystano tu dawny celowa rozbudowa wysunita zostaa na czoo doniosych pro- zwyczaj uywania wycigów linowych przez ludno w krajach blemów. niewt- alpejskich, a postpy umoliwiy osignicie wysokiego sto- techniki Najwaniejszym warunkiem rozwojowym turystyki jest pnia sprawnoci tych urzdze, przy zapewnieniu zupenego bez- pliwie obecnie — i pozostanie nadal — sie rodków komunikacyj- pieczestwa dla przewoonych turystów. nych i stae jej ulepszenie. rodki te bowiem umoliwiaj dostp mas spoeczestwa do terenów turystycznych. Im te rodki s do- umoliwiaj one coraz wik- GÓRSKIE KOLEJE LINOWE skonalsze i im tasze, tern snadniej i przystpny. szym masom turystyczne przejazdy w sposób szybki turystycznych istniejcej ju Linowe kolejki przyjy si szybko dla wielu cennych górskie Pocztkowo uywano dla celów czy to kole- wzgldów technicznych, jak te dla niewtpliwych zalet czysto W danych krajach gospodarczej sieci komunikacyjnej, jowej, czy te szosowej i t. p. Z biegiem czasu, w miar upowszech- turystycznych. Udostpniaj one niezrównane widoki górskie, mo- gospodarcze uzasadnienie takich inwesty- liwe przedtem do ogldania po wielkim trudzie i to przez garst- niania si turystyki, gdy cvj ujawnio si w caej peni — budowa zaczto poczenia spe- k ludzi fizycznie zdolnych do pokonania takiego trudu. Otwieraj przeznaczone dla obsugi ruchu wycieczkowego wiat gór i niezrównany czar przyrody górskiej ludziom sabym cjalne, wycznie i chorym, którzy osobistym trudem gór zdobywa nie mog, a dla przez niego ywione. i których wspaniay ten wiat — jakby na domiar osobistego nie- RODKI KOMUNIKACYJNE DLA TURYSTYKI szczcia — jest zamknity. Dajone wreszcie masom turystów nie majcym czasu i monoci na uprawianie prawidowej turystyki Urzdzenia te coraz doskonalszy sposób do udostp- zmierzaj w górskiej, mono zapoznania si z tym zaczarowanym wiatem. niania okolic bardziej odlegych, trudniej dostpnych, lub dostp- Wszystkim wreszcie daj emocj jazdy wysoko nad terenem, przy nie dla ka- nych tylko przy znaczniejszych wysikach fizycznych, równoczesnem zapewnieniu bezpieczestwa ruchu w stopniu nie moliwych. Skracajc coraz bar- dego jednak mionika turystyki ustpujcym w niczem komunikacji szynowej. potrzebny na dotarcie do celu wycieczkowego, daj tu- dziej czas rycie mono duszego wykorzystania odczu i cennych przey Techniczne waciwoci kolejek linowych pozwalaj na zaatako- wanie problemów do niedawna niedostpnych, lub moliwych turystycznych. do budowanych spe- rozwizania jedynie przy bardzo znacznych wysikach finansowych. takich inwestycyj komunikacyjnych Do rzdu S one nawskro nowoczesnem urzdzeniem, s tryumfem cjalnie dla potrzeb turystyki naleay w pierwszym rzdzie koleje techniki górskie, przeszywajce masywy gór kontynentu we wszystkich kie- I i z wielu wzgldów — idealnym rodkiem transportu w górach. w Szwaj- To te kolejki linowe stay si w ostatnich 15 -latach prawie runkach, a doprowadzone w krajach alpejskich (zwaszcza wy- cznym typem kolejek górskich. Wybudowano ich ju mnóstwo do wysokiego stopnia doskonaoci, dziki zastosowaniu ele- carji) we wszystkich zaktkach Alp, Pirenejów i innych grup ktryfikacji. Póniej, gdy zainteresowania ruchu turystycznego po- górskich górskie bdto w Europie, a ostatnio take i w krajach egzotycznych. W ostatnich suny si dalej, zaczto budowa specjalne kolejki latach prd budowania kolejek Prowadz one ju to na szczyty o szcze- linowych wzrós niezmiernie na sile. adhezyjne, bdto zbate. Mimo niepomylnej konjunktury gospodarczej, przybywa co roku gólnie piknych widokach, lub te do miejscowoci pooonych bar- dzo wysoko, w okolicach bardzo trudno dostpnych, a zasugujcych \\r j* teg ° Wiadomoci / rodza J u urz ^ dzen we wszystkich terenach górskich. za o zamierzonych budowach kolejek na najblisze na zwiedzenie, lub te zalecanych specjalnie ze wzgldu na dosko- lata wiadcz o nieustajcej ekspansji tego prdu. nae zdrowotne warunki pobytu. 10 U Strona 8 GOSPODARCZE ZNACZENIE KOLEI LINOWYCH pn si na niedostpne urwiska skalne, wychodz na prze- Kolejki cze lodowcowe i dotary na granie gównego trzonu alpejskiego. Otworzyy zamknity dotd dla ogóu wiat gór wysokich i prze- ksztaciy turystyk. A wnet okazao si, e przeznaczone wycz- nie dla turystyki, maj równoczenie ogromne znaczenie gospodar- cze. S one dzi i na wiele jeszcze lat pozostan najpotniejszym czynnikiem propagandy, najmocniejsz atrakcj, stanowic o frek- wencji w turystycznych terenach górskich, decyduj o ywotnoci wielu stacyj podgórskich i orodków sportu zimowego. O roli kolejek linowych wiadczy fakt, e przed kilku laty odby si. zjazd organizacyj gospodarczo turystycznych w Austrji, który w tej sprawie powzi specjaln rezolucj. Mówi ona, e górskie koleje linowe stay si podstaw turystycznego rozkwitu caego kraju i stanowi gówn bro w konkurencji Austrji ze Szwajcar j. Niektóre te z zimowisk austrjackich maj po kilka urzdze tego rodzaju. Chocia zrazu budowano te kolejki wycznie w celach propagandowych, to jednak rentowno ich zwikszaa si stale, a dzi przelotno poszczególnych kolei w wielu wypadkach nie moe sprosta narastajcej stale frekwencji. Nie mona te przeoczy faktu, e zagranic niema ju obecnie Stacja wyjciowa w Kunicach. niemal adnej powaniejszej górskiej stacji turystycznej, a zwa- szcza zimowiskowej, pozbawionej kolei linowej. Nowoczesne to urzdzenie jest tak nierozerwalnie zwizane z pojciem centrum podgórskiego, czy zimowiska, a zwaszcza z gospodarczemi i kon- kurencyjnemi jego moliwociami, e zagranic niema ju dwóch zda co do tego, e turystyka w obszarach górskich istnieje z gór- skiemi kolejami i pada