Strona 1 LESZEK WRONA Nowe szaty cesarza – bliżej nieokreślony eksperyment, który kosmici od tysiącleci dokonują na naszym uwagi o manipulacji umysłem ludzkim gatunku (Wrona 2001). Granica między otwartością intelektualną na Społeczno–kulturowy kontekst manipulacji doświadczenia i poglądy a wizjonerską umysłem skłonnością do tworzenia osobliwych urojeń jest tu rozmyta i dlatego niezwykle trudna do identyfikacji. Celem opracowania jest zwrócenie uwagi Między nauką a absurdem istnieje szara psychologów i pedagogów na źródła strefa mieszcząca poglądy i koncepcje i konsekwencje faktu występowania u ludzi odwołujące się częściowo do wiedzy postawy magicznej. Postawa ta manifestuje się naukowej, częściowo do magii i wiedzy w sferze poznawczej bezkrytycznym tajemnej (okultyzmu) i co charakterystyczne, przekonaniem o realnym występowaniu w różnym stopniu nacechowane odpowiednio zjawisk niemożliwych do wyjaśnienia na spreparowanymi tezami teologicznymi, gruncie oficjalnej nauki bądź religii inspirowanymi głównie religiami Dalekiego a wywoływanych przez praktyki magiczne lub Wschodu. Bliższe wiedzy naukowej są tajemne moce obecne na Ziemi lub koncepcje zjawisk paranormalnych w kosmosie. W sferze działania ujawnia się rozpatrywane przez parapsychologię. Analizie ona skłonnością do poważnego traktowania podlegają tu takie rzekomo istniejące przekazów zawartych w tych fenomenach jako zjawiska, jak spostrzeganie pozazmysłowe, praktycznych wskazówek, a w szczególnych telepatia, telekineza, jasnowidzenie, przypadkach branie udziału w praktykach prekognicja, lewitacja, materializacja i inne magicznych. Sfera emocjonalna znajduje się fenomeny, które przynajmniej teoretycznie pod wpływem uogólnionego lęku wobec cechuje powtarzalność umożliwiająca badania szerokiej klasy aktualnych czy też empiryczne (Boruń, Manczarski 1977; antycypowanych zagrożeń (por. Doktór 1981). Eysenck, Surgent 1994; Preus, Czupryńska, Postmodernistyczna różnorodność Perz 1993). stanowisk badaczy uprawiających naukę Ambicje naukowe parapsychologów utrudnia odróżnienie postawy magicznej od zaowocowały powołaniem do istnienia intelektualnej otwartości na przyjęcie do psychotroniki jako dyscypliny zajmującej się wiadomości istnienia fenomenów nie interakcjami między ludźmi oraz między mieszczących się w ramach współczesnej ludźmi a otaczającym światem za wiedzy o świecie i gotowości do tworzenia pośrednictwem energii fizycznej. Hipoteza nowych wyjaśnień. Trudno zlekceważyć oddziaływania energetycznego wyjaśniać ma wyniki sondaży Greeleya z 1975 roku, które między innymi takie zjawiska, jak telepatia ujawniły nadspodziewanie duży odsetek i telekineza. Nieco bliższa magii jest wypowiedzi zawierających opisy własnych astrologia, choć jej przedstawiciele traktują doświadczeń paranormalnych: kontakt z kimś samych siebie jako uczonych. Posługują się na odległość – 58%, widzenie zdarzeń przy formułowaniu horoskopów z bardzo odległych miejsc – 24%, odczucie współczesnymi technikami analizy danych przebywania z kimś kto zmarł – 28% (Wulff z zastosowaniem statystyki i komputerów. 