Ant Skałandis Vtoraja popytka DRUGA PRÓBA Tak się złożyło, że późno poznałem twórczość Strugackich. Byłem już w dziesiątej klasie, gdy wpadła mi po raz pierwszy w ręce książka tych autorów — Południe. XXII wiek i Koniec akcji „Arka” w jednym tomie. A może wcale nie tak późno, może właśnie w najbardziej odpowiednim momencie? Koniec akcji „Arka” był nie do końca zrozumiałą, ale wspaniałą, wstrząsająco piękną, poetycką bajką, w której zakochałem się od razu i na całe życie. Kilka lat później, nie mogąc się z nią rozstać, postanowiłem nauczyć się jej na pamięć, żeby móc się nią cieszyć podczas dwumiesięcznego pobytu w brygadzie budowlanej. Czasu i sił wystarczyło mi na pierwsze trzy rozdziały, ale sądzę, że i dziś, jak to się mówi, skacowany i niewyspany mogę wyrecytować początek tej książki — co najmniej dwie strony. A Południe stało się dla mnie skończonym obrazem tego świata, który chciałbym budować i w którym chciałbym żyć. Ja, podobnie jak wielu w tamtych czasach, wierzyłem w komunizm (było to w 1976 roku), i wspaniałe jest to, że mogłem wierzyć w komunizm według Strugackich. Szczerze mówiąc, wierzę w tamten komunizm do dziś, mimo pierestrojek i puczów, i — zdradzę wam w sekrecie — nie widzę żadnej różnicy między komunizmem Strugackich a „komunizmami” Asimova, Clarke’a czy Simaka. Po prostu oni nie używali tego fatalnego słowa — oto cała różnica. Potem był siódmy tom „Biblioteki radzieckiej fantastyki” — Trudno być bogiem — oszałamiający przykład fantastyki heroicznej i satyry, filozofii i subtelnej liryki; oraz Poniedziałek — absolutnie nowy dla mnie gatunek, otwierający zarówno okienko do przeszłości — do nostalgicznie idealizowanych przeze mnie lat sześćdziesiątych — jak i okienko w przyszłość — moją osobistą przyszłość, bardzo szczęśliwy okres pracy w dwóch radzieckich Instytutach Naukowo — Badawczych, a na dodatek abstrakcyjną przyszłość abstrakcyjnego człowieka, dla którego poniedziałek zaczyna się w sobotę. A potem zaczęło się. Zaczęło się polowanie na wszystkie książki Strugackich, i żarłoczne czytanie ich wciąż na nowo, i przepisywanie na maszynie, i robienie fotokopii, i kserowanie, i kupowanie książek na giełdzie na moście Kuźnieckim za szalone sumy… W naszym instytucie istniał nieoficjalny klub miłośników Strugackich, zrzeszających pracowników, którzy — tak jak ja — zwariowali na ich punkcie. Owszem, byliśmy mało oryginalni, ale nic nie wiedzieliśmy o tym, że zawiązują się pierwsze fankluby i że wkrótce odbędą się pierwsze konwenty. Po prostu czytaliśmy Strugackich. Wyróżnię jeszcze trzy powieści, które wpłynęły w moje życie: Piknik, który wywrócił do góry nogami cały mój bikiniarski, dialektycznie paradoksalny, niemal manichejski światopogląd, który spowodował, że uwierzyłem w szczęście dla wszystkich i za darmo; Miliard, wstrząsający poprzez swą literacką moc, globalizm filozoficznej idei i — wtedy jeszcze nie uświadamianą, ale podświadomie wyczuwaną — aktualność; Żuk, który naprawdę mnie przestraszył, wpędził w smutek i metafizyczny strach przed siłami zła i okrutnymi regułami prawdziwego życia. A potem wreszcie stało się. Powieść Brzydkie łabędzie* po raz pierwszy przeczytałem w 1980 roku. Wydaje mi się, że do tego czasu poznałem już wszystkie utwory Strugackich. A Łabędzie były najbardziej zakazaną, najtrudniej osiągalną, najbardziej skandalizującą ich książką. Otaczała ją gęsta aura plotek i niestworzonych opowieści. Mówiło się, że opublikowano ją w „Zwiezdie Wostoka”, a honorarium przekazano na rzecz Taszkientu, który ucierpiał od trzęsienia ziemi, mówiło się, że wycofano nakład tego pisma, opowiadano o nie uzgodnionym z autorami wywiezieniu rękopisu za granicę i niezliczonych wydaniach w „Posiewach” i „Chekhov Publishers”, o tym, że Arkadija Natanowicza wezwano na Łubiankę (a może Borysa Natanowicza na Kreml) i zapytano: „No i co tam z waszymi ptaszkami?” Na czarnym rynku zagraniczne, rosyjskie wydanie Brzydkich łabędzi kosztowało 250(!) rubli*. Przetłumaczcie to sobie na współczesne ceny — jaka książka może kosztować dwa i pół miliona rubli? Zatem, gdy usiadłem na skwerku na Miusskiej w przerwie między wykładami i otworzyłem w końcu zdobyte Łabędzie, oczekiwałem od nich czegoś niezwykłego. I miałem rację — książka spełniła moje oczekiwania. Do dziś uważam ją za najlepszą rzecz Strugackich. A wtedy… Rzecz jasna na żaden wykład już nie poszedłem, po prostu dlatego, że nie byłem w stanie oderwać się od książki, nie doczytawszy jej do ostatniej strony. A strony były duże. Niemal z bibułki papierosowej. Piąty egzemplarz maszynopisu, wcześniej czytany z dziesięć razy. Możecie sobie wyobrazić, ile tam było literówek, błędów i opuszczonych fragmentów. Potem, już w 1982 roku, pożyczono mi na tydzień jakieś czwarte ksero z paryskiego — jak mnie zapewniono — wydania. Wiele miejsc było niemal nieczytelnych, ale było to wydanie, które przeszło przez ręce profesjonalnego redaktora i korektora. Zacząłem więc na jego wzór poprawiać swój stary egzemplarz. Była to trudna, długotrwała i przyjemna praca. Odtwarzałem ulubioną książkę jak konserwator zabytków. Odkrywałem dla siebie nowe, wcześniej nie przeczytane słowa, zwroty, a czasem całe nowe akapity i nawet stronice. W kilku miejscach nieczytelne fragmenty ksera pokrywały się tragicznie z lukami w maszynopisie i wtedy sam coś wymyślałem, dobudowywałem, dopisywałem. Pod koniec tej pracy zaczęło mi się wydawać, że sam napisałem tę książkę — taka mnie ogarnęła mania wielkości. Oczywiście ilekroć czytałem tę książkę, zawsze wydawała mi się za krótka: chciałem wiedzieć, co będzie dalej, dalej, dalej… Kto mógłby to napisać? Ja