z ich brakiem. KOLEJE LINOWE A NARCIARSTWO 1 Potrzeb budowania linowych kolei górskich wywoa, a potem gospodarczo j uzasadni, ogromny rozwój narciarstwa w caym wiecie. Urzdzenia te bowiem ciesz si szczególnem powodzeniem wród narciarzy. miao mona powiedzie, e rozwój kolei lino- wych szed w parze z ywioowym rozwojem narciarstwa, które po wojnie objo miljony ludzi we wszystkich krajach, majcych odpowiednie warunki niene. Koleje szczytowe bowiem zwizane z narciarskiemi zjazdami, uatwiaj narciarzom dotarcie do tere- nów z których mog rozpocz od razu upragnione zjazdy. Ma to 12 Stacja porednia na Turniach Mylenickich. Strona 9 szczególne znaczenie dla tych wszystkich, którzy musz uprawia narciarstwo w postaci doranych weekendowych wyjazdów. Nar- ciarze ci nie maj czasu na systematyczn zapraw, a niechc po- zbawia si monoci choby krótkiego przebywania w górach i za- ycia rozkoszy zjazdu. Przewana ilo narciarzy mieszka dzi w miastach odlegych od gór. Dzisiejsze warunki pracy bytu unie- 9 i moliwiaj powicenie wikszej iloci czasu na wycieczki, wyma- gaj ekonomji tego czasu maksymalnego jego wykorzystania. Ko- i leje linowe skracaj czas podejcia do minimum, umoliwiaj spe- ' nienie takich wanie postulatów. Dlatego te wszystkie waniejsze stacje sportów zimowych w Eu- ropie posiadaj kolejki linowe. Do wymieni Garmisch-Parten- kirchen w Niemczech z kolejkami Wank i Kreuzeck; na Zugspitze, austrjacki Insbruck z potnym wycigiem na Hafelekar (Nord- kette) i na Patscherkofel; francuskie Chamonix z kolejkami na Aiguille du Midi i Brevent; liczne kolejki w Szwajcarji w liczbie kilkudziesiciu, w pónocnych Woszech i t. p. Kolejki te udostp- niaj w terenie alpejskim tereny prawdziwie trudne, zjazdy, niemal niebezpieczne. Niektóre z nich budowane s dla udostpnienia je- dnego jedynego zjazdu narciarskiego. Niema poprostu kraju, inte- resujcego si turystyk, któryby nie docenia olbrzymiego znacze- nia górskich kolejek dla rozwoju narciarstwa i nie sprzyja tworze- niu tych inwestycyj. TURYSTYKA LETNIA A KOLEJE LINOWE Ale nie tylko dla narciarstwa maj linowe kolejki górskie wiel- kie znaczenie. i w letniej Równie turystyce stanowi one pierw- szorzdn Wycieczkowy ruch w sezonie letnim zyskuje jej atrakcj. wiele na korzystaniu z kolejek, udostpniajcych punkty widoko- we, oraz przenoszcych turyst szybko w samo serce gór, gdzie ju dowoli swym zapdom turystycznym moe si oddawa. Kolejki te stanowi jedyn nieraz prawdziwie wielk atrakcj dla przyby- szów, którzy w monotonnym yciu letniego uzdrowiska nie mog znale rozrywki, a ze wzgldu na zdrowie nie mog uprawia pie- szej turystyki. TECHNIKA 1 PRZYRODA. miaa konstrukcja elazna wiey harmonizuje doskonale z wspaniaemi stuletniemi wierkami. Na wiey widzimy ruszto- To te kolejki linowe stay si nieodzownemi skadnikami wypo- wania montaowe. Fundamenta tej wiey zostay o kilkanacie metrów prze- saenia turystycznego kadej miejscowoci górskiej, stay si sunite dla zachowania dwóch wspaniaych wierków widocznych na zdjciu. atrakcj do której midzynarodowa publiczno jest przyzwycza- jona i której bezwzgldnie szuka. Dzi wymaga si poprostu kolei 13 Strona 10 linowej od zimowiska, które chce utrzyma sw pozycj w midzy- w danej miejscowoci podgórskiej jak hotele, pensjonaty, wille i t.p. ostrzejszej konkurencji które pragnie odegra Szczególnie wystpuje to w okresach martwych sezonów, a zwa- narodowej coraz i korzystn rol gospodarcz dla okolicznych mieszkaców, a pore- szcza na wiosn, gdy na podgórzu niema ju warunków nienych, a gdy wietne i tak bardzo cenione warunki narciarskie w górach dnio take dla caego kraju. wysokich przycigaj dziki kolejce linowej liczne rzesze przyby- szów. A przytem doranie budowa samej kolei linowej, wymagajca KOLEJE ELAZNE A WYCIGI LINOWE znacznych wkadów finansowych, oywia przemys i zatrudnia wiel- Zrozumiae te e zarzdy kolejowe okazuj szczególne za- jest, kie iloci robotników, a póniej wymaga staej dostawy prdu elek- interesowanie dla linowych kolei górskich. Ruch narciarski i tury- trycznego i innych wiadcze. styczny, a szczególnie czstotliwy weekendowy ruch narciarski, maj bardzo due znaczenie dla oywienia ruchu pasaerskiego na KOLEJE LINOWE W PRZYRODZIE GÓRSKIEJ drugorzdnych zwykle, a mao rentownych, gdy uciliwych Tak oto pokrótce przedstawia si propagandowa, gospodarcza w eksploatacji kolejach podgórskich. Jest rzecz znan, e w okre- i narciarsko - turystyczna strona kolejek linowych w górach. Jest sie, w którym nie byo jeszcze narciarskiego oywienia, utrzymy- jednak jeszcze ideowa strona tego zagadnienia. Polega ona na kon- wanie ruchu na linjach podgórskich byo niezwykle kosztowne flikcie pomidzy prdem spoecznym, zmierzajcym do udostpnie- i z reguy niemal deficytowe. Dopiero zaludnienie narciarzami i tu- nia gór dla szerokich mas, a kierunkiem zachowania nieskaonej rystami sprawio, e gospodarcza sytuacja tych kolei podgórskich przyrody górskiej. poprawia si wyranie. Konflikt ten jest niewtpliwie skomplikowany i wystpuje wsz- Kolej linowa jako niezaprzeczenie bardzo wielka atrakcja tury- dzie, gdzie s góry wysokie i gdzie s kidzie pragncy je zwiedza. styczna, a zwaszcza narciarska, przyczynia si walnie do wzmoe- Wród ogóu za turystów istniej dwa sprecyzowane na ten kon- nia ruchu wycieczkowego w kierunku miejscowoci, która takie urz- pogldy. Jeden z nich, o nastawieniu spoecznem, pragnie góry flikt dzenie posiada. W konsekwencji cignie to za sob zwikszenie udostpni dla ogóu, a realny wyraz tego pogldu znajduje si si ruchu pasaerskiego na kolejach elaznych, co jest jednym z ce- w budowaniu