1999, s. 523). Nie można również pochopnie Jeszcze bliżej magii ulokowany jest okultyzm, odrzucać tezy niektórych fizyków czyli wiara w tajemne siły tkwiące w nas i kosmologów o istnieniu układów samych i wszechświecie w postaci duchów lub planetarnych zamieszkałych przez istoty żywe, dokładniej nieokreślonych energii (Nowalska a być może inteligentne. Uczeni ci pogląd ten 1997; Palagin 1997). wywodzą z dotychczasowej wiedzy o świecie Okultyzm okraszony wybranymi, i dokonują statystycznych obliczeń odpowiednio przeformułowanymi ideami wykazujących niezwykle małe dalekowschodnich religii owocuje prawdopodobieństwo nieobecności we propagowaniem wiary w reinkarnację, w wszechświecie innych cywilizacji poza naszą czym „ogromne zasługi” należy przypisać ziemską. Stąd tylko krok do uznania za realne psychiatrze Raymondowi Moodyemu (Moody pojawienia się latających spodków, spotkań 1991). Nonsensowna, ale za to bardzo z kosmitami, „porwań przez obcych”, a przy atrakcyjna jest wiara we wróżby, proroctwa, pewnej dozie wyobraźni do uwierzenia w jakiś kontakt ze zmarłymi poprzez seanse Strona 2 Leszek Wrona – Nowe szaty cesarza – uwagi o manipulacji umysłem spirytystyczne. O atrakcyjności stanowi tu mistycznych istot wspomagających ludzi możliwość zastosowania proroczych przesłań, w uprawie ziemi. W ciągu ostatnich 40 lat wskazań praktycznych do kierowania ideologia New Age stała się modnym własnym życiem. światopoglądem ludzi wykształconych: Największym nonsensem są uczonych, pisarzy, artystów. Jego zawartość to pseudonaukowe idee skierowane do ludzi mieszanka idei naukowych, ekologicznych, wykształconych. Przypuszczalnie do nich okultystycznych, magicznych, astrologicznych kieruje swą pracę Lawrence de Shan, tytułując i religii Dalekiego Wschodu. Idee te ją obiecująco Świat jasnowidzących (1997). koncentrują się wokół zapowiedzi wielkiego Walory poznawcze i literackie książki są przełomu otwierającego nową epokę problematyczne. Za to autor imponuje historyczną poprzez wejście Ziemi w znak erudycją i preparowaniem wiedzy naukowej. Wodnika. Towarzyszy temu zmiana koncepcji Jego osobliwa argumentacja za istnieniem tzw. Ziemi i wszechświata. Zdaniem jednego duchów opiekuńczych poprzedzona jest z apostołów nowej ideologii – fizyka F. Capry wprowadzeniem pojęcia „jednostek (1987) funkcjonalnych” zachowujących się niezgodnie ze znanymi prawami fizyki, lecz ziemia jest zatem systemem żywym, funkcjonuje wywołujących obserwowalne realne skutki. nie jak organizm lecz naprawdę chyba jest W dalszym ciągu rozważań autor stosuje organizmem – Gają, żywą istotą planetarną metafory trafiające do ludzi niedouczonych za (s. 390) [...] rozum jednego człowieka stanowi zakresu fizyki. Jedna z nich odnosi się do w warstwowym ładzie przyrody części szerszego możliwości poruszania się jednostek rozumu systemów społecznych i ekologicznych; funkcjonalnych z prędkością większą od ten z kolei wchodzi w skład planetarnego systemu mentalnego, czyli rozumu Gai, który stanowić światła. „Jeśli skieruję teleskop na konstelację musi część jakiegoś rozumu kosmicznego, Aldebarana a następnie zogniskuje go na wszechświatowego. Zgodnie z tym, Bóg nie jest konstelacji Altair, wówczas coś bardzo oczywiście ani rodzaju męskiego, ani żeńskiego, «realnego» – ogniskowa teleskopu przesunęła nie występuje pod żadną postacią, jest po prostu się prędzej od światła” (Le Shan 1997, s. 197). samoorganizującą się dynamiką całego Zwraca tu uwagę oczywista ignorancja wszechświata (s. 400). Autora, który pomylił zapewne ogniskową z ogniskiem soczewki (ogniskowa u wylotu Jak widać, Capra propaguje tu holistyczny tuby teleskopu porusza się z prędkością tuby), i panteistyczny paradygmat rozumienia świata bo właśnie to ognisko rzekomo ma się i uprawiania nauki. Ten paradygmat zyskał poruszać szybciej od światła. Gorzej, że ogromną popularność wśród wyznawców New w wywodzie zawarte jest ukryte założenie Age, a co gorsza – proponują oni odpowiednie o ontycznej realności parametrów soczewki. przygotowanie ludzi do nowej ery poprzez Parametry te są przecież niczym