sam, czy jak? Śmieszne… Czy mogłem wtedy pomyśleć, że trzynaście lat później naprawdę będę pisał ciąg dalszy Brzydkich łabędzi — nie będę konfabulować dla siebie, a pracować poważnie, w celu książkowego wydania, w tym kraju i do tego na zamówienie? Dom wariatów! I wiecie co, łatwo mi się nad tym pracowało. Przecież cała moja (nie tylko moja — całego pokolenia!) twórczość wyrosła na książkach Strugackich, i od pierwszych kroków na niwie literackiej usilnie, konsekwentnie i z dużym trudem (och, z dużym!) musiałem dławić w sobie naturalną chęć naśladowania Strugackich. Boże! Jakże przyjemnie było tym razem popuścić sobie cugli! Oto dlaczego nie mogłem nie napisać tej noweli. Oto dlaczego ją napisałem. I jaka szkoda, że nie ma już Arkadija Natanowicza. I jak dobrze, że wciąż jest z nami Borys Natanowicz. Anton Mołczanow (Ant Skałandis) 1 Wzdłuż popękanego, zaprószonego kamiennym pyłem krawężnika wyraźnie widać było łańcuszek małych śladów na rozmiękłym asfalcie — okrągłe dziurki po obcasach szpilek dokładnie co pół metra i praktycznie w jednej linii. Dziurki nie były głębokie. Zadziwiająco ładny chód — pomyślał Wiktor. Tak chodzą linoskoczkowie i modelki. Ślady jak podpis. I nagle zupełnie niechcący przypomniał sobie zupełnie niechcący cytat z klasyki humoru: „Pisze jak Lowa. A podpis Łowy jest…” Wiktor odpędził to skojarzenie i wyobraził sobie, jak po ulicy idzie ta lekka, wytworna, nieziemsko piękna dziewczyna. Biała, tak, obowiązkowo biała, bardzo krótka i lekka sukienka, mocne nogi, ręce szczupłe, nieważkie, jak skrzydła, wysoka dziewicza pierś, czarne loki poniżej ramion, ulatujące brwi i ogromne niebieskie oczy. Idzie z uśmiechem, zwycięsko patrząc przed siebie i ponad tą ulicą, ponad uschłymi drzewami i przekrzywionymi, wyblakłymi straganami, ponad głowami wszystkich mężczyzn, jak na komendę oglądających się za nią, i ich żon, brutalnie odwracających twarze swoich ślubnych ze słowami: „I ty też, stary capie, na dziewczyny będziesz się gapił!” Automatycznie, nie zdając sobie z tego sprawy, pomaszerował wzdłuż łańcuszka czarujących śladów i skręcił z Bulwaru Wolności w zaułek, gdzie już nie było ani na wpół uschłych lip, ani zakurzonych kiosków, a przez asfalt chodnika bezczelnie przebijał prawdziwy wielbłądzi oset. Panowała tu absolutna cisza. Milczące piętrowe domki i pusta, wypalona przez słońce droga, jak daleko sięgał wzrok. Dopiero na samym końcu, gdzie zaułek o szyderczej nazwie „ulica Chłodna” opadał ku nie istniejącemu już wybrzeżu, coś się poruszało, ale nie dało się stwierdzić: czy to ludzie, samochód czy koń, czy może p0 prostu kołysze się rozpalony miraż. Ludzi o tej porze w ogóle nie było. Trzecia po południu. Sjesta. Boże, pomyślał Wiktor, kto w tym mieście w ogóle słyszał to słowo — sjesta! — gdy tuż przed wojną odbywał tu służbę. Na lewiznie biegał z chłopakami kąpać się w rzece, przepływali bez mała pół kilometra i podglądali na drugim brzegu kąpiące się nago wiejskie dziewczyny, kradli ogórki z grządek, jabłka z sadów — a sadów było w mieście pełno; marzli w sierpniowe noce, jeśli przytrafiła się warta. Ich jednostka znajdowała się nieopodal Obozu Beduinów na wysokim brzegu rzeki. Beduini marzli jeszcze bardziej, owijali się niebieskimi burnusami i palili ogniska. Ludzie gadali, że tak naprawdę wcale nie są Beduinami. Przepraszam, jacy w naszej strefie środkowej mogą być Beduini? Powiadali, że to po prostu Cyganie, tyle że z muzułmańskiego odłamu. Inni twierdzili, że to deportowani Czeczeńcy. Istniały jeszcze inne przypuszczenia odnośnie do narodowości uciekinierów, ale całe miasto i tak nazywało ich Beduinami. A potem wybuchła wojna. Jednostkę, w której służył Wiktor, rzucili na front, i nigdy więcej nie trafił już do tego miasta, zresztą co tu można było robić? A teraz go przyniosło. — Dzień dobry, panie Baniew — wyrwał go ze wspomnień nieznajomy, uprzejmy głos. Wiktor oderwał wzrok od dziurek w asfalcie i zobaczył idącego z naprzeciwka Beduina, zarośniętego do oczu czarną brodą i ponuro patrzącego spod niebieskiego kaptura. — Dzień dobry — równie uprzejmie odpowiedział Wiktor, nie rozumiejąc, z jakiego powodu kłania mu się nieznajomy człowiek. Dawno minęły czasy, kiedy rozpoznawano go na ulicy jako modnego, często występującego w telewizji pisarza. Oj, niedobrze, przemknęło mu po głowie, oj, niedobrze. Było mu jakoś dziwnie gorąco i duszno, chociaż — wydawałoby się — powinien już przywyknąć do trzydziestu dwóch stopni w cieniu i nieruchomego powietrza. Właśnie tu, na Chłodnej, znajdowała się knajpka U Teddy’ego. Wiktor nie zamierzał wpadać tam tak wcześnie, ale teraz pojął, że nastał czas, by łyknąć przynajmniej szklaneczkę wytrawnego martini z lodem i sokiem z cytryny albo… A co ze ladami? E, przecież to szczeniactwo, nieprawdaż? No to najpierw szklaneczka, potem dalej podejmie trop. Wyobraził sobie półmrok sali, przytłumioną muzykę, wentylatory nad stołami (a może już naprawili klimatyzację?) Wysoki, wąski kieliszek z mętną, nieco żółtawą cieczą, w której pływają kostki lodu. Omal nie przyśpieszył, zapominając, że to najlepszy sposób, żeby czoło pokryło się potem, a koszula przylgnęła do ciała. Zaczarowane ślady na asfalcie skręciły dokładnie pod drzwi restauracji. Wiktor przyjrzał się — drugiego szeregu, powrotnego, nie było. Przecież nie wyszła na bosaka. Ale niespodzianka! — Gorąco dzisiaj — tradycyjnie ni to zapytał, ni to stwierdził stary portier, jak gdyby w ciągu ostatnich dwu lat choć przez dzień nie panował tu upał. Gdy wzrok przywykł do półmroku, Wiktor natychmiast ją zobaczył. Cienkie obcasiki czystych jak śnieg sandałków były zabrudzone