i znaczeniu szlaków turystycznych, we znoszeniu co- lów eksploatacyjnych komunikacji kolejowej. Std te zarzdy ko- raz liczniejszych i coraz lepiej wyposaonych schronisk, a w miar lejowe s bardzo czsto udziaowcami towarzystw budujcych gór- upowszechniania si turystyki take i w innych urzdzeniach jak skie koleje linowe. Czsto buduj je one same we wasnym zarz- n.p. linowe koleje górskie lub nawet szosy samochodowe. Drugi na- dzie, a w kadym razie we wszelki moliwy sposób popieraj tego tomiast kierunek, o nastawieniach indywidualistycznych, pragnie rodzaju inwestycje, gdy jest to uzasadnione bezporednio intere- pd masy ludzkiej chccej zwiedza góry moliwie wstrzyma, sem kolei. a w kadym razie niedopuci do tego, aby urzdzenia dla turysty- ki suce zmieniy w sposób istotny oblicze gór. ODDZIAYWANIE KOLEI LINOWYCH NA YCIE Jeli o górskie koleje linowe chodzi, to konflikt ten streszczajcy GOSPODARCZE si w rozdwiku midzy wskazaniami instynktu spoecznego, a in- dywidualnemi potrzebami jednostek, zosta ju w alpinistycznym Porednie oddziaywanie kolei linowych na ycie gospodarcze wiecie intelektualnym rozstrzygnity definitywnie. Zaprzeczy bo- nie tylko danych miejscowoci turystycznych, ale caych przyle- gych poaci krajów jest ogromne. Dziki propagandzie zwiksza wiem nie mona, e wszdzie w Europie z kocem XIX i pocztkiem si turystyczne zainteresowanie danym obszarem i wzrasta frek- XX wieku odzyway si liczne gosy krytyczne przeciwko budowie wencja. Powikszajca si za frekwencja niesie ze sob wzrost kojejek linowych oraz górskich dróg samochodowych. Gosy te sprzeciwiay si tego rodzaju inwestycjom ze wzgldów ideowych, obrotów, których rozmiary s najwaniejszym czynnikiem sezonowej szerzc hasa ciszy i samotnoci górskiej i przeciwstawiajc si udo- kampanji gospodarczej uzdrowisk. Koleje linowe wreszcie wpywaj stpnianiu gór zapomoc specjalnych urzdze komunikacyjnych. korzystnie na zaludnienie przedsibiorstw przemysu turystycznego 15 14 Strona 11 POGLDY NA KOLEJE LINOWE W EUROPIE skoncentroway go na okrelonych odcinkach i odciyy w po- ZACHODNIEJ danym stopniu inne tereny, w których wskutek tego mona byo próbowa osign idea górskiego pustkowia. zachowawczych pogldów z nastawieniem Starcie tego rodzaju gospodarczem, które mona znale u podstaw rozbudowy komuni- O ile tedy z pocztku towarzyszy tworzeniu linowych kolei kacji dla celów turystycznych — wywoywao przez duszy czas górskich znaczny opór, o tyle teraz zamiary takie w Europie nie mniej lub wicej namitne dyskusje. Dzi jednak na terenie zacho- napotykaj ju na sprzeciwy. Opór uzasadniony zreszt pojawia si tylko wtedy, gdy projekty kolei linowych atakuj najbardziej prze- dniej Europy, a zwaszcza na obszarze krajów alpejskich, których paciste olbrzymy górskie o walorach alpinistycznych wielkiej skali ludno z natury rzeczy najbardziej jest powoana do rozstrzygania jak n.p. szczyt La Meije w Alpach Delfinatu. Dzi te zarówno tych kwestyj — starcie to naley do przeszoci, a wynik jest pozy- kolejki, jak i górskie drogi samochodowe zyskay pene prawo oby- tywny dla kolejek górskich. watelstwa. Dwom ostatnim wielkim dzieom w tej dziedzinie, a mia- Znany dziaacz alpejski E. Enzesberger pisze, e „koleje górskie nowicie drodze samochodowej na Grossglockner w Austrji i kolei wyrastaj jak grzyby z ziemi. W praktyce przeto spór o zosta nie linowej na Santis w Szwa jcarji nie towarzyszyy ju adne spory. rozstrzygnity na ich korzy. W takim rzeczy prowadzenie stanie Jedynie tylko w • Polsce, gdzie powstaje pierwszy w naszych gó- dalszego zasadniczego sporu, który wiód i wie musia alpinista rach nowoczesna kolej linowa, obudzony zosta dugotrway spór wzrosy w cichych czasach turystyki i gór dziewiczych, byoby oparty przewanie na przesankach przesdzonych i zupenie roz- walk z wiatrakami". Inny synny propagator bezwzgldnej ochro- strzygnitych na zachodzie Europy. ny pustaci górskich Dr. G. E. Lammer pisze, e „o ile koleje, drogi, kolejki linowe i t.d. doprowadzaj do krainy hal mona je tole- — rowa". Gosów podobnych pochodzcych z obozu zasadniczych zdawaoby si przeciwników kolei górskich, mona wycytowa bar- dzo wiele. Entuzjastycznych za ocen ze strony zwolenników kole- jek górskich cytowa chyba nie potrzeba. Tak wic znaczenie turystyki, jako czynnika bardzo czsto decy- dujcego o yciu gospodarczem caych rejonów, czy nawet krajów, spowodowao, e potrzebne dla rozwoju ruchu turystycznego inwe- stycje komunikacyjne uznano za konieczno ekonomiczn. Uznano je tem chtniej gdy okazao si, e s one rentownemi przedsibior- stwami. Uznano je wreszcie za korzystne i z tego wzgldu, dla wie- lu mioników gór szczególnie wanego, e obawy zniszczenia przy- rody i zakócenia spokoju w górach przez koleje linowe okazay si ponne. Obawy te wizano do powszechnie z powstawaniem ko- lejek w pierwszym okresie ich budowania, a jednake okazay si one nieuzasadnione. Obserwacja wpywów kolejek linowych na ruch turystyczny pro- wadzi do wniosków pomylnych. Dla czynników opiekujcych si turystyk górsk stao si na podstawie tej obserwacji jasne, ko- e lejki górskie przyczyniy si w wysokim stopniu do ujcia rozpro- szonego, dzikiego i z dnia na dzie wzrastajcego ruchu turystycz- nego. Ujy go one w karby ustalonych linji komunikacyjnych, 16 17 Strona 12 W dyskusji, która w swych tezach, przebiegu i nastroju nic od- biegaa zreszt od wszystkich tego rodzaju polemik toczonych przedtem na zachodzie Europy — koa reprezentujce tezy ochro- ny przyrody wypowiedziay si zdecydowanie przeciwko budowie: koleina winice. Kola te jednak ze swej strony wysuny projekt