innym jak kształtowanie nowej świadomości pozwalającej pojęciami matematycznymi. na powrót do „jedni” człowieka i natury. Postawy magiczne ludzi czerpią Zapowiedź, że nowa świadomość opanuje cały tworzywo z idei umiejscowionych we świat, brzmi bardzo groźnie. Taka wspomnianej szarej strefie i nie byłyby panteistyczno–magiczna religia stwarza ryzyko niczym szczególnie wartym zainteresowania, powstania nowego totalitaryzmu, być może gdyby nie fakt, że owa strefa ogarnięta została gorszego w skutkach niż dotychczasowe. w latach sześćdziesiątych dwudziestego wieku Zapowiedzi narastającego zagrożenia są przez toksyczną ideologię zwaną New Age. realne i widoczne na co dzień. Wystarczy Ruch New Age narodził się w Kalifornii jako przejrzeć zawartość półek księgarskich negacja mieszczańskiej cywilizacji sygnowanych etykietami: psychologia, konsumpcyjnej (Lacroix 1999; Dobroczyński medycyna, fizyka. Obok poważnych 2000). Jednym z ojców duchowych ruchu był opracowań naukowych doszukamy się tam profesor psychologii Timothy Leary, licznych pozycji nawiązujących do magii propagujący wśród studentów zażywanie i okultyzmu, albo wręcz traktujących o tych narkotyków w celu osiągania stanów zjawiskach. Niektóre ze wspomnianych pozycji mistycznych. Prawie w tym samym czasie napisane są w formie poradników pewna Szkotka, żona byłego właściciela autopsychoterapii (zob. Palgin 1997). Prywatne hotelu Ellen Caddy usłyszała w trakcie firmy zajmujące się rzekomo psychoterapią medytacji głos nakazujący jej założenie na dokonują na swych klientach pożałowania jałowej ziemi Findhornu ogrodu warzywnego godnych zabiegów mających prowadzić do i obiecujący pomoc w uprawie od Dewów – tzw. poszerzania świadomości. Psychologia -2- Strona 3 Leszek Wrona – Nowe szaty cesarza – uwagi o manipulacji umysłem humanistyczna jako alternatywa oczekujących pomocy psychologicznej. Jednak redukcjonistycznej psychologii naukowej łatwo sobie wyobrazić sytuację, gdy ze względu zrodziła psychologię transpersonalną mającą na kryzysy ekonomiczne, zagrożenia rzekomo za cel naukowe badania nad ekologiczne czy polityczne, duże wyższymi stanami świadomości a naprawdę sformalizowane grupy społeczne będą nad skutecznością treningów zmieniających oczekiwać chwili, kiedy pod wodzą jakiegoś osobowość człowieka, wywołujących charyzmatycznego przewodnika duchownego złudzenia jej ekspansji na otaczający świat oraz zrealizują zapowiadamy przełom, wyzwalających przeżycia mistyczne. wprowadzając nowy ład społeczny. Psychologowie transpersonalni nie gardzą Tego typu zdarzenia miały już miejsce żadną techniką treningu, włączając weń w niezbyt odległej przeszłości. Skutki tych wizualizację, medytację transcendentalną, przełomów trwają do dziś w państwach a także zażywanie środków psychotropowych rządzonych autorytarnie, w których oficjalna i narkotyków. Znane są skandalizujące badania doktryna społeczna jest zdecydowanie czeskiego psychiatry Stanisława Grofa nad irracjonalna i odwołuje się do postaw transpersonalnymi światami psychicznymi. magicznych uzasadnianych pseudonauką czy Jednostki, które przeżyły doświadczenia spreparowaną religią. Na mniejszą skalę transpersonalne potrafią same z siebie tworzyć obserwujemy funkcjonowanie różnego rodzaju mity, rozumieć uniwersalne symbole (kabała, sekt, których ideologia (religia) obiecuje tarot) i budzą w sobie niedostrzegane wcześniej zbawienie w postaci przełomu, wyzwolenia, energetyczne obszary własnej psychiki uwolnienia od trosk. Człowiek oczekujący (Dobroczyński 2000). Oczywiście swoje jakiejś formy zbawienia jest mało odporny