asfaltem, zamiast białej sukienki miała na sobie wypłowiałe dżinsowe szorty z frędzlami i cytrynowożółtą koszulę, chyba męską, której poły zawiązała na brzuchu w supeł. Poza tym Wiktor odgadł wszystko. Dziewczyna, jakieś osiemnaście lat, była chodzącą doskonałością. Siedziała na wysokim stołku, lekko kiwając mocnymi opalonymi nogami. Smukłymi palcami pianistki wytwornie odrzuciła z czoła czarne pasmo włosów i wpiła we wchodzącego Baniewa zaciekawione spojrzenie swych ogromnych — nie, nie niebieskich (jeszcze jedno pudło!) — zielonych, jasnozielonych oczu, jaśniejszych nawet niż lodowate daiquiri stojące przed nią w wysokiej szklance. Nagle zaginęły gdzieś wszystkie dźwięki lokalu, a ciężki półmrok zaczął rozpływać się w różowozłocistej mgle, jak to się zdarza o świcie w lesie, i cisza wypełniła się delikatnym szelestem drzew, ptasimi trelami, cichymi dźwiękami opadających kropel rosy, i wśród tej zieleni i świeżości nie było nikogo, tylko ona, i jej wargi szeptały, i nie było słychać co, ale to było jasne, jasne… I Wiktor jak lunatyk ruszył na jej spotkanie, potknął się o czyjeś krzesło i omal nie upadł. Świat wrócił do poprzedniego stanu. W nagłym przebłysku intuicji, może za sprawą dopiero co napotkanego Beduina, ukłonił się dziewczynie jak starej dobrej znajomej, a on powiedziała z czarującym uśmiechem: — Dzień dobry. Na szczęście nie dodała „panie Baniew”. To by go w tej chwili nie ucieszyło. — Cześć, Wiktor — odezwał się Teddy. — Dla ciebie jak zwykle? — Cześć, Teddy. I jeśli można, talerz chłodniku. Może być z lodem. — Jasne! Teddy chyba już nic nie podawał bez lodu. W menu pojawiły się jakieś niesłychane dania typu mrożony pilaw i jajecznica pod śniegiem, jak również absolutnie lądowy napój — lodowy grog, czyli schłodzony, rozcieńczony rum z cukrem. Wiktor przymknął oczy, nie potrafiąc bez tej sztuczki odwrócić się od dziewczyny, i w końcu popatrzył na salę. Przy starym stoliku już siedziała zgrana paczka, a widząc Rema Kwadrygę, doktora honoris causa w białej koszuli i jaskrawoczerwonej apaszce, Wiktor nagle zrozumiał, dlaczego wszyscy dzisiaj zebrali się tu o wściekle wczesnej porze. Święto przecież. Dzień Niepodległości. Ale nie jesteśmy w Ameryce, gdzie Czwartego Lipca nie da się nie zauważyć. U nas mało kto pamięta o tym nowym święcie, szczególnie w tym gronie: jedni w ogóle nie pracują, inni pracują dziwnie, w sumie pojęcie dnia wolnego od pracy stało się dla wszystkich względne. W fotelu przy oknie ciężko rozsiadł się Golem ze szklanką piwa. Po jego lewej Kwadryga już zmętniałymi oczami gapił się na do połowy opróżnioną, ale jeszcze spoconą butelkę rumu. Zamawianie rumu na butelki było głupie, zbyt szybko się nagrzewał nawet tu, we wnętrzu, ale doktor nie potrafił zmienić przyzwyczajeń. Po prawej od Golema siedział zadbany mężczyzna w średnim wieku, o wyglądzie wojskowego, ale ubrany w sportowe spodnie i polo. Młody generał na urlopie. No, może nie generał, ale pułkownik na pewno. — Poznajcie się, Wiktorze, to gubernialny inspektor do spraw narodowości, pan Dumbel. — Anton — przedstawił się Dumbel, pochyliwszy się odrobinę w fotelu. — Cóż to, Antonie — zainteresował się Wiktor, spoglądając a dwie przyniesione mu szklaneczki i wybierając między lodowatą fińską minttu i włoskim dry martini — jakie narodowości w naszym kraju wymagają inspekcji? — Zadziwiająca ignorancja jak na pisarza! — prychnął Anton — Problemy narodowościowe zawsze były dla nas bardzo ważnym, powiedziałbym palącym problemem, a dzisiaj, kiedy wszystko tak się zaostrzyło… Pan naprawdę nie czyta gazet? — Przecież mówiłem panu, Antonie — odezwał się Golem. — Pisarze to ludek zadziwiająco niewykształcony i niczym, oprócz własnej persony, nie zainteresowany. — Tu już pan przesadził — obraził się Wiktor. — Skoro mówimy już o pisarzach — powiedział Dumbel. — Proszę mi pożyczyć swoją ostatnią książkę. — Jaką mianowicie? — Wiktor postanowił sprawdzić nowo objawionego wielbiciela. — Czarny świt, ma się rozumieć. — O! A pozostałe moje książki już pan przeczytał? — Praktycznie wszystkie — odpowiedział Dumbel poważnie. — Nie mam przy sobie Czarnego świtu — powiedział nieco zmieszany Wiktor. — Poproszę, żeby mi ją przysłali dla pana. — Saksaułowe gaje — mruknął Kwadryga. — Warany. I rozpalony piasek. — Wie pan co, Golem? — Wiktor odwrócił się w fotelu tak, by widzieć zielonooką dziewczynę. — Przecież pan wie wszystko i zna wszystkich. Niech mi pan powie, kim jest ta przepiękna młoda lady przy barze. Wolałbym, żeby pan mnie poznał z nią, a nie z jakimś inspektorem do spraw osób narodowości południowo–wschodniej. — Jakiż pan jest nieżyczliwy! — burknął Anton i też popatrzył na dziewczynę. Do młodej lady właśnie w tej samej chwili podszedł młody gentleman w mundurze koloru khaki z kaburą na boku i oboje zaczęli miło do siebie ćwierkać. — Przecież to Selena — zakomunikował Golem. — Córka nowego gubernatora. A obok niej Farim, przewodniczący RWOW, Rady Weteranów Ostatniej Wojny. — Tego koło niej wolałbym na oczy nie widzieć — zauważył Wiktor. — Widzicie, jaki on jest! — ukąsił Golem. — To się nazywa nietolerancja. A nie chce pan uznać problemów narodowościowych. — Nie chcę. Problemy narodowościowe wymyślają specjalnie po to, żeby potem wszystko na nie zrzucić: począwszy od klęsk żywiołowych i chorób wenerycznych, a skończywszy na niekompetencji rządu. Poza tym, kto panu powiedział, że nie lubię tego młodego człowieka z powodu jego narodowości czy przynależności do rady weteranów? Po prostu nie lubię wszystkich młodych ludzi stojących obok takich ślicznych dziewczyn. — W starym piecu diabeł pali — skomentował