budowy podobnej kolei wiodcej na przecz Krzyne, a nawet do Morskiego Oka z bocznem odgazieniem na Krzyne. Gospodarcze i turystyczne znaczenie tego rodzaju inwestycji nie byo wówczas zupenie negowane, chodzio natomiast o uzgodnienie trasy zamie- rzonej kolei. Do uzgodnienia tego nie doszo, a potem wojna po-' zbawia aktualnoci ca te spraw. KOLEJ LINOWA NA POUDNIOWEJ STRONIE TATR W okresie powojennym odyy w Tatrach projekty wybudowania kolei szczytowej. Odyy one przedewszystkiem po stronie so- wackiej. Wobec lepszego zagospodarowania turystycznego i silniej- szego podówczas jeszcze ruchu obcych w uzdrowiskach po poudniowej stronie Tatr — potrzeba kolejki szczytowej daa si Projekt stacji szczytowej na Kasprowym tam silnie odczu. (Byy tam zreszt ju zacztki kolejek górskich wpostaci kolei na Hrebienok, oraz zlikwidowanej z cza-' sera trasy z omnicy Tatrzaskiej na start toru bobslejowego). KOLEJ LINOWA W TATRACH Po sowackiej wic stronie rozpoczto do wczenie zabiegi oko- o budowy nowoczesnej kolei linowej na jeden z najwyszych NIEZREALIZOWANE PROJEKTY PRZEDWOJENNE szczytów Tatr, przyczem pod uwag wchodzi Garluch, omnica lub Sawkowski Szczyt. Zabiegi te posuway si naprzód stosunko- Sprawa budowy kolei linowej w górach polskich, a zwaszcza w Tatrach aktualn jest od przeszo 30 lat. Jeszcze w latach przed- wo szybko, a ostatecznie skonkretyzowano zamiary zdecydowano i si na budow wycigu linowego z omnicy Tatrzaskiej na szczyt wojennych powstay równolegle dwa projekty tatrzaskich kolejek szczytowych, podówczas jeszcze zbatych. Po stronie polskiej omnicy. (ówczesnej galicyjskiej) pojawi si pomys budowy kolei zbatej Wielka ta kolej linowa, znajdujca si obecnie w stadjum realizacji, na winice, po stronie za sowackiej (ówczesnej wgierskiej) za- budowana przez samorzd sowacki, uchodzi za najpowaniejsz in- mierzono zrealizowa kolej zbat wiodc na Garuch. westycj turystyczn sowackiego podtatrza. Kolej ta jednak o po- Oba te projekty z wielu przyczyn, a przedewszystkiem z uwagi owicznem znaczeniu narciarskiem atakuje szczyt taternicki o duej na nietrafno oceny turystycznych moliwoci nie zostay urzeczy- skali, koncepcja jej zatem wykracza znacznie poza ramy, jakie wistnione. Projekt kolei zbatej na winice by szeroko dyskuto- przy projektowaniu linowych kolei w górach wysokich bierze si wany to dwukrotnie w 'odstpach 10-lecia. I wówczas pojawiy si i pod uwag. Obliczenie rentownoci tej kolei opiera si na przyjciu take gosy prasowe osobne publikacje. Zamiar ten zosta nawet i iloci 30.000 turystów z Polski, co niewtpliwie jest duem zagro- przez ówczesny Sejm galicyjski przesdzony w sensie pozytyw- eniem gospodarczem interesów polskiej turystyki, wymagajcem nym, do budowy jednak nie doszo ze wzgldów postronnych. rodków zaradczych. . 18 19 Strona 13 WYCIG LINOWY PO POLSKIEJ STRONIE ze strony ludzi nauki i pewnego odamu tursytów niechtnych dla nowoczesnego udostpniania gór i pragncych je utrzyma w sta- Sprawa budowy na jeden ze szczytów tatrzaskich kolei linowej nie pierwotnym, moliwie nieskaonym. Drugi kierunek reprezen- po stronie polskiej pojawia si ponownie w ostatnich latach i zo- towany by przez szerokie sfery turystyczne, przedewszystkiem nar- staa zrealizowana. Obserwacja rozwoju turystyki na szerokim ciarskie,zainteresowane w- gospodarczym rozwoju turystyki. Na wiecie, oraz niewtpliwie przeksztacenie si turystyki polskiej, pierwszem miejscu postawi on korzyci pynce z faktu urucho- wysuny budowy kolei linowej w Tatrach na czoo nieod- postulat mienia kolejki dla ruchu turystycznego szczególnie zagranicznego, zownych inwestycyj. Bezporednim impulsem podjcia tej myli dla narciarstwa, a przedewszystkiem wzi pod uwag pozytywne byo wzrastajce midzynarodowe znaczenie Zakopanego i gosy skutki gospodarcze dla Zakopanego i dla caego Podhala. domagajce si zaopatrzenia najwikszego zimowiska w Polsce w urzdzenie, które pozwoli mu rozwin si i dotrzyma kroku Polemika nie daa wyników ostatecznych. Bya bardzo duga stacjom zagranicznym. iszczegóowa, a przedyskutowanie wszystkich faz zagadnienia by- o moliwe cho nie zostao osignite. Dopóki dyskusja utrzymy- Gosy pojawiy si przedewszystkiem ze sfer narciarskich, ja- te waa si w granicach polemiki rzeczowej, przyczyniaa si niewt- ko wynik masowej ekspansji narciarstwa w Polsce. Pozatem jednak pliwie powanie do pogbienia studjów analiz zwizanych z pra- i coraz liczniejsi przybysze zagraniczni odwiedzajcy Zakopane da- cami okoo realizacji kolei. Z chwil jednak gdy do polemiki wnie- jc wyraz swemu uznaniu dla warunków krajoznawczych i turystycz- sionezostay argumenty nierzeczowe, akcenty osobiste i wiele nie- nych tej miejscowoci, stwierdzali jednogonie jej braki. Oto miej- cisoci, spór przybra cechy akademickich docieka, nacechowa- scowo ta nie posiada atrakcyj i urzdze dla ruchu turystycznego, nych niejednokrotnie zacietrzewieniem i namitnoci. jakie posiadaj tej klasy stacje klimatyczne na zachodzie Europy. Przedewszystkiem nie posiada Zakopane ani jednej kolejki szczy- towej, pozwalajcej na atwe ogldanie widoków panoramicznych KONKRETNY PROJEKT KOLEI NA KASPROWY w lecie, a na dogodne i odpowiadajce pojciom nowoczesnych uatwie uprawianie narciarstwa w zimie. Jeszcze we wstpnym okresie sporu na wiosn 1934 r. nastpio jego rozstrzygnicie przez fakt. Ministerstwo Komunikacji zainte- Skonkretyzowanie postulatu budowy kolei linowej w Tatrach resowawszy si problemem budowy kolei linowej w Tatrach, za- znalazo swój wyraz na amach prasy. Ponadto ujte zostao w for- rzdzio przeprowadzenie planowych studjów i