na pseudobadania Grof prowadził wykorzystując manipulację własnym umysłem i to tym mniej, między innymi także środki psychodeliczne, im bardziej ogólna i wszechogarniająca jest jak LSD. Wydawałoby się, że sam fakt ideologia uzasadniająca taką manipulację. osobliwych technik badawczych dyskwalifikuje Grofa jako uczonego i podważa wiarygodność wyników jego badań. Stało się Wewnętrzne źródła i konsekwencje jednak inaczej. Psychologia transpersonalna manipulacji umysłem stanowi nadal atrakcyjną alternatywę, szczególnie dla psychologów praktyków. Potoczna obserwacja, badania nad Wydaje się, że pewien wpływ wywierają tu emocjami i osobowością człowieka sugerują aspekty komercyjne. Klient zgłaszający się do niebagatelny wpływ na powstawanie psychoterapeuty oczekuje tego samego co od i kształtowanie się postaw magicznych wróżki bądź uzdrowiciela – elementu magii. wewnętrznych czynników tkwiących Skoro zatem istnieje popyt na tego rodzaju w psychice człowieka. Wydaje się, że można usługi, to można spodziewać się również ich przyjąć tu następujące założenie robocze. podaży. Obecność w kulturze idei magicznych jest Można postawić pytanie, czy wspieranie projekcją ludzkich oczekiwań poznania istoty ludzkich postaw magicznych może prowadzić wszechświata i własnej osoby, z kolei do nieoczekiwanych i negatywnych obecność ta działając zwrotnie wspiera konsekwencji społeczno–politycznych? Jestem i kształtuje postawy magiczne jednostek. przekonany, że takie zagrożenie rzeczywiście Założenie to postuluje dość prostą interakcją istnieje. New Age, mimo że głosi poglądy nie opisywanych zjawisk i wydaje się być nowe, wprost idealnie może funkcjonować jako ogólniejsze od stanowiska skuteczna technika manipulacji ludzkim psychoanalitycznego, a także umysłem i emocjami, wywołując oczekiwanie behawiorystycznego przyjmujących na przełom historyczny. Wystarczy tylko odpowiednio istnienie wewnętrznych konkretnie wskazać sposoby przyspieszania i zewnętrznych źródeł postaw magicznych. owego przełomu, a mamy nową ideologię Interakcja ta zachodziła w każdej epoce rewolucyjną. Oczywiście od ideologii do czynu historycznej niezależnie od poziomu rozwoju jest dość daleka droga. Jak na razie ideologia ta kultury i cywilizacji (Eliade 1992: Jahoda ulokowana jest w chorych umysłach niektórych 1971). Rozwój kulturowy częściowo zmienia przedstawicieli elit intelektualnych oraz treść postaw magicznych. Ludzi z odległych niewydarzonych psychoterapeutów czasów prześladowały wizje czarownic, obiecujących zestresowanym pacjentom wilkołaków czy upiorów, za to nie poprawę ich stanu, zdobywających przy okazji przychodziły im do głowy wyobrażenia korzyści materialne i rozgłos wśród ludzi kosmitów, porwań przez obcych, -3- Strona 4 Leszek Wrona – Nowe szaty cesarza – uwagi o manipulacji umysłem oddziaływania bioenergią. Natomiast nie inteligencji. Badaniom prowadzonym możemy wiele powiedzieć na temat ponownie na 36 wylosowanych studentach frekwencji postaw magicznych (20 kobiet i 16 mężczyzn) przyświecały dwa w dawniejszych epokach historycznych (np. główne cele: średniowiecze, starożytność). Możemy jednak 1. Ocena relacji między postawą przypuszczać, że przynajmniej indywidualne magiczną a paranaukową. uwarunkowania postaw magicznych są 2. Ocena związku między natężeniem podobne, niezależne od epoki historycznej. postawy magicznej a takimi Próby rozpoznania indywidualnych zmiennymi, jak: uwarunkowań postaw magicznych autor - pięć czynników osobowości dokonywał od trzech lat nie uzyskując badanych inwentarzami NEO–FFI jednoznacznych rezultatów. Wyniki