Anton. — Właśnie, panie… — Kapitanie — podpowiedział Dumbel. Czyżby? — pomyślał Wiktor. Zresztą w pewnych resortach być kapitanem to niemały honor i pobory ma tam kapitan zapewne przyzwoite. Do tego jesteś podobny do człowieka stamtąd; podobny, Antonie Dumbel. Potem pomyślał o czym innym. W starym piecu… Już dawno przestał zauważać, ile ma lat. Nie narzekał na zdrowie i kochanki nie skarżyły się na niego, był w świetnej formie, ale… Całkowicie już dorosła, za bardzo dorosła Irma i para wnuków, i tyle za sobą… Jednakże przeszłość spowijała teraz jakby mgła, jakby nie on to wszystko przeżył, jedynie wymyślił, a dziś zaczął wszystko od zera, usiadł przy biurku przed czystą kartką i zaczął… Sącząc chłodne martini, odruchowo wyprostował ramiona, jak wiele lat temu, kiedy na strzelnicy automatyczna broń w ręku wydawała się ekscytująca i romantyczna, dlatego że wtedy jeszcze nie trzeba było z tej broni nikogo zabijać… I nagle poczuł się straszliwie stary — starszy od przygarbionego Kwadrygi i otyłego, spasionego Golema. Dziarski młodzieniec Farim nieoczekiwanie pożegnał się z córką gubernatora i Golem zawołał: — Selena! Proszę się dosiąść. Czy woli pani towarzystwo Teddy’ego? Zadowolony Teddy uśmiechnął się, a Selena przyjęła zaproszenie i zabrawszy swój kieliszek ze słomką, przysiadła się do Stołu dokładnie naprzeciwko Wiktora. S Kwadryga z galanterią ucałował jej dłoń i natychmiast się przedstawił: — Doktor honoris causa Rem Kwadryga. Czy zgodzi się pani mi pozować? — Zastanowię się — odpowiedziała Selena, prosto i miło. — Niech pani najpierw zapyta: w ubraniu czy bez? — z żołnierską prostolinijnością poradził Anton. — Przecież to nieważne — równie prosto i lekko odezwała się dziewczyna. — Zamówić pani jeszcze daiquiri? — zaproponował Wiktor. — Tak — powiedziała przyjaźnie, jakby już od godziny siedzieli tu razem. — I proszę zapamiętać: dzisiaj piję tylko daiquiri. Zresztą zazwyczaj piję tylko mrożone daiquiri. — To wspaniale, Seleno, po prostu wspaniale! — oświadczył Wiktor, czując że zaczyna być pijany, i ciesząc się z tego. — Daiquiri dla młodej lady i podwójną mentolową dla mnie. Wie pani, Seleno, że mamy z panem inspektorem nieco różne zdania na temat problemu narodowościowego. Jaki pani ma do tego stosunek? — A co dokładnie chciałby pan wiedzieć? — uśmiechnęła się Selena. — Golem, niech pan wyjaśni, panu to lepiej wychodzi. — Dlaczego lepiej? — Bo pan jest komunistą, a komuniści dawno już ten problem rozwiązali, tworząc wspólnotę ludzką, naród radziecki. — Zapomina pan, Victoir, że nie jestem zwykłym komunistą — postanowił odżegnać się od radzieckiego narodu Golem. — Jestem komunistą z ludzką twarzą. — Ziuganowiec, czy jak? — nieśmiało zainteresował się Anton, ale nie usłyszano go, więc zadał inne pytanie: — A czy zdarza się faszyzm z ludzką twarzą? — Myślę, że nie — poważnie odpowiedziała Selena. I nagle dodała: — Natomiast zdarza się faszyzm z twarzą Beduina. Przy stoliku zrobiło się niesamowicie cicho. Brakowało tylko muchy, która w takich sytuacjach powinna zabrzęczeć. Potem Kwadryga powiedział: — Barchany. Stepowy wiatr. Korkowe hełmy. I wrzątek w chłodnicy cekaemu. Zrobiło się jeszcze ciszej. Anton niemal niezauważalnie odwrócił głowę i zerknął na boki. Do stolika w kącie przysiadała się para, stali bywalcy restauracji U Teddy’ego: wysoki mężczyzna, którego Wiktor nazwał zawodowcem, i jego towarzysz, młody człowiek w mocnych okularach i z nieodłączną teczką. — Jesteś o tym absolutnie przekonana? — zapytał Golem nieznanym Wiktorowi, przymilnym głosem. Oczy miał jakieś dziwne, mętne, jak gdyby znowu nagle zaczynał zasypiać. — Tak! — hardo odpowiedziała Selena. Była w tym momencie niesamowicie piękna i dlatego Wiktor zupełnie nie wiedział, jak powinien zareagować. — Zwolnię — syknął Golem. — No i dobrze, pójdę do papcia do resortu — odparła Selena. — Nie pójdziesz — powiedział Golem. — Umrzesz tam z nudów. — Też prawda — pokojowo zgodziła się Selena. Sprzeczka chyba została zakończona. I nagle Kwadryga zapytał zupełnie trzeźwym głosem: — A proszę mi odpowiedzieć, panowie, dlaczego Obozu Beduinów strzegą pododdziały prezydenckiej gwardii? Nad stolikiem znowu zawisła cisza. Wreszcie wszystkowiedzący Golem zakomunikował: — Dlatego że problem narodowościowy był w naszym kraju zawsze najważniejszy. — Gwoli informacji — zwierzył się szeptem Wiktorowi Dum — bel, umyślnie nie reagując na odpowiedź Golema. — Obozu Beduinów strzegą nie pododdziały gwardii prezydenckiej, lecz specoddziały samoobrony Beduinów. — Naprawdę? — Wiktor uniósł brew i nie wiadomo dlaczego, nalał sobie rumu z butelki doktora honoris causa. — Mają już pododdziały samoobrony? — O, mój drogi niewykształcony pisarzu, mają jeszcze wiele rzeczy, których się nawet nie domyślamy. Wiktor nagle przypomniał sobie: Beduini zawsze byli uważani za blagierów. Dokładnie przepowiadali pogodę, na terytorium Obozu hodowali jakieś dziwaczne owoce i włoskie orzechy (kto by w to uwierzył — na miejskim bazarze orzechy były tańsze niż w południowych prowincjach), pokazywali zadziwiające sztuczki karciane, grą na flecie usypiali szczury, tak że potem chłopcy chwytali gryzonie za gołe ogony i ciskali do rzeki. Być może szczury budziły się, ale już pod wodą. Chodziły słuchy, że z ludźmi też to mogą zrobić. Beduini wywoływali strach. Ale nigdy wcześniej nie wywoływali nienawiści. A teraz — proszę bardzo. I ten wypielęgnowany, podejrzany Anton, i czarująca Selena. Wiktor nie chciał zrozumieć, co się dzieje. Wypił jeszcze kieliszek mentolowej i zapytał: — Golemie, czy Beduini to rzeczywiście chorzy ludzie? — Fizycznie, rzecz jasna, nie. — Bez żartów, Golemie, pan