opracowanie pro- mie memorjaów i referatów wród instytucyj zajmujcych si ru- jektów technicznych. Z t te chwil rozpocza si praca okoo chem narciarskim i turystycznym. Myl bdca odnowieniem daw- zrealizowania budowy zrazu na odcinku organizacyjnym i gospo- nej koncepcji z zastosowaniem jednak nowoczesnych zdobyczy tech- darczym, póniej za w zakresie cile technicznym. niki i pogldów, wywoaa z jednej strony gorce wyrazy* uznania, z drugiej za namitne sprzeciwy. Z rozwaanych uprzednio projektów kolei linowej w Tatrach zatrzymano si na dwóch konkretnych pomysach poprowadzenia POCZTEK SPORU O KOLEJ LINOW W TATRACH nowoczesnego wycigu linowego bd na Kasprowy Wierch nad Polemika prasowa jaka rozwina si okoo zamiaru budowy kolei Dolin Kasprow, bd na Czerwone Wierchy z Doliny Maej ki. Po rozwaeniu wad i zalet alternatyw, przychylono si ostate- - linowej w Tatrach w swem wydaniu 1934/35 r. w niczem prawie cznie do projektu budowy kolei linowej na szczyt Kasprowego nie rónia si od publicznej dyskusji toczonej swego czasu przy Wierchu. O poniechaniu zamiaru budowy wycigu na Czerwone omawianiu projektu kolei zbatej na winice w latach poprze- Wierchy zadecydowa fakt, e jakkolwiek pasmo jest wysze od dnich. Ponownie stary si dwa kierunki w okolicznociach zmienio- Kasprowego, to jednak dla zrealizowania kolei na Czerwone Wier- nych jedynie pogbieniem pogldów jednej i drugiej strony. I zno- chy naleaoby zbudowa dug i kosztown drog dojazdow do wu jeden kierunek reprezentowa tendencj t. zw. ochrony przyrody punktu wyjciowego kolejki. 20 21 Strona 14 KORZYCI PROJEKTU dnak -terenu wymagaa, aby w rodkowym mniejwicej punkcii Uznano projekt budowy wycigu na Kasprowy jako najkorzy- w okolicy Turni Mylenickich zastosowazmian kierunku trasy. stniejszy i w peni zasugujcy na realizacj, przyczem na podkre- Bya okoliczno raczej to pomylna, gdy przez wczenie stacji poredniej uzyskiwao si wiksz przelotno linji po której lenie zasuguje, e kolejk mona byo zbudowa w sposób mo- mogy przebiega równoczenie po 2 wagony w kadym kierunku. liwie umiarkowany, przy salwowaniu interesów ochrony przyrody i uwzgldnieniu postulatów krajobrazowych. Szczyt Kasprowego Ponadto wybudowanie stacji poredniej na Mylenickich Turniach Wierchu posiada dla turystyki zimowej znaczenie kluczowe. zi- W bdzie miao due znaczenie dla przyszego rozwoju sportu sanecz- mie Kasprowy Wierch jest dla narciarzy punktem rozbienym naj- karskiego w Tatrach, Turnie Mylenickie bowiem lece przeszo lepszych i najduszych, a obecnie ju najwicej ulubionych zja- 300 m. wyej nad Kunicami mog by miejscem startu dla toru sa- zdów. Bogactwo terenów narciarskich na jego zboczach, oraz w naj- neczkarskiego. Sam tor wykorzysta drog, któr dla potrzeb bu- bliszej okolicy szczytu wysuwa t gór na czoo wszystkich mo- dowy przetorowano na przestrzeni 3 km. z Kunic apo Turnie. liwoci (vide plastyczna mapa Kasprowego opracowana przez Porednia stacja wreszcie na Mylenickich Turniach umoliwi po- T. Zwoliskiego). byt w przepiknym punkcie widokowym dla osób nie mogcych Równie i Kasprowy Wierch pooony na granicy Tatr w lecie wyjeda na szczyt Kasprowego. Zachodnich Wysokich jest wspaniaym punktem widokowym, i z którego otwiera si rozlega panorama na Tatry polskie i czeskie. SYTUOWANIE TRASY Ponadto moe on w okresie letniego sezonu suy jako punkt wy- 'Najwiksze trudnoci przedstawiaa górna cz trasy kolei, od- padowy dla najrónorodniejszych wycieczek wysokogórskich. cinek od Mylenickich Turni po szczyt Kasprowego Wierchu. Stu- djowano tu dwa zasadnicze warjanty. Pierwszy prowadzi tras STUDJA WSTPNE Wgb Doliny Kasprowej, drugi za przebiega wzdu ramienia schodzcego ze szczytu Kasprowego do Mylenickich Turni. Oba Z wczesn wiosn 1934 r. przystpio Ministerstwo Komunika- terenowych zwizanych z zamierzon budow ko- te warjanty najeone byy trudnociami technicznemi w przeci- cji do studjów wiestwie do dolnego odcinka z Kunic na Mylenickie Turnie, lejki. Roboty byy trudne, gdy niegi zalegajce przepaciste stoki który udao si rozwiza pomylnie w krótkim stosunkowo czasie. spadajce z ramienia Kasprowego ku Dolinie Kasprowej, stanowiy powan przeszkod i w wysokim stopniu utrudniay pomiary. Przy zadecydowaniu górnego odcinka zarzucono umylnie znacz- Dla wykonania tych pomiarów musiano zaoy obszerny poligon, niedogodniejsz tras, wiodc dnem Doliny Kasprowej, gdy za- co umoliwio przeprowadzenie ich z najwysz dokadnoci i uzy- chodzia w tym wypadku konieczno wycicia szerokiego pasa skanie wszystkich danych do projektu technicznego oraz studjów / w starym lesie, nadajcym si niewtpliwie do traktowania jako szczegóowych. cisy rezerwat. Po odstpieniu jednak od tego warjantu natrafiono Mimo wspomnianych trudnoci zdoano w niedugim stosunko- na szczególnie wielkie trudnoci przy ustaleniu kierunku Mylenic- wo czasie wykona zdjcia terenowe, które pozwoliy na analiz kie Turnie —Kasprowy Wierch i kierunek ten musiano kilkakro- usytuowania tras. Tak póniejsze roboty budowlane cechowaa prace miernicze, jak dla przyrody tatrzaskiej, a wszystkie kroki poczynione liczyy si nieodmiennie z jaknajdalej stale i dalsze badania oraz wielka posunit ochron pieczoowito w tej terenie przy- i tnieprzesuwa. Wspaniaa iglica skalna wznoszca si tu poniej Kasprowego utrudniaa usytuowanie kolei, turnia bowiem ta znaj- dowaa si w osi trasy na przyszej drodze wagonów. Po wielu dodatkowych pomiarach znaleziono wreszcie rozwi- rody. zanie dogodne stawiajce jednak bardzo due wymagania wyko- W wyniku studjów nad rzeb terenu, oraz nad ogólnym uka- nawcom budowy. Zdecydowano si na