sondaży Costy I McCrae (Zawadzki1997), prowadzonych przy pomocy kwestionariuszy - zakresem lęku mierzonym postaw magicznych wykazywały jedynie brak kwestionariuszem własnej jakiegokolwiek związku postawy magicznej konstrukcji (zob. załącznik 2), z inteligencją oraz odsetek osób - preferencjami poznawczymi ujawniających postawę magiczną w granicach diagnozowanymi skalą typów 95–99%. Przystąpienie do bardziej umysłu C. Nosala (1992). zaawansowanych badań umożliwiło ostatnio opracowanie inwentarza postawy magicznej Analiza wyników ujawniła dość wysoką złożonego z 12 pozycji (zob. załącznik 1). korelację między postawą magiczną Inwentarz składa się z części badającej a paranaukową. Współczynnik korelacji właściwą postawę magiczną i postawę osiągnął wartość 0,727. Powtórne paranaukową. Pierwsza część sonduje wiarę opracowanie rzetelności na podstawie w horoskopy, prorocze sny, kontakt wyników połówek testu podniosło z duchami, reinkarnacją, wróżby, miejsca współczynnik α Cronbacha do wysokości nawiedzane przez duchy; druga odnosi się do α=0,84. W świetle tych wyników podział poglądów tzw. naukowopodobnych: testu na dwie części okazał się jasnowidzenia, wizyt obcych cywilizacji, nieuzasadniony. Postawa magiczna jest uzdrawiającej mocy dotyku, telepatii, telekinezy. niepodzielna. Osoby wierzące w istnienie Rozkład wyników badań zjawisk opisywanych przez parapsychologię przeprowadzonych na 103 osobach: 50 równie mocno deklarują postawę magiczną. studentach Akademii Pedagogicznej im. Nie ma zatem podstaw do odróżniania postawy paranaukowej dopuszczającej KEN oraz 53 studentach UJ jest zbliżony do istnienie zjawisk niewyjaśnianych od postawy normalnego o średniej x=27,3 magicznej prowadzącej do wiary w magię i wariancji s2=29,545. i okultyzm. Związki między zmiennymi Rzetelność inwentarza oszacowana osobowościowymi a postawą magiczną ujętą współczynnikiem α Cronbacha wynosi jako całościowy wynik testu (tab. 1) α=0,831. Tak wysoka rzetelność jest rzadko umożliwiają próbę opisu sylwetki psychicznej osiągana przez inwentarze i znacznie częściej człowieka ujawniającego tę postawę. jest atrybutem dobrze opracowanych testów Tabela 1 – Postawa magiczna a zmienne osobowościowe Otwartość na Zakres Neurotyczność Ekstrawersja Ugodowość Sumienność doświadczenia lęku Współczynnik –0,174 0,355 0,184 –0,336 0,185 0,293 r –Pearsona Poziom ni 0,05 ni 0,05 ni 0,05 ufności Średnia 19,91 28,49 28,77 29,89 28,91 56,53 arytmetyczna Odchylenie 7,22 7,24 5,59 5,69 6,06 13,62 standardowe -4- Strona 5 Jest to osoba ekstrawertywna, nieustępliwa zmiennych niezależnych (tab. 2), to o rozszerzonym zakresie lęku. Jeżeli współczynnik determinacji wielokrotnej osiąga uwzględnimy interkorelacje istotnych wartość R2 = 0,306, a po skorygowaniu 0,241. Tabela 2 – Interkorelacje istotnych zmiennych osobowościowych Ekstrawersja Ugodowość Zakres lęku Ekstrawersja – 0,361 0,509 Ugodowość – –0,248 Zakres lęku – poczucie wtajemniczenia – poczucie misji. Osoby doświadczające poczucia Wynika stąd, że zmienne osobowościowe wtajemniczenia głoszą nietypowe poglądy tłumaczą nieco ponad 24% zmienności i przejawiają nieszkodliwe dziwactwa natężenia postawy magicznej. Natomiast w myśleniu i zachowaniu. Im bardziej wspomniana uprzednio otwartość na jednostka przeżywa poczucie misji, tym doświadczenia nie koreluje istotnie z postawą wyraźniej ujawnia objawy patologiczne, magiczną, Również nie udało się stwierdzić składowe syndromu: relatywne ogłupienie związków między postawą magiczną wobec wszystkiego co jest skojarzone a preferencjami poznawczymi podobnie jak z sacrum, brak krytycyzmu, negacja oficjalnej z inteligencją w badaniach wstępnych. nauki i instytucjonalnych religii, negacja reguł Na podstawie uzyskanych wyników racjonalnego myślenia (logiki i metodologii), można dokonać próby zbudowania ramowego myślenie transdukcyjne (wiązanie modelu funkcjonowania człowieka przypadkowych zdarzeń w związku ujawniającego postawę magiczną, jako przyczynowym), myślenie życzeniowe, dokonywania swoistej automanipulacji uprawianie praktyk magicznych. W postaci zmierzającej do redukcji lęku (por. Doktór skrajnej, zaobserwowanej przez autora 1987). Lęk prowokuje jednostkę do u 7 osób, występuje służalcza uległość wobec poszukiwania kontaktów z ludźmi, czemu animatorów magicznej ideologii, tendencja do sprzyja ekstrawersja. Jednostka czyni to bez dominacji (pouczanie, strofowanie, postawa większego trudu, gdyż ekstrawersja jest apostolska) połączona z tłumionym lękiem wyraźnie pozytywnie skorelowana z lękiem i wrogością wobec ludzi. W konsekwencji (r=0,509). Zamiast jednak ulegać wpływowi występują zmiany w hierarchii wartości, utrata innych osób wykazuje tendencje do dominacji zainteresowania rodziną i pracą zawodową, i uporu, mimo że ekstrawersja jest pozytywnie negacja powszechnie uznawanych wartości skorelowana z ugodowością (r=0,361). społeczno–moralnych (przyjaźni, wierności, Dzieje się tak dlatego, że rozszerzony uczciwości, przekonanie o szczególnej zakres lęku jest jednym ze źródeł usztywnienia charyzmie danej przez siły nadprzyrodzone, zachowania manifestującego się obsesyjna tendencja do głoszenia własnych nieustępliwością (r=–0,248). Dominacja nad poglądów i ostateczne objawy dysocjacji, ludźmi rozładowuje lęk podnosząc samoocenę urojenia a nawet omamy. Syndrom i stwarza okazję do publicznego ujawniania paranormalny jawi się objawowo jako głęboka własnej postawy paranormalnej, a nawet nerwica z zaawansowanymi zmianami narzucania innym własnego stanowiska, a to osobowości i zaburzeniami w zachowaniu prowadzi w rezultacie do dalszych zmian społecznym. Z uwagi na skrajną światopoglądu poprzez utrwalenie i rozbudowę nieustępliwość, podejmowanie dyskusji postawy magicznej. Skrajną konsekwencją z osobą dotkniętą syndromem nie ma sensu. funkcjonowania opisanego mechanizmu jest Każda wypowiedziana wątpliwość wobec powstanie zaburzenia emocjonalnego słuszności danego stanowiska staje się nazwanego przez autora „syndromem argumentem za jego utrzymaniem. Typowa paranormalnym”. Centralną składową argumentacja to np.: „jesteś niewyuczalny”, syndromu, ogniskującą wokół siebie treści „masz sztywne i konserwatywne poglądy”, postawy magicznej, jest wyróżniona idea, „twoja niewiara wynika z twoich problemów osoba, miejsce lub symbol pełniący rolę osobistych”. sacrum (Eliade 1992). Emocje żywione wobec Każdy kto miał okazję rozmawiać owego sacrum można ulokować na kontinuum: Strona 6 Leszek Wrona – Nowe szaty cesarza – uwagi o manipulacji umysłem z osobą reprezentującą sektę mógł zetknąć się ludzie nauki i przedstawiciele z podobnymi objawami, jeżeli wdał się z nią współczesnej kultury, co potęguje w niepotrzebną dyskusję. Zresztą osoby szansę jej popularyzacji. dotknięte syndromem wykazują gotowość 3. Ideologia New Age jest projekcją wstąpienia do którejś z sekt albo założenia oczekiwań współczesnego człowieka, własnej, gdy tylko „konkurencja” na to a jako koncepcja nieweryfikowalna zezwoli. i niefalsyfikowalna okupuje tzw. szarą Szczególnie dramatycznie syndrom ten strefę ludzkiego poznania, zawierającą wpływa na ludzi podatnych na nerwicę albo irracjonalne poglądy, przesądy, magię cierpiących na zaburzenia nerwicowe. i okultyzm. Prowadzi on do destrukcji osobowości, 4. Animatorzy nowej koncepcji świata wywołując iluzję posiadania sposobów próbują wprowadzić w życie jej radzenia sobie ze stresem, szans postulaty ideologiczne, co samorealizacji, kierowania własnym w sprzyjających warunkach rozwojem, rozszerzaniem świadomości. Nie społecznych może stać się początkiem bez znaczenia jest fakt, że przedstawione nowego totalitaryzmu. objawy zostały zaobserwowane u osób, które 5. Powstawaniu i kształtowaniu się postaw przeżyły ciężki stres, z którym nie mogły magicznych sprzyja szerokiej zakres i dotąd nie mogą sobie poradzić. W trzech lęku, co w interakcji z nieustępliwością przypadkach był to rozpad rodziny (rozwód), i ekstrawersją uruchamia w dwóch – śmierć bliskiej osoby, w dwóch samonapędzający się mechanizm pozostałych ciężka nieuleczalna choroba patologiczny. W skrajnych przypadkach współmałżonka. Jak widać, pogrążenie się mechanizm ten doprowadza do w syndromie paranormalnym może być zaburzenia zwanego syndromem formą ucieczki przed poważnymi paranormalnym. trudnościami życiowymi. Opisany syndrom stanowi wyzwanie dla Na koniec warto zauważyć, że owe psychiatrów i psychoterapeutów w takim osobliwe „nowe szaty cesarza”, mimo że samym stopniu, jak każde inne zaburzenie istnieją jedynie w ludzkiej wyobraźni, są dla psychiczne. Problem powstaje dopiero wtedy, niektórych osób tak fascynujące, że gdy człowiek dotknięty syndromem jest uniemożliwiają okrzyk „Król jest nagi”. uczonym, psychoterapeutą, liderem lub animatorem grup społecznych. Wtedy pojawia się zagrożenie rozszerzenia się Bibliografia zaburzenia na ludzi przebywających z nim w bliskich relacjach lub traktujących go jako 1. Boruń K., Manczarski S. (1977), autorytet moralny. Jeśli dodać, te Tajemnice parapsychologii, Warszawa w badaniach przeprowadzonych na 103 2. Capra F. (1987), Punkt zwrotny, osobach jedynie jeden z respondentów Warszawa wykazał brak postawy magicznej (poniżej 1% 3. Dobroczyński B. (2000), New Age, badanej próby), a w grupie 36–osobowej Kraków wszyscy ujawnili w różnym stopniu, to liczby 4. Doktór T. (1980), Postawy magiczne te ukazują realność przedstawionego a niektóre kryteria zdrowia zagrożenia. psychicznego, „Zdrowie Psychiczne” nr 1 Przedstawione rozważania i próbki 5. Eliade M. (1992), Okultyzm, czary, badawcze nie pretendują do ogarnięcia całości mody kulturalne, Kraków sygnalizowanej problematyki. Jednak można 6. Eysenck J., Surgent C. (1994), pokusić się już teraz o kilka konkluzji jako Wyjaśnianie niewyjaśnionego. zagadnień do przemyślenia i dalszych badań: Tajemnice zjawisk paranormalnych, Warszawa 7. Jahoda G. (1971), Psychologia 1. Postawy magiczne ludzi są wspierane przesądu, Warszawa przez toksyczną ideologię New Age, 8. Lacroix M. (1999), Ideologia New Age, powstałą na skutek negacji Katowice konsumpcyjnej kultury i cywilizacji. 9. Le Shan L. (1997), Świat 2. Nową ideologię popierają niektórzy jasnowidzących, Kraków -6- Strona 7 Leszek Wrona – Nowe szaty cesarza – uwagi o manipulacji umysłem 10. Moody R. (1991), Życie przed życiem, Bydgoszcz 11. Nosal C. (1992), Diagnoza typów umysłu, Warszawa 12. Nowalska M. (1997), Prawda odkrywana na nowo, Radom 13. Palagin P. (1997), Mity psychologów i terapeutów, Białystok 14. Preus R., Czupryńska A., Perz P. (1993), Słownik parapsychologiczny, Warszawa 15. Wrona L. (2001), Archiwum X, Pismo Akademii Pedagogicznej w Krakowie „Konspekt” nr 9 16. Zawadzki B., Strelau J., Szczepaniak P., Śliwińska M. (1997), Inwentarz osobowości NEO–FFI Costy i McCrae, Warszawa -7-