jest psychiatrą, a ja nie pytam o choroby cielesne. Golem wychylił kieliszek koniaku, nie zwracając uwagi na sporą ilość wypitego wcześniej piwa, i powiedział: — Widzi pan, Viktoir, o tym, co jest chorobą psychiczną, współczesna nauka ma bardzo kiepskie wyobrażenie. Niewykluczone, że my wszyscy jesteśmy chorzy, a Beduini całkowicie zdrowi. — Proszę wybaczyć, doktorze, ale to stare jak świat. — Anton machnął ręką. — I nudzi mnie takie gadanie. — A mnie nudzi słuchanie was wszystkich — nagle płomiennie wyszeptała do ucha Wiktora Selena. — Chodźmy stąd, co? — Dokąd? — również szepnął Wiktor. — Co za różnica. Już dawno chciałam z panem porozmawiać. — Dobrze, gołąbeczko. Zaraz pójdziemy. Poczeka pani chwilę? To ci numer, pomyślał Wiktor, wstając i kierując się do baru. To ci numer! — Teddy, zrób mi martini z lodem do termosu. I gin w małym płaskim. Dobrze? Wezmę to ze sobą. — Panie Baniew, dla pana mam zawsze wszystko już wcześniej przygotowane. Proszę. Wiktor pożegnał się z wszystkimi skinieniem głowy, demonstracyjnie wziął Selenę pod rękę i już wychodząc z restauracji, usłyszał jak Kwadryga wieszczy nad stolikiem: — Skorpiony. Kaktusy. Stinger na ramieniu. I piaskowe burze. 2 Wydawało się, że na ulicy zrobiło się jeszcze goręcej. Selena narzuciła niesamowicie ostre tempo i Wiktor natychmiast oblał się potem. — Śpieszymy się dokądś? — zainteresował się Wiktor. — Tak — przyznała szczerze. — Tak naprawdę bardzo bym chciała być na centralnym placu dokładnie o piątej. — Aaa — powiedział przeciągle Wiktor. Bardzo to miłe, jeśli to sprytne dziewczynisko ma o piątej randkę, a mnie sobie wzięła jako ochronę (podczas sjesty, powiadają, niezbyt bezpiecznie jest chodzić po mieście samotnie) albo, co jeszcze śmieszniejsze, zacznie psychicznie łamać swojego absztyfikanta: „Widziałeś, kto ze mną chodzi? Prawdziwy pisarz Baniew! Nie czytałeś pewnie jego książek, baranie?!” Na rogu Bulwaru Wolności i ulicy Nowych Humanistów (byłej Patriotycznej) stał ogromny autokar, do którego ładowały się opalone bysie ze słynnej waterpolowej drużyny Rzeczne Wilki. W mieście gadali, że basen w sportowym centrum przekształcono w zwykłe boisko i Wilki przygotowują się do mistrzostw w piłce ręcznej, przypominano nawet dowcip o wariatach, którym obiecano nalać wody do basenu, jeśli będą zachowywali się grzecznie. Biednym sportowcom nie obiecano chyba nawet i tego: twarze mieli ponure i błyszczące od potu. Boże, dokąd ona tak pędzi? — znowu pomyślał Wiktor. Rzeczywiście spóźnia się na spotkanie. Ale kiedy jego wzrok padł na plac, porzucił te myśli. Coś tu jest nie tak. Zbyt dużo ludzi było na placu. Wiadomo, Dzień Niepodległości. Ale mieszczanie zachowywali się jakoś niezbyt świątecznie: wszyscy zgromadzili się w nieduże grupki — starzy oddzielnie, kobiety oddzielnie, wojskowi oddzielnie. Komuniści wyróżniali się dużą czerwoną plamą, prezydenccy gwardziści szwendali się niczym szare szczury. Długie czarne postacie policjantów tkwiły w specjalnie przygotowanych dla nich miejscach i usilnie próbowały przekonać siebie i otoczenie, że wszystko jest w porządku, wszystko jest dobrze, przynajmniej dopóki oni stoją na straży, chociaż dawno już było wiadomo, że pilnować w tym mieście nie ma czego i nie ma komu. Nagle Wiktor zrozumiał, co go tak zadziwiło na centralnym Nie było tu przypadkowych osób: samotnych staruszek, mam z wózkami, wesołych pijaczków, wyśpiewujących patriotyczne pieśni, zaaferowanych biznesmenów z dyplomatkami, bacujących nawet w dni wolne, gapiów, którzy przyszli popatrzeć na demonstrację i mityng, w milczeniu brnących przez tłum Beduinów, szwendającej się młodzieży, i w ogóle, w ogóle nie było tu dzieci — tych wszechobecnych chłopców i dziewczynek którzy uciekali z domu, lekceważąc zakazy rodziców. Wiktor mógłby uważać siebie za jedynego przypadkowo tu znajdującego się człowieka, ale to też nie była prawda — przecież przyprowadziła go Selena, która musiała być na placu dokładnie o piątej. Za dwie minuty piąta od strony wybrzeża dał się słyszeć przytłumiony hałas, a następnie w obłoku kurzu weszła na plac kolumna demonstrantów. Demonstrantów? Wszyscy w jednakowych mundurach koloru safari, w panamach, wysokich, lekkich butach na korkowej podeszwie, z obnażonymi rękami. Broń mieli tylko ludzie maszerujący na czele — pistolety w kaburach i kilka automatów. Maszerowali w milczeniu, bez muzyki, bez sztandarów i transparentów, nie noga w nogę, ale w bardzo zgrabnych szeregach. Policjanci nawet nie drgnęli, a zebrani na placu ludzie ustąpili miejsca kolumnie. Wszyscy, nawet komuniści z czerwonymi sztandarami, trwożnie przemieścili się do rogu. Gwardziści natomiast poruszali się wzdłuż obu boków kolumny, wyraźnie jej towarzysząc; nie wiadomo tylko było, czy chronią kolumnę przed tłumem, czy na odwrót, wszystkich pozostałych ludzi przed demonstrantami. Demonstranci… To były dzieci. No, może niezupełnie dzieci, właściwie nastolatki, ale nie było wśród nich nikogo powyżej dwudziestki i Wiktor gotów był przysiąc, że chłopiec i dziewczyna maszerujący w pierwszym szeregu z automatami w ręku po obu stronach znanego mu już Farima nie skończyli jeszcze piętnastu lat. Na opalonych, świeżych, zupełnie nie pocących się w tym upale twarzach wypisana była radość i pewność siebie. Szli jak zwycięzcy, jak gospodarze tego miasta. Młodsi nie odstawali od starszych, dziewczyny od chłopców. Dzieci żołnierze. Nie, raczej dzieci oficerowie, dzieci przyobleczone we władzę i wiedzę. Widowisko było zaskakujące i niezwykłe, nawet trochę szalone, ale — o dziwo! — nie wzbudzało lęku. Nie kojarzyło się z Hitlerjugend, lecz z obozem