torozwizanie z tego wzgl- dem stosunków komunikacyjnych, postanowiono tras poprowadzi du, gdy zapewniao ono niemal zupene zasonicie kolei w górnej z Kunic wprost na szczyt Kasprowego Wierchu. Konfiguracja je- jej czci od strony hal Goryczkowych, a ponadto sytuowao j nad 22 23 Strona 15 terenem bd zupenie niezalesionym, bd porosym rzadkim jc na uzyskaniu 2 i pó miljona kredytu dugoterminowego na modnikiem. budow kolejki. Kredyt ten miao zapewni Towarzystwo „Pru- dential", a w spóce prócz innych udziaowców zarezerwowane byo OSTATECZNE USTALENIE miejsce dla Gminy Zakopanego. Ta ostatnia miaa zacign dugo- terminow poyczk zagwarantowan przez Skarb Pastwa i przez Wystudiowanie trasy wzdu ramienia Kasprowego zwizane Polskie Koleje Pastwowe. byo z duemi trudnociami kulminujcemi w znalezieniu miejsc Tak Zakopane jak i firma „Prudential" wycofay jednak swe zo- dogodnych dla wzniesienia wie podporowych. W zwizku z tern bowizania, wobec czego poszukano innego ostatecznego ju, sposobti poszukiwania musiay i tu obok ostrza grani i wyzyskiwa nie- sfinansowania budowy. Rozpisano drugi przetarg, do którego zgo- liczne boczne uskoki skalne, na których wyznaczono miejsce na sio si 7 firm midzy niemi Stocznia Gdaska z ofert dugotermi- wiee podporowe tak dla gównej kolei staej, jak te dla prowizo- nowego kredytu na wykonanie wszystkich prac okoo budowy ko- rycznej kolejki roboczej, która po zakoczeniu budowy zostanie lei linowej, z wyjtkiem robót budowlanych. usunita. Ogólny kosztorys budowy wynosi 2.200.000 z. a w tem roboty Dugie miesice trway te prace i wymagay bardzo wielkiego architektoniczne i budowlane obliczone byy na 800.000 z. na któ- wysiku. Ostatecznie ustalona górna trasa kolei wiedzie od Turni- Mylenickich w stron Kasprowego Wierchu niemal dokadnie re musiano znale pokrycie. W tej fazie nasuno si nowe rozwi- wzdu grani ramienia, przyczem spocztku biegnie po zachodniej zanie. W Maopolsce, we Lwowie, istnia fundusz Maopolskich Ko- lei Lokalnych, którego przeznaczenie byo zgodne z projektem bu- stronie, poczem przechodzi na stron wschodni. Na odcinku tym dowy kolei na Kasprowy, fundusz ten bowiem w swoim statucie roztacza si zrazu daleki widok na Hal Goryczkow, Kondrato- przeznaczony by na budow kolei lokalnych, wicynalnych, tram- w, Czerwone Wierchy i Giewont, a potem po przejciu na wscho- wajów i t. p. dni stron grani otwiera si zupenie odmienny krajobraz z dzi- Komitet ekonomiczny Rady Ministrów uchwa z dnia 24 lipca kiemi uroczyskami Kasprowej Doliny. Najblisze skaliste otocze- 1935 r. upowani Polskie Koleje Pastwowe do przystpienia do nie kontrastuje tu w peen uroku sposób z rozlegym widokiem na spóki z ograniczon odpowiedzialnoci, majc budowa kolej Podhale. Bezporednie ssiedztwo skrzesanych cian, iglic i przepa- linow (z udziaem 5 1 % ) i zezwoli na poyczk z funduszu Ma- cistych turni, oraz rozlege perspektywy na dalekie Podhale stano- opolskich Kolei Lokalnych. Do spóki przystpia pozatem Stocz- wi prawdziwy urok tej kolei wyróniajcy j korzystnie wród nia Gdaska, Liga Popierania Turystyki, Towarzystwo Krzewienia wszystkich innych kolei linowych w terenie alpejskim, które niemal Narciarstwa i Polskie Biuro Podróy „Orbis".Akt Spóki podpi- z reguy pn si monotonnie na strome stoki. sano dnia 24 lipca 1935 r. i w dniu tym wybrano wadze przed- i sibiorstwa, przyczem w skad Rady Nadzorczej weszli: dyr. Ce- REALIZACJA PROJEKTU ceniowski Robert, Mieczysaw, prof. in. Mischke dyr. Fularski Po ustaleniu trasy i sporzdzeniu szczegóowego projektu, przy którym gówny nacisk pooono na opracowanie fundamentów w zalenoci od tehcnicznego charakteru podoa, przystpiono do t Aleksander, dyr. Macudziski Bolesaw, gen. dyr. in. Ludwik Noe, dyr. in. Stodolski Mieczysaw, nacz. Dr. Szatkowski Henryk, dyr. Uhniat Franciszek i dyr. Waserberger Henryk. wykonania projektu, co dla wiata technicznego byo rzecz o tyle ii Zarówno czonkowie RadyZarzdu Spóki pracuj honorowo, i trudn, e budow tego rodzaju prowadzi miano pora pierwszy adnych pac z wyjtkiem djet faktycznych kosz- nie pobierajc i w Polsce. tów podróy. Temsamem koncepcja spóki nosi charakter wybitnie Rozpisano przetarg orjentacyjny dla otrzymania kosztorysu bu- spoeczny, co podkrelone jest przez postanowienie statutu mówi- dowy i zbadano moliwoci kredytowego wykonania. Moliwoci ce; e dochody przeznaczone s w pierwszym rzdzie na zamorty- te jednak przedstawiay si zrazu jako ograniczone i dopiero z wio- zowanie poczynionych wkadów, nastpnie za obracane maj by sn 1935 r. zmontowano pierwsz koncepcj finansow, polega- na instytucje turystyczne spoecznego charakteru wedug progra- 24 25 Strona 16 mu pracy zatwierdzanego przez Ministra Komunikacji. Zgodnie zwiedzajcych budow. Dziki niezaprzeczonemu entuzjazmowi z t koncepcj, udziay Stoczni Gdaskiej zostan po wypaceniu i istotnie wielkim wysikom zdoano mimo niekorzystnej pory je- nalenego Stoczni kapitau wykupione przez pozostaych spólni- siennej, czstych deszczów i nieyc posun budow naprzód z du- ków. szybkoci. Zastosowanie nowoczesnych metod pozwolio ju do poowy grudnia 1935 r. wykoczy w ogólnym zarysie stacj wyj- KONCESJA BUDOWLANA ciow w Kunicach, stacj poredni na Mylenickich Turniach, •1 wznie wszystkie podpory i przeprowadzi zasadnicze roboty na Po zrealizowaniu koncepcji finansowej przystpiono do konkret- stacji kocowej na szczycie Kasprowego Wierchu. nego wykonywania budowy. Sprawa formalnego udzielenia konce- sji na budow zostaa odroczona na pewien czas, jednake mimo to ENERGICZNE TEMPO PRAC warunki koncesji zostay równoczenie z ukonstytuowaniem si Spóki ustalone przez Ministerstwo Komunikacji i podane do wia- Inynierowie i profesorowie zagraniczni, którzy w cigu jesieni domoci Spóce jako obowizujce. Udzielenie koncesji wymagao zwiedzali kilkakrotnie budow uywajc przytem kolejki pomocni- duszego postpowania z tego powodu, poniewa ustalenie praw czej- wzniesionej w szybkim czasie, wypowiadali wyrazy najwik- wasnoci oraz wspówasnoci gruntów, nad któremi przechodzi szego uznania i entuzjazmu dla solidnoci, fachowoci i tempa pra- miaa kolej, nastrczao, jak to zwykle bywa na Podhalu, due cy racjonalnie prowadzonej budowy. Przebieg tej budowy okrelili komplikacje. Formalne udzielenie koncesji przez Ministerstwo Ko- jako zupenie wyjtkowy wysiek techniczny, dla którego trudno munikacji nastpio w dniu 3/XII 35 r. znale przykad w Europie. Pomimo niepogody, na wolnem zdoano wykona wszy- powietrzu, ROBOTY PRZYGOTOWAWCZE W TERENIE stkie konstrukcyjne umoliwi stawianie na olbrzy- czci budowy i betonowych elaznych wie podporowych, oraz wpro- W pierwszych dniach lipca 1935 r., przystpiono do wyrówna- mich blokach wadzi do poszczególnych budynków stacyj- konstrukcje elazne nia umocowania istniejcej drogi lenej, prowadzcej z Kunic ku i nych. szybko wicego cementu „Alka", którego zasto- Uywano Mylenickim Turniom. Tu stworzy naleao baz materjaow sowanie umoliwio kontynuowanie robót przy niskiej tempera- dla caej budowy, a transporty wysya si miao na Kasprowy turze. zapomoc specjalnie zainstalowanej kolejki linowej. Tu wreszcie rozpocz si miay prace nad wzniesieniem budynku stacji pore- dniej, majcej pomieci gówn mechaniczn wycigu. cz KOCOWA FAZA ROBÓT Wspomnian drog od Kunic na Mylenickie Turnie zbudowano Na Kasprowego trzeba byo wybudowa olbrzymich szczycie w przecigu kilku tygodni, prowadzc j tras istniejcej ju drogi, rozmiarów cieplak drewniany, ogrzewany centralnie. Przykryto któr rozszerzono o 1 m. Prace wykonano z najwiksz ostrono- nim cay przyszy budynek, co pozwolio nawet przy wielostopnio- ci, oszczdzajc moliwie kade napotkane drzewo, a cinajc je- dynie te drzewa, które zagraay linji wysokiego napicia z Kunic I wych mrozach, kurniawach i wichrach halnych spokojnie prowa- dzi wszystkie prace okoo budowy stacji kocowej. Przewanie do Turni Mylenickich, oraz kierunkowi lin nonych kolei (jedn budowano w czasie dnia na dwie zmiany, nie rzadko jednak pra- z podpór na ramieniu Kasprowego przesunito nawet specjalnie dla cowano dniem noc zmieniajc trzykrotnie druyny robotników. i zachowania samotnie stojcej limby). System ten jednak stosowano przewanie tylko na szczycie Prace budowlane i konstrukcyjne rozpoczto odrazu na caej tra- Kasprowego. sie przyszej zakadajc take fundamenty kolei, pod budynki, Budowa kolei bya niewtpliwie dobr szko dla inynierów, wiee podporowe, oraz wznoszc mury. Dobrany z wielkim na- techników i robotników polskich. Ksztatowaa nie tylko ich wie- kadem ostronoci personel pozwoli na rozwinicie techniczny, dz, ale take i ich charaktery. Nierzadkie byy wypadki, mimo e tempa budowy, które wzbudzio podziw wszystkich fachowców wielostopniowego mrozu i wichru przewracajcego turyst, wyko- 27 Strona 17 nywano nieprzerwanie roboty na otwartych wysokich wieach e- laznych, co wiadczy o wielkiej odpornoci pracowników. Tylko dziki temu wysikowi kierownictwa budowy, personelu technicznego i robotników, zdoano mimo wszelkich trudnoci tere- nowych i atmosferycznych postpi z robotami w tempie rekordo- wym jak na europejskie stosunki. W tym zakresie osignito suk- ces, którego dotychczas adna z budowanych kolei linowych w Europie nie uzyskaa. WDZICZNO MIEJSCOWEJ LUDNOCI Nie mona przeoczy faktu, e cae bez wyjtku Podhale przy- jo realizacj kolei znajwikszym uznaniem, wdzicznoci i en- tuzjazmem. Przez zatrudnienie 500 —700 robotników dziennie zosta powanie osabiony stan bezrobocia na Podhalu i znaczna w sumie kwota wesza w ycie gospodarcze caej okolicy w okresie martwe- go sezonu. Pozatem ludno Podhala zdaje sobie spraw z tego, e pod wpywem oywienia si ruchu turystycznego, osignitego dzi- ki kolei linowej, doznaj poprawy stosunki gospodarcze na caym Podhalu. Poprawa tych stosunków w dalszym cigu umoliwi inne tak niezbdne ze stanowiska turystycznego inwestycje, jak kanali- zacja, wodocigi, elektryfikacja, urzdzenia sanitarne t.p. Wyra- i zem tego stosunku Podhala do inicjatorów budowy memorja ludno- ci podhalaskiej zawierajcy kilka tysicy podpisów, a dorczony p. Premjerowi w dniu 16. I. 1936 r. przez osobn delegacj*). "") Zakopane, dnia 14 stycznia 1936 r. Do Wysokiego Rzdu Polskiego na rce Pana Prezesa Rady Ministrów Marjana Zyndram - Kociakowskiego w Warszawie ul. Krakowskie Przedmiecie 46. Mieszkaców Zakopanego * okolic — niej podpisanych „Cieplak" pod szczytem Kasprowego, PODZIKOWANIE. My Podhalanie pozwalamy sobie zoy niniejszem na rce Pana Premjera— dla Wysokiego Rzdu Polskiego szczere serdeczne podzikowanie za troskli- i w opiek nad Podhalem, wyraz której widzimy w budujcej si kolei linowej na Kasprowy Wierch. 28 Strona 18 SZCZEGÓY TECHNICZNE . Ze szczegóów technicznych na podkrelenie zasuguje, e z po- cztku zamierzano wybra system kolei linowej Pohliga, który je- dnak- dotychczas nie zda jeszcze wystarczajcego egzaminu. Wo- bec tego wybrano system Beicherta, wedug którego zbudowano prawie wszystkie kolejki linowe na wiecie. Zasadniczy schemat kolei linowej skada si z dwóch równolegle zawieszonych lin nonych, zakotwiczonych na górnej stacji, a napi- tych na dolnej stacji ciarami tworzcymi przeciwwag napinaj- c. Liny te podparte sw okrelonych odstpach na wieach, któ- Wysoki Rzd nasz i ludzie, którym rozwój Podhala jest drogi, zwrócili swoj uwag na konieczno odpowiednich do potrzeb Zakopanego urzdze idali nam wspania kolej linow. Dziki tej inwestycji, która upodobnia Zakopane do stacyj klimatycznych Europy Zachodniej i której tempo prac wzbudzio podziw wszystkich, kilkuset Podhalan znalazo prac i mono przetrwania do lepszego okresu. Zdaniem naszem kolej linowa cignie do Zakopanego i okolic turystów z kraju i zagranicy, stwarzajc podwaliny gospodarczego rozwoju Podhala przez danie pracy i zarobku przemysowi miejscowemu, w szczególnoci tury- Barak robotniczy pod szczytem. stycznemu, tym wszystkim, dla których ruch turystyczny jest w tej nieurodzaj- nej krainie podstaw bytu. Z castanowczoci odeprze musimy nieuzasadnione ataki wielu t. zw. „ochroniarzy", którzy kierowani bd wol," z bd nieznajomoci stanu fak- tycznego dotychczasowej rabunkowej gospodarki w Tatrach, zarzucaj orga- i nizatorom budowy kolei linowej dewastowanie i szpecenie gór. Jednemi z wielu dwodów niszczycielskiej gospodarki w górach, braku opieki i nadzoru ze strony t. zw. „ochroniarzy" w okresie poprzednim, jest urzdze- nie kamienioomów Zakopanem, które wygolonemi reglami smutne czyni w wraenie, oraz wycicie doszcztne tysicy metrów kubicznych drzewa z lasow tatrzaskich, jedynie dla celów handlowych. Kolej linowa da nam wprawdzie 'korzyci gospodarcze, to jednak my Pod- halanie zbyt kochamy góry i szanujemy siebie, by dla wzgldów jedynie ma- terjalnych wspódziaa i wspópracowa z ludmi, których dziaalno byaby dla pikna i dobra gór szkodliw. jestemy wdziczni Wysokiemu Rzdowi za yczliwe, poparcie inicjatywy tych ludzi, którzy dziki temu znaleli zrozumienie dla swych zamierze, opie- k i rodki finansowe na budow kolei linowej w okresie tak cikim gospo- darczo dla kraju. Budowa ta daa wydatne zmniejszenie bezrobocia na terenie Zakopanego i okolic, oraz nadziej lepszego jutra dla wyczerpanych dugotrwa- ym kryzysem mieszkaców Podhala. Wierzymy, podzikowanie nasze, jakie skadamy WysoRiemu Rzdowi, e przyjte bdzie jako dowód "naszej lojalnej wspópracy i ustosunkowania si oraz -wiary, jak 'tutejsze spoeczestwo posiada do programu i celowych po- czyna Rzdu i dalszej opieki ze strony Wadz, o któr prosimy. Jazda kolejk robocz. 29 Strona 19 o&8$*v&fyeoi- cofzt- ac'Qf — OOZZt O0'Uf/ o O OOtiC+OotSW 0Q'W+PtU&9t O0'tf4 OC&99/ OO&BGI — £!9'/Q/t Strona 20 rych na caej trasie od Kunic po szczyt Kasprowego znajduje si 6. Na kadej z lin nonych kursuje jeden wagon przesuwany za- pomoc liny cigncej, przyczem ruch wagonów jest zsynchronizo- wany tak, e gdy jeden wagonik idzie do góry, drugi równocze- nie zjeda wdó. cignca przyczepiona jest do wagonika, Lina biegnie do stacji kocowej wokó koa napdzanego przez silnik i przechodzi do drugiego wagonika, do którego jest równie przy- mocowana. Caa budowa kolei zostaa zmechanizowana i zmotoryzowana moliwie w najwikszym stopniu. Dla transportu materjalów z Ku- nic do Turni Mylenickich wybudowano wspomnian drog, na- byto 4 samochody, które w trudnych warunkach terenowych wy- kazay podansprawno. Do robót budowlanych stosowano kil- ka betoniarek elektrycznych, jeden kompresor Projekt stacji szczytowej na Kasprowym do przebijania ska, trzy dwigi do podnoszenia materjalów, io lewarów, 6 nitarek i wiele innych pomniejszych maszyn pomocniczych. Place budowy zostay owietlone elektrycznoci KOLEJ NA KASPROWY dla robót noc- nych, przyczem na górnej stacji zastosowano specjalny agregat do A OCHRONA PRZYRODY wytwarzania prdu. Centralnego ogrzewania, zainstalowanego w cieplaku na Kasprowym Wierchu, uywano równoczenie twarzania wody potrzebnej do robót do wy- CZY KOLEJ LINOWA ZAGRAA PRZYRODZIE budowlanych. Plan budowy przewiduje Istot dyskusji prasowej okoo budowy kolei linowej na Kaspro- wyczniewzniesienie trzech stacyj ko- lei. Oprócz kocowej stacji na Kasprowym zostanie wy Wierch byo zagadnienie stosunku tej budowy do problemu tam zbudowa- ochrony przyrody. Zwolennicy cisej ochrony przyrody twierdzili, ne przez Ministerstwo Komunikacji obserwatorjum meteorologicz- ne. Natomiast adnych innych budynków na e budowa narusza zasady tej ochrony i przekrela zamiar szczyto- szczycie Kasprowe-o me przewiduje si. Charakter budowli wego osignicia w tej dziedzinie, pod postaci utworzenia Parku architektonicznych w prze- ciwiestwie do budynków zagranicznych Narodowego w Tatrach. Natomiast zwolennicy budowy kolei lino- tego rodzaju, dostosowa- ny zosta w materjale i formach do budowli wej e w Tatrach stali na stanowisku, zrealizowanie budowy w ni- wznoszonych w tech- e nice kamiennej w Tatrach przy formach prostych bez uycia tyn- czem nie grozi tatrzaskiej przyrodzie, e jej nie niszczy i nie ków i ozdób. przesdza w sensie negatywnym sprawy Parku Narodowego w Ta- Budowa prowadzona trach. jest pod kontrol specjalnie wyznaczonych przez Ministerstwo Komunikacji Na przebiegu tej polemiki zaciyo w sposób bardzo istotny inspektorów z poród najwybit- niejszych specjalistów tego resortu. niejasne niesprecyzowane pojcie ochrony przyrody, którego do i dzi dnia niema. Dla jednego bowiem rozmiar pojcia ochrony przyrody jest równoznaczny ze cisym rezerwatem, dla drugiego natomiast przyroda jest dostatecznie chronion, gdy jej nie grozi normalna eksploatacja gospodarcza. Ustawa, która mogaby sko- dyfikowa rozmiar ochrony przyrody, nie moga w danym wy- padku wyjani sprawy. Z jednej strony bowiem ustawa polska 2 io. III. 1934 r. o ochronie przyrody ma charakter wybitnie pro- hibicyjny. Nie ujmuje sprawy ogólnie, a jedynie postanawia, e 33