skautowskim i masowymi sportowymi świętami z czasów jego dzieciństwa. Wiktor spojrzał na Selenę. Uśmiechała się nieznacznie a w jej oczach jak zielone ognisko płonął zachwyt. — Dlaczego nie jesteś z nimi? — zapytał Wiktor, w naturalny sposób przechodząc na „ty”. W tej chwili mówił jej „ty” nie jako kobiecie, lecz jako dziecku, zachwyconemu dziecku, napawającemu się pięknym, świątecznym marszem. — Nie wiem — odpowiedziała w roztargnieniu, nie odwracając się, a potem błysnęła oczami w jego stronę i dodała: — U nas nie ma przymusu. Dzisiaj po prostu chciałam popatrzeć na naszych z boku. Czasem to jest bardzo potrzebne. Kolumna już wypełniła plac i nagle na niemal niesłyszalny rozkaz z niewiarygodną szybkością przeobraziła się w gigantyczny okrąg, w centrum którego zaczęła błyskawicznie rosnąć żywa piramida. Gwardziści pośpiesznie przeformowywali szeregi w pierścień. — Bomba, prawda? — westchnęła Selena, na mgnienie oka odwróciwszy się do Wiktora. — Nie wiem — odpowiedział Wiktor, zamyślony podobnie jak ona chwilę wcześniej. — Możesz mi w końcu wyjaśnić, co tu się dzieje? — Nie teraz — niespodziewanym szeptem odpowiedziała Selena. Tysiące dziecięcych postaci w kolorze safari zamarło, jakby skamieniało; wszyscy na placu również zamarli w bezruchu. Tylko rozpalone powietrze drżało nad tłumem, nad domami, nad uschniętymi drzewami. I gdyby nie strużki potu spływające po skroniach i plecach Wiktora, można by sądzić, że czas wstrzymał swój bieg. Na samym szczycie piramidy, w centrum żywego pierścienia, Farim wyciągnął w górę lewą rękę z dłonią zaciśniętą w pięść i ten gest nad całkowitą kamiennością tysiąca ciał wydał się krzykiem w ciszy. Wszystkie spojrzenia były teraz przykute do jego wyciągniętej ręki. Zrobiło się chyba jeszcze ciszej, jeśli tylko było to możliwe. Wtedy Farim krzyknął: — Beduini!!! Słyszycie mnie, Beduini?! Żadnych Beduinów nie było w pobliżu; Wiktor pomyślał, że ktoś tu zwariował: albo on sam, albo ten przywódca ołowianych żołnierzyków. — Beduini! — krzyczał młody wódz. — Wasz czas się skończył! Teraz przyszedł nasz czas! Koniec z wami, Beduini! Nadszedł czas nowych ludzi! Czas wolności i niepodległości! Wiktor już nastawił się na nudę, która ogarniała go przy słuchaniu tych znanych aż do szczękościsku frazesów, z obowiązkowymi puentami typu: „Niech żyje wolny naród!” czy „Niech żyje prezydent!”, gdy Farim nagle przerwał swoją pompatyczną przemowę i wykrzyknął na koniec zupełnie inne słowa: — Śmierć Beduinom! — Śmierć Beduinom!!! — grzmiącym echem odpowiedziała cała formacja koloru safari. W tej samej chwili piramida rozsypała się, a otaczający ją pierścień zaczął błyskawicznie rozszerzać się i rozszerzać, nie tracąc przy tym idealnie okrągłego kształtu. W tej niemożliwej, niewyobrażalnej koordynacji ruchów było coś diabelskiego; dzieci działały jak maszyny, nie jak ludzie, i już nie szły po placu, lecz biegły, tnąc tłum, przenikając łańcuch gwardzistów, z łatwością przeskakując przez metalowe ogrodzenia, zręcznie skręcając na rogach ulic, przebiegając przez podwórka, zaułki, sady z wątłymi drzewami; biegły promieniście, od centrum do peryferii miasta, ale nie w panice — nie ratując się przed kimś (a kogóż mogłyby się bać?) i nie śpiesząc się dokądś (dokąd miały się śpieszyć?); nie, biegły z gracją, jak mistrzowie podczas rundy honorowej, i wściekle jak żołnierze idący do ataku i pewni zwycięstwa. Plac bardzo szybko opustoszał. I wtedy Wiktor zobaczył Beduinów. Nie przysiągłby, że nie było ich tam wcześniej, ale dopiero teraz ich zobaczył. Beduini stali na dachach wszystkich domów dokoła placu, bardzo blisko krawędzi, w równych, mniej więcej trzymetrowych odstępach. Stali w milczeniu, ciemnoniebiescy i bezbronni. Jak zawsze. Stali i patrzyli na nerwowo miotające się czerwone flagi, na przestraszone, przyciśnięte do ścian kobiety i starców, na nieruchomych, niewzruszonych, jakby nieżywych policjantów, na gwardzistów z uniesionymi karabinami, wycofujących się w pobliże domów i głupio wodzących we wszystkie strony lufami. — Trzeba się stąd wynosić, Wiktorze. — Selena ciągle mówiła szeptem, ni to wystraszonym, ni to zachwyconym. — Czas na nas. Chodźmy! — Dokąd? — zainteresował się Wiktor, który zresztą całkowicie się z nią zgadzał, że należy się stąd wycofać. — Do mnie na daczę — szepnęła Selena. — Przecież chciałam z panem porozmawiać. W tym momencie rozległ się pierwszy strzał. Widocznie któryś z gwardzistów nie wytrzymał. Nie czekając na następne strzały i na napór oszalałego tłumu, Wiktor i Selena niepewnym krokiem ruszyli w górę zaułku. Wiktor zdążył się tylko obejrzeć i zauważył, że dachy opustoszały — ani jednego Beduina. Ani jednego, tylko białe, wypłowiałe niebo. 3 — Gorąco ci? — zapytał, gdy minęli kilka przecznic i po zupełnie pustej ulicy szli w stronę dworca. Wiktor był mokry i ciężko dyszał. — Gorąco — odparła Selena. — Po prostu jestem wyszkolona, dlatego się nie pocę. Po prostu jesteś młoda, pomyślał Wiktor, ale nie powiedział tego na głos. Po co podkreślać różnicę wieku, zwłaszcza po tym, co widzieli na placu? Jakoś zupełnie nie miał ochoty tego komentować, przeczuwając, że będą mieli diametralnie różny stosunek do tej młodzieży. I Beduinów. I nawet do komunistów. Być może on i Selena tylko do szarych gwardzistów odnoszą się z jednakową czułością. Ale to już nie ratuje sprawy. Chciał się dzisiaj czuć młody i zakochany, zresztą był taki, a ta dziewczyna cholernie mu się podobała, niezależnie od jej poglądów politycznych. — Może powinniśmy coś kupić po drodze? — zapytał Wiktor. — Lody albo owoce. Martini mam ze sobą, w termosie. — Przecież powiedziałam, że dzisiaj piję tylko mrożone daiquiri. — A robisz je po prostu u siebie w domu? — Tak. Mam shaker i całą resztę. Lody i owoce też. — Dobrze — rzekł Wiktor (jakoś wcześniej nie pomyślał, na jaką daczę go zaproszono). — To ja też zgadzam się pić wyłącznie daiquiri. Pojedziemy pociągiem? Przecinali przydworcowy plac, w centrum którego tkwił transporter opancerzony, pokryty pustynnym kamuflażem, i dwoma wymęczonymi upałem komandosami, leniwie opartymi o automaty. — Elektryczką — poprawiła Selena. — Trzy przystanki. Mój citroen został w garażu, bo do miasta mnie przywieziono. Ale z powrotem podrzucę pana. — Dawno nie jeździłem elektryczką — oświadczył Wiktor. — Funkcjonuje jeszcze? — Nie wiem, ja też rzadko z niej korzystam. Przy tej okazji sprawdzimy. Elektryczki chodziły. Zresztą z czterech wypalonych słońcem peronów tylko jeden przejawiał oznaki życia: nieliczni pasażerowie ciągnęli wzdłuż niego do sześciowagonowego składu, którego odjazd zapowiedziano za osiem minut. Wagon, do którego wsiedli Selena i Wiktor, był praktycznie pusty, tylko w jednym końcu, oparty czołem o szybę, siedział Beduin. Dłonie miał schowane w rękawach, stopy ginęły pod siedzeniem, a nasunięty na oczy kaptur praktycznie zakrywał twarz. Spod niebieskiego burnusa widoczna była tylko kędzierzawa czarna broda. Selena nic nie powiedziała, więc Wiktor postanowił również milczeć, tylko szybko zerknął na dziewczynę. A Beduin jakby ich nie zauważył, być może rzeczywiście drzemał. Z trudem znalazłszy ławkę z nie pociętym siedzeniem, Wiktor puścił Selenę do okna i sam usiadł, wybierając w głowie temat do światowej, pociągowej rozmowy. Znalazł się w sytuacji nieco dla siebie niezwykłej, ale sekundę później stała się ona jeszcze bardziej niezwykła. Do wagonu weszło z butą wojskowego patrolu siedmiu czy ośmiu chłopców w safari, widocznie prosto z wiecu na placu, i od razu obstąpili Beduina. Beduin podniósł czarne jak oliwki oczy wybrał chłopca, który wedle niego wyglądał na przywódcę grupy, i zaczął go badać spokojnym, zmęczonym spojrzeniem. Odezwał się inny młodzian, który przemawiał głośno jak Farim na wiecu: — Szanowny obywatelu, powinien pan opuścić miejski transport! Natychmiast! Wiktor poczuł, że zaswędzą go pięści, ale na wszelki wypadek zapytał, schyliwszy się do uszka Seleny: — Wsiedliśmy do wagonu tylko dla białych? Mamy już takie? — Ależ nie. — Nieco rozdrażniona Selena zaczęła szybko wyjaśniać: — Transport miejski jest bezpłatny, władze miejskie już na początku ubiegłego roku nałożyły specjalny podatek transportowy, a Beduini, jak wiadomo, nie płacą żadnych podatków, no i dlatego nie powinni korzystać z tramwajów, autobusów i elektryczek. — Ach? I kto jeszcze? Dzieci, inwalidzi, wielodzietne matki, reketierzy, handlowcy, pracujący na czarno? Kto jeszcze u nas nie płaci podatków? Może pisarze wydający za granicą? — Wiktorze, proszę się uspokoić! Przecież nie powiedziałam, że też tak uważam. — No nie! — Wiktor wstał. — Niech lepiej ci twoi przyjaciele się uspokoją. Lecz przyjaciele wcale nie zamierzali się uspokajać. Ponieważ Beduin uparcie i jakby wyzywająco milczał (Wiktorowi nawet wydało się, że dojrzał w czarnej brodzie lekki, prawie niezauważalny uśmiech), młodzi zaczęli po prostu wrzeszczeć. Przywódca już krzyczał: — Nie, pan opuści ten wagon! Powiedziałem! Zostaje panu minuta, szanowny panie, żeby wyjść stąd dobrowolnie! (To „szanowny panie” miało, rzecz jasna, jednoznaczną intonację.) Za sprawą krzyków przywódcy dwaj inni, nie do końca zrozumiale mamrotali coś w stylu: „Wynocha do swojego Obozu! Patrzcie ich, jak się porozłazili po mieście, jak po pustyni! My was, duszmeni, nauczymy, jak się zachowywać!” W sumie było jasne, że rzeczywiście została minuta. A nawet nie minuta, bo jeden z dzieciaków przysunął się do Beduina. — Nie, nie mieszaj się do tego — szepnęła Selena, zapewne ze strachu przechodząc na „ty”. — Z nimi tak nie wolno, ty po prostu tego nie rozumiesz! Ale Wiktor jej nie słuchał. Gnoje, pomyślał. W siódemkę na jednego człowieka. Gnoje. Napastnicy go nie zauważali, więc podszedł zupełnie blisko i krzykiem zagłuszył ich łamiące się z powodu mutacji głosy: — Baa–acz–ność! — I dodał nieco ciszej, ale równie twardo: — Zostawcie w spokoju tego człowieka. Zazwyczaj w takich wypadkach sytuacja rozwijała się według kilku wariantów — paniczna ucieczka albo bezczelne, ale tchórzliwe wycofywanie się z obraźliwymi okrzykami, z próbami robienia dobrej miny do złej gry, albo w końcu delegowanie jednego, najmocniejszego i najsilniejszego, do pojedynku z nieznajomym wrogiem. Tym razem nic takiego nie nastąpiło. Reakcja chłopców całkowicie zaskoczyła Wiktora. Dwaj młodzieńcy błyskawicznie chwycili go za ręce twardym chwytem profesjonalnych policjantów, a pozostali błyskawicznie, chyba nawet odruchowo, przyjęli postawy, wymienili bezgłośne sygnały i przygotowali się do każdej niespodzianki. To nie były dzieci, to byli prawdziwi komandosi, wyszkoleni gdzieś w Langley czy w „Midraszu” pod Tel Awiwem. Trudno powiedzieć, co mogłoby się stać. Wiktor nie dowiedział się tego. Zza jego pleców rozległ się dźwięczny głos Seleny: — Chłopcy, spokój! To pisarz Baniew, jest ze mną. Proszę wybaczyć, po prostu trochę wypiliśmy. Zdrzemnęłam się, a pan Baniew… nieco za bardzo się uniósł. Chwyt osłabł i Wiktor pozwolił sobie na spojrzenie do tyłu. Selena stała jak wojskowy, choć chwilę wcześniej wyglądała dość lekkomyślnie, patrzyła poważnie jak dowódca, co zresztą wcale jej nie szpeciło, a w lewej ręce trzymała otwartą żółtą legitymację. Ach, jakże wszechmocne były u nas kiedyś te legitymacje! Były i są. I na tych małoletnich janczarów podziałał również nie urok Seleny, lecz jej żółta legitymacja. Ausweis. Puścili Wiktora, a Beduin znowu spokojnie przytulił się do okna. — Ten też jest z wami? — niezupełnie serio zapytał przywódca. — Tak — zdecydowanie odpowiedziała Selena. — Towarzyszymy mu. — Więc siedźcie razem — mruknął najstarszy z chłopców. — A to już, koledzy, moja sprawa i zrobię, co uznam za stosowne. Jasne? Dowódca uśmiechnął się porozumiewawczo i wydał rozkaz wyjścia. Ledwie zdążyli wyskoczyć, gdy drzwi zamknęły się z sapnięciem, i stary, rozklekotany skład, skrzypiąc i kiwając się, ruszył z miasta. — Coś ty im pokazała? — zapytał Wiktor po pięciu minutach, kiedy odzyskał dar mowy. — Dowód osobisty córki gubernatora? — Nie. — Nie podchwyciła żartu. — Jestem członkiem Prezydium Rady Weteranów Ostatniej Wojny. — Brałaś udział w wojnie? Słowa wyrwały mu się same, Wiktor od razu poczuł, jak sztucznie zabrzmiało to retoryczne pytanie. — Tak — odpowiedziała Selena. I oboje zamilkli na kolejne pięć minut. Boże, pomyślał Wiktor, co się dzieje w tym zwariowanym świecie? Dzieci walczą, dorośli piją i bawią się, żołnierze chronią miasto w czasie pokoju, policja nie zauważa, co się dzieje, a tajni policjanci wychodzą w mundurach na ulice, na których są łatwi do zauważenia jak klauni i muzykanci. Widocznie świat zwariował. — Ile masz lat? — zapytał Wiktor. — Dwadzieścia — odpowiedziała, ale nie był pewien, czy mówi prawdę. — Rzeczywiście towarzyszymy temu Beduinowi? — Nie. — To po co go broniłaś? — Pomyślałam, że to ci sprawi przyjemność. Nie gniewasz się, że przeszłam na „ty”? — Wcale. — Po prostu, kiedy używa się „pan”, powstaje jakiś bezsensowny dystans, jakbym rozmawiała z dowódcą jednostki. A ja do wszystkich, łącznie z dowódcą batalionu, przywykłam mówić „ty”. — No to możesz być spokojna — powiedział Wiktor. — Byłem tylko dowódcą plutonu. Po dziesięciu minutach wysiedli na pustym zniszczonym peronie i skierowali się do wyrwy w zardzewiałym płocie obok jedynej na całym przystanku zakurzonej tablicy z napisem PRZEPIÓRCZY LAS. Potem skręcili na drewnianych schodach w kłujące przydrożne zarośla głogu. Za nimi zaczynał się słynny, niegdyś piękny i cienisty, dębowy zagajnik. Drzewa nie radziły już sobie z przedłużającą się suszą. Poszycie praktycznie wymarło, trawa stała się bladożółta i martwa, a wcześniej taka bywała tylko w listopadzie i środku marca. Najniższe gałęzie nawet najpotężniejszych dębów, wiązów i jodeł stopniowo wysychały i łamały się. Ten widok kłócił się z żywymi wspomnieniami — do tego lasu kiedyś chodziło się na grzyby i jagody, teraz można tu było przyjść tylko po drewno. Gdzieniegdzie drzewa zaczynały nawet płonąć, nie czekając na umieszczenie w piecu. Kilka razy trafiały się po drodze czarne plamy wypalonej pożarami ziemi. Zresztą po rozmiarach plam widać było, że do gaszenia tych pożarów straż pędzi, co się zowie. Najbliższe miejscowości, takie jak Przepiórczy Las, wchodziły w skład tak zwanej sanitarnej strefy wokół gubernialnego centrum, ale nie chodziło rzecz jasna o to, lecz o znajdujące się tu dacze, a dokładniej mówiąc: wille wysoko postawionych pracowników, w tym i stołecznych. Znaczenia tych ukrytych w leśnej gęstwinie „obiektów” nikt nie ukrywał: po drodze do gubernatorskiej daczy Selena i Wiktor trzykrotnie mijali posterunki straży. Najpierw policyjną budkę z daszkiem, potem dwóch gwardzistów i w końcu znanych już z placu i elektryczki poważnych małolatów w safari. Przy wejściu na osiedle jakiś grzebiący w ogrodzie staruch zawołał do Seleny: — Dzień dobry, Lenoczka! Dawno cię nie widziałem. Powiedz, Jak ci rosną pomidory w tym roku? — Dzień dobry, wujku Phiłu! Zapomniałeś, że nie sadzę pomidorów? — A co sadzisz, jaskółeczko moja? — Tylko kwiaty, wujku Philu. — Kwiaty są dobre, ale mało sensowne. Co innego, powiedzmy, ogórki. To świetne warzywa. Ale już drugi rok rodzą się jakieś czarne i gorzkie. A pomidory po prostu uschły. Już mi ciężko, Lenoczka, nosić wodę. Starzeję się. Myślę, żeby posadzić arbuzy. — Arbuzy? — zdziwiła się Selena. — A czy one potrzebują mało wody? — Mój przyjaciel, Palady z Północnego Skraju, obiecał przynieść mi specjalny gatunek. Powiada, że te arbuzy dojrzewają praktycznie bez podlewania, na samej rosie. A tu, popatrz, ty też popatrz, kochasiu — zwrócił się do Wiktora, trzymając w ręku kłąb jakichś jasnożółtych korzeni, podobnych do splecionych palców. Jeden okrągły korzeń bezczelnie sterczał w bok, co powodowało, że cały pęk wyglądał jak dłoń ułożona w figę. — Popatrz, jak to świństwo lezie. Podlewasz czy nie podlewasz — lezie, przeklęte, już nie mam sił go usuwać. — Po co ją usuwać, wujku Philu, przecież to ręczna rzepa. — A niech ją diabli wezmą, tę rzepę. Ręczny to może być granat, a takiej rzepy u nas nigdy nie było. Niedobra jest. — Ależ nie — zaoponowała Selena. — Jest smaczna. — Niech ją Allach, niedobra i koniec, niedobra… Poszli dalej, a starzec nie ustawał w złorzeczeniach. Wiktor przypomniał sobie ręczną rzepę. Wyhodowali ją Beduini jeszcze wtedy, kiedy on tu służył. Wtedy uważano, że tę osobliwość przywleczono z Afryki. Dopiero wiele lat później ktoś mu powiedział, że ani w Afryce, ani w innej części świata niczego podobnego nie ma. Ręczna rzepa była miejscowym endemikiem i najwyraźniej mutantem. Od jednej łodygi odchodziło do gleby kilka długich, żółtawych korzeni — taka mieszanka marchewki i chrzanu. A kiedy jesienią warzywo wyrywano, należało ścisnąć je pośrodku i korzenie jak żywe dziwacznie się skręcały, tworząc za każdym razem inny kształt. Oczywiście ręczną rzepą lubiły się bawić dzieci. Szczególnie